In de liturgie. n Palmzondag. n Dinsdag. n Woensdag. n Goede Vrijdag. Mattheus Marcus Lucas Johannes 18-19

Transcriptie

1 Passie

2 In de liturgie Palmzondag Mattheus Dinsdag Marcus Woensdag Lucas Goede Vrijdag Johannes 18-19

3 Vanaf de 4e eeuw Gregoriaanse Passie Psalmodiërend (voornamelijk op één toon) Christuspartij (Vox Christi) Gezongen door de priester Baspartij op de toon f Verteller (Evangelista of Chronista) Gezongen door een diaken Bariton op de toon c Alle andere partijen (Turbae of Synagoga) Gezongen door een subdiaken Tenor op de toon f

4 Middeleeuwen Kerkgangers vonden de vorm te eenvoudig Ontstaan van Passiespelen Tegelen Oberammergau Filipijnen De Kerk vond die weer te realistisch

5 Muzikale ontwikkelingen 1 Dramatische Passie Priesters vervangen door koren Meerstemmige Turbae Vrije composities Componisten in deze stijl: Orlando di Lasso (Italië) William Byrd (Engeland) Da Vittoria (Spanje)

6 Muzikale ontwikkeling 2 Motetpassie Motet: elk nieuw tekstdeel een nieuwe melodie Evangelist 4-stemmig Diverse partijen 2 à 3-stemmig Turbae (volk) 5 à 6-stemmig Tekst Latijn 1568 onder invloed van de Reformatie: eerste passie met veel vrije teksten in het Duits gecomponeerd door Joachim Burgk Componisten in deze stijl: Jacobus Gallus (Jakob Handl) (Duitsland) Antonio Scandello (Italië)

7 Oratorium en Cantate Bekende kerkmelodieën werden toegevoegd Mediterende en beschouwende aria s onderbreken het verhaal Er worden aanvullende koordelen bij gecomponeerd Componisten in deze stijl: Heinrich Schütz (Duitsland) Johann Sebastiani ( ) (Duitsland) Reinhard Keiser (Duitsland) Johann Kuhnau (Duitsland)

8 Hoogtepunt Johann Sebastian Bach ( ) Johannes Passion BWV 245 (1723) Matthäus Passion BWV 244 (1727/29) Markus Passion BWV 247 (1731) Lukas Passion BWV 246 (gecomponeerd door een onbekende tijdgenoot)

9 Andere componisten Evangelieteksten niet gevolgd of zelfs helemaal niet gebruikt Georg Philipp Telemann ( ) George Frideric Handel ( ) Johann Chr. Bach ( ) Ludwig van Beethoven ( ) Ludwig Spohr ( ) Don Lorenzo Perosi ( )

10 Hedendaagse componisten Ernst Pepping ( ) Matthäus Passion Kurt Thomas ( ) Marcus Passion Hugo Distler ( ) Choralpassion Krzystof Penderecki (*1933) Lucas Passion

11 Andere Passiemuziek Stabat Mater Dolorosa Een compositie waarvan er al meer dan 160 bekend zijn Bekende namen: Pergolesi, Rossini, Dvorák, Szymanowski Ook eerder genoemde Passiecomponisten als J.S. Bach, Perosi, en Penderecki horen hier bij Die Sieben Letzten Worte des Erlösers am Kreuze Joseph Haydn: strijkkwartet, maar ook koorwerk

12 Johann Sebastian Bach Matthäus Passion

13 1727/29 Voorjaar 1727/1728 Een gedeelte was klaar; uitgevoerd in de Goede Week Goede Vrijdag 1729 Eerste uitvoering van het complete werk De publieke belangstelling was minimaal Bach werd veel minder gewaardeerd dan tijdgenoten Dietrich Buxtehude en Georg Philipp Telemann

14 1829 Herontdekking na 100 jaar door de 20-jarige Felix Mendelssohn Bartholdy 11 maart 1829, Berlijn Uitvoering in de geest van de beginnende Romantiek, met 400 uitvoerenden, daar waar Bach er in zijn tijd minder dan 50 tot zijn beschikking had. Het begin van een jaarlijks terugkerende gebeurtenis, ook in Nederland 1870 Rotterdam 1874 Amsterdam, Johannes Verhulst vanaf 1899 Amsterdam, Willem Mengelberg vanaf 1922 Naarden, Anton van der Horst - Jos van Veldhoven vanaf 1983 Leiden, Charles de Wolff - Gijs Leenaars

15 Bezetting 2 koren Solisten: Evangelist (koor 1) Christus (koor 1) Overige partijen, zoals Petrus, Pontius Pilatus, Judas etc., verdeeld over koor 1 en 2 2 orkesten Geen koperblazers te feestelijk, verboden in de Lijdenstijd het klavecimbel mysterie

16 Teksten De letterlijke Evangelieteksten uit Mattheus 26 en 27 zijn door Bach in de partituur met rode inkt geschreven Er zijn ook vrije teksten (Picander): Koralen op bekende kerkliederen: reflectie op Evangelietekst door het volk Aria s: reflectie door het individu Openings- en Slotkoor

17 Getallensymboliek Er zijn 11 arioso s, want: Er zijn 11 discipelen (Judas doet niet meer mee) Het koorgedeelte Herr, bin Ich s waar wordt ook maar 11 keer gezongen Er zijn 14 koralen, want: 14 is het zg. Bach-getal: =14 27 is de Drie-eenheid van God: 3x3x3 Er zijn 22 recitatieven gezongen door Christus: 11 in een toonsoort met kruizen, 11 met mollen Het 22ste recitatief valt op: Letter X (22ste letter van het toenmalige alfabet) is het symbool van de gekruisigde Christus Het heeft de tekst van Psalm 22: Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten? De basnoten die de 22 recitatieven begeleiden zijn er precies 365, want er staat geschreven: Alle dagen zal ik bij U zijn

18 Wie zingt wat? Evangelist (verteller van het verhaal) Tenor begeleid door zg. continuo (orgel met cello) Christus Bas begeleid door continuo, maar ook met strijkers, om de belangrijkheid te versterken Evangelieteksten en vrije teksten Sopraan, Alt, Tenor en Bas, de zg. kleine partijen begeleid door orkest Volk en discipelen gezongen door koren begeleid door orkest

19 Discografie Karl Erb, Willem Ravelli e.a., Toonkunstkoor Amsterdam, Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg - PHILIPS 1957 Erna Spoorenberg e.a., Nederlandse Bachvereniging Naarden, Residentieorkesto.l.v. Dr. Anton van der Horst - VANGUARD CLASSICS 2003 Gabrieli Consort and Players o.l.v. Paul McCreesh - ARCHIV 2006 Nederlandse hertaling door Jan Rot - James Doing, Residentie Bachkoor, Residentieorkest o.l.v. Jos Vermunt - DEUTSCHE GRAMMOPHON 2009 Fadia El-Hage, Ensemble Sarband - The Arabian Passion - JARO 2010 Thomaner Chor Leipzig, Tölzer Knabenchor etc. Gewandhausorchester Leipzig o.l.v. Ricardo Chailly - DECCA 19