- Presentatietechniek - 'Opleiding Stadsgids'

Transcriptie

1 - Presentatietechniek - 'Opleiding Stadsgids' Hans Sluijter en Jos Paulusse Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 1

2 INHOUDSOPGAVE 1. Presentatietechniek Algemeen Inleiding Doelen van presenteren Introductie De Opening Afsluiting Tips voor een nog betere presentatie Hét probleem van selectiviteit Gastvriendelijkheid Gastcontact Gespreksregels Enkele gedragsregels Vragen stellen Non-verbaal Sociale basisstijlen Lichaamstaal Inleiding Aspecten binnen de lichaamstaal Non-verbale communicatie Houdingen Het stemgebruik Het aankijken De ledematen Uiterlijk INTERNET Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 2

3 1. Presentatietechniek Algemeen Preambule Het rondleiden van gasten in onze stad of object moet aan bepaalde kwaliteitsnormen voldoen. Dit betekent dat de gidsen niet alleen een goede theoretische ondergrond moeten hebben maar ook dat de gidsen op een eigen wijze de stad goed moeten kunnen presenteren aan de gast/toerist. De weg kennen, een goede uitleg kunnen geven, luisteren naar de vragen van de gasten en deze op de juiste wijze behandelen. Een goede uiterlijke verzorging en leiding geven aan de groep behoren hier allemaal bij. De opleiding streeft er naar om zoveel mogelijk aspecten van het 'gids zijn' voor het voetlicht te brengen maar in de praktijk komt het straks allemaal neer op de individuele stadsgids zelf en de eigen verantwoordelijkheid om zichzelf steeds weer te verbeteren! 1.1 Inleiding Hoe pak je zo'n presentatie aan? Waarmee boek je succes? Of een presentatie slaagt, hangt niet alleen af van de inhoud van je betoog maar ook van de manier waarop je de boodschap overbrengt. Met een mooi verhaal ben je er nog niet. Wie een presentatie verzorgt, houdt in zekere zin een performance. Je vraagt aandacht, dan moet je die aandacht ook verdienen. 1.2 Doelen van presenteren Een presentatie kan drie doelen dienen: een informatief doel na afloop van de presentatie hebben de toehoorders bepaalde kennis opgedaan. een doel tot overtuiging het is de bedoeling dat de gids zijn zienswijze overdraagt op de toehoorders, en deze zelfs aanzet tot bepaalde acties, bijvoorbeeld bewustwording over het schoonhouden van de stad. een doel tot vermaking de gasten komen niet alleen naar een levendige documentaire maar ook voor vermaak. Probeer het serieuze samen te nemen met gezelligheid. Een gids is vooral ook een gastheer of vrouw. 1.3 Introductie In de introductie komen 'fundamentele' vragen/zaken aan de orde, zoals begroeting, wie ben ik, wie bent u, waarom bent u hier, waar ga ik het over hebben, waarom ben ik hier, enz. Zoals al beschreven gaat het bij de 'warming-up' niet alleen om de aankondiging van de rondleiding, maar ook om jezelf. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 3

4 De introductie zorgt ervoor dat iedereen klaar is voor de start met informatie over: Het kader en doel van de rondleiding De gids De gids moet de afstand met het publiek overbruggen. Hij moet zichzelf zo presenteren dat de gast zich met hem kan of wil identificeren. Dan staan de toehoorders open voor het verhaal over de stad. De gids moet krediet opbouwen, vertrouwen winnen. Hierop wordt hij / zij beoordeeld. De toehoorder wordt in deze introductie vertrouwd gemaakt met het onderwerp en het doel van de bijeenkomst. Elementen van de introductie 1. begroeting 2. mededelingen van huishoudelijke aard 3. presentatie van uzelf 4. ijsbreker ad 1: Begroeting De begroeting is niet alleen een vorm van beleefdheid. Leg de ligging van de stad uit. Waar staan wij nu. Oriëntatie. In de tijd dat de gids zijn eerste zinnen zegt, kan het publiek even wennen aan de stem en de eerste indrukken van de persoon verwerken. De begroeting is in principe niet meer dan het 'meneer de voorzitter, geachte directie, dames en heren', maar dit kan uitgebreider. ad 2: Mededelingen van huishoudelijke aard aangeven de duur van de wandeling, eindtijd en eindpunt in verband met andere afspraken, e.d. indicatie van wat we gaan zien en vragen of dit de mensen ook aanspreekt; informatie naar bepaalde voorkeuren aangeven hoe en waar aanvullende informatie verkrijgbaar is. ad 3: Presentatie van uzelf Zich zelf voorstellen en de organisatie die je vertegenwoordigd op de juiste wijze introduceren. ad 4: De ijsbreker Op de een of andere manier moet de gids in de inleiding de afstand tot zijn publiek verkleinen. Dat kan bijvoorbeeld met een grap of door te reageren op een opmerking van een gast en zo fysiek de afstand te doorbreken. 1.4 De Opening De opening komt na je introductie en is je binnenkomer van je theoretische verhaal. Door een goed gekozen opening krijg je het vertrouwen van de Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 4

5 luisteraar. Een goede opening verraadt een goede gids. Besteedt daarom zorgvuldig aandacht aan de voorbereiding van de opening. Er is een grote variëteit van openingen mogelijk, net als van specifieke soorten taalgebruik. Vaak zul je in de praktijk op het moment dat de wandeling start pas echt kunnen beslissen welke opening of tekststijl het beste is. Er zijn talloze openingen te onderscheiden. De volgende opsomming toont er een aantal. Je kunt hier gebruik van maken: Een actuele gebeurtenis (zorg dat je weet welke activiteiten op dat moment in de stad plaats vinden) De aanleiding tot de presentatie De persoonlijke introductie De (retorische) vraag De historische schets De anekdote Het citaat De tegenstelling Het simpele alledaagse voorbeeld 1.5 Afsluiting Lees je krant! De afsluiting bevat een verantwoording en een samenvatting van de belangrijkste elementen van de wandeling: Verantwoording Samenvatting Persoonlijke reflectie Slotopmerking Ik hoop dat u genoten heeft van onze stad en deze wandeling. Misschien is het wel een aanleiding om nog eens terug te komen om andere bezienswaardigheden te bekijken. Naast deze wandeling treft u in de informatiebrochure nog tal van mogelijkheden aan om alleen of samen met vrienden of collega's te beleven. Tot slot: Er zijn geen kant-en-klare oplossingen voor het structureren van een tekst. Maar let wel: er moet wel structuur in de wandeling zitten, een rode draad of een centraal thema is van belang om 'naar de stad toe te praten' Die rode draad dient al naar voren te komen bij de begroeting! Je zult ook je eigen creativiteit moeten gebruiken. Verder moet je zorgen voor een logisch verhaal. Het is belangrijk dat de toehoorder een logische volgorde ervaart. Bij het presenteren van de objecten is het dan ook belangrijk om de structuur voortdurend voor de luisteraars helder te houden. Zorg daarom Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 5

6 voor een duidelijke rode draad en geef duidelijk aan waarom de subthema s met de rode draad te maken hebben. 1.6 Tips voor een nog betere presentatie Gebruik clichés Gebruik clichés, niet origineel maar wel professioneel! Mijn moeder zei altijd:... Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van clichés het begrip bij de luisteraars sterk bevordert. Logisch: uw presentatie sluit dan aan op wat uw gasten al bekend voorkomt. Maak daar gebruik van. Gebruik maken van een cliché is moeilijker dan u denkt! Clichés en een goede structuur maken een effectieve presentatie. Gebruik af en toe de vraagvorm: Wat denkt u dat we hiermee kunnen? Hoe denkt u dat men dat...? etc... Maak het hier en nu Praat niet in het verleden, maar in het heden, daarna de directe link met de oorzaak in het verleden. Overbrug de afstand van iets dat zich elders afspeelt naar 'hier', bijvoorbeeld door het tonen van een foto, tekening of afbeelding. Informatie verzamelen verzamel zo veel mogelijk informatie, het liefst meer dan dat je in de praktijk nodig hebt. Lees je goed in in het onderwerp, zo kom je minder snel voor verrassingen te staan en kom je goed beslagen ten ijs. zorg dat de informatie correct is en geen hiaten bevat. Ga bijvoorbeeld naar de bibliotheek of praat met een deskundige. Het is heel vervelend als je door iemand vanuit het publiek wordt verbeterd. Zorg ervoor dat je de touwtjes in handen hebt en ook behoudt. In de universiteitssteden zijn er universiteitsbibliotheken. Hier kun je veel dieper zoeken naar zaken van je interesse. En vergeet het stadsarchief en rijksarchief niet. soms kan het voorkomen dat je iets echt niet weet. Je kunt dat dan kenbaar maken en zeggen dat je daar eens moet induiken. Ga niet een verhaaltje ophangen om je niet te laten kennen. Daar prikken mensen doorheen. Stel dat er een gast is die wel meer weet over dat onderwerp. Dan kun je deze vragen er iets over te vertellen, luister en bedank hem/haar voor de bijdrage. Hulpmiddelen bij hulpmiddelen kun je denken aan een krantenartikel over het onderwerp, een foto, een tekening, brochures, et cetera. Repeteren Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 6

7 tenslotte kun je repeteren, bijvoorbeeld voor de spiegel. Maar ook voor vrienden of familie. Ze kunnen goed helpen, ze kunnen je aanwijzingen en tips geven. En natuurlijk is er altijd je mentor. Zie hem als je buddy en maak er dusdanig gebruik van (o.a. tijdens de mentorwandelingen).!!! Let bij het repeteren ook op de tijd! Te lang kan saai worden, te kort kan onbevredigend werken. Je zult merken dat het in de gaten houden van de tijd één van de moeilijkste onderdelen is van een wandeling. En als laatste: zorg dat je oogcontact maakt met het publiek glimlach geregeld voer stiltes in bouw eerst een relatie op met de toehoorders, geef daarna de informatie herhaal regelmatig de belangrijkste items wees enthousiast houd je aan de tijd laat zien dat je er zelf veel plezier in hebt wees zoveel mogelijk jezelf De Erwtenman op de St. Jan in Den Bosch 1.7 Hét probleem van selectiviteit In de voorbereiding van een presentatie en tijdens de presentatie zelf, zijn er veel aspecten die je kunt beïnvloeden. Het hier beschreven onderwerp: selectiviteit, is echter een onderwerp waar je géén invloed op hebt. Selectiviteit komt in veel betekenissen en vormen voor. Bekijk onderstaande lijst maar eens. selectief luisteren wil zeggen dat een deel van de presentatie het oor van de 'luisteraars' niet eens binnenkomt. Hij heeft zijn aandacht ergens anders bij, praat met zijn buurman of is met zijn gedachten afwezig. Veel mensen luisteren in vlagen, bijna iedereen heeft inzinkingen in zijn luistergedrag. Vrijwel niemand kan langer dan 20 minuten aandachtig luisteren. selectieve perceptie wil zeggen dat een deel van wat het oor wel binnenkomt anders wordt opgepikt dan de gids bedoelt. Dit kan snel gebeuren wanneer de gids een grap maakt die niet overkomt of een 'understatement' maakt die als serieuze opmerking wordt opgepikt. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 7

8 selectieve interpretatie wil zeggen dat de luisteraar niet alleen maar luistert maar al tijdens het luisteren brengt hij de inhoud van de gids in verband met zijn eigen kennis en ervaring. selectief aanvaarden Het gevolg van selectieve interpretatie is dat de luisteraar slechts een gedeelte van de presentatie zal 'aanvaarden', dat wil zeggen dat hij het als zinvol of 'van betekenis' vindt. Dan nog wil dat niet zeggen dat de luisteraar ook alles, zelfs als hij het ermee eens is, zal onthouden. selectief onthouden Zelfs van de meest indrukwekkende toespraken van wereldberoemde leiders blijven na verloop van tijd nog slechts enkele woorden over. Van Martin Luther King zijn toespraken met als motto "I have a dream" nog bekend maar de vraag is hoeveel mensen nog weten wat die droom inhield. selectief verwerken Wanneer luisteraars iets van een presentatie onthouden, dan doen ze dat meestal op hun eigen manier, verwerkt met hun eigen inzichten en ervaringen. Men luistert nu eenmaal naar een presentatie om er zelf iets aan te hebben. Alleen in bepaalde beroepsgroepen zoals journalisten en politici, is het van belang precies te weten wie wat gezegd heeft en wie welk standpunt heeft ingenomen maar verder luistert vrijwel iedereen 'voor zichzelf' en zal men op den duur alleen een 'eigen mening' overhouden, die afgeleid is van die van de gids. Als je dit bovenstaande ziet lijkt het effect van een presentatie niet groot. Het is echter niet bedoeld als ontmoediging, maar om aan te geven dat het des te belangrijker is om een goede presentatie te houden. Een goede presentatie houdt rekening met de genoemde selectiviteitprocessen. Er zijn verschillende manieren die de werking van de selectiviteitprocessen tegengaan. Dat zijn: Selectief luisteren: Stop met praten als er sprake is van verstoring van de aandacht. Selectieve perceptie: Verduidelijk voortdurend de bedoeling van opmerkingen, vooral als ze voor de luisteraar onverwacht komen. Selectieve interpretatie: Leg uit hoe je wilt dat de luisteraar deze presentatie interpreteert. Selectief aanvaarden: Leg uit waarom jouw ideeën passen bij die van de toehoorder. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 8

9 Selectief verwerken: Zorg voor krachtige one-liners, krachtige samenvattingen van de boodschap. Gebruik herhalingen: vertel wat je gaat vertellen, vertel het en vertel dan nog een keer wat je verteld hebt. Vooral als er kinderen in het publiek zijn kun je juist vragen of zij nog weten wat je zei over een eerder onderwerp of ze bevragen met 'schat eens hoe hoog de toren is of hoe oud het huis is'. Dit vergroot de betrokkenheid. Sport verenigingen Straatcarnaval in Maastricht Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 9

10 2. Gastvriendelijkheid 2.1 Gastcontact De basishouding van de gids of de spreker in elk contact bestaat uit een aantal elementen: 1. Luister interactief; 2. Vergroot het zelfrespect van de gast; 3. Blijf enthousiast AD 1 Luister interactief Interactief luisteren is veel meer dan goed luisteren. Het bestaat uit vijf onderdelen: Aandachtig toehoren: de gast alle aandacht schenken, hem voldoende tijd geven om zijn verhaal te doen en hem niet nodeloos onderbreken. Een neutrale houding aannemen: een objectieve houding zonder direct een oordeel te hebben Nadere informatie vragen: zoveel mogelijk vragen stellen om informatie duidelijker te krijgen. Aanmoedigen: doorvragen en non-verbale aanmoedigingsignalen geven. Commentaar geven: positief reageren en duidelijk maken dat de gast is begrepen. Het laatste punt noemen we het geven van feedback. Feedback betekent het terugkoppelen van informatie. Dat is heel nuttig omdat de ander meteen kan laten weten of hij wel of niet goed begrepen is. Een gast wil graag onderdeel zijn van een tour en daarom zijn stem laten klinken in een grap, een vraag, een aanvulling, et cetera. Het gevoel geven dat hij/zij begrepen wordt is dan erg belangrijk. Vergeet niet dat gastvriendelijk denken en doen ook vormen zijn van commercieel denken. Geef je hen een goed gevoel of indruk dan gaat wordt het ook verder verteld. AD 2 Vergroot het zelfrespect Ieder mens wil zijn zelfbeeld bevestigd zien en met respect behandeld worden. Daarbij is het handig als de gast u sympathiek gaat vinden. Hulpmiddelen daarvoor zijn: Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 10

11 Geef de gast voortdurende aandacht en luister interactief. Spreek de gast aan bij zijn naam (indien mogelijk). Glimlach af en toe. Laat blijken dat de gast een belangrijke positie inneemt. Probeer het standpunt van de gast te begrijpen. Druk uw mening niet door. Probeer een sfeer neer te zetten; niks is tegen enkele ingestudeerde grappen (maar voorkom platvloersheden). AD 3 Blijf enthousiast Een goede gids laat zich nooit ontmoedigen en wordt niet kwaad. Hij blijft altijd beleefd, vriendelijk en enthousiast over de stad. 2.2 Gespreksregels Eerst praten en dan pas.. Elk groepscontact is anders en uniek: de ene gast is de andere niet, er zijn talloze mensen en verschillende denkbare situaties. Toch geven we hier een aantal algemene gespreks- en gedragsregels voor de gids: Neem en houd in een gesprek altijd het initiatief. Dat betekent niet dat u voortdurend aan het woord bent maar wel dat de gast niet de leiding mag gaan nemen. Snijd geen gevoelige onderwerpen aan als politieke kwesties en ga niet debatteren met een gast. Let wel: als gids neemt u een neutraal standpunt in! Herkenning is belangrijk. Daar waar sprake is van gemeenschappelijke ervaringen praat een en ander gemakkelijker en kan de gast ook iets (aan anderen) vertellen. Probeer niet te 'slijmerig' over te komen, niet als een strooplikker. Houd de aandacht van de gast vast door bijvoorbeeld sneller of langzamer te gaan praten, iets te demonstreren of open vragen te stellen. Toon altijd interesse in de gasten: zorg dat de gast zich gewaardeerd voelt en bereid is informatie te geven. 2.3 Enkele gedragsregels Toon een vriendelijk-belangstellende gelaatsuitdrukking. Spreek duidelijk en correct Nederlands. Probeer dialect of een streekaccent te vermijden, tenzij u in uw geboortestreek werkt waar dit juist gewaardeerd wordt. Vermijd vakjargon: spreek de taal van de groep. Gebruik geen superlatieven als 'het allerbeste', 'dit is prachtig gerestaureerd, dit is schitterend gedaan''. Het is beter het waardeoordeel aan de gasten zelf te laten! Houdt de groep in de gaten. Soms zijn mensen moeilijk ter been of kortademig. Vraag ook of men achter in de groep ook alles goed hoort! Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 11

12 2.4 Vragen stellen Het is de taak van de gids de behoeften van de gast boven water te krijgen (zie onderdeel kennismaking/welkom). Door het stellen van vragen komt u er achter welke persoonlijke en organisatorische wensen de gast heeft. Willen ze een diepgaand verhaal of willen ze een ontspannen dagje uit? Dat geldt ook voor een klagende gast; alleen door het stellen van de juiste vragen komt u er achter wat de klacht inhoudt en waar de klacht op gebaseerd is. Pas wanneer de behoeften van de gast duidelijk zijn, is het mogelijk deze te bevredigen. Bijvoorbeeld een gast die door de regen liever de kroeg induikt. Bedenk wel dat de gast meer dan één behoefte kan hebben Voorbeelden van verschillende gastgroepen zijn: kinderen gehandicapten scholieren familie-uitje bedrijfsuitje Algemeen aandachtspunt: Stel niet teveel vragen: Wanneer de gids te veel vragen stelt, zal dat de gast gaan irriteren en schendt zijn/haar privacy gevoel. Interviewer Jan Lagrain 2.5 Non-verbaal Net zoals de verbale communicatie werkt de non-verbale communicatie in een gesprek tweeledig: aan de ene kant straalt de gids signalen uit, aan de andere kant geeft de gast signalen af. De kunst voor de gids is om: Zelf met non-verbale signalen het verhaal te onderbouwen De signalen die de gast uitzendt leren herkennen en inschatten. Non-verbale signalen van de gids of spreker Tijdens de wandeling kan de gids een aantal non-verbale middelen inzetten om de communicatie optimaal te laten verlopen. Hij kan spelen met: Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 12

13 Visuele middelen Gelaatsuitdrukking Oogcontact Gebaren (aanwijzen) Lichaamshouding / lichaamstaal Auditieve middelen: o Intonatie o Stemvolume o Spreektempo. Een combinatie van auditieve en visuele middelen: o Meetellen op zijn handen o De grootte of omvang aantonen door armgebaren o Iets uitbeelden of demonstreren. Non-verbale signalen van de gast Bij de gast kunnen we een aantal non-verbale basishoudingen onderscheiden. Elke houding heeft een aantal kenmerken: 1. De ongeïnteresseerde, verveelde houding, slappe handdruk, geen oogcontact, staren. 2. De dominante houding, handen op de heupen, vingers in de broekriem, doordringend oogcontact. 3. De beoordelende houding, knikken, goed oogcontact, oor naar spreker gericht 4. De achterdochtige houding, ongelovig kijken, veel vragen stellen, het hoofd schudden, lippen tuiten 5. De zekere, open en eerlijke houding, goed oogcontact, spontane vrije bewegingen van armen en handen, glimlachend Het blijft oppassen met het interpreteren van iemands houding: u kunt het altijd mis hebben. Trek daarom niet direct een conclusie. Probeer wel steeds te signaleren of u de groep heeft. Dan kunt u uzelf sturen en vervolgens het groepsproces. Daarnaast bent u ook een entertainer. Al is uw verhaal helemaal prima, dan nog wil dat niet zeggen dat u het goed gedaan heeft. De mensen zijn een dagje uit. Zie de houding van de groep als een spiegel van jezelf. Gaan ze gapen, worden ze geïrriteerd of juist vrolijk en geïnteresseerd? Via uw presentatietechniek moet u dit proces zien te sturen. Signaleren binnen de groep en het groepsproces bijsturen is het MOEILIJKSTE onderdeel binnen de presentatietechniek. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 13

14 2.6 Sociale basisstijlen Om u op weg te helpen om het groepsproces vakkundig te signaleren zijn drie belangrijke gedragsstijlen, zogenaamde sociale basisstijlen, te onderscheiden (hoewel het niet de bedoeling is om mensen en gedrag in hokjes in te delen): 1. De dominante stijl; 2. De rationele stijl; 3. De sociale stijl. De gids die de stijlen snel herkent en zich gemakkelijk aan kan passen, kan succesvoller een groepsproces sturen. We zullen daarom kort bij elke stijl naar het gedrag van de gast kijken en zien hoe de gids daarop kan reageren. AD 1 Dominante stijl Dominant gedrag kenmerkt zich door het tonen van geldingsdrang en assertiviteit. De gast hecht veel waarde aan status en hij is (extreem) kritisch. Als gids kunt u hierop reageren door licht bewonderend te kijken, de mening van de gast te vragen. Blijf vooral zakelijk: ga zeker niet tegenspreken, debatteren of vleien. AD 2 Rationele stijl Mensen met rationeel gedrag vermijden het tonen van gevoelens, zijn afstandelijk, onpersoonlijk en niet mededeelzaam. Voor de gids is het belangrijk goed en actief te blijven luisteren, niet te veel te gaan praten en niet af te dwalen naar details. Stel open vragen en onderbouw het gesprek met cijfers, feiten en technische gegevens. De lastigste mensen zijn de stille, nurkse en ook nog bazige typen. Blijf vooral uzelf, presenteer zeer concreet en gestructureerd, stel geen sociale vragen. Zorg dat uw informatie per onderwerp niet te lang duurt. U gaat misschien weg met een onbehaaglijk gevoel, maar het zal u verbazen hoe vaak men toch tevreden is over de rondleiding!. AD 3 Sociale stijl Het tonen van sociaal gedrag uit zich door geïnteresseerdheid in de ander, hartelijkheid en vriendelijkheid. De gast is meegaand, reageert snel, toont weinig bezwaren en laat zich gemakkelijk manipuleren. Hij begroet de gids amicaal, vertelt familieverhalen en dwaalt veel af van het onderwerp. Daarom is het hier vooral belangrijk initiatief te houden. Ga zo nu en dan even mee in het verhaal van de gast maar zorg ervoor ook zakelijk en 'to the point' te blijven. Het is wel uw verhaal dat u wilt afdraaien. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 14

15 3. Lichaamstaal 3.1 Inleiding Iedereen maakt gebruik van lichaamstaal. Met woorden kun je een boodschap overbrengen, maar het is de lichaamstaal die bepaalt op welke manier de gesproken woorden moeten worden opgevat. De lichaamstaal ondersteunt de gesproken taal. Lichaamstaal gebruik je altijd, bewust en onbewust. Belangrijk is te beseffen dat lichaamstaal afhankelijk is van een situatie, een cultuur en een persoon. Niet ieder gebaar heeft over de gehele wereld dezelfde betekenis. Daarnaast is het van belang dat de lichaamstaal niet apart mag worden gezien van de gesproken taal en het gedragspatroon van de persoon zelf. Lichaamstaal verbetert de kwaliteit van communicatie. Maar wist je ook dat de eerste indruk die je bij iemand maakt niet zozeer wordt bepaald door de woorden die je uitspreekt, als wel door de lichaamstaal die je laat zien? Daarom alleen al kun je ervoor kiezen lichaamstaal bewuster te gaan gebruiken. Jeroen Bosch....drukte bepaalde morele en geestelijke waarden uit in zijn schilderingen... De goochelaar (detail), ca Musée Municipale, Saint-Germain-en-Laye 3.2 Aspecten binnen de lichaamstaal Je kunt meerdere aspecten binnen de lichaamstaal onderscheiden. Zo heb je: 1. Wachten op je gasten (i.p.v. omgekeerd) 2. De intonatie en stem 3. Gebruik van stiltes Bolwoningen of wachten? Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 15

16 4. De houding 5. De beweging 6. Aanraking 7. Gezichtsuitdrukking en blik 8. Ruimte en afstand Ad 1 Intonatie en stem Met je stem kun je behalve door middel van woorden en intonatie nog veel meer duidelijk maken. De emoties bij een mens kunnen ook duidelijk worden door de ademhaling van die persoon. Denk maar aan zuchten, huilen en lachen. Maar ook het trillen van iemands stem of het schrapen van de keel kan aangeven dat iemand gespannen is. De uhm, aarzelingen en pauzes in een gesprek sturen ook. Je krijgt tijd om na te denken, je kunt je emoties op deze manier weer proberen onder controle te krijgen. Denk alleen al aan een spreker die voor het eerst een (groot) publiek gaat toespreken. Of als je zelf verdrietig bent en het niet wil laten blijken. Ad 2 Gebruik van stiltes Stiltes zijn ook een belangrijk aspect in de communicatie. Vaak bepaalt de aard van een gesprek de hoeveelheid en lengte van stiltes. Ook stiltes geven de gelegenheid om na te denken. Stiltes zijn voor veel mensen moeilijk te verdragen. Meestal krijgt men de neiging door te praten. Stiltes richten namelijk de aandacht op de andere lichaamstekens. Elke lichaamsbeweging van de ander valt des te meer op en dat kan voor een ander als bedreigend ervaren worden. Soms willen mensen ook gewoon even kijken, wandelen, op hun gemak. Dan mag de verteller gerust even zwijgen! Ad 3 De Houding Mensen worden beoordeeld op hun lichaamshouding. Want hoe je lichaamshouding is, zo voel je je meestal ook. Ben je bijvoorbeeld verdrietig dan kun je in elkaar gedoken rondlopen. Je kunt door je lichaamshouding de ander beïnvloeden. Je kunt bijvoorbeeld door je houding belangstelling en respect uitstralen, waardoor jij ook belangstelling krijgt. Vooral managers en verkopers besteden veel aandacht aan lichaamshouding. En nu dus ook de stadsgids. Als je de ander wilt bereiken, moet je ervoor zorgen dat je qua houding zijn gelijke wordt. Pas dan kun je komen op een communicatief dieper vlak. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 16

17 Als je door de stad loopt houdt dan de groep bij elkaar. Wil je vervolgens over een bepaald object iets meedelen, ga dan zo staan dat iedereen in de groep je kan zien en horen. DUS NIET MET DE RUG NAAR JE PUBLIEK. Blijf voor de groep. Laat je niet omringen en insluiten. Ad 4 De beweging Bewegingen die een mens maakt met zijn hele lichaam, maar ook de gebaren kunnen veel vertellen over de persoon die ze maakt. Denk maar eens aan mensen die op de stoel heen en weer aan het schuiven zijn, meestal zijn die mensen onrustig. Gebaren zijn aangeleerde lichaamstekens. Gebaren kunnen verschillend verstaan worden in een andere cultuur. Je moet dus goed opletten wanneer je een gebaar gebruikt. Gebarentaal valt niet onder lichaamstaal. Ad 5 Aanraking Aanraking kan ons iets vertellen over waardering van en vertrouwen in iemand, maar kan ook iets vertellen over machtsgevoel ten opzichte van de ander. Voorbeelden van aanraking waarbij machtsverschil wordt aangegeven kunnen zijn: het bemoedigende schouderklopje of de aai over het hoofd. Aanraking en intimiteit zijn verboden. Het gaat hier om een combinatie van signalen. De gewenste mate van intimiteit wordt aangegeven door een combinatie van nabijheid, oogcontact, glimlachen en persoonlijke gespreksonderwerpen. Wanneer er verandering optreedt in één van deze signalen zal het niveau van intimiteit veranderen. Aanraken moet in alle gevallen worden vermeden. Ad 6 Gezichtsuitdrukking en blik Dit is de gemakkelijkste manier om je gevoel weer te geven. Je emoties zijn als eerste van je gezicht af te lezen. Met je gezicht kun je de fijnste nuances van emoties uitdrukken. De uitwisseling van blikken is het belangrijkste hulpmiddel bij het aangaan van en het verloop van een gesprek. Wil je met iemand praten die je niet kent dan zul je eerst moeten proberen oogcontact te krijgen. Het aankijken van de ander maakt mensen vaak zenuwachtig en onzeker. Toch weet je dat aankijken van de ander heel belangrijk is. Je krijgt een vervelend gevoel als je gesprekspartner je niet aankijkt. Je hebt het aankijken nodig om te weten of je verder wilt praten of niet. Je kunt zien of de ander je begrijpt. Als dat niet zo is, krijg je in ieder geval het signaal van hem of haar en kun je het vertelde anders verwoorden. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 17

18 Ad 7 Ruimte en afstand Voor mensen is het belangrijk om een eigen plek te hebben. De plaats die iemand kiest in de ruimte kan veel over jou én over die ander vertellen. Je noemt zo n eigen plek je territoriale zone. Zo heb je: de vertrouwelijke zone de persoonlijke zone van 46 cm tot 1,2 m de sociale zone van 1,2 m tot 3,6 m de publieke zone vanaf 3,6 m TIP: niet in de groep gaan staan men hoort je slecht! De vertrouwelijke zone is alleen toegankelijk voor mensen die jou emotioneel zeer na staan. Je kunt zelfs iemand binnen die 15 cm zone toestaan bijvoorbeeld bij fysiek contact. Dit is het meest intieme gebied. De persoonlijke zone handhaaf je bij collega s, bij feestjes tegenover andere gasten, bij sportmetgezellen enzovoorts. De sociale zone geldt voor vreemden. Bijvoorbeeld in een winkel de afstand tot een winkelier. De publieke zone is de afstand die we als prettig ervaren bij het contact met een groter publiek. 3.3 Non-verbale communicatie Zoete Lieve Gerritje Ongeveer 70% van de communicatie is non-verbaal. En natuurlijk is dat tijdens het geven van een presentatie ook. Wanneer je een goed verhaal hebt, maar het schort op de één of andere manier aan je non-verbale communicatie, kun je volledig de mist in gaan. Het kan liggen aan je houding, aan je stem of bijvoorbeeld aan je uiterlijk. De belangrijkste zaken behandelen we hier. Luister ook aandachtig naar opmerkingen en vragen uit de groep. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 18

19 3.4 Houdingen Onder lichaamstaal verstaan we lichaamshouding en bewegingen van de gids en de gast. Er zijn houdingen en gebaren die een negatief beeld van de spreker geven, maar er zijn er zeker ook die een positief beeld zullen achterlaten. De meeste gebaren en houdingen zijn vaak onbewust en erg moeilijk te vermijden. Vaak helpt het om je bewust te worden van je maniertjes, bijvoorbeeld door middel van video opnames of om je kritisch te laten beoordelen door vrienden of familie. Bedenk goed: uw lichaamstaal weerspiegelt uw zelfvertrouwen en zelfrespect. Hieronder staat een lijst met de meest voorkomende houdingen en gebaren en hun betekenis. Natuurlijk hebben sommige daarvan meerder uitlegmogelijkheden. Het is echter zo dat één gebaar al kan leiden tot een conclusie over iemands gemoedstoestand, of deze conclusie nu juist is of niet. Houdingen en gebaren (gewoon om te weten): hoofd gebogen/hangende schouders verlegenheid steun zoeken met handen of voeten onzekerheid ijsberen onzekerheid, onrust wippen van het ene been op het andere onzekerheid, onrust over publiek heen kijken gebrek aan betrokkenheid, arrogantie weinig beweging, stijfheid onzekerheid weidse gebaren zekerheid, betrokkenheid geheven vinger belerend, bedreigend handen in zij, op rug imponeergedrag, autoriteit handen in zakken nonchalance twee benen op de grond zekerheid De Markt in s-hertogenbosch Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 19

20 Nu je deze lijst zo hebt gelezen, is het niet de bedoeling dat je bepaalde gebaren gaat aanleren. Aangeleerde gebaren komen onnatuurlijk en onoprecht over. Het gaat er om dat je je bewust wordt van je eigen lichaamstaal, waarbij je kunt proberen het gebruiken van bepaalde gedragingen die negatief overkomen zo veel mogelijk te beperken. Het gaat er vooral om dat je zelfverzekerd overkomt en rust uitstraalt. De juiste houding is natuurlijk persoonsgebonden maar let op: geen handen in de zakken, geen handen op de rug, soepele uitstraling, geen handen in de zij zetten en brutaal uitstralen, maar ook weer niet de armen stijf over elkaar heengeslagen, en blijf van de mensen af, enz. Waar laat ik nu mijn armen? Probeer een losse en soepele afwisselende houding jezelf aan te leren (en eventueel houdt je iets vast (paraplu, folder of boekje, etc.). 3.5 Het stemgebruik Bij het stemgebruik zijn een aantal aspecten waar je op moet letten, namelijk: de ademhaling het volume stem de luidheid van je stem af op de spreeksituatie (akoestische ruimte, aantal luisteraars, achtergrondlawaai). met te zacht spreken verlies je de aandacht van je publiek. de intonatie zorg voor een levendig en melodieus stemgebruik de articulatie het tempo (maak gebruik van pauzes) bij een te hoog tempo kan je sneller struikelen over woorden de kans is groot dat bij een hoog tempo de toehoorders de presentatie niet meer kunnen volgen en dus verliest men de aandacht. zorg voor stiltes in je voordracht, je gunt zo jezelf even een moment van rust, maar ook de toehoorders kunnen het gezegde laten bezinken. Daarnaast is het zo dat een stilte een nadruk kan leggen op het laatst vertelde. Vraag aan de groep of je inderdaad 'luid en duidelijk overkomt' - te verstaan bent. Intonatie Met intonatie wordt bedoeld monotoon tegenover gevarieerde spreekmelodie. Voor zowel spreken en kijken geldt: wissel af, laat stiltes vallen, hoog en laag spreken en kijken. Syllabus City Guides Presentatietechniek m.m.v. Hans Sluijter en Jos Paulusse 20