Instantie. Onderwerp. Datum

Transcriptie

1 Instantie Hof van Cassatie Onderwerp Echtscheiding door onderlinge toestemming - Voorafgaande overeenkomst - Toepasselijke regels - Artt. 1287, eerste lid, 1288, aanhef en 4 en 1298, GerW. Datum 16 juni 2000 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van te nemen dat de inhoud van dit document onderworpen kan zijn aan rechten van intellectuele eigendom, die toebehoren aan bepaalde betrokkenen, en dat er u geen recht wordt verleend op die desbetreffende rechten. M&D Seminars wil u met dit document de nodige informatie verstrekken, zonder dat de in dit document vervatte informatie bedoeld kan worden als een advies. Bijgevolg geeft M & D Seminars geen garanties dat de informatie die dit document bevat, foutloos is, zodat u dit document en de inhoud ervan op eigen risico gebruikt. M&D Seminars, noch enige van haar directieleden, aandeelhouders of bedienden zijn aansprakelijk voor bijzondere, indirecte, bijkomstige, afgeleide of bestraffende schade, noch voor enig ander nadeel van welke aard ook betreffende het gebruik van dit document en van haar inhoud. M&D Seminars - 1 februari 2002 M&D CONSULT BVBA HUBERT-FRERE-ORBANLAAN GENT TEL 09/ FAX 09/ info@mdseminars.be

2 Nummer : RC006G3_1 Datum : Juridictie : HOF VAN CASSATIE, NEDERLANDSE AFDELING, 1E KAMER Zetel : MARCHAL Verslaggever : WAUTERS Openb. Min. : DUBRULLE Rolnummer : C960006N Kop ECHTSCHEIDING EN SCHEIDING VAN TAFEL EN BED. - ECHTSCHEIDINGSPROCEDURE. - Echtscheiding door onderlinge toestemming. - Voorafgaande overeenkomst. - Toepasselijke regels. - Artt. 1287, eerste lid, 1288, aanhef en 4 en 1298, GerW. Samenvatting De overeenkomst houdende de voorafgaande regeling van de wederzijdse rechten van de echtgenoten die besloten zijn tot echtscheiding door onderlinge toestemming waaromtrent zij kunnen overeenkomen is onderworpen aan de regels van het verbintenissenrecht (1); zij is een vereiste waaraan moet worden voldaan opdat de rechtbank de echtscheiding zou kunnen toestaan (2). Noot (1) Zie Cass., 14 april 1994, A.R. 9625, nr. 177, arrest dat de rechtspraak bevestigt volgens welke die overeenkomst uitsluitend onderworpen is aan de regels betreffende de overeenkomsten. (2) Conclusies advocaat-generaal Dubrulle, Cass., 16 juni 2000, Voltallige zitting, A.R. C N, A.C. 2000, nr.... Wettelijke basis -GERECHTELIJK WETBOEK,ART 1287,L1 -GERECHTELIJK WETBOEK,ART 1288, 1,4 -GERECHTELIJK WETBOEK,ART 1298 Publicatie -ARRESTEN VAN HET HOF VAN CASSATIE VAN 2000(374) -PASICRISIE BELGE VAN 2000(I/374)

3 Tekst Nr. C N V.M., eiseres tot cassatie van twee vonnissen, op 26 maart 1993 en op 16 december 1994 gewezen door het de Rechtbank van Eerste Aanleg te Gent, zitting houdende in hoger beroep; vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, kantoor houdende te 1000 Brussel, Brederodestraat 13, alwaar keuze van woonplaats wordt gedaan, tegen D.C., verweerder in cassatie, vertegenwoordigd door mr. Philippe Gérard, advocaat bij het Hof van Cassatie, kantoor houdende te 1050 Brussel, Louizalaan 523, bus 28, alwaar keuze van woonplaats wordt gedaan. HET HOF, Gehoord het verslag van raadsheer Waûters en op de conclusie van advocaat-generaal Dubrulle; Gelet op de bestreden vonnissen, op 26 maart 1993 en op 16 december 1994 gewezen door de Rechtbank van Eerste Aanleg te Gent, zitting houdende in hoger beroep; Over het middel, gesteld als volgt : schending van de artikelen 1101, 1108 en 1134 van het Burgerlijk Wetboek, 1287, 1288, 1289, 1290, 1e lid, 1291, 1293, 1294, 1295, 1296, 1297, 1298, 1299, 1300, 1303 en 1304 van het Gerechtelijk Wetboek, de artikelen 1287, 1288, 3e en 4e lid, 1289, 1291, 1293, 1294, 1298, 1299, 1300, 1303 en 1304 zowel in de versie vóór als in de versie nà de wijziging bij wet van 30 juni 1994, artikel 1288, 2e lid, in de versie vooraleer het werd gewijzigd bij artikel 17 van de wet van 13 april 1995 en artikel 1297 zowel in de versie vooraleer als nadat het werd gewijzigd bij artikel 39 van de wet van 19 januari 1990, doordat de appèlrechters het hoger beroep van verweerder en de uitbreiding van zijn vordering gegrond verklaren, voor recht zeggen dat de clausule opgenomen in de overeenkomst van 4 september 1986 voorafgaande aan de echtscheiding door onderlinge toestemming, waarbij verweerder zich ertoe verbond gedurende een periode van vijf jaar te rekenen vanaf de eerste verschijning voor de rechtbank ten behoeve van eiseres een geïndexeerde persoonlijke onderhoudsbijdrage te betalen van BEF per maand nietig is wegens bedrog, eiseres veroordelen tot terugbetaling aan verweerder van alle bedragen die deze in uitvoering van de nietige clausule heeft ontvangen, te vermeerderen met de gerechtelijke interesten vanaf 2 november 1988 tot de dag der algehele betaling en eiseres tevens oordelen tot de kosten van de beide instanties, op grond van de volgende overwegingen in het tussenvonnis : "4.1. Het staat buiten betwisting dat de onderhoudsbijdrage tussen echtgenoten die uit de echt gescheiden zijn middels een echtscheiding door onderlinge toestemming, geen indemnitair karakter maar van louter conventionele aard is De conventionele aard van de onderhoudsbijdrage ten behoeve van de gewezen echtgenoot impliceert de toepassing van het contractenrecht, met uitsluiting van de principes betreffende de onderhoudsgelden zelf waarvoor de wet als het ware een titel verschaft Zulks brengt o.m. als gevolg met zich mee dat de overeenkomst als wet geldt tussen de partijen en dat op grond van de wilsautonomie en de bindende kracht van de overeenkomst moet aangenomen worden dat wanneer een partij zich vrijwillig verbindt, deze in beginsel de aangegane verbintenissen in alle omstandigheden moet naleven Het komt de rechtbanken derhalve niet toe op grond van overwegingen van billijkheid, sociale rechtvaardigheid of andere motieven van al dan niet morele aard, de overeenkomsten te negeren of te wijzigen.

4 4.5. Anderzijds bepaalt hetzelfde artikel 1134 BW in de derde alinea dat de overeenkomsten te goeder trouw dienen uitgevoerd te worden, zodat de vraag dient gesteld of een schuldeiser die aanspraak maakt op een onderhoudsbijdrage waartoe de schuldenaar zich conventioneel verbond, geen misbruik kan maken van zijn contractuele rechten, nu in bepaalde omstandigheden het voordeel dat de rechtsuitoefening oplevert in ernstige wanverhouding kan staan tot het nadeel dat de schuldenaar daardoor ondergaat" (tussenvonnis van 26 maart 1993, 5e en 6e bladzijde). en de volgende overwegingen in het eindvonnis : "Tijdens de persoonlijke verschijning hebben de beide partijen hun versie gegeven over de totstandkoming van de overeenkomst met betrekking tot de persoonlijke onderhoudsbijdrage die (verweerder) gedurende vijf jaar zou betalen aan (eiseres) en het in bruikleen geven van de goederen. De versie gegeven door (verweerder) komt in al haar facetten geloofwaardig voor : uitgaande van de veronderstelling dat (eiseres) geen relatie had met een andere man en derhalve een nieuw huwelijk niet in het kort te verwachten was en, rekening houdend met het feit dat (eiseres) recent een handelzaak opstartte terwijl hijzelf een goed salaris verdiende en menend dat een periode van vijf jaar een redelijke termijn is om een andere en definitieve wending aan het leven te geven, was hij bereid zijn echtgenote te helpen deze periode te overbruggen. Dat hij er zich tegen zou verzet hebben dat een clausule zou worden opgenomen waarbij zijn onderhoudsverplichting zou vervallen ingeval (eiseres) zou hertrouwen, zoals (eiseres) beweert, komt als weinig geloofwaardig over. Hoewel uit de strikte bewoordingen van het proces-verbaal van de persoonlijke verschijning blijkt dat er niet is in opgenomen dat (eiseres) verklaard heeft dat zij geen relatie had met een andere man (haar huidige echtgenoot) in de periode van de onderhandelingen met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming, heeft zij dit toch verklaard. Trouwens, in de voor deze rechtbank neergelegde conclusies zowel vóór de persoonlijke verschijning als erna, wordt zulks door de raadsman van (eiseres) steeds benadrukt. Zulks staat in schril contrast met de besluiten door dezelfde raadsman genomen voor de huidige echtgenoot van (eiseres) in de procedure voor de Jeugdrechtbank (afdeling van deze rechtbank) waarbij hij de adoptie nastreeft van K. Immers, daarin wordt onomwonden gesteld dat er tussen hem en (eiseres) een relatie bestond zowel tijdens als na de onderhandelingen tussen de huidige gedingvoerende partijen en ook tijdens de echtscheiding, relatie die leidde tot een huwelijk... afgekondigd amper vier weken na de overschrijving van de echtscheiding en afgesloten zes weken na die overschrijving. De toevoeging dat (verweerder) hiervan op de hoogte was doch er geen bezwaar tegen had omdat hijzelf op dat ogenblik ook een nieuwe relatie zou zijn aangegaan, is irrelevant en tevens in tegenstrijd met de bewering van (eiseres) dat de meubels haar in bruikleen werden gegeven omdat (verweerder) die bij zijn broer zou gaan inwonen, de meubelen niet kon onderbrengen. Het mag als vaststaand worden aangenomen dat (eiseres) bedrieglijk de verhouding die zij had met een andere man (voor wie zij haar echtgenoot trouwens reeds vroeger had verlaten en die blijkens de DNA-test de vader zou zijn van K.) voor haar echtgenoot verborgen heeft gehouden ter gelegenheid van de onderhandelingen met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming en tijdens de procedure en toen reeds wist dat zij met die man, eens de echtscheiding achter de rug, onmiddellijk in het huwelijk zou treden, wel wetende en beseffende dat (verweerder) in die omstandigheden geen enkele bereidheid zou getoond hebben welkdanige onderhoudsbijdrage (laat staan een geïndexeerde onderhoudsbijdrage van BEF per maand) voor haar te betalen - weze het voor een periode van vijf jaar. Daarbij komt nog dat (verweerder) zich er tevens toe verbond voor het kind een maandelijkse onderhoudsbijdrage te betalen tot diens zelfstandigheid en (eiseres) ontslagen werd van enige

5 bijdrage voor het kind, waar (eiseres) zeer goed scheen geweten te hebben wie de biologische vader van het kind was, doch zulks klaarblijkelijk slechts via een DNA-test van februari 1990 noodzakelijk achtte aan (verweerder) mede te delen... Uit de behandeling van de zaak en alle elementen ervan, moet besloten worden dat de overeenkomst tussen de partijen met betrekking tot de onderhoudsbijdrage van (verweerder) voor (eiseres) uitsluitend tot stand is gekomen door bedrog in hoofde van (eiseres). Het verzwijgen van deze beide elementen (haar relatie + het biologisch vaderschap van het kind) dient als een omstandig stilzwijgen te worden gekwalificeerd, dat getuigt van een bedrieglijke houding in hoofde van (eiseres) (Vandeputte, R., De overeenkomst, Brussel, 1977, blz. 69; Van Gerven, W., Verbintenissenrecht, 1, Leuven, 1988, blz. 61). Door de persoonlijke onderhoudsbijdrage onverkort te blijven opeisen, is de goede trouw bij de totstandkoming van en in de uitvoering van de overeenkomst nogal zoek... Het besluit : Nu bewezen is dat de clausule in de overeenkomst van betreffende de persoonlijke onderhoudsbijdrage voor (eiseres) door een wilsgebrek (bedrog) is aangetast, is dit beding opgenomen in de overeenkomst voorafgaande aan de echtscheiding door onderlinge toestemming ab initio nietig, zodat (verweerder) de betaalde onderhoudsbijdragen (die cijfermatig niet werden berekend) terug kan vorderen van (eiseres). Het eerste vonnis dient derhalve hervormd te worden" (eindvonnis van 16 december 1994, blz. 1 tot 4), terwijl, overeenkomstig artikel 1287 van het Burgerlijk Wetboek de echtgenoten die besloten hebben tot echtscheiding door onderlinge toestemming over te gaan gehouden zijn hun wederzijdse rechten waaromtrent het hun evenwel vrij staat een vergelijk te treffen, vooraf te regelen; de echtgenoten overeenkomstig artikel 1288, 4 onder meer gehouden zijn hun overeenkomst bij geschrift vast te leggen omtrent het bedrag van de eventuele uitkering te betalen door de ene echtgenoot aan de andere gedurende de proeftijd en na de echtscheiding alsook de omstandigheden waaronder dit bedrag na de echtscheiding kan worden herzien en de nadere bepalingen terzake; dat uit het geheel van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek inzake echtscheiding door onderlinge toestemming waarvan de schending in dit middel wordt aangevoerd voortvloeit dat de voorafgaande overeenkomst tussen de echtgenoten onder meer inzake het bedrag van de eventuele uitkering te betalen door de ene echtgenoot aan de andere gedurende de proeftijd en na de echtscheiding, met de echtscheiding één geheel vormt waaruit voortvloeit dat inzake echtscheiding door onderlinge toestemming iedere betwisting bij wege van nietigheid van de voorafgaandelijke overeenkomsten uitgesloten is zelfs op grond van bedrog of geweld zodat deze voorafgaande overeenkomsten na het definitief worden van de echtscheiding voor geen enkel verhaal meer vatbaar zijn, de appèlrechters derhalve door te oordelen dat de clausule in de overeenkomst van 4 september 1986 betreffende de persoonlijke onderhoudsbijdrage voor eiseres door een wilsgebrek (bedrog) is aangetast en dit beding opgenomen in de overeenkomst voorafgaande aan de echtscheiding door onderlinge toestemming ab initio nietig is wegens bedrog en door op die grondslag eiseres te veroordelen tot terugbetaling aan verweerder van alle bedragen die deze in uitvoering van de nietige clausule heeft ontvangen te vermeerderen met de gerechtelijke interesten, met veroordeling van eiseres tot de kosten, alle in het middel aangeduide wetsartikelen schenden : I. In zoverre het middel gericht is tegen het tussenvonnis van 26 maart 1993 : Overwegende dat de aangevochten redenen van het tussenvonnis van 26 maart 1993 geen betrekking hebben op de aangevochten nietigheid van de bedoelde overeenkomst, maar op misbruik van de in die overeenkomst bepaalde rechten;

6 Dat het middel in zoverre opkomt tegen redenen, die het bestreden vonnis van 26 maart 1993 niet bevat, mitsdien niet ontvankelijk is; II. In zoverre het middel gericht is tegen het eindvonnis van 16 maart 1994 : Overwegende dat het te dezen toepasselijke artikel 1287, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek, bepaalt dat de echtgenoten die besloten zijn tot echtscheiding door onderlinge toestemming over te gaan, ertoe gehouden zijn vooraf hun wederzijdse rechten te regelen waaromtrent het hun vrij staat een vergelijk te treffen; Dat krachtens het te dezen toepasselijke artikel 1288, 4, van hetzelfde wetboek, de echtgenoten gehouden zijn hun overeenkomst omtrent het bedrag van de eventuele uitkering te betalen door de ene echtgenoot aan de andere gedurende de proeftijd en na de echtscheiding, bij geschrift vast te leggen; Overwegende dat overeenkomstig het te dezen toepasselijke artikel 1298 van het Gerechtelijk Wetboek, wanneer blijkt dat naar het oordeel van de rechtbank de partijen aan de voorwaarden hebben voldaan en de formaliteiten hebben in acht genomen die door de wet bepaald zijn, zij de echtscheiding toestaat; Dat krachtens het ten deze toepasselijke artikel 1304 van hetzelfde wetboek, het vonnis of arrest waarbij de echtscheiding wordt toegestaan, zijn gevolgen heeft vanaf de dag van de overschrijving; Overwegende dat de overeenkomst houdende de voorafgaandelijke regeling van de wederzijdse rechten van de echtgenoten waaromtrent zij kunnen overeenkomen, onderworpen is aan de regels van het verbintenissenrecht; Dat deze overeenkomst een vereiste is waaraan moet worden voldaan opdat de rechtbank de echtscheiding zou kunnen toestaan; Dat wanneer de echtscheiding voltrokken is, uit de aard van dat instituut volgt dat de nietigheid van het beding bedoeld in artikel 1288, 4, van het Gerechtelijk Wetboek de echtscheiding zelf niet kan aantasten; Dat het vorenstaande er niet aan in de weg staat dat dit beding wordt vernietigd op grond van bedrog; Dat het middel faalt naar recht; OM DIE REDENEN, Verwerpt de voorziening; Veroordeelt eiseres in de kosten. De kosten begroot op de som van twintigduizend driehonderd veertig frank jegens de eisende partij en op de som van vijfduizend zeshonderd negenendertig frank jegens de verwerende partij. Aldus door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, in openbare voltallige terechtzitting van zestien juni tweeduizend uitgesproken.