EEN PRESTATIEVERBETEREND MIDDEL?

Transcriptie

1 Bietensap 31 januari 2014 Csg. Anna Maria van Schurman Michel Bok Bo Groen Mirthe Fokkema EEN PRESTATIEVERBETEREND MIDDEL?

2 Inhoud Inleiding - Voorwoord Blz. 3 - Hypothese Blz. 3 Vooronderzoek - Wensenonderzoek Blz. 4 - Kosten bietensap Blz. 4 - Hoe maak je een goed onderzoeksrapport? Blz. 5 Algemene informatie - Informatie over het lichaam Blz. 6 - Informatie over bietensap Blz. 10 De werking van bietensap Blz. 12 Toepassing Blz. 14 Het onderzoek - Hypothese Blz Hoe werkt het onderzoek Blz Uitvoering van het onderzoek Blz Resultaten Blz Conclusie Blz. 20 Voedingsmiddelen met een vergelijkend effect Blz. 21 Extra informatie Blz. 23 Slot - Conclusie Blz Nawoord Blz. 24 Bijlagen - Enquête Blz Contactgegevens Blz Bronnen Blz Meesterproef Blz. 31 2

3 Inleiding Voorwoord Wij zijn Michel Bok, Mirthe Fokkema en Bo Groen en dit is ons profielwerkstuk voor 5-Havo. In dit profielwerkstuk hebben wij onderzocht of bietensap de prestatie van een sporter verbetert. Dit hebben wij op aanvraag van onze opdrachtgever, diëtiste Karen Brouwer, uitgezocht. Zij heeft verschillende opdrachten voor ons bedacht waar we uit konden kiezen en onze keuze is op deze opdracht gevallen. We zijn vele weken bezig geweest met het zoeken naar de juiste informatie. Ook hebben wij getest of het bietensap werkt. Dit werkstuk is het eindresultaat van ons onderzoek. Hypothese Wij hebben voor ons profielwerkstuk een hypothese opgesteld. Ons profielwerkstuk is namelijk een onderzoek naar de werking van bietensap en bij een onderzoek hoort een hypothese. Deze hypothese hebben wij opgesteld uit de artikelen die wij hebben gelezen over bietensap. Onze hypothese luidt: bietensap heeft een prestatie verbeterend effect op een sporter. 3

4 Vooronderzoek Wensenonderzoek Onze opdrachtgever diëtiste Karen Brouwer heeft ons verschillende opdrachten voorgesteld. Wij hebben voor de volgende opdracht gekozen: Op dit moment is het gebruik van rode bietensap erg actueel onder sporters. Voornamelijk duursporters zouden baat kunnen hebben bij het gebruik van rode bietensap. Volgens de inzichten zou het gebruik van dit sap in hoge concentratie zorgen voor een betere zuurstofvoorziening in het lichaam. Dit zorgt voor een verbetering in iemand zijn uithoudingsvermogen. Levert het gebruik van rode bietensap daadwerkelijk een verbetering in prestatie op bij topsporters en zo ja, hoe kan een topsporter dit dan het beste toepassen? De opdrachtgever wil een uitgebreid onderzoeksrapport waarin de volgende punten voorkomen: Wat is de werking van rode bietensap in het lichaam en waarom is het prestatie verbeterend? Hoe kan het bietensap het beste worden toegepast bij topsporters/fanatieke sporters? Een onderzoek waarin wordt getest of het bietensap echt werkt en wat de effecten zijn De resultaten van het onderzoek Kosten bietensap Voordat wij met het PWS bezig kunnen moeten wij weten wat de kosten zijn van het bietensap want dit willen wij gebruiken voor ons onderzoek. Het bietensap wat we gebruiken is van Zonnatura. Dit is gewoon te koop in supermarkten als de Albert Heijn en kost 2,01 per 750 ml. Er zijn 5 sporters en per sporter moet 6x 250 ml bietensap worden gedronken. Dit zijn dus 2 flessen Zonnatura per persoon en dus 10 flessen in totaal. Kosten 2,01 x 10 = 20,10 4

5 Hoe maak je een goed onderzoeksrapport? Wat is een onderzoeksrapport eigenlijk? Een onderzoeksrapport beschrijft wat je hebt gedaan, hoe je dat hebt gedaan, wat er uit het onderzoek is gekomen en dit alles zet je netjes in een rapport. Een onderzoeksrapport geeft een duidelijk beeld van het experiment dat is uitgevoerd. Waar moet je rekening mee houden als je een onderzoeksrapport maakt? Het belangrijkste is dat je het rapport goed geordend maakt, zodat het voor iedereen goed te lezen is. Ook is het belangrijk dat je onthoudt dat de informatie het middelpunt van het rapport is en dat je dus niet onnodige verhalen er om heen gaat vertellen. Dit voorkomt dat het een ingewikkeld verhaal wordt. Hoe ziet de indeling van een onderzoeksrapport er uit? Een onderzoeksrapport ziet er ongeveer als volgt uit: Titelblad Geeft de titel en de personen die er aan mee hebben gewerkt aan. Inleiding Geeft een algemene inleiding in het onderwerp van het onderzoek. Hierin probeer je de interesse van de lezer te wekken. Het bevat ook de onderzoeksvragen en de probleemstelling van het onderzoek. Hypothese Hier geef je je verwachte uitkomst aan. Bijvoorbeeld: Ik denk dat de plant binnen dagen cm zal groeien. Je geeft ook aan waarom je dit denkt. Uitvoering Hierin geef je aan hoe je te werk bent gegaan bij het onderzoek en wat je hebt gebruikt om tot antwoorden op onderzoeksvragen te komen. Resultaten Hier staan de resultaten van het experiment dat je hebt uitgevoerd. De resultaten staan in een tabel of staan duidelijk aangegeven, zodat je de resultaten meteen kan bekijken. Conclusie Dit is een soort afsluiting van het rapport, hierin geef je aan wat het antwoord op de onderzoeksvraag was en je gaat dieper in op de antwoorden die je hebt gevonden. Ook geef je aan of je hypothese juist was. Bijlagen (optioneel) Hierin staan boeken, websites, personen en andere bronnen die je hebt gebruikt om tot de conclusie te komen. Afhankelijk van het onderzoek kan de indeling aangepast worden, maar dit is de basisindeling van een onderzoeksrapport. 5

6 Algemene informatie Informatie over het lichaam en bietensap Om tot een goede conclusie te komen en om goed te kunnen onderzoeken of bietensap werkelijk de sportprestatie verbeterd is natuurlijk eerst algemene informatie nodig. Hoe zit het lichaam in elkaar, welke dingen zijn belangrijk om te weten en wat is bietensap nou eigenlijk? Informatie over het lichaam Informatie over ATP Om te kunnen verklaren hoe het bietensap in het lichaam werkt, gaan we eerst iets uitleggen over ATP (adenosinetrifosfaat). ATP (adenosinetrifosfaat) is een stof die voorkomt in alle cellen van ons lichaam. In ATP wordt energie tijdelijk opgeslagen en kan de energie worden vervoerd. ATP vormt in lichaamscellen de gebruiksklare energievoorraad. Bij alles wat we doen word ATP verbruikt; als we een been of een arm optillen maar ook in de darmen, de lever en de alvleesklier word ATP verbruikt voor de spijsvertering. ATP is de belangrijkste energietransporteur van het menselijk lichaam en is verantwoordelijk voor de snelheid van de herstelprocessen die plaatsvinden in het lichaam. ATP bestaat uit adenosine en drie fosfaatgroepen. In de bindingen tussen de fosfaatgroepen is veel chemische energie vastgelegd. Zodra ergens energie nodig is wordt de fosfaatgroep losgemaakt waardoor de energie vrijkomt. Wanneer de derde fosfaat van ATP wordt afgesplitst ontstaat ADP (adenosinedifosfaat; adenosine en twee fosfaatgroepen). ADP en fosfaat gaan dan door middel van diffusie naar de mitochondriën en kunnen weer omgezet worden in ATP. De opbouw van ATP: ADP + P + energie ATP Afbraak van ATP: ATP ADP + P + energie Nitraat en nitriet Nitraat (NO₃ˉ) bestaat uit 1 nitraation en 3 zuurstofionen. Wanneer iemand bietensap inneemt wordt in het lichaam nitraat in nitriet omgezet. Dit gebeurt door enzymen in het speeksel, maar ook door bacteriën in het maag-darmkanaal. Nitraat komt voor in verschillende groenten: Andijvie Bietjes, rode Bleekselderij Chinese Kool 6

7 Koolrabi Paksoi Postelein Raapstelen Sla, alle soorten Snijbiet Spinazie Spitskool Venkel Waterkers In de winter is de hoeveelheid nitraat in groenten ongeveer anderhalf keer zo groot als in de zomer. Mensen krijgen gemiddeld 75 tot 150 milligram nitraat binnen per dag, hiervan is 75% tot 90% afkomstig uit groenten. In het lichaam wordt nitraat omgezet in nitriet. Dit gebeurt door enzymen in het speeksel, maar ook door bacteriën in het maag-darmkanaal. Nitriet is toxisch. De omzetting van nitraat naar nitriet vindt ook in de planten zelf al plaats, dit gaat echter heel langzaam. Vitamine C en andere antioxidanten uit groenten en fruit kunnen de vorming van nitriet en nitrosamines in het lichaam gedeeltelijk remmen en eventuele schadelijke effecten beperken. Nitriet kan in bepaalde omstandigheden worden omgezet in nitrosaminen. Deze nitrosaminen kunnen zich binden aan het DNA en zouden na verloop van tijd tumoren kunnen veroorzaken. Fitheid en frisheid Als je fit bent, dan ben je getraind. Fitheid is dus gewoon hoe getraind je bent en hoe goed je conditie is. Frisheid is dat je uitgerust bent. Als je fitheid hoger word dan daalt je frisheid, als je frisheid hoger word dan daalt je fitheid. Voor sporters die heel fit zijn is het belangrijk om af en toe een stap terug te doen om daarna weer te kunnen pieken. Voorbeeld: een fitte schaatser kan misschien sneller schaatsen, maar houd dit minder lang vol dan een frisse schaatser. Verwijde bloedvaten Je hebt verschillende bloedvaten in je lichaam, waaronder kleine arteriën en arteriolen. Arteriën zijn slagaders. Dit zijn bloedvaten die voor het transport van bloed van het hart naar de rest van het lichaam zorgen. Het slagaderstelsel voert bloed vanuit het lichaam naar de gebruikers; organen en weefsels. De slagader is de aanvoer. De slagader heeft een dikke wand en een kleine holte. Arteriolen zijn kleine slagaders met glad spierweefsel in de wand, dat de diameter ervan kunnen beïnvloedt. Op deze manier zorgen ze voor het verwijden of vernauwen van de vaatholte van deze bloedvaten en regelen zo de doorbloeding van de weefsels waar ze bloed naar toe voeren. Ook vervullen ze een belangrijke rol van de regulatie van de bloeddruk. Arteriolen worden ook wel weerstandsvaten genoemd. 7

8 Haarvaten zijn zeer dunne bloedvaten die tot diep in het weefsel doordringen. Ze sluiten aan op de arteriolen. Enkel in de haarvaten vindt de uitwisseling van zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen plaats. Effecten van verwijde bloedvaten Wanneer een bloedvat zich verwijdt, stroomt er een grotere hoeveelheid bloed door het vat. Het spierweefsel in de wand van het vat zorgt ervoor dat de diameter van de vaatholte groter wordt zodat er meer bloed door het vat kan stromen. Door bietensap te drinken ontstaat er vaatverwijding waardoor er meer bloed naar de spieren kan stromen. Wat is bloeddruk? De bloeddruk of tensie is de vloeistofdruk in het slagadersysteem. De bloeddruk wordt weergegeven door middel van twee kengetallen, de bovendruk en de onderdruk, gescheiden door een schuine streep, bijvoorbeeld RR (Riva-Rocci) 120/80 mm Hg. De getallen geven de druk aan in millimeters kwikdruk (symbool: mmhg; 760 mmhg = 1 bar). Anders; Om het bloed door je lichaam te pompen, voeren je hart en bloedvaten een bepaalde druk uit. Wanneer je bloeddruk wordt opgemeten, wordt er gekeken naar het samentrekken en ontspannen van het hart. Is je bloeddruk 120/80, dan spreken we van een normale bloeddruk. 120 is de bovendruk en 80 is de onderdruk. Als het hart samenknijpt is de druk het hoogst. Dit heet de bovendruk. Als het hart zich ontspant, is de bloeddruk het laagst. Dit heet de onderdruk. Je bloeddruk verhoogt als je beweegt, gestrest bent, boos bent enz. Verlaagde bloeddruk en de effecten ervan Wanneer er sprake is van een lage bloeddruk is de bovendruk lager dan 90 en de onderdruk lager dan 60. Er zijn verschillende oorzaken van een lage bloeddruk. Enkele van deze oorzaken kunnen zijn: bloedverlies, vochtverlies, infecties, zwangerschap en medicijngebruik. Als je een te lage bloeddruk hebt kan je beter geen bietensap gebruiken, hierdoor zal de bloeddruk nog lager worden. Lage bloeddruk heeft verschillende symptomen; duizeligheid, misselijkheid, vermoeidheid en soms zelfs flauwvallen. 8

9 Verhoogde bloeddruk en de effecten ervan Bij hoge bloeddruk is er sprake van een bovendruk boven de 140 en een onderdruk boven de 90. Bij een hoge bloeddruk wordt vaak meer op de bovendruk gelet dan op de onderdruk. De bovendruk geeft namelijk de beste schatting weer van het risico op hart- en vaatziekten. Naarmate je ouder wordt stijgt je bloeddruk. Oudere mensen hebben dan ook een hogere bloeddruk dan jonge mensen. Dit komt omdat de bloedvaten naarmate je ouder wordt minder soepel zijn. Hierdoor stroomt het bloed minder makkelijk door de vaten. Hierdoor word de bloeddruk hoger. Vaak merken mensen er niets van als ze een te hoge bloeddruk hebben. Toch is een hoge bloeddruk niet goed voor je. Met een hoge bloeddruk heb je veel meer kans op hart- en vaatziekten. Het kan schade aanrichten op de hartspier, slagaders, ogen, nieren en hersenen. Als je langdurig een hoge bloeddruk hebt, heb je kans op slagaderverkalking. De vaten worden door slagaderverkalking steeds minder elastisch waardoor de bloeddruk verder toeneemt. Voor mensen die een hoge bloeddruk hebben zouden bietensap kunnen drinken om hun bloeddruk te verlagen. Door de vaatverwijding die het drinken van bietensap met zich meebrengt, komt er minder druk op de vaten te staan, waardoor het hart minder krachtig hoeft te pompen. Hierdoor verlaagt de bloeddruk. 9

10 Informatie over bietensap Bietensap is momenteel een grote hype onder sporters. Volgens velen zou het prestatie verbeterend zijn, hoewel het volgens andere bronnen schadelijk is. Er word veel over geschreven op het internet maar toch is er nog nooit een echt officieel, wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Zo blijft het bij redeneringen; de tegenpartij van bietensap zoeken de slechte eigenschappen op, de voorstanders zoeken de goede eigenschappen van het bietensap op. Zo blijft het een beetje een welles-nietes spel. Voorbeeld: Shani Davis (schaatser) won het WK nadat hij in een ijsbad had gelegen, opeens deed iedere schaatser dit. Hiervan is echter bewezen dat het op korte termijn helpt, maar dat het op lange termijn tegenwerkt. Dit is bij bietensap niet het geval, niemand weet nog of het werkt of dat het schadelijk is voor je. Of misschien wel allebei, want bij overbodig gebruik kan alles schadelijk zijn. Bietensap is dus vooral iets wat erg in de belangstelling staat en het is tot nog toe een onbewezen punt. Hieronder staan 2 artikelen over bietensap: Voedingscentrum raadt bietensap af Bietensap is een hype onder duursporters omdat het je uithoudingsvermogen verbetert. Toch waarschuwt het Voedingscentrum voor een overdaad aan bietensap, omdat het hoge concentraties nitraat bevat. Foto: Thinkstock Dr. Stephan Peters, specialist voedselveiligheid bij het Voedingscentrum, legt uit waarom hij zich zorgen maakt over bietensapgebruik bij sporters. "Bij onderzoeken naar de effecten van bietensap die tot nu toe zijn gedaan, is alleen gekeken naar de effecten op prestaties, maar niet naar de veiligheidsaspecten." "Bij geconcentreerde bietensappen spreek je van hele hoge nitraatniveaus. Veel hoger dan wanneer je twee keer per week bieten eet, of andere nitraatrijke groentes zoals andijvie of sla." "Met een bietensapkuur schiet je al gauw een heel eind boven de veilige nitraatniveaus. Nitraat wordt door het lichaam omgezet in nitriet. En het is bekend dat een hoge dosis nitriet over een lange periode de gezondheid kan schaden. Nitriet kan namelijk weer omgezet worden in kankerverwekkende nitrosaminen, zeker in combinatie met vis", aldus Peters. Advies Vanwege het gezondheidsrisico adviseert het Voedingscentrum al jaren om slechts twee keer per week nitraatrijke groente te eten, zoals andijvie, ijsbergsla en rode bieten en het niet te combineren met vis. Stephan Peters: "Dat advies bestaat al een tijd. Uit een aantal onderzoeken blijkt dat het advies misschien wat aan de strenge kant is. Daarom gaan we de adviezen waarschijnlijk wat bijstellen. Zodra dat gebeurd is, gaan we de nieuwe adviezen met iedereen delen." "Maar dat neemt niet weg dat je echt uit moet kijken met bietensap of concentraten daaruit. Een sporter die 70 kilogram weegt krijgt met een paar slokken bietensap 800 milligram nitraat binnen, dat is meer dan drie keer zijn aanvaardbare dagelijkse inname." Bron: 10

11 Van bietensap ga je harder sporten Wil je je vaste trainingsrondje eindelijk eens wat harder lopen of fietsen, neem dan eens geconcentreerde rode bietensap. Je gaat er zelfs zoveel beter van presteren, dat bietensap al dé nieuwe doping wordt genoemd. Profwielrenners schijnen massaal rode plasjes in te leveren bij de dopingcontroleurs. Maar daar is niets op tegen, want bietensap drinken mag gewoon. Daar is niets illegaals aan. Best wel eens het proberen waard, dus. Maar knijp wel je neus dicht, want lekker smaakt bietensap niet. Rode bietensap smaakt wrang, maar is extreem gezond. Er zit veel ijzer in en dat zorgt ervoor dat je spieren beter werken. Volgens onderzoekers uit België presteren rode bietensapdrinkers zelfs 16% beter als ze gaan sporten. In Vlaanderen is rode bietensap inmiddels een rage: de verkoop ervan is enorm gestegen. Rode bietensap is te koop bij natuurwinkels. Mocht je het eens willen proberen, let er dan wel op dat je bietensap met een hoog nitraatgehalte koopt. Alleen dat werkt volgens de onderzoekers prestatie bevorderend. Bron: Bietensap is dus gewoon een drankje gewonnen uit rode bieten. Volgens de één een wondermiddel, volgens de ander zeer schadelijk voor je gezondheid maar dat zal in deze specificatie verder niet aan de orde komen. Enkele feiten over bietensap: Rode bieten zijn rijk aan kalium, antioxidanten, foliumzuur en natuurlijk nitraat. Kalium is belangrijk voor de impulsoverdracht in zenuwen, de aanmaak van eiwitten en de aanmaak van glycogeen. Antioxidanten zijn belangrijke stoffen voor een gezonde stofwisseling van het lichaam. Foliumzuur is onder andere betrokken bij de synthese van rode bloedcellen. Bietensap is een goede bron van ijzer. Bietensap bevat nitraten die ervoor zorgen dat de bloedvaten worden geopend. Daardoor kan het nuttigen van bietensap ervoor zorgen dat een hoge bloeddruk wordt verlaagd. Bietensap zou niet alleen goed zijn voor de prestatie maar ook voor de huid. Ook zou het helpen tegen acne. Er zijn vele merken die bietensap produceren. Een paar van deze merken zijn Luna Terra, Zonnatura en Beet-It. Beet-It is een van de bekendste merken van bietensap onder sporters. Het is een geconcentreerde vorm van bietensap. Zonnatura produceert biologische bietensap. 11

12 De werking van bietensap Hoe werkt het bietensap in het lichaam en waarom is het prestatie verbeterend? Het is tot nu toe een onbewezen punt geweest of het bietensap nou echt werkt of niet. Er zijn vele voorstanders en tegenstanders van het bietensap. De tegenstanders zoeken de slechte dingen in het bietensap op, de voorstanders alle goede. Ook hangt het af van je fitheid en frisheid in hoeverre je goed presteert, het zal niet zo zijn dat je door het bietensap ineens van niet-fit naar heel erg fit gaat. Werkende stoffen in bietensap De werkende stof in het bietensap is nitraat (NO 3 - ). Het lichaam zet de nitraat om in nitriet (NO 2 - ). Dit leidt tot een verhoogde concentratie nitriet en stikstofmonoxide (NO) in het bloed. Nitriet is vaak giftig als het te veel in het lichaam voorkomt, maar volgens bepaalde onderzoeken zitten in groenten (hier dus bietensap) verschillende antioxidanten, vitamines en mineralen die de giftige werking van nitriet tegenhouden. Deze antioxidanten, vitamines en mineralen zorgen ervoor dat het schadelijke effect van nitriet wegvalt. Er is ongeveer 300mg nitraat nodig om het prestatie verbeterende effect te bereiken. Dit komt overeen met ongeveer 500mL rode bietensap. Niet elk merk bietensap bevat dezelfde concentratie nitraat, dus de hoeveelheid bietensap verschilt per merk. Wat doen de stoffen? Uit onderzoek is gebleken dat de verhoogde concentratie van stikstofmonoxide de bloedvaten verwijdt. Door deze verwijde vaten verlaagd de bloeddruk. Dit zal een minimaal effect zijn en de bloeddruk zal dan ook niet ineens drastisch veranderen. De vaatverwijding (en dus de betere doorbloeding) is een mogelijke verklaring voor de verbetering in prestaties. Het bloed, en dus de zuurstof, kan dan makkelijker naar de spieren toestromen. Dit zorgt voor meer zuurstof in de spieren waardoor deze een betere prestatie leveren. Ook zou met inname van bietensap (en dus de verhoogde concentratie nitriet en stikstofmonoxide) de efficiëntie van de spieren verbetert worden. Het lijkt er op dat de spieren dan minder ATP nodig hebben om dezelfde hoeveelheid werk te verrichten. Dit is echter niet aangetoond en dus nog een onbewezen punt. Nadelen van het gebruik van bietensap Volgens een aantal wetenschappers zitten er vele nadelen aan het gebruik van bietensap. Zo maken de wetenschappers zich zorgen om de hoeveelheid NO en nitriet die in je lichaam komt door het bietensap. Te veel NO is namelijk niet goed voor je, echter is het bij de meeste dingen zo dat het niet goed voor je is als je er teveel van krijgt. Hier moet je gewoon op letten en verder kan het geen kwaad. 12

13 Ook zou nitriet in de maag kunnen reageren met bepaalde aminozuren uit de voeding, waarbij potentieel kankerverwekkende stoffen gevormd kunnen worden. Vooral in combinatie met eiwitrijk vlees en visproducten zou dit voor kunnen komen. Deze producten bevatten namelijk van zichzelf al nitraat en veel eiwitten. Dit is echter nog niet duidelijk en er is ook nog geen onderzoek naar gedaan of het nitriet werkelijk kan worden omgezet in kankerverwekkende stoffen. Verder moeten personen die van zichzelf al een lage bloeddruk hebben voorzichtig zijn met het nuttigen van bietensap. De bloeddrukverlagende werking van het bietensap kan ervoor zorgen dat de bloeddruk zo ver daalt dat de gebruiker last kan krijgen van symptomen die horen bij een te lage bloeddruk; duizelig zijn, flauwvallen enz. Een ander nadeel van bietensap is dat je urine en ontlasting rood wordt, dit is niet schadelijk en brengt geen risico s met zich mee. Reactievergelijking Wij waren vooral nieuwsgierig naar de reactievergelijking van de omzetting van nitraat in het lichaam. Wij hebben dit helaas niet kunnen vinden op het internet en de sportarts met wie wij een gesprek hebben gehad, wist ook niet hoe de vergelijking er uit zag. Wij zijn dus niet zeker over hoe de reactie er precies uit ziet. Wij hebben door informatie te verzamelen wel een paar opties gevonden om de reactie te verklaren. Het is mogelijk dat ammoniak de sleutel is tussen nitraat en NO. Hierbij wordt maar een klein beetje NO vrijgemaakt, want de reactie vindt vooral buiten het lichaam plaats. Deze optie is niet waarschijnlijk, omdat de reactie niet veel binnen het lichaam plaats vindt. Het kan ook zijn dat enzymen in het speeksel of het maag-darmkanaal de nitraat omzetten in nitriet en dat hierbij NO vrij komt. Hier hebben wij niet een vergelijking voor gevonden, dus we nemen aan dat deze optie niet correct is. Conclusie De werkende stof waar het om gaat, is nitraat. Of je een voor- of tegenstander van het bietensap bent, om het nitraat kan je niet heen. Zoals is gebleken, zorgt het nitraat er voor dat de concentratie nitriet en stikstofmonoxide verhoogd wordt. De verhoogde concentratie stikstofmonoxide verlaagt de bloeddruk en verwijdt de bloedvaten. Hierdoor wordt het bloed makkelijker rondgepompt en zal je prestatie verbeteren. 13

14 Toepassing Hoe kan bietensap het best worden toegepast? Hoeveel bietensap heb je ongeveer nodig? Om het prestatie verhogende effect te bereiken is ongeveer 300mg nitraat nodig, dit komt overeen met circa 500ml bietensap. Bedenk wel, dat niet elk merk bietensap dezelfde concentratie nitraat bevat. Bietensap is niet de enige manier om nitraat binnen te krijgen. Nitraat komt ook voor in groenten als andijvie, selderij, sla, spinazie en rucola (andere groenten waar nitraat in zit staan in deelspecificatie 1). Wanneer moet je het bietensap nuttigen? Op basis van de huidige studies wordt aangeraden om voor de prestatie verbeterende werking, 500ml rode bietensap te drinken. Dit wordt verdeeld over drie innames. Uit onderzoek is gebleken dat drie uur na de inname van bietensap, het nitrietgehalte maximaal is verhoogd. Deze concentratie houdt dan 7-8 uren aan. De laatste dosis bietensap neem je 3 uur voor de wedstrijd in. Voor atleten die 2 of 3 wedstrijden per jaar rijden, is het handig om de zes dagen voor de wedstrijd, drie maal daags bietensap te nuttigen. Voor atleten die frequenter aan wedstrijden deelnemen, is dit één dag voor de wedstrijd. Tips voor het nuttigen van bietensap Gebruik na de inname van bietensap geen antibacteriële mondspoeling, tandpasta of kauwgom. Dit kan er voor zorgen dat de mondbacteriën (die er voor nodig zijn om nitraat om te zetten in nitriet en stikstofmonoxide) hun werk niet goed kunnen doen. Het is belangrijk om met een sportarts of huisarts te overleggen over het gebruik van bietensap. Ieder persoon is verschillend en reageert dus anders op het bietensap. 14

15 Het onderzoek Test met bietensap Wij hebben zelf een onderzoek gedaan om de werking van het bietensap te testen. Hierin gaan we onderzoeken of het echt waar is dat de bloeddruk wordt verlaagd en of het écht prestatie verbeterend is. Hypothese Het doel van het onderzoek is om te onderzoeken of bietensap de prestatie van een sporter verbetert. Om dit goed te kunnen onderzoeken hebben wij een hypothese opgesteld. Deze hypothese hebben we opgesteld op basis van alle informatie die we de laatste tijd hebben opgezocht. Onze hypothese luidt: wij denken dat het bietensap de prestatie van de sporters verbetert. 15

16 Hoe werkt het onderzoek Ons onderzoek is gehouden tijdens de spinning les van sportschool Shape. De les duurt 45 minuten en is aardig intensief. We willen het verschil weten in hartslag voor de testrit en hartslag na de testrit. Wij zorgen daarom dat de inspanningen bij beide testen zo gelijk mogelijk zijn. De lessen hebben daarom dezelfde tijdsduur en dezelfde inhoud. De hartslag wordt gemeten door een halve minuut de hartslag te tellen en dit keer 2 te doen of we lezen dit af van de bloeddrukmeter. Ook wordt voor en na elke test de bloeddruk gemeten, dit omdat men zegt dat de bloeddruk lager wordt door het bietensap (de bloeddruk voor de inspanning met bietensap zou lager moeten zijn dan de bloeddruk voor de inspanning zonder bietensap, hetzelfde geldt voor de bloeddruk na de inspanning). Uiteindelijk hebben we dus 2 hartslagmetingen vóór de inspanning, waarvan 1 met bietensap en 1 zonder, en 2 hartslagmetingen na de inspanning waarvan 1 met bietensap en 1 zonder. Hetzelfde geld voor de bloeddruk. Alles zal worden genoteerd in het onderstaande schema. Testpersoon Mirthe Fokkema Bo Groen Betty Wassenaar Bea Kingma Jessica Brouwer Hartslag voor (rusthartslag) Hartslag na Verschil in hartslag Testpersoon Bloeddruk voor Bloeddruk na Verschil in bloeddruk Mirthe Fokkema Bo Groen Betty Wassenaar Bea Kingma Jessica Brouwer Verder hebben wij een enquêtes gemaakt die de sporters na elke les in zullen vullen. Deze enquête zit bij de bijlagen. Test zonder bietensap Allereerst doen we een test zonder bietensap. Voor de test worden de hartslag en de bloeddruk gemeten. Vervolgens wordt de spinning-les gevolgd. Na de les (ongeveer 5 minuten na de inspanning) zal de hartslag en de bloeddruk weer gemeten worden. De gemeten resultaten worden genoteerd in het schema en zullen uitgewerkt worden. Na de les zullen wij ook nog een enquête laten invullen door de sporters over hun ervaring over de les en over hoe zij zich voelden voor en tijdens de les. 16

17 Test met bietensap De week na de test zonder bietensap hebben we de test met bietensap. Er wordt 6 maal bietensap gedronken. 5 dagen voor de test en de ochtend van de testdag zelf (dit doen we niet net van te voren maar minstens 1 tot 1½ uur om misselijkheid tijdens het spinnen te voorkomen). Het bietensap wordt door iedere sporter s ochtends gedronken. Per keer wordt er 250 ml bietensap. De test met bietensap verloopt hetzelfde als de test zonder bietensap. Van te voren wordt weer de hartslag en de bloeddruk gemeten en ook na de tijd wordt de hartslag en de bloeddruk gemeten. Vervolgens hebben wij nog een aantal vragen over de test en het bietensap. Hoe we tot een conclusie komen We kijken allereerst of er verschillen zitten in de uitslagen van de bloeddrukmetingen en de hartslagmetingen mét bietensap en zonder bietensap. Van beide tests (met bietensap en zonder bietensap) hebben wij bloeddruk voor, bloeddruk na, hartslag voor en hartslag na. We vergelijken de bloeddrukmetingen van de test zonder bietensap met de bloeddrukmetingen van de test met bietensap. Als het bietensap werkt, dan is de bloeddruk lager. Ook vergelijken we de hartslagmetingen van de test zonder bietensap met de hartslagmetingen van de test met bietensap. Hierbij is vooral het verschil in hartslag tussen voor en na belangrijk. Als laatste hebben wij nog de ingevulde enquêtes. Alle sporters zullen na de les een aantal vragen beantwoorden over hoe zij zich voelen tijdens de test, hoe fit ze zijn enz. Ook is er een eindenquête, hierin stellen wij de vragen of ze verschil hebben gemerkt tussen de les met bietensap en de les zonder bietensap, welke les beter ging enz. Deze uitkomsten zullen wij meenemen in onze conclusie, hoewel wij het vooral op de metingen zullen baseren. 17

18 Uitvoering van het onderzoek De test is begonnen op woensdag 8 januari en duurde t/m woensdag 15 januari (zie onderstaand schema). Woensdag 8-01 Donderdag 9-01 Vrijdag Zaterdag Bietensap x x 250 ml 250 ml Testdag ja x x x Zondag Maandag Dinsdag Woensdag Bietensap 250 ml 250 ml 250 ml 250 ml Testdag x x x ja Uitleg bij het schema Allereerst zie je de kop bietensap, deze geeft aan wanneer er bietensap moet worden gedronken. Een kruisje geeft aan dat er op die dag geen bietensap hoeft worden te gedronken, er staat 250 ml wanneer er wel 250 ml moet worden gedronken. De volgende kop is testdag. Dit geeft aan of er die dag getest wordt. Staat er ja dan is er een test, staat er een kruisje dan is er geen test. Zoals is af te lezen is op woensdag 8-01 een test gedaan, dit was de test zonder bietensap. Vervolgens was er een aantal dagen waarin bietensap moest worden gedronken en daarna was er op woensdag de test met bietensap. 18

19 Resultaten Alle resultaten van ons onderzoek staan op de volgende pagina s. De gehele enquête is uitgewerkt in Excel met bij elke vraag een diagram en ook de resultaten zijn geheel uitgewerkt. Uitleg bij de resultaten Resultaten metingen Verwacht was dat de bloeddruk en de hartslag bij de test met bietensap lager zouden zijn dan bij de test zonder bietensap. Uit de resultaten blijkt dat dit het geval is. Vooral bij de kolom verschil in hartslag is dit heel mooi te zien. Ook kun je aan het gemiddelde van het verschil in hartslag goed zien dat het verschil in hartslag met bietensap veel lager is dan het verschil in hartslag zonder bietensap. Met bietensap is het namelijk 23 en zonder bietensap is het 40. Ook de bloeddruk is bij de meeste testpersonen lager bij de test met bietensap. Bij één persoon is dit niet het geval. De gemiddelde stijging van de bloeddruk tussen voor en na de test is met bietensap niet lager dan zonder bietensap. Wel is de bloeddruk over het algemeen lager, dat is bijvoorbeeld te zien bij Mirthe Fokkema; voor de test zonder bietensap was haar bloeddruk 154/94 en voor de test met bietensap was deze 149/88. Na de test zonder bietensap was haar bloeddruk 170/98 en na de test met bietensap was deze 165/94, oftewel lager. De gemiddelde stijging blijft dus bijna hetzelfde, hoewel de bloeddruk dus wel degelijk lager is. Resultaten enquête De enquête bestond uit 3 delen; een enquête over test 1, een enquête over test 2 en een eind enquête. In de eerste 2 delen is gevraagd hoe de persoon zich de voorgaande dagen voelde, hoe de persoon zich voelde op de testdag zelf, hoe zwaar de persoon de les vond enz. Dit zijn vooral algemene vragen om een beeld te krijgen over hoe fit de personen waren. De eind enquête was belangrijker; hierin werden de vragen gesteld of de sporters verschil merkten tussen de twee tests, of ze het gevoel hadden dat het bietensap de prestatie verbeterde enz. (dit wijst voor zich in de enquêtes). Hieruit is gebleken dat er maar 1 persoon is die heeft gevoeld dat het bietensap heeft écht heeft geholpen om de sportprestatie te verbeteren. De rest heeft allemaal niet het gevoel gehad dat het bietensap echt de prestatie heeft verbeterd of heeft maar een kleine verbetering gevoeld. 19

20 Conclusie Het is moeilijk om een conclusie te trekken uit een onderzoek met maar 5 personen en niet professionele meetapparatuur. Wij kunnen dan ook niet met zekerheid zeggen of onze conclusie juist is. Onze conclusie is dat het bietensap de prestatie van de sporter heeft verbeterd. Wij hebben alles naast elkaar gelegd en met elkaar vergeleken en wij denken dat het toch wel degelijk de prestatie heeft verbeterd. Dit is vooral te zien aan de hartslagen; het verschil in de hartslag is met bietensap veel kleiner dan zonder bietensap. Ook is bij de meeste testpersonen de bloeddruk lager geworden. Zoals uit de resultaten is gebleken is de gemiddelde stijging van de bloeddruk tussen voor en na bijna hetzelfde maar de bloeddruk is met bietensap wel degelijk lager. Dus ondanks dat de stijging even groot is, blijft de bloeddruk met bietensap wel lager dan de bloeddruk zonder bietensap. De resultaten uit de enquête spreken de meetresultaten wel deels tegen maar wij denken dat het prestatie verbeterende effect hier een rol in heeft gespeeld. Wij denken dat het zeker niet onwaarschijnlijk is dat door het bietensap de prestatiegrens is verlegd naar een hoger niveau, echter gaat bij spinning iedereen zó ver dat die grens elke keer wordt opgezocht. Als je die grens opzoekt, of die grens dan hoger of lager is, merk je dan niets van het prestatie verbeterende effect want je bent dan even uitgeput. Hierdoor voelt het niet alsof het bietensap de prestatie verbeterd heeft maar kan dit toch wel degelijk het geval zijn. Het bietensap heeft de prestatie van de sporters verbeterd, onze hypothese is dus juist en wij hoeven deze niet te verwerpen. Discussie Dit onderzoek is gedaan met maar 5 personen. Het onderzoek is daarom niet representatief. Voor een representatief onderzoek zijn veel meer personen nodig maar deze mogelijkheden hebben wij als scholieren niet tot onze beschikking. Wij kunnen ook niet met zekerheid zeggen dat de metingen helemaal kloppen, dit omdat we hiervoor niet professionele apparatuur tot onze beschikking hadden. 20

21 Voedingsmiddelen met een vergelijkend effect Wij hebben uitgezocht of er nog meer voedingsmiddelen zijn met hetzelfde effect als bietensap. Wij hebben expres niet gekozen voor sportdrankjes en andere sportvoeding, aangezien deze de prestatie op een andere manier verbeteren als bietensap en omdat deze erg standaard zijn. We een aantal middelen gevonden met een effect wat lijkt op het effect van bietensap. Volgens sommige mensen werkt het zelfs beter dan bietensap. Rucolasap Volgens een aantal mensen heeft rucolasap hetzelfde effect als bietensap, zelfs een beter effect. In rucolasap zit namelijk meer nitraat dan in bietensap. Het spreekt voor zich; als in rucola meer nitraat zit dan in bietensap zou het zeker een soortgelijk effect moeten hebben. Hieronder ziet u een artikel over rucolasap: Bietensap mag ook rucolasap zijn Dat het drinken van bietensap al dan niet in geconcentreerde vorm in gels of shots een prestatiebevorderend effect kan hebben is ondertussen bekend. Dat er naast bieten nog andere groenten zijn die net zoveel, of zelfs meer, nitraat bevatten wordt wel eens vergeten. Door Miriam van Reijen Bron: 21

22 Creatine Het effect van creatine is minder te vergelijken met het effect van bietensap als het vorige voedingsmiddel. Wel verbeterd het de prestatie op een geheel andere manier als sportdrankjes en andere sportvoeding. Creatine is een stof die in de lever wordt geproduceerd. De stof is in het lichaam aanwezig, vooral in de spieren. Je krijgt door het eten van veel vlees of vis extra creatine binnen. De werking van extra creatine heeft enkele mogelijke invloeden op het lichaam waardoor de prestatie wordt verbeterd. Ten eerste zou creatine het omzetten van de aanwezige energie in de spieren ondersteunen. Ten tweede zou het de capaciteit van de energieafgifte verhogen. Ook zou creatine ervoor zorgen dat het melkzuur in de spieren tegenhouden (voor een korte tijd) en de energieaanmaak in de spieren verhogen. Dit klinkt niet als een effect wat lijkt op het effect van bietensap maar aangezien sommige mensen redeneren dat door bietensap de spieren minder ATP nodig hebben om hetzelfde te bereiken (hoewel dit niet bewezen is) zit er toch wel een verband tussen. 22

23 Extra informatie Bietensap is een prestatieverbeterend middel in de sport. Het is een supplement. Een supplement is bedoeld om extra veel van bepaalde (voedings)stoffen het lichaam in te krijgen, in de sport is dit vaak creatine of eiwit. Creatine helpt bij het presteren tijdens heftige inspanningen en eiwit helpt het spierherstel te versnellen. Supplementen zijn niet verboden in de sport, maar het kan zijn dat dopingtests positief aangeven. Dit komt omdat sommige supplementen stoffen bevatten waar een dopingtest op kan reageren. De NZVT (Nederlands Zekerheidssysteem Voedingssupplementen Topsport) is opgezet om er voor te zorgen dat supplementen zo min mogelijk stoffen bevatten die positief aangeven op een dopingtest, zodat de supplementen veilig zijn om te gebruiken. Er zijn drie punten waar een middel aan moet voldoen om op de dopinglijst te komen: - Het wekt de suggestie dat het prestaties verbetert - Het is schadelijk voor het lichaam - Het werkt tegen de geest van de sport in Als het aan twee van deze punten wordt voldaan, wordt het middel gezien als doping en komt het op de dopinglijst. Een merk kan laten testen of het of de lijst kan komen van NZVT. Er is echter geen merk bietensap die dit heeft gedaan. Het is daarom aangeraden om uit te kijken met geconcentreerde merken bietensap. Merken met bietensap als Zonnatura, Luna Terra en andere merken die je in de supermarkt en andere winkels kan verkrijgen zijn natuurlijk veilig om te drinken. 23

24 Slot Conclusie Na alles over bietensap onderzocht te hebben en er verschillende kanten van hebben bekeken zijn we er achter gekomen dat bietensap vooral echt een hype is. Het is nog niet wetenschappelijk getest volgens de sportarts met wie wij hebben gesproken maar door al die ophef over of het goed of slecht is maakt het deels zo populair. Er zit wel een werking in het bietensap, de stof NO, zoals ook te merken was in de resultaten van ons onderzoek, maar het hangt er denken wij ook deels vanaf hoe je er tegenover staat. Sport wordt namelijk voor een groot deel bepaalt door je mentaliteit. Mentaliteit is heel belangrijk in de sport. Bietensap is vooral een hulpmiddel in de sport, één waar je in gelooft of niet, en het is niet het belangrijkste wat er is. Er zijn dingen die belangrijker zijn in de sport; mentaliteit, trainen op de goede manier, naar de fysio gaan, gezond eten. Deze dingen zullen dan ook meer uitmaken dan het effect van bietensap. Vergeleken met dit zal het effect van bietensap minimalistisch zijn. Dat is echter een keerzijde van het bietensap, ons ging het vooral om de feiten; de stof nitraat die omgezet wordt in nitriet en NO. Die blijkt na ons eigen onderzoek en na alles wat wij te horen hebben gekregen van de mensen met wie wij hebben gesproken en na lang op internet gezocht te hebben naar goede bronnen toch wel echt te werken. Het effect van het bietensap is niet heel groot maar voor de sporters zorgt het misschien net voor genoeg stimulering om bijvoorbeeld van plaats 6 naar plaats 2 te gaan. Onze conclusie is dan ook dat het bietensap voor een verbetering in je prestatie zorgt. Nawoord Dit was ons profielwerkstuk. Wij hebben erg veel dingen van dit profielwerkstuk geleerd die we eerst nog niet wisten. Dingen over het lichaam, natuurlijk over bietensap, maar natuurlijk ook vooral over hoe het allemaal werkt in het lichaam. Dit was nog een aardige klus om uit te zoeken aangezien er heel weinig onderzoek naar is gedaan. Er zijn allemaal speculaties over het bietensap maar niemand weet of ze nou echt waar zijn of niet. Dat maakte ons onderzoek toch wel erg moeilijk. Verder was het erg leuk om de test uit te voeren bij sportschool Shape. Wij willen graag de mensen bedanken die hebben meegedaan met ons onderzoek (Betty Wassenaar, Bea Kingma en Jessica Brouwer). Ook hebben wij veel gehad aan het gesprek met de sportarts, Jean Driessen. Hij heeft ons veel informatie kunnen geven die wij nog niet wisten. Verder willen wij onze vakdocent mevrouw Feitsma bedanken en mevrouw Hornstra-Moedt voor de hulp. 24

25 Bijlagen Enquête Test 1 zonder bietensap: Hoe voelde u zich de voorgaande dagen? o Helemaal fit o Moe o Ik was ziek o Verkouden o Niet heel fit, maar ook niet ziek o.i.d. Geef dit aan met een cijfer op een schaal van 1-5 (1=heel slecht, 5=heel goed) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan hoe fit u zich voelde vandaag (1=helemaal niet fit/ziek, 5=heel erg fit) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan wat voor gevoel u over de test had (1= heel slecht, 5 = heel goed). o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan hoe zwaar u de spinning les vond (1=heel zwaar, 5=helemaal niet zwaar) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 25

26 Test 2 met bietensap: Hoe voelde u zich de voorgaande dagen? o Helemaal fit o Moe o Ik was ziek o Verkouden o Niet heel fit, maar ook niet ziek o.i.d. Geef dit aan met een cijfer op een schaal van 1-5 (1=heel slecht, 5=heel goed) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan hoe fit u zich voelde vandaag (1=helemaal niet fit/ziek, 5=heel erg fit) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan wat voor gevoel u over de test had (1= heel slecht, 5 = heel goed). o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 Geef op een schaal van 1-5 aan hoe zwaar u de spinning les vond (1=heel zwaar, 5=helemaal niet zwaar) o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 26

27 Eindvragen Heeft u een verschil gemerkt tussen de les met bietensap en de les zonder bietensap? o Ja, een groot verschil o Een klein verschil o Nee, helemaal geen verschil Ging de les met bietensap beter of ging de les zonder bietensap beter? o Zonder bietensap ging beter o Met bietensap ging beter o Beide gingen even goed Heeft u het gevoel dat het bietensap uw prestatie tijdens de spinning les heeft verbeterd? o Ja o Een beetje o Nee o Ik heb het gevoel dat het mijn prestatie tegenwerkte in plaats van verbeterde Had u het gevoel dat u in de spinning les de zware delen beter aankon door het bietensap? o Ja o Een beetje o Nee o Ik had het gevoel dat ik met bietensap minder aankon dan zonder bietensap Had u het gevoel dat u de les langer volhield dan normaal door het bietensap? o Ja o Een beetje o Nee o Ik had het gevoel dat ik het minder lang volhield dan normaal Had u het gevoel dat u tijdens de les met bietensap meer kracht had dan normaal? o Ja o Een beetje o Nee o Ik had het gevoel dat ik minder kracht had dan normaal Hoe vond u het bietensap smaken? o Heel vies o Vies, maar na een tijdje wende de smaak o Een beetje een vreemde smaak, maar niet vies o Lekker 27

28 Zou u, nu u deze test heeft gedaan, vaker bietensap nemen voor een (zware) inspanning? o Ja, altijd o Ja, af en toe o Misschien o Nee, nooit Heeft u nog opmerkingen/bijzonderheden/tips?.. 28

29 Contactgegevens Opdrachtgever Karen Brouwer Diëtistenpraktijk Kuipers Nijtap GZ Drachten Tel / Sportarts Jean Driessen Dalhuysenstraat EW (Abe Lenstra Stadion) Heerenveen Tel

30 Bronnen Jean Driessen, Sportarts bij SMA Friesland Greetje Feitsma, biologiedocent Anna Maria van Schurman Toos Sterkenburg-van Marwijk, Rijksuniversiteit Gronigen Boeken Biologie voor de 2e Fase / Biologie voor jou 4 Gerard Smits, Ben Waas, Arteunis Bos en Femmy Lagerwaard Handboek HAVO van Malmberg ISBN: Sites sport.infonu.nl google.nl

31 Meesterproef Heeft betrekking op beroep / vervolgopleiding Profiel(len): N&G Vakken: Biologie, LO, Scheikunde Sportdiëtist(e), Voedingsdeskundige Meesterproeftitel Belangrijke data De opdrachtgever (naw) Opdrachtnemer Beschrijving meesterproef Bietensap, een prestatieverbeterend middel? : presentatie voorbereiding PWS Naam: Karen Brouwer Diëtistenpraktijk Kuipers Nijtap GZ Drachten Tel / Bo Groen, Mirthe Fokkema, Michel Bok Op het moment is het gebruik van rode bietensap erg actueel onder de sporters. Voornamelijk duursporters zouden baat kunnen hebben bij het gebruik van rode bietensap. Volgens de inzichten zou het gebruik van deze sap in hoge concentratie zorgen voor een betere zuurstofvoorziening in het lichaam en daarmee iemand zijn uithoudingsvermogen verbeteren. Hypothese Hoofdspecificaties Deelspecificaties Keuzespecificaties Wij stellen bij dit onderzoek een hypothese op: Wij denken dat het gebruik van bietensap de prestaties van een topsporter verbetert. Of onze hypothese ook echt juist is word bekend in de hoofdspecificatie. 1. Levert het gebruik van rode bietensap daadwerkelijk een verbetering in prestatie op als het wordt toegepast in de topsport? Zet dit in een onderzoeksrapport. 1. Doe een onderzoek om achter de algemene informatie over het lichaam en het rode bietensap te komen. 2. Onderzoek hoe het bietensap werkt in het lichaam en waarom het de prestaties verbetert. 3. Als het een verbetering oplevert, hoe kan een topsporter dit dan het beste toepassen? 4. Bo Groen gaat zelf testen (met een aantal andere sporters) of bietensap de prestaties van een sporter verbetert. 1. Onderzoek of er ook andere voedingsmiddelen zijn die hetzelfde effect hebben op een topsporter. 2. Interview een paar topsporters over welke ervaring ze hebben met bietensap en of ze denken dat het echt effect heeft. opmerkingen Toevoeging bij deelspecificatie 4: De test die we gaan doen word helemaal uitgewerkt in word. Wij gaan dit doen met een aantal testritten waarbij we de omstandigheden telkens gelijk houden. Ook worden alle belangrijke dingen die te maken hebben met het bietensap genoteerd. 31