Zuid. Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Zuid-Nederland Water- en Ruimteberichten. Rijkswaterstaat. Deze uitgave is een samenwerking tussen

Transcriptie

1 Zuid Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Zuid-Nederland #1 Water- en Ruimteberichten Deze uitgave is een samenwerking tussen Dit is een uitgave van Rijkswaterstaat (gratis, dagelijks uur) April 2014 wvl0214lv035 juli 2013 cd0713zb001

2 Inhoud Verdieping Levendige discussies over samenwerken, verslag van de bijeenkomst van 18 maart. Terugkijken met... Paul van Dijk, adviseur Water en Ruimte bij waterschap de Dommel blikt terug op de bijeenkomst. Reacties van deelnemers Sander Magielsen, planoloog bij de gemeente Oss en Perry van Doorn, beleidsmedewerker RO bij de gemeente Leudal, vertellen over hun ervaringen. De Gouden Tip Een reeks tips van onder andere Louisa Remesal over hoe u tot een effectieve samenwerking kunt komen. 26 Agenda 26 juni 2014 Landelijke dag regionale leergemeenschappen Water en Ruimte Thema van deze dag is samen werken aan de Samenwerkingsverband-doos. Locatie: Fort Wierickerschans (tussen Woerden en Bodegraven) 9 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Noord 16 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Zuid 23 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Oost Dit is een uitgave van Rijkswaterstaat 30 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap West Locatie: Waternet, Amsterdam (gratis, dagelijks uur) juli 2013 cd0713zb001 2 Water- en Ruimteberichten

3 Verder Verdieping met... Samenwerken gaat niet vanzelf Dat was de centrale boodschap die de deelnemers van de leergemeenschap Water en Ruimte regio Zuid op 18 maart in s-hertogenbosch kregen te horen. Gelukkig bleef het niet bij deze waarschuwing. Zo werd uit de presentaties duidelijk je er zelf veel aan kunt doen om samenwerking goed te laten verlopen. De bijeenkomst werd geopend door Ernest de Groot, loco-dijkgraaf van waterschap Aa en Maas. Hij vertelde dat waterschappen steeds meer betrokken raken bij ruimtelijke ordening. Dat betekent dat ze actiever de samenwerking en afstemming met ruimtelijke partners moeten opzoeken om gezamenlijk de ruimtelijke agenda te bepalen. Aa en Maas doet dat bewust, waarbij het waterschap niet alleen streeft naar afstemming met gemeenten, maar ook zoveel mogelijk probeert om gezamenlijk op te trekken. Gebiedsontwikkeling Na De Groot was het woord aan Kees Jan van den Herik en Marco Lier. Zij zijn beiden betrokken bij het grote gebiedsontwikkelingsproject Ooijen Wanssum in het stroomgebied van de Limburgse Zandmaas. In het gebied tussen de dorpen Ooijen en Wanssum worden de komende jaren diverse maatregelen genomen om de waterveiligheid te verbeteren: een oude Maasarm die na de overstromingen in 1993 en 1995 tijdelijk werd afgesloten, gaat bij hoge waterstanden weer meestromen, er worden dijken verlegd en er komen twee hoogwatergeulen. Hierdoor neemt de maximale hoogwaterstand af en ontstaat er weer kansen voor ruimtelijke ontwikkeling. Gezamenlijke sturing Van den Herik: Om het project - waarbij tal van partijen be trokken zijn - tot een succes te maken zijn een gezamenlijke sturing en een gezamenlijk budget absoluut noodzakelijk. Dat krijg je niet zonder slag of stoot voor elkaar en vergt veel investering in contacten. Mensen moeten niet alleen elkaars belangen begrijpen, maar elkaar ook wat gunnen. Alleen dan ontstaat een zelfdragende constructie die bestand is tegen de waan van de dag en garandeert dat de beoogde doelen worden gehaald. Teambuilding Lier heeft bij het project Ooijen Wanssum als extern procesbegeleider gewerkt aan goede samenwerkingsrelaties. Volgens hem kost dit in het begin weliswaar veel tijd, maar uiteindelijk verdien je die investering tijdens het project ruimschoots terug. Om vorm te geven aan de samenwerking heeft Lier onder andere op alle niveaus gewerkt aan teambuilding. Tijdens deze sessies is niet alleen gewerkt aan onderling vertrouwen maar zijn ook afspraken gemaakt over omgangsvormen: zeg het als je iets niet begrijpt, laat weten als iets moeilijk gaat en wees open en eerlijk. Verder is de structuur voor conversaties tijdens het project vastgesteld: wie praat met wie op welk moment? Een dergelijke structuur biedt volgens Lier vertrouwen omdat mensen weten dat ze de kans krijgen om over bepaalde onderwerpen iets te vinden. Andere tips Lier had ook andere tips om samenwerking te bevorderen: zorg dat mensen trots op hun project kunnen zijn, vier mijlpalen met een feestje en zorg dat het leuk blijft. Ook is het volgens hem belangrijk om voortdurend oog te houden voor ieders belangen. Verder pleit hij ervoor om altijd te vragen wat iemand weerhoudt om een bepaalde stap te zetten als je bij die persoon weerstand waarneemt. MGA-methode Bart Pastor van waterschap Aa en Maas verzorgde de derde presentatie. Hij vertelde hoe het waterschap de zogeheten Mutual Gains Approach heeft gebruikt om in een beekdal waterberging en ecologisch herstel te realiseren. Dit is gebeurd nadat de traditionele werkwijze - waarbij de omgeving niet bij de planvorming werd betrokken - min of meer vastliep. De MGA-methode is een gebiedsgerichte benadering, waarbij samen met alle betrokken partijen een plan wordt ontwikkeld. Pastor: Gebiedsgericht werken is wheelen en dealen. Niet onderhandelen alsof het een wedstrijd is met winnaars en verliezers, maar zoeken naar oplossingen waarmee iedereen tevreden is. Sensitiviteit Volgens Pastor vraagt een dergelijke werkwijze om sensitiviteit: je moet jezelf in anderen verplaatsen, vertrouwen creëren, gevoeligheden herkennen en hier vervolgens ook goed op anticiperen. Verder moeten alle belangen op tafel komen en moet je gezamenlijk de kaders opzoeken en in een transparant proces van joint fact finding vaststellen. Dat zorgt namelijk voor commitment. Heel belangrijk daarbij is om niet bij ieder lastig punt op de rem te trappen en terug te gaan naar je achterban om toestemming te vragen. Pastor: Houd de snelheid erin, toon lef en zorg voor dat je een helder mandaat hebt. Inspraak Inmiddels is het project aanbeland bij de planuitwerking. Hierna start de inspraak volgt. Pastor hoopt dat door het uitgebreide proces, de inspraak een formaliteit zal zijn. Immers, alle betrokkenen hebben hun hand gehad in de vorming van het plan en hebben ermee ingestemd. Creëren van meerwaarde De laatste presentatie werd verzorgd door Leon Dielen van aannemersbedrijf Heijmans. Hij hield een pleidooi om aannemers meer bij gebiedsprocessen te betrekken, omdat zij door hun kennis en ervaring een toegevoegde waarde kunnen hebben. Volgens Dielen is hun verdienmodel de laatste jaren veranderd. In de traditionele opdrachtgever opdrachtnemerverhouding ging het vooral om het maximaliseren van het meerwerk. Inmiddels is dat veranderd in het creëren van meerwaarde binnen projecten, waarbij aannemers veel meer optreden als een van de partners. Dat ondanks deze positieve verandering overheden terughoudend zijn met het betrekken van aannemers vindt Dielen niet vreemd. Zo ligt de bouwfraude nog vers in het geheugen. Toch deed hij een oproep om de stap te wagen: we hebben wat te bieden en leren doe je samen. Mensen moeten niet alleen elkaars belangen begrijpen, maar elkaar ook wat gunnen. Alleen dan ontstaat een zelfdragende constructie die bestand is tegen de waan van de dag 3 Water- en Ruimteberichten

4 Verder Terugkijken met... met... De deelnemers pikken er echt iets van op Lekker concreet De presentatie van Bart Pastor was lekker concreet. Uit zijn verhaal bleek goed dat bij gebiedsprojecten de traditionele aanpak - waarbij je als organisatie volledig werkt vanuit je eigen doelstellingen - niet meer werkt. Pas toen het waterschap oog kreeg voor de wensen en belangen van anderen en er gezamenlijk plan ontstond, begon het project goed te draaien. Het vreemde is dat we dat volgens mij al wel langer weten, maar dat we deze kennis als waterschappen en gemeenten desondanks nauwelijks toepassen. Ik verbaas me daar ook in bredere zin over. Wat we hier tijdens de leergemeenschappen horen is echt niet allemaal nieuw. We weten hoe het beter kan en toch doen we het niet. Waarom is dat zo? Aantrekkelijke optie Pas toen het waterschap oog kreeg voor de wensen en belangen van anderen en er gezamenlijk plan ontstond, begon het project goed te draaien Aan het woord is Paul van Dijk, adviseur Water en Ruimte bij waterschap de Dommel. Hij blikt terug op de bijeenkomst van de leergemeenschap van 18 maart in s-hertogenbosch. Er waren goede discussies, mensen deden volop mee en haalden er volgens mij ook echt iets uit. Van Dijk is enthousiast over de leergemeenschap: Ik geloof in het concept. Het is uiterst leerzaam om in een veilige omgeving mensen met verschillende rollen en belangen ervaringen te laten uitwisselen en met elkaar te laten discussiëren. Tegelijkertijd ben ik ook kritisch. Het doel van de leergemeenschappen is volgens mij het opbouwen van een netwerk van mensen die elkaar kunnen helpen bij vragen en problemen. In de praktijk zie je echter dat die interactie buiten de bijeenkomsten van de leergemeenschappen om er eigenlijk niet is. Waan van de dag Voor mij is dan ook een belangrijke vraag hoe je ervoor kunt zorgen dat de deelnemers aan de bijeenkomsten ook tussendoor contact met elkaar blijven houden. Het antwoord op die vraag heb ik ik helaas nog niet gevonden. Kijk ik naar mezelf, dan moet ik constateren dat mijn agenda meestal te vol zit en ik op mijn werk te veel bij de waan van de dag leef. Tegelijkertijd weet ik dat het soms veel efficiënter is om even aan een ander te vragen hoe hij of zij een bepaald vraagstuk zou aanpakken. Actieve werving De afgelopen bijeenkomst vond ik erg geslaagd. Er waren goede en levendige discussies, er zat energie in en ik had sterk het gevoel dat mensen ook echt iets hebben opgestoken. Positief vond ik het relatief grote aantal deelnemers afkomstig van gemeenten, waardoor de balans tussen de waterwereld en die van de ruimtelijke ordening veel beter in evenwicht was. De actieve werving waarvoor we deze keer hadden gekozen, heeft dus goed gewerkt. Feestje Over de presentaties is Van Dijk eveneens positief: De twee presentaties over het gebiedsontwikkelingsproject Ooijen- Wanssum maakten weer eens duidelijk dat vertrouwen creëren tussen alle betrokkenen heel belangrijk is voor een succesvol verloop van een samenwerkingsproject. Verder is de boodschap zorg dat het leuk is van Marco van Lier me goed bijgebleven. Vier met elkaar een feestje als een belangrijk tussendoel is gehaald, steek energie in teambuilding en organiseer overleggen af en toe op een inspirerende locatie. Dat draagt bij aan een goede sfeer en zorgt ervoor dat iedereen enthousiast blijft meedoen. De presentatie van Léon Dielen van Heijmans vond ik verrassend. Dielen vertelde hoe zij als aannemersbedrijf proberen op een andere manier te gaan werken. Niet langer als opdrachtnemer die puur uitvoert en aast op meerwerk, maar als een partner die meedenkt hoe bij een project meerwaarde kan worden gecreëerd. Daarbij kunnen ze veel praktijkkennis en -ervaring inbrengen. Ik vind dat een aantrekkelijke optie die we als overheden serieus moeten overwegen. Zeker bij gebiedsprocessen denk ik dat het slim is om de kennis en ervaring van aannemers te benutten. Tegelijkertijd had ik het idee dat de meeste deelnemers de kansen van een partnership met bedrijven nog niet zagen. Het doel van de leergemeenschappen is volgens mij het opbouwen van een netwerk van mensen die elkaar kunnen helpen bij vragen en problemen 4 Water- en Ruimteberichten

5 Reacties van deelnemers Bijeenkomst maakt nieuwsgierig en smaakt naar meer Goed om ervaringen van anderen te horen Dat is de enthousiaste reactie van Sander Magielsen, planoloog bij de gemeente Oss. De middag voldeed ruimschoots aan mijn verwachtingen. Het is goed voor je netwerk en ik vind het aantrekkelijk dat je ook zelf onderwerpen kunt inbrengen. Ik vond de presentatie over de MGA-aanpak interessant. Ik denk wel dat je met deze aanpak moet oppassen dat je niet te veel met elkaar verknoopt, waardoor je niet meer vooruitkomt. Verder blijft een belangrijke vraag hoe je je organisatie meekrijgt. Het was voor mij de eerste keer en daarom was het nog een beetje aftasten: wie zijn er en wat gebeurt er? Ik vond het leerzaam om ervaringen van anderen te horen en te zien dat zij vaak met dezelfde problemen te maken hebben, maar een net iets andere aanpak kiezen. Ik ben dan ook van plan om vaker te komen. Dat zegt Perry van Doorn, beleidsmedewerker RO bij de gemeente Leudal. Hij was voor het eerst bij een bijeenkomst van de leergemeenschap en is enthousiast: Het is nuttig om te zien hoe anderen tegen zaken aankijken en om ervaringen van collega s te horen. Vaak is het heel herkenbaar. Zelf merk ik dat we steeds vaker overleg hebben met andere overheden en dat het zinvol is om in een zo vroeg mogelijk stadium samen op te trekken. Of op z n minst proberen te voorkomen dat we elkaar in de wielen rijden. Op de bijeenkomst heb ik gehoord hoe anderen dat doen en ik vond het leerzaam genoeg om vaker te gaan. Mijn streven is om dan zelf inhoudelijk meer in te brengen tijdens de gesprekken en discussies. De Gouden Tip Sta in een open planproces open voor kritiek, nieuwe ideeën en de mening van andere partijen. Handel in de geest van vergunningen en niet naar de letter. Ben je bijvoorbeeld als waterschapper betrokken bent bij een gebiedsproces, dan is het goed om de vergunningverlener mee te nemen in alle beslissingen en overwegingen. Zitten de bestaande regels de gekozen oplossingen in de weg, leg dan aan de vergunningverlener uit waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Helpt dit niet, schaal dan met medeweten van de vergunningverlener - op in de lijn van het waterschap om het doel alsnog te kunnen behalen. Respecteer de rol en verantwoordelijkheid van anderen in gebiedsprocessen. Werken vanuit respect creëert meer vertrouwen en wederzijds begrip en zorgt voor een gezondere samenwerking. Begin klein en maak duidelijk wat klimaatbestendigheid inhoudt, welke problemen je kunt aanpakken en hoe burgers kunnen bijdragen. Via deze weg kun je burgers stimuleren om mee te werken aan een klimaatbestendige stad. Begin niet direct met oplossingen, maar schets eerst de opgave waar gemeente en waterschap samen met de omgeving voor staan. Aangezien individueel handelen niet individueel profijt oplevert, kan het goed zijn om een economische prikkel te bedenken. Geef burgers die een vegetatiedak nemen bijvoorbeeld subsidie of een korting op de rioolheffing. Ga in gesprek met de omgeving Dat is de tip van Louisa Remesal, adviseur Watersysteem bij Waterschap Rijn en IJssel. Ze bezocht de bijeenkomst in s-hertogenbosch om het verhaal over het dynamisch beekherstel te horen. Zelf is ze nauw betrokken bij een project om het riviertje de Berkel weer te laten meanderen en natuurvriendelijker in te richten. Toen we met het project begonnen zijn we vrijwel direct met alle betrokkenen in gesprek gegaan om ieders wensen helder te krijgen en te achterhalen waar eventuele weerstanden vandaan kwamen. Tijdens die gesprekken hebben we aangegeven dat onze doelstellingen hard waren, maar dat we de weg ernaartoe samen met alle betrokken wilden bepalen. Dat heeft goed gewerkt. Zo bleek er in eerste instantie dat er weinig animo was bij agrariërs om mee te werken. Zij vreesden namelijke dat de plannen een negatief effect zouden hebben op hun bedrijfsvoering. Door de gesprekken kwamen we er ook achter dat een stichting in het gebied landbouwgrond wilde omzetten in natuur. Wij hebben toen beide partijen bij elkaar gebracht en gestimuleerd om vrijwillig gronden uit te ruilen. Daardoor hebben de boeren nu grotere kavels direct bij hun bedrijf en kunnen voormalige landbouwgronden langs de Berkel worden omgevormd tot natte natuur. 5 Water- en Ruimteberichten