programma maandag 14 mei, uur Borodin Quartet ruben aharonian viool sergej lomovsky viool igor naidin altviool vladimir balshin cello

Transcriptie

1 programma maandag 14 mei, uur Borodin Quartet ruben aharonian viool sergej lomovsky viool igor naidin altviool vladimir balshin cello

2

3 Programma J. Haydn ( ) Strijkkwartet opus 33 nr. 1 in b Allegro moderato / Scherzo: Allegro di molto / Andante / Finale: Presto J. Haydn Strijkkwartet opus 33 nr. 5 in G Vivace assai / Largo e cantabile / Scherzo: Allegro / Finale: Allegretto H. Wolf ( ) Italiaanse Serenade pauze P.I. Tsjaikovski ( ) Strijkkwartet opus 11 nr. 1 in D (1871) Moderato e semplice / Andante cantabile / Scherzo. Allegro non tanto e con fuoco / Finale. Allegro giusto Allegro vivace

4

5 Borodin Quartet Wat alle leden van het Borodin Quartet bindt, is dat ze allemaal aan het Moskous Conservatorium zijn afgestudeerd. Muziekcritici loven de haast orkestrale klank van het Borodin Quartet. Zinderend en Robuust in klank, schreef NRC Handelsblad. Cellist Valentin Berlinski verliet in 2007 als laatst oorspronkelijke lid het kwartet, maar de muzikale erfenis van de eerste generatie spelers is onder de huidige vier strijkers nog springlevend.

6 toelichting Strijkkwartetten van Joseph Haydn Net als Mozart schreef Haydn heel wat kamermuziek, feitelijk zelfs veel meer. Neem alleen al de ruim 120 trio s en de meer dan 30 duo s voor de baryton, een op de cello lijkend strijkinstrument, die door prins Nikolaus zelf begaafd werd gespeeld. Maar de kern van Haydns kamermuziek wordt gevormd door zijn strijkkwartetten. Waar Mozart 23 van deze werken schreef, schiep Haydn er ongeveer negentig. Het juiste aantal is onbekend. Er is ons geen enkel strijkkwartet uit de tijd vòòr Haydn bekend, maar Haydn componeerde binnen de context van een verstikkende Weense traditie waarin werd verwacht dat ieder werk eindigt met een fugatische finale. Tegen dat hij echter rond zijn veertigste jaar aan zijn opus 20 toe was, had Haydn de strijkkwartetvorm vanuit die steriele, formalistische wereld van zijn voorgangers zo ontwikkeld dat hij zich weer fuga s kon veroorloven. Maar dat waren dan wel fuga s waarmee hij de kloof tussen hemzelf en het verleden vergrootte. De musicoloog Hans Keller schreef over Haydns strijkkwartetten: Volgens een bescheiden berekening komt Haydn tot tenminste vijfenveertig grootse en heel verschillende, maar feilloze kwartetten. Het zijn zonder uitzondering heel oorspronkelijke meesterwerken met duidelijke scherpe onderlinge, meerdimensionale contrasten. Het heeft er alle schijn van dat Haydn meer zorg en aandacht besteedde aan zijn strijkkwartetten dan aan zijn symfonieën want ze vertonen een grotere thematische en structurele rijkdom. Maar weinig andere componisten toonden zo n volledig begrip van de expressieve mogelijkheden van de vier partijen die samen een kwartet vormen. Hier is Haydn op zijn best. De zes kwartetten op. 33 uit 1781 zijn complex, maar ze bezitten een lichte toets. Ze zijn opgedragen aan de latere tsaar Paul II (en danken daaraan hun bijnaam Russische kwartetten ). Hier toont Haydn zich in een heel speelse, luchthartige stemming. Mogelijk werd die veroorzaakt door zijn verliefdheid op de Italiaanse zangeres Luigia Polzelli: de arioso-achtige langzame delen uit enige van deze werken zouden een lofbetuiging richting Luigia kunnen zijn. Bijnamen die uitdrukking geven aan de aard van sommige werken vielen ten deel aan nr. 2: Der Scherz met een rustieke finale. Het coda met zijn onverwachte stiltes geeft geen duidelijk idee wanneer het stuk nu precies is afgelopen. Nr. 3 in C-groot, Der Vogel dankt zijn bijnaam aan de versieringen van het hoofdthema uit het eerste deel en de trillers uit het trio van het tweede deel. Dan is daar nr. 5 met de onwaarschijnlijke bijnaam Hoe maakt u het? die te danken is aan de beginfrase. Maar belangrijker en mooier is het van verlangen getuigende karakter van het zangerige langzame deel.

7 Hugo Wolf De Oostenrijker Hugo Wolf ( ) was nog een kind toen hij in de ban was van de muziek van Donizetti. Hij speelde delen uit diens opera s uit z n hoofd op de piano. Later werd hij fan van operacomponist Richard Wagner. Als er één componist is die een ellendige carrière heeft meegemaakt, dan is het Hugo Wolf wel. Door zijn moeilijke karakter maakte hij zijn middelbare school en ook het conservatorium niet af. Hij was een moeilijk mens voor zichzelf en voor de buitenwereld. Als hij inspiratie had en aan het werk ging, kon hij absoluut geen geluiden van buiten verdragen. Het gevolg was dat hij in een tijdsbestek van nog geen drie jaar twintig keer van kamer verwisselde. Toen hij zonder werk zat en als muziekcriticus voor een vooraanstaand blad werkte, liet hij geen spaan heel van het werk van componist Johannes Brahms. Operacomponist Richard Wagner was zijn afgod. Hugo Wolf werd slechts drieënveertig jaar. In 1897 werd hij door aanvallen van geestelijke gestoordheid, het gevolg van syfilis, opgenomen in een inrichting waar hij in 1903 overleed. Hugo Wolf is de geschiedenis in gegaan als liedcomponist. Maar ook zijn Spaans getinte opera Der Corridor (De magistraat) mag niet onvermeld blijven. Op 18-jarige leeftijd schreef Wolf een wonderschoon Strijkkwartet in d mineur, dat wel een meesterwerk genoemd wordt. De Italiaanse serenade werd eveneens geschreven voor strijkkwartet, maar later bewerkt voor Symfonieorkest. Het stuk werd zijn meest populaire instrumentale werk. De Italiaanse serenade bestaat uit slechts één deel. Wolf schreef het stuk in 1887 toen hij rondreisde in het zuiden van Italië. Het moet een gelukkige periode voor hem geweest zijn want het stuk is licht van toon en straalt enthousiasme uit. Men zou het haast kunnen vergelijken met een soortgelijk werk van Tsjaikovski. Later heeft Wolf tevergeefs pogingen gedaan om het werk uit te breiden naar vier delen en er een suite voor orkest van te maken. 1 e strijkkwartet P.I. Tsjaikovski De Russische componist Pjotr (Peter) Tsjaikovski ( ) was de zoon van een welgestelde mijndirecteur. Hoewel Pjotr zijn moeder verafgoodde, heeft hij niet veel aan haar en aan zijn vader gehad. Beide ouders hadden het te druk om zich met de kleine Pjotr bezig te houden en de jongen werd dan ook opgevoed door kindermeiden en privé-juffen. Als kind had Tsjaikovski al last van depressies, die hem zijn hele leven zouden blijven achtervolgen. Als puber had Tsjaikovski veel succes bij de meisjes, maar als het er werkelijk op aan kwam trok hij zich schielijk terug. Door zijn overdreven manier van kleden, zijn overdadige aandacht voor zijn uiterlijk en zijn liefde voor het ballet, vonden veel van zijn vrienden en familieleden hem verwijfd. Wel werd hij dikwijls aangespoord om een vrouw te nemen. Op 13 mei 1859 verliet Tsjaikovski de school die hem toeliet tot de eerste afdeling van het ministerie van Justitie. Het leven als kantoorklerk moet een kwelling voor hem geweest zijn. Gelukkig zette hij door en koos ondanks alle tegenwerkingen voor het conservatorium. Vijfentwintig was hij toen hij het conservatorium verliet,

8 en het moet een stap in het donker voor hem geweest zijn. Ondanks zijn homoseksualiteit trad hij in het huwelijk. Deze misstap bracht hem reeds na enkele weken getrouwd geweest zijn tot wanhoop dat uitliep op een zelfmoordpoging. Tsjaikovski schreef drie strijkkwartetten. Het melancholische Strijkkwartet 1 in D uit 1871 voor twee violen, altviool en cello is hoofdzakelijk geliefd vanwege het prachtige tweede deel, Andante cantabile (op een droevig volkslied). Het Andante cantabile wordt regelmatig als zelfstandig stuk in een arrangement voor strijkorkest uitgevoerd. Geliefd is ook Strijksextet in d mineur opus 70 met de bijnaam Souvenir de Florence. Het was zijn latere weldoenster en beste vriend Nadesjna von Meck die hem aanspoorde om kamermuziek te schrijven. Zelf had Tsjaikovski het niet zo op deze muziekvorm. Hij toonde met name weerzin tegen de combinatie van piano met strijkinstrumenten. Ondanks dit schreef Tsjaikovski toch een veel beluisterd Pianotrio.