blauwe zaal. Explorations wo 14 okt 2009

Transcriptie

1 blauwe zaal Ensemble Explorations wo 14 okt 2009

2 / ken uw klassiekers ensemble Explorations wo 14 okt 2009 Belgische Kamerfilharmonie olv. Ben Haemhouts wo 21 okt 2009 Orchestre Royal de Chambre de Wallonie olv. Augustin Dumay wo 6 jan 2010 inleiding Bruno Forment / uur / vergaderzaal begin uur pauze omstreeks uur einde omstreeks uur teksten programmaboekje Bruno Forment coördinatie programmaboekje desingel

3 ensemble Explorations Luigi Boccherini ( ) Menuet uit het Strijkkwintet in E, opus 11 nr 5, G276 reageer & win gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Op kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd s te koop aangeboden door t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, > foyer de kunsthaven enkel open bij avondvoorstellingen in rode en/of blauwe zaal open vanaf uur kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór uur broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes Hotel Ramada Plaza Antwerp (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) Restaurant HUGO s at Ramada Plaza Antwerp open van tot uur Gozo-bar open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur desingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket Reclamepanelen omringen de bouwwerf van desingel. De plaatsing van deze panelen levert extra middelen op om de bouwkosten te financieren. De toelating voor het plaatsen van de advertentiepanelen geldt voor de periode van de bouwwerken. Wij hopen op uw begrip. Joseph Haydn ( ) Concerto in G, HobVIIa:4 voor viool, strijkers en basso continuo Allegro moderato Adagio Allegro Christine Busch viool Gioacchino Rossini ( ) Finale uit Duo in D voor cello en contrabas Roel Dieltiens cello Love Persson contrabas Luigi Boccherini Concerto nr 3 in G voor cello, strijkers en basso continuo, G480 Allegro Adagio Allegro Roel Dieltiens cello pauze Felix Mendelssohn-Bartholdy ( ) Octet voor strijkers in Es, opus 20 Allegro moderato ma con fuoco Andante Scherzo: Allegro leggierissimo Presto

4 Vier ongewone klassiekers op een nieuw voetstuk Zijn alle klassieke muziekstukken ook klassiekers? Gelukkig niet. Stel je voor: dan zaten we met een onmetelijke canon opgescheept waaraan geen enkele concertprogrammatie ooit kon voldoen. Ruimte voor ontdekking zou er niet zijn, laat staan voor herontdekking: verwachtingen zouden enkel tot in den treure bevestigd kunnen worden. Van smaakevolutie in historische zin zou al evenmin sprake zijn; de hitparade van gisteren zou meteen ook deze van vandaag en morgen zijn, met alle componisten op de eerste plaats. Vergeet ook alle eclecticisme: elke melomaan werd een Jan Modaal die onverschillig naar vanalles luisterde. Neen, geef ons dan maar een stug repertoire met alle onrechtvaardigheden en verhitte discussies van dien. Welke verrassingen zo n muziekcultuur in petto heeft, leren de vier componisten van dit programma. Bruno Forment Joseph Haydn ( ) werd natuurlijk al vereerd voordat hij zijn laatste adem uitblies. Mozart en Beethoven beschouwden hem als de vader van hun kunst. Ook na zijn dood bleef Haydns naam een constante. Johannes Brahms componeerde een reeks variaties (opus 56, 1873) over één van zijn thema s, en legers musicologen publiceerden boeken over zijn leven en werk. Toch bleef bijlange niet elke partituur van Haydn in het muzikale geheugen gegrift. Neem nu de zevende groep in Anthony van Hobokens werkcataloog, de zogenaamde concerten voor verscheidene instrumenten. Op nummer vier vinden we het Vioolconcerto in sol groot, dat pas in 1909 werd uitgegeven maar al in 1769 aangekondigd werd in een cataloog van uitgeverij Breitkopf. Doordat de autograaf ervan niet bewaard bleef, opperde de Haydnbiograaf H. C. Robbins Landon dat de compositie aan Haydns broer Michael toegeschreven - lees: afgeschreven - moest worden. En dit is wat Arn. Martens anno 1958 over Haydns vioolconcerti te zeggen had: Het zijn geen wat men noemt voldragen werken', ze behoren tot zijn voorklassieke Weense tijd. Haydn maakte toen een groeiproces door dat nog niet stilistisch was afgesloten. Geen substantieel voer dus, voor een oor gewend aan - en verwend door - Mozarts dramatiek in het genre. Helemaal ongelijk kunnen we Robbins Landon en Martens niet geven. Met Haydns symfonieën in het achterhoofd klinkt het Vioolconcerto in sol groot bij eerste beluistering als een galant niemendalletje in Allegro moderato, Adagio en Allegro, de tempi van honderden concerti in Vivaldi s

5 kielzog. De frasering blijft dusdanig eenvoudig dat zelfs een minder geoefend oor er gemakkelijk de thema s uit kan halen. Haydn, zo kunnen we voorbarig concluderen, schreef deze muziek zonder persoonlijk engagement, in opdracht van zijn concertmeester Luigi Tomasini. Niettemin valt er heel wat te ontdekken. Volgens de eerder geciteerde Arn. Martens ademen Haydns vioolconcerti immers de overvloedigmuzikale geest uit van hun schepper en zijn ze zuiver op de technische mogelijkheden van het instrument afgesteld, tot grote voldoening van de uitvoerders. Maar ook voor de leek heeft het sol groot-concerto leuke dingen te bieden. Is het openingsallegro, met zijn fijne modulaties, sprankelende motiefjes en brede gebaren, niet onweerstaanbaar charmant? Katapulteert het middendeel ons niet naar een verloren tijdperk dat te rationeel en welgemanierd was om vals pathetisch uit te halen? En wat te denken van de finale, met haar contrapuntische dialoog tussen melodie en bas? De introverte genialiteit van Luigi Boccherini ( ) valt des te gemakkelijker over het hoofd te zien. Nochtans kennen we zijn bijdragen tot het strijkkwintet, een genre dat Boccherini min of meer per toeval uitvond. In 1768 reisde de Italiaanse maestro naar Spanje, waar hij een aardig betaald baantje wist te strikken als kamercomponist en cellist van prins Don Luís, een verstoteling van de Bourbondynastie. In Luís kasteel in Aranjuez vervoegde Boccherini een strijkkwartet, wat de directe aanleiding gaf tot jaarlijks een tweetal cycli strijkkwintetten voor twee violen, altviool en twee cello s. Tot de vroegste in de reeks behoort het opus 11 nr 5 in mi groot, waarvan het menuet tot een rasecht motto van het classicisme uitgroeide. Boccherini s celloconcerti bereikten veel moeilijker de status van klassiekers, ook al werden ze - in tegenstelling tot Haydns Vioolconcerto in sol groot - nog tijdens zijn leven gedrukt. De meest recente New Grove Dictionary of Music and Musicians (2001) beschrijft hen nog steeds als rechttoe, rechtaan met talrijke (teveel?) overblijfselen van de laatbarokke concertvorm en weinig bijzonderheden, op wat melodische patronen na. Waarom werden diezelfde composities überhaupt gedrukt in Boccherini s tijd? Op die vraag formuleerde Elisabeth Le Guin recent een antwoord in haar bekroonde boek Boccherini s body: an essay in carnal musicology (2005). Als uitvoerder ontdekte Le Guin namelijk kwaliteiten in Boccherini s œuvre die het formele overstegen, namelijk een verbluffende repetitiviteit, een voorkeur voor uitgebreide passages met fascinerende texturen maar quasi geen melodische lijn, een obsessie voor zachte dynamieken, een uniek oor voor sonoriteit, en een ongebruikelijk rijk palet aan introverte en bedroefde affecten. Deze karaktertrekken komen één voor één aan bod in Boccherini s Celloconcerto in sol groot (G480), dat hij in 1770 in Parijs liet publiceren. In de solo s van het eerste Allegro legt Boccherini de baslijn zo vaak het zwijgen op dat ook doorheen het traditionele passagewerk een continue spanning heerst die pas met elke terugkeer van het ritornel (het orkestraal refrein ) opgelost raakt. In het verstilde Adagio zijn de bassen al helemaal afwezig; de cello zingt hierin met een passionele religiositeit die Pergolesi s Stabat mater voor de geest haalt. Wie maalt nog om een laatbarokke vormgeving bij het aanhoren van zo n raffinement? In complete tegenstelling tot Haydn en Boccherini wordt Gioacchino Rossini ( ) vrijwel uitsluitend gevierd als componist van vocale muziek, in het bijzonder van komische opera s als Il barbiere di Siviglia (1816) en ouderdomszonden als de Petite messe solennelle (1863). Hoewel iedereen meefluit met Rossini s ouvertures bleef zijn instrumentale œuvre lange tijd onbekend. Enige scepsis dus, toen in 1968 bij het Londense veilinghuis Sotheby s een autograaf te koop werd aangeboden voor een rossiniaans Duetto (1824) met een onmogelijke bezetting: cello en contrabas. Maar wat een consternatie ook, toen uit de eerste uitgave (1969) bleek welke rijkdom dit kleinood in zich had! Eerst en vooral levert de combinatie van twee basstrijkers intrigerende klankschappen op. In elk van de drie bewegingen (Allegro, Andante molto en Allegro) duiken bovendien de humor en technische vereisten op van de opera waaraan Rossini destijds werkte. In het openingsdeel van Il viaggio a Reims (1824) worden er voorwaar zelfs boventonen gevraagd, en de finale is een kluchtige polacca, een dans in driekwartsmaat. Wat Rossini s instrumentale werken te beurt viel in vergelijking tot zijn opera s, is evengoed van toepassing op Mendelssohns kamermuziek ten opzichte van diens symfonieën, oratoria en pianomuziek. Felix Mendelssohn-Bartholdy ( ) was nochtans een hypergetalenteerd kamercomponist, en dat vanaf zijn adolescentie. Op 15 oktober 1825 legde hij op zestienjarige leeftijd de laatste hand aan een Octet voor strijkers in mi mol groot (opus 20) dat ons twee eeuwen later nog steeds verbluft. Geven we eerst de verplichte historische trivia. Anno 1825 kende het strijkoctet nog geen enkel precedent, met uitzondering van één werk: Louis Spohrs dubbelkwartet in re klein, opus 65 (1823), dat precies dat jaar gepubliceerd werd maar niet meer deed dan het ambieerde, zijnde een vraagantwoordspel genereren tussen twee strijkkwartetten. Mendelssohns Octet is heel andere koek. Het Allegro moderato ma con fuoco opent met een hunkerend thema dat op ontelbare manieren gevarieerd wordt, met klankweefsels (bijvoorbeeld staccati in combinatie met pizzicati) die minstens even subtiel klinken als deze in Boccherini s celloconcerto. In de cadansen en coda introduceert de jonge Mendelssohn al de harmonische spitsvondigheden van zijn latere composities, en in de doorwerking zoekt hij donkere regionen op - een homofone passage in

6 Bruno Forment halve noten brengt het geheel zelfs tot een doodse stilstand. Slechts een lang uitgesponnen crescendo met syncopische figuren weet opnieuw beweging in de zaak brengen, zij het voor korte duur, want het tweede deel, een Andante in do klein, staat in het teken van de melancholie. Het Scherzo in sol klein, dat naar eigen zeggen steeds pianissimo en staccato moet uitgevoerd worden, baseerde de componist evenzeer op een bron waaraan veel romantici zich laafden: de Walpurgisnachtstraum uit Goethes Faust I. Dankzij Mendelssohns zus Fanny weten we welk programma aan deze beweging ten basis lag: een heksensabbat in de rotsen waaraan niet alleen de elfen Oberon, Titania en Puck deelnemen (denk aan Mendelssohns latere partituur bij Shakespeares Midsummernight s dream, of aan Webers romantische opera Oberon ), maar ook insecten en kleine dieren. Dit intimistische fantasietje is in een zucht voorbij, waarna een finale in Presto volgt die de monumentaliteit opzoekt. Naar het voorbeeld van Mozarts laatste symfonie (de zogenaamde Jupiter ) combineerde Mendelssohn een fugato met een rondo-annex-sonatevorm, en als toetje deed hij er nog wat knipogen naar Händels Hallelujah bij. Om maar aan te geven dat dit geen beginnerswerkje is, maar een manifest van een vroegrijpe meester die regelmatig van het repertoire verdwijnt om ons opnieuw te verrassen. Laat die voetstukken maar komen!

7 Bruno Forment

8 Ensemble Explorations Het ensemble Ensemble Explorations bestaat uit musici van alle windstreken die zich enkele periodes per jaar scharen rond cellist Roel Dieltiens. Het zwaartepunt van de programmering ligt bij het cellorepertoire, maar er is ook ruim plaats voor kamermuziek en muziek uit de twintigste eeuw. Zo creëerde Ensemble Explorations nieuw werk van Luc Van Hove en trad het op met composities van onder anderen Benjamin Britten, Maurice Ravel, Luigi Boccherini, Carl Maria von Weber en Heitor Villa-Lobos. Samen met Les Ballets C. de la B. en Alain Platel tekende de groep voor de grootse productie 'Iets op Bach'. Hiervoor ontving het ensemble onder andere de Time Life Out Award in Groot-Brittannië en Le Masque d'or in Canada. Op het label van Harmonia Mundi France verschenen twee cd's met negentiende-eeuwse virtuoze cellomuziek van Auguste Franchomme en zeven celloconcerti van Antonio Vivaldi. Deze laatste opname werd in Frankrijk bekroond met een Diapason d'or en kreeg in België een Caeciliaprijs en de Snepvangersprijs. In februari 2002 verscheen een tweede cd met muziek van Vivaldi, die met de Klara Muziekprijs werd bekroond en in oktober 2002 verscheen ook nog een opname met Rossini's 'Sonate a quattro', eveneens bij Harmonia Mundi France. Intussen slaagt Ensemble Explorations er al ruim tien jaar lang in de grote meesters terug te plaatsen in hun authentieke omgeving, ontdaan van alle vastgeroeste tradities. Ook hedendaagse werken en werken van minder bekende componisten, vaak ten onrechte vergeten, worden met eenzelfde frisheid en diepgang aan het publiek voorgesteld. Het ensemble treedt regelmatig op in België en in het buitenland en is een veelgevraagde gast op talrijke grote muziekfestivals. De afgelopen jaren speelden zij ondermeer in Spanje, Frankrijk, Portugal, Nederland, Zwitserland en Japan. Op de vermaarde Folles Journées in Nantes, een van de grootste klassieke muziekfestivals ter wereld, zijn zij al vijf jaar lang een vaste waarde. Ensemble Explorations is ensemble in residence bij het Antwerpse muziekcentrum AMUZ en behoort in 2009 tot de Friends in Music van het Brugse Concertgebouw. Tevens is het ensemble lid van ISPA (International Society for the Performing Arts) en van oko (overleg Kunstenorganisaties). Berliner Bach Tage, NDR Hamburg en SWF Freiburg. In 1991 won Christine Busch de eerste prijs van de internationale muziekwedstrijd Gernsbach en het jaar daarop de eerste prijs van de Stennebrüggen Wedstrijd van de Karl Flesch Akademie van Baden-Baden. In 2004 richtte ze het Salagon Quartett op, een strijkkwartet met een historisch instrumentarium, dat zich qua repertoire tussen Haydn en Mendelssohn beweegt. Momenteel is Busch eveneens professor aan de Stuttgarter Musikhochschule. Roel Dieltiens Roel Dieltiens ruilde op vijftienjarige leeftijd de piano in voor de cello. In sneltreintempo werkte hij zich doorheen de studie van zijn instrument. Naast de moderne cello wijdde Dieltiens zich ook aan de barokcello. Aangezien oude muziek nu eenmaal het beste tot haar recht komt op oude instrumenten bespeelt hij een violoncello piccolo uit 1750 van Franse makelij of een barokcello van Maarten Cornelissen. Volgens Dieltiens is de constante overgang van barokke naar moderne cello niet zo evident. Het kost hem steeds enkele dagen om helemaal om te schakelen. Toch verleent het dubbele parcours zijn cellospel een aparte dimensie en een verrassende rijkdom. In weerwil van het beperkende specialisme dat de muziekpraktijk de laatste decennia kenmerkt, manifesteert Dieltiens zich als een veelzijdige hedendaagse kunstenaar. Hierbij kiest hij bewust voor alle mogelijke formaties. De ene dag is hij solist met een groot symfonisch orkest, de andere dag is hij lid van het Orkest van de XVIIIe Eeuw bij Frans Brüggen. Enerzijds speelt hij met bevriende musici kamermuziek (oa. in Context in Houston), anderzijds verkent hij onbetreden paden in de celloliteratuur met zijn Ensemble Explorations, altijd op zoek naar verborgen pareltjes. Enkele van zijn cd-opnames werden tot absolute referentie uitgeroepen door internationale muziekcritici. Dieltiens doceert cello aan de Hochschule der Künste van Zürich en zetelt als jurylid in internationale wedstrijden zoals de Leipzig Bach Wettbewerb, Moscow Tchaikovsky Competition, of de Belgrad Competition. Daarnaast is hij ook aan het Lemmensinstituut te Leuven verbonden als docent kamermuziek. Christine Busch Christine Busch is een van de meest gevraagde barokviolisten van haar generatie. Na haar studies in Freiburg, Winterthur en Wenen gaf ze concerten in heel Europa. Als soliste en als concertmeester werkte ze meermaals samen met de Deutsche Bachsolisten en het Freiburger Barockorchester. Ze verleende haar medewerking aan tournees met Concentus Musicus Wien onder leiding van Nikolaus Harnoncourt en Chamber Orchestra of Europa met Claudio Abbado, Sir Colin Davis en Sandor Vegh. In kamermuziekverband en als soliste werd ze uitgenodigd door de

9 Ensemble Explorations viool Christine Busch Margarete Adorf Zhang Zhang Francis Reusens altviool Richard Wolfe Irmelin Thomsen cello Amat Santacana Roel Dieltiens pianoforte Bart Naessens

10 binnenkort in desingel Anima Eterna olv. Jos van Immerseel Ronald Brautigam piano Bechstein, 1870 J Strauss Ouverture Die Fledermaus nordseebilder walzer J Brahms Concerto voor piano en orkest nr 2 in Bes, opus 83 symfonie nr 1 in e, opus 68 vr 16 okt 2009 / 20 uur / blauwe zaal inleiding Adeline Boeckaert / uur / foyer de kunsthaven 35, 30, 25 basis / 30, 25, 20 (-25/65+) / 8 (-19 jaar) De kunstcampus groeit m 2 Een bouwproject van de Vlaamse Gemeenschap en de Artesis Hogeschool Antwerpen voor desingel internationale kunstcampus en het Conservatorium van de Hogeschool Antwerpen. Permanente toelichting vestiaire desingel wo>zo/14>18 uur & aansluitend bij voorstellingen/concerten

11 architectuur theater dans muziek desingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr uur / za uur tickets@desingel.be T +32 (0) F +32 (0) desingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors