Het evacuatieproces binnen de VNOG nader beschouwd

Transcriptie

1 Het evacuatieproces binnen de VNOG nader beschouwd Natuurbranden en overstromingen auteurs: H. Kreulen S. Eising

2 Het evacuatieproces binnen de VNOG nader beschouwd Afstudeeronderzoek naar het evacuatieproces bij natuurbranden en overstromingen binnen de gemeenten van de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland Auteurs: Organisaties: H. Kreulen S. Eising Saxion Hogeschool Academie Bestuur & Recht Plaats, jaar: Apeldoorn, 2010 Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland Regionale brandweer Afdeling Risicobeheersing Opleiding: Opdrachtgever: Schoolcoach: Versie: Integrale Veiligheidskunde Drs. A.T.W. van Gulik, Hoofd afdeling risicobeheersing brandweer VNOG Drs. C.L. Kiffen Definitief Datum: 14 januari

3 Huidige stand van zaken betreffende het evacuatieproces binnen de VNOG Samenvatting Door de klimaatsverandering wordt het steeds warmer. Hierdoor komen periodes van grote droogte steeds vaker voor, maar ook de zeespiegel stijgt door smeltend ijs. Door deze ontwikkelingen komen ook in Nederland vaker natuurbranden voor zoals de natuurbrand bij Schoorl in 2009 maar ook overstromingen zoals de dijkdoorbraak bij het Utrechtse dorp Wilnis in 2003 en de dreiging van het hoge water in Limburg. Daarnaast recreëren burgers vaak op plaatsen die in een risicogebied liggen. Hierbij valt te denken aan de Veluwe met al zijn bossen of campings langs een rivier. Om een ramp van een dergelijk omvang te kunnen bestrijden, moeten meerdere partijen samenwerken. De bestrijding van een ramp bestrijding kan alleen goed plaats vinden als er een samenspel is tussen de drie primaire hulpverleningsdiensten: politie, brandweer, geneeskundige hulpverlening en de gemeenten. Gemeenten en hulpdiensten hebben op basis van wetgeving de verplichting om zich voor te bereiden op een ramp die zich binnen de gemeente kan voordoen. In de oude wetgeving Wet Rampen en Zware Ongevallen was de gemeente belast met de voorbereiding hierop. Met de nieuwe Wet veiligheidsregio s krijgt de veiligheidsregio een wettelijke verankering. De veiligheidsregio wordt belast met de beheersing van rampen en crises. Zij blijft functioneren als verlengd lokaal bestuur. De gemeentebesturen blijven verantwoordelijk voor de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Om inzicht te krijgen in hoe gemeenten hiermee omgaan en zijn voorbereid op een grootschalige evacuatie hebben wij door middel van literatuuronderzoek, deskresearch en interviews onderzoek gedaan. Uit het onderzoek blijkt dat gemeenten maar mondjes maat zijn voorbereid op een grootschalige evacuatie. Gemeenten hanteren de wettelijke verplichtingen door de deelplannen in te vullen. Op een enkele gemeente na wordt er nauwelijks geoefend. Gemeenten leunen op de hulpdiensten in de verwachting dat zij het wel doen. Ook op het punt van risicocommunicatie, een wettelijke verplichting, wordt er weinig gedaan. Gemeenten weten niet hoe de burgers zijn voorbereid en of zij bewust zijn van het gevaar van een natuurbrand of een overstroming. Hoewel gemeenten bewust zijn van de risico s en de wil om samen te werken er misschien wel is gebeurt het niet tot nauwelijks. Samenwerking en afstemming binnen en buiten de keten is de oplossing om deze problemen te voorkomen. Door in het gemeentelijk beleid meer aandacht te besteden aan de rampbestrijding, hierin bestemmingsplannen rekening mee te houden en beleid te maken richting recreatiebedrijven zal een eventuele evacuatie beter verlopen. Voorop staat wel dat risico s richting de burger moet worden gecommuniceerd.

4 Voorwoord van de auteurs Voor u ligt het onderzoek waarin het evacuatieproces binnen de Veiligheidsregio Noord- Oost Gelderland (VNOG) nader wordt beschouwd. Harry Kreulen en Sandra Eising hebben naar dit onderwerp de afgelopen 15 weken onderzoek gedaan. Deze scriptie is een onderdeel van het afstudeeronderzoek van de opleiding Integrale Veiligheidskunde van Saxion Hogescholen. Het onderzoek heeft geresulteerd in dit rapport. Het onderzoek richt zich op de huidige stand van zaken binnen de gemeenten betreffende het evacuatieproces bij natuurbranden en overstromingen. Binnen de VNOG heerst onduidelijkheid over de rol van de gemeenten bij een grootschalige evacuatie en de wijze waarop de gemeenten hierop zijn voorbereid. Het doel van het onderzoek is om te kijken in hoeverre de gemeenten binnen de VNOG voorbereid zijn op grootschalige evacuaties en of er eventuele verbeterpunten zijn om het proces in de toekomst beter te laten verlopen. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de VNOG. Hiervoor verlenen zij alle medewerking. Om een beeld te vormen van de huidige stand van zaken worden interviews gehouden met AOV'ers van de verschillende gemeenten binnen de VNOG. Op het moment van schrijven is er een wetswijziging van kracht gegaan. Hierbij is de Wet Rampen en Zware ongevallen komen te vervallen en is de Wet op de Veiligheidsregio s van kracht gegaan. Tijdens het onderzoek hebben wij gebruik gemaakt van de oude rampenplannen zoals deze vermeld staan in de WRZO. De nieuwe regionale plannen zijn nog niet in gebruik, hierdoor hebben wij tijdens het onderzoek alleen kunnen beschikken over de rampenplannen. Wij willen Allard van Gullik Hoofd van de afdeling Risicobeheersing brandweer VNOG bedanken voor zijn tijd, inzet en begeleiding. Daarnaast bedanken wij de AOV'ers van de verschillende gemeenten die ons te woord hebben gestaan. Speciale dank gaat verder uit naar Mike Mulder van de afdeling Risicobeheersing brandweer VNOG, Corine Stokhof van het Veiligheidsbureau en Gert Lokhorst van de politie, voor hun bijdrage en het aanleveren van materiaal waarmee wij deze opdracht hebben kunnen voltooien. Naast alle bovenstaande personen die ons hebben geholpen en bijgestaan, willen wij onze families, ouders en vrienden bedanken voor de ruimte, de steun en de mogelijkheid om bijna 4 jaar naast ons werk met deze studie bezig te mogen zijn. Apeldoorn, januari 2011, Harry Kreulen Sandra Eising 4

5 Inhoud Inhoud Inleiding Achtergronden Veiligheidsregio Noord en Oost Gelderland De Gemeente Welke gemeentelijke processen zijn van belang tijdens het grootschalig evacueren? Relaties met andere processen Taken en verantwoordelijk heden van de gemeenten tijdens een evacuatie Wettelijk kader Onderzoeksopzet en Methode Aanleiding Probleem- en doelstelling Het onderzoek Projectgrenzen Onderzoeksmethoden Literatuurstudie Bronvermelding Diepte interviews Overige methoden Kwaliteit Definities Risicogebieden Welke gemeenten binnen de VNOG lopen een risico op natuurbrand? Welke gemeenten binnen de VNOG lopen een risico op een overstroming? Hoe zou het evacuatieproces eruit moeten zien Hoe zouden de gemeenten zich moeten voorbereiden op grootschalige evacuaties? Inventarisatie van de aanwezige risico s risicocommunicatie naar de burgers Verplichting tot oefenen De huidige situatie Hoe zijn de gemeenten op dit moment voorbereid op grootschalige evacuatie? In hoeverre zijn de gemeenten zich bewust van het risico dat ze lopen? Wat wordt op dit moment binnen de gemeente gedaan aan risicocommunicatie? Causaal veldmodel Conclusies

6 8. Aanbevelingen Bibliografie Bijlagen Bijlage 1 Afkortingen en begrippen Bijlage 2 Activiteitenschema s gemeentelijke processen Bijlage 3 Rampenbestrijdingsprocessen Bijlage 4 Overzicht van gemeenten die een risico lopen Bijlage 5 Vragenlijst interview Bijlage 6 Uitwerking interviews Bijlage 7 Taken gemeente bij overstromingen en dijkdoorbraak Bijlage 8 Deelkaarten uit het boek Risico-index Natuurbranden Veluwe en achterhoek Bijlage 9 kaart overstromingsrisico

7 1. Inleiding Door de klimaatsverandering wordt het steeds warmer. Hierdoor komen periodes van grote droogte steeds meer voor, maar ook de zeespiegel stijgt door smeltend ijs. Door deze ontwikkelingen komen ook in Nederland vaker natuurbranden voor, maar ook overstromingen zoals de dijkdoorbraak bij het Utrechtse dorp Wilnis in 2003 en de natuurbrand bij Schoorl in Daarnaast recreëren burgers vaak op plaatsen die in een risicogebied liggen. Hierbij valt te denken aan de Veluwe met al zijn bossen of campings langs een rivier. Om een ramp effectief te kunnen bestrijden, moeten meerdere partijen samenwerken. De bestrijding van een ramp gebeurt in de eerste plaats in een samenspel tussen de drie primaire hulpverleningsdiensten: politie, brandweer en geneeskundige hulpverlening. Daarnaast spelen gemeenten een belangrijke rol, bijvoorbeeld op het gebied van de opvang en verzorging van slachtoffers, de registratie van slachtoffers, informatieverstrekking aan verwanten en de publieksvoorlichting. Gemeenten zijn een belangrijk en onmisbaar onderdeel van de hoofdstructuur van de rampenbestrijdingsorganisatie. De Inspectie beschouwt de gemeenten als een volwaardige vierde hulpverleningskolom. Het is hierbij van belang dat de gemeentelijke organisatie aansluit op de operationele hoofdstructuur. De gemeentelijke organisatie dient zich samen met de regionale rampenbestrijdingsorganisatie te ontwikkelen, zodat kwaliteit in de toekomst geboden kan worden. Daarnaast kunnen, afhankelijk van de aard, de omvang en de locatie van het incident andere partijen worden betrokken. De samenwerking tussen de verschillende partijen op het gebied van overstromingen en natuurbranden begint steeds meer vorm te krijgen. Zo is in 2009 is de Pilot Zelfredzaamheid bij natuurbranden- Veluwe uitgevoerd door de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland (VNOG) in nauwe samenwerking met de gemeenten Epe en Nunspeet en andere organisaties. De doelen van de pilot waren de versterking van de capaciteiten van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties op het gebied van zelfredzaamheid en burgerparticipatie bij natuurbranden op de Veluwe. Op het gebied van overstromingen werken de drie Gelderse veiligheidsregio s gezamenlijk aan de verbetering van hun evacuatieplannen. (Vreugdenhil & van Haaren, 2009). Dit onderzoek richt zich op de huidige stand van zaken binnen de gemeenten betreffende het evacuatieproces bij natuurbranden en overstromingen. Binnen de VNOG heerst onduidelijkheid over de rol van de gemeenten bij een grootschalige evacuatie en de wijze waarop de gemeenten hierop zijn voorbereid. Met dit onderzoek willen wij hier een antwoord op proberen te geven. Ter verduidelijking volgen een aantal artikelen met berichten over natuurbranden en overstromingen die zich de afgelopen jaren in Nederland voor hebben gedaan. 7

8 SCHOORL De grote natuurbrand bij Schoorl is onder controle. Dat heeft Brandweercommandant Robin Burgering bevestigd. Er is nog wel vuur en veel rook, maar de brand levert geen gevaar meer op voor het dorp. In Schoorl zijn in de loop van de middag en avond 550 mensen geëvacueerd. Onbekend is nog of zij vanavond weer naar huis terug kunnen, gezien de rookontwikkeling. Burgemeester Hetty Hafkamp denkt daar om uur uitsluitsel over te kunnen geven. Belangrijk daarbij is vooral de positie van de 59 bejaarden die uit verzorgingstehuis Hoog Duinen zijn geëvacueerd. Directeur Didier Doomen van hoog Duinen heeft laten weten dat in ieder geval de ziekere bewoners in verpleeghuis Oudtburgh zullen blijven slapen. Er zijn 45 bedden geplaatst in de dagverblijven. Iedereen in Schoorl wordt dringend geadviseerd ramen en deuren gesloten te houden. Wel heeft de brandweer aangegeven dat de rook niet langer giftig is. In het gebied is een noodverordening afgekondigd. Dat betekent dat mensen die toch nog in de ontruimde straten verblijven, kunnen worden verwijderd. Er is de hele nacht bewaking, ook als de bewoners toch terug zouden mogen. Blijft u weg Op een persconferentie deed loco-burgemeester Else Trap een dringend beroep op iedereen om uit het getroffen gebied weg te blijven, om zo de hulpdiensten vrij baan te geven. De brand ontstond rond uur bij het Vogelmeer, aanvankelijk als heidebrand. Later sloeg het vuur over naar het bos. Er was in totaal sprake van drie brandhaarden: bij de Zwarte Blink, de Muizenweg en het Vogelmeer. Transporthelikopter Defensie ingezet De brandweer is met groot materieel uitgerukt, maar heeft grote moeite het vuur onder controle te krijgen. Groot probleem is dat er in het gebied te weinig water is en er een stevige wind staat richting het dorp. Achttien eenheden proberen met alle moeite de brand in te kapselen. Ook is een transporthelikopter van het ministerie van Defensie ingezet, die met een bluszak water op het vuur stort. Dat liep vertraging op, omdat de zak van de helikopter viel en weer opnieuw moest worden aangehaakt. Publieksinformatie Dringend wordt ontraden richting het crisisgebied te gaan. Het belemmert hulpverleners in grote mate. De gemeente Bergen heeft een publieksinformatienummer opengesteld: Woonwijk in Wilnis staat blank door dijkbreuk Een woonwijk van het Utrechtse dorp Wilnis is onder water komen te staan door een dijkbreuk. Zo'n 1500 tot 2000 mensen zijn geëvacueerd. Een aantal van hen is naar opvangcentra overgebracht. Afgesloten Het water zette een groot deel van de wijk Veenzijde blank en liep op veel plaatsen de huizen in. De wijk is afgesloten. Afdammen De brandweer is bezig de Ringvaart op drie plaatsen af te dammen. Pas daarna kan de dijk worden gerepareerd. Die is over een lengte van 60 meter weggespoeld. Drooggevallen De Ringvaart in Wilnis is bijna droog gevallen. Kleine en middelgrote bootjes liggen op het droge. Ook zijn enkele woonboten droog komen te liggen. Getroffen buurtbewoners, die al even naar hun woning zijn teruggekeerd, zeggen dat het water in de wijk alweer ongeveer 25 centimeter is gezakt. Scheuren Omdat het water in de Ringvaart weg is, ontstaan in de berm en ook in de straat ernaast veel scheuren. Het gaat soms om scheuren van bijna een meter. Bron RTL nieuws.nl dinsdag 8 augustus Bron RTV Noord Holland 28 augustus rtlnieuws, (2003). Woonwijk in Wilnis staat blank door dijkbreuk. 2 Rtv Noord Holland. Natuurbrand onder controle. 8

9 Leeswijzer Dit stuk beschrijft het uitgevoerde onderzoek naar de voorbereiding van gemeenten tijdens grootschalige evacuatie bij natuurbranden en overstromingen binnen de VNOG. Het stuk begint met een inleiding op het onderzoek. Daarna worden de verschillende achtergronden uitgediept. Wat houdt de VNOG in? Welke gemeentelijke processen spelen een rol tijdens een evacuatie en wat houden deze processen in? Hebben ze ook een relatie met andere processen binnen de rampenbestrijding? Wat zijn de taken en verantwoordelijkheden van de gemeenten? Tevens wordt in dit hoofdstuk het wettelijk kader beschreven. Wat staat er nu in wetgeving over voorbereiding op grootschalige evacuatie en hoe is de gemeentelijke organisatie georganiseerd tijdens een ramp? In hoofdstuk 3 wordt een uitleg gegeven over de opbouw van het onderzoek. Hierin komen de doelstelling en de probleemstelling van het onderzoek naar voren evenals de onderzoeksvragen. Ook wordt ingegaan op de vraag hoe de kwaliteit van het onderzoek wordt gewaarborgd. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de vraag welke gebieden binnen de VNOG een risico lopen op een natuurbrand of overstroming. Daarnaast is het voor dit onderzoek van belang dat zich in het meest risicovolle gebied grote groepen mensen bevinden die bij een eventuele natuurband of overstroming geëvacueerd dienen te worden. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe het gemeentelijke evacuatieproces eruit zou moeten zien. Voor het schrijven van dit hoofdstuk zijn een aantal criteria gesteld die weergeven wat in wetgeving, regels en andere belangrijke documenten staat beschreven over het evacuatieproces en de voorbereiding hierop. Hoofdstuk 6 gaat over de huidige situatie binnen de gemeenten. Hoe zijn de gemeenten op dit moment voorbereid op een grootschalige evacuatie? Zijn de gemeenten zich bewust van het risico dat ze lopen en wat wordt er binnen de gemeenten gedaan aan risicocommunicatie? Daarnaast wordt door middel van een causaal veldmodel duidelijk gemaakt wat de oorzaak/gevolg relaties zijn op de wijze van voorbereiding. In de laatste twee hoofdstukken volgen de conclusies en aanbevelingen. In de conclusies en aanbevelingen worden bevindingen die tijdens het onderzoek naar voren zijn gekomen, omschreven en wordt er antwoord gegeven op de onderzoeksvragen. Daarnaast hebben we een aantal potentiële oplossingen bedacht om het evacuatie proces in de toekomst te kunnen verbeteren. Achterin dit rapport zijn bijlagen opgenomen waarnaar in het rapport verwezen wordt. 9

10 2. Achtergronden 2.1 Veiligheidsregio Noord en Oost Gelderland Een veiligheidsregio is in Nederland een gebied waarin wordt samengewerkt door verscheidene besturen en diensten ten aanzien van taken op het terrein van brandweerzorg, rampenbeheersing, crisisbeheersing, Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) en handhaving van de openbare orde en veiligheid. 3 Voor de indeling van de veiligheidsregio s wordt dezelfde indeling aangehouden als de indeling van de politieregio s. Nederland kent hierdoor 25 veiligheidsregio s. De veiligheidsregio Noord en Oost Gelderland vormt een van deze 25 veiligheidsregio s. Organisatieschets veiligheidsregio Noord- en Oost- Gelderland Op 9 februari 2010 is de Wet veiligheidsregio s door de Eerste Kamer aangenomen en op 11 februari 2010 is deze wet door de Koningin ondertekend. Op 1 oktober 2010 is de Wet veiligheidsregio's in werking getreden. Deze Wet heeft als centraal doel de rampenbestrijding en crisisbeheersing te verbeteren. Dit wordt gerealiseerd door de brandweerzorg, de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR), de rampenbestrijding, crisisbeheersing en de politie op regionaal niveau bijeen te brengen (Eerste Kamer, 2010). Er worden 25 veiligheidsregio s opgericht waarin hoofdzakelijk de regionale brandweer en GHOR gaan samenwerken. Door middel van convenanten gaan deze twee partijen samenwerken met de al bestaande politieregio s. In 2004 is de Veiligheidsregio NOG ontstaan die bestaat uit 22 gemeenten die samenwerken in zes clusters. (zie figuur 1). De gemeenten werken samen op grond van een gemeenschappelijke regeling. In het werkgebied wonen op een oppervlakte van een kleine km2 circa mensen. De gemeenten van de regio hebben hun samenwerking destijds vastgelegd in de Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Noord- en Oost- Gelderland (VNOG, 2004). In deze regeling zijn afspraken vastgelegd om de regionale samenwerking tussen gemeenten op het gebied van de hulpverlening te structureren. Figuur 1 Bron: Website VNOG 3 Rijksoverheid (2010). Wat is een veiligheidsregio?. 10

11 2.2 De Gemeente In artikel 2 van de Wet rampen en Zware ongevallen is vastgelegd dat het College van Burgemeesters en Wethouder is belast met het opstellen van een rampenplan voor de gemeente. 4 Naast het rampenplan dient de gemeente een inventarisatie te maken van de risico s die zich voor kunnen doen binnen de gemeente. De gemeente is voor deze risico s verplicht een rampenbestrijdingsplan op te stellen. Tijdens een ramp heeft de burgemeester het opperbevel, maar wordt hierbij ondersteund door een team van deskundigen. Per 1 oktober 2010 is de wet op de veiligheidsregio s in werking getreden waardoor het een en ander binnen de rampenbestrijding gaat veranderen. 2.3 Welke gemeentelijke processen zijn van belang tijdens het grootschalig evacueren? In de rampenbestrijding zijn verschillende taakprocessen (deelplannen) beschreven. Ook de gemeente heeft een aantal procesverantwoordelijkheden binnen de rampenbestrijding. De procesverantwoordelijke van de gemeente is de burgemeester. De gemeente houdt zich binnen de rampenbestrijding bezig met bevolkingszorg. Bij een grootschalige evacuatie is een aantal processen voor de gemeente van belang. Hieronder wordt per proces kort beschreven wat het doel is. Bij elk proces hoort een activiteitenschema. Deze beschrijft taken, activiteiten en verantwoordelijkheden. Het activiteiten schema per proces is terug te vinden in bijlage 2. De volgende processen vallen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente: (Geveke, Huizing, Stijger, Sybrabdi, & Temme, 2008) Voorlichten en informeren; Het bewust geven van hulp door informatie, gericht op doelgroepen die bedreigd worden of zich mogelijk bedreigd voelen door een dreigende ramp of een feitelijke rampsituatie. De volgende voorlichtingsaspecten dienen te worden behandeld: Maatregelen die men moet nemen om de schadelijke gevolgen te beperken; De te volgen gedragslijn; De stand van zaken met betrekking tot voortgang van de hulpverlening; Het begeleiden van de terugkeer naar de normale situatie. Opvangen en verzorgen; Het doel van dit deelplan is het opvangen van dakloze evacues en behandelde gewonden inclusief dieren, voor een periode dat de getroffenen nog niet naar hun huizen terug kunnen keren. Onder opvang en verzorgen wordt verstaan: het verschaffen van (tijdelijke) onderdak, voeding, drinken, kleding en psychosociale zorg Registreren; Het verzamelen, groeperen en verifiëren van informatie over slachtoffers, evenals het verstrekken van algemene informatie aan de (Coördinerend) Burgemeester en het Gemeentelijk (of Regionaal) Beleidsteam. Via dit team komt deze informatie beschikbaar voor het actiecentrum voorlichting ten behoeve van het publiek en de pers en zij die bij de hulpverlening zijn betrokken. 4 Stichting Adviesgroep Bestuursrecht, (2010). WET RAMPEN EN ZWARE ONGEVALLEN. 11

12 Voorzien in primaire levensbehoeften Het voorzien van tijdelijke huisvesting, voeding en dergelijke aan gedupeerden ten tijde van en na afloop van een ramp. Hierbij moet gedacht worden aan maatregelen met betrekking tot: Tijdelijke/vervangende huisvesting; Voedselvoorziening inclusief distributie; Gasvoorziening; Drinkwatervoorziening; Elektriciteitsvoorziening Relaties met andere processen De gemeentelijke processen dienen aan te sluiten op de processen van de andere hulpdiensten. De bovengenoemde processen van de gemeente overlappen en hebben een duidelijke relatie met de processen van de hulpverlening. De relatie is aangegeven in de deelplannen van zowel de gemeente als de politie, brandweer en de GHOR. Daarnaast zijn er afspraken en convenanten met andere overheden. 5 De volgende processen hebben een relatie met de processen op het gebied van grootschalige evacuatie. Een uitgebreide beschrijving per proces is terug te vinden in het handboek voorbereiding rampenbestrijding. Processen van de politie: Ontruimen en evacueren; Verkeer regelen; Afzetten en afschermen; Begidsen. Processen van de brandweer: Verzorging logistiek rampenbestrijdingspotentieel; Verbindingen. Processen van de GHOR: Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen; Psychosociale hulpverlening bij ongevallen en rampen. Alle bovenstaande processen hebben een relatie met de processen van de gemeente tijdens een grootschalige evacuatie. De processen staan niet los van elkaar, maar sluiten aan of overlappen elkaar. 2.4 Taken en verantwoordelijk heden van de gemeenten tijdens een evacuatie Tijdens een grootschalige evacuatie heeft de gemeente een aantal belangrijke taken en verantwoordelijkheden. Hierdoor is de gemeente een belangrijke keten tijdens het evacuatieproces. Zo heeft de burgemeester de eindverantwoordelijkheid. Hij bepaalt bijvoorbeeld wanneer er geëvacueerd wordt. In deze paragraaf komen de taken en verantwoordelijkheden van de gemeente aan bod. 5 Waterschap Rijn en IJssel, Homepage Rijn en IJssel, (2007). Nauwere samenwerking Veiligheidsregio Noord- en Oost- Gelderland en waterschap. 12

13 2.4.1 Wettelijk kader Een ramp kan zich altijd voordoen, ook in een land als Nederland. Dit besef is er ook bij de Nederlandse samenleving. Een goede organisatorische voorbereiding is van essentieel belang voor partijen om adequaat te kunnen handelen bij een eventuele (natuurbrand, overstroming) ramp. Dit beperkt slachtoffers en schade. Om dit te bewerkstelligen heeft de overheid een aantal wetten in het leven geroepen. Deze wetgeving is vastgelegd in diverse lagen van de overheid zoals gemeenten, provincies en waterschappen. Vanaf halverwege de jaren zeventig dienen gemeenten bijvoorbeeld over een rampenplan te beschikken. Dit werd neergelegd in de Wet rampenplannen, later opgevolgd door de meer uitgebreide Rampenwet van In eerste instantie lag de voorbereiding vooral bij het lokale bestuur. Via de Wet gemeenschappelijke regelingen word de samenwerking tussen openbare instanties zoals gemeenten, provincies en waterschappen geregeld. Per 1 oktober 2010 is de inventarisatie van risico s en voorbereiding op rampen ondergebracht bij de Veiligheidsregio s. Hieronder wordt beschreven aan welke wetgeving de gemeenten zijn gebonden met betrekking tot de voorbereiding op rampen. Wet rampen en zware ongevallen (Vervallen m.i.v. 1 oktober 2010) 7 De Wet rampen en zware ongevallen (WRZO) omvat artikelen over onder meer rampenplannen, rampenbestrijdingsplannen, provinciale coördinatieplannen en het verlenen van bijstand. Het doel van de WRZO is het inventariseren van risico s binnen de gemeente en een goede voorbereiding op deze risico s. Eén van deze risico s kan zijn de kans op een natuurbrand of een overstroming. De WRZO biedt het wettelijk kader voor: De bevoegdheden en taken van de diverse bestuursorganen bij de bestrijding van een ramp of zwaar ongeval; De voorbereiding op de rampenbestrijding; De inhoud van de wettelijke planfiguren (rampenplan, rampenbestrijdingsplan en provinciaal coördinatieplan) in het kader van de rampenbestrijding; Rampenbestrijding in buitengewone omstandigheden; en Rijksbijdragen aan gemeenten in de kosten van de bestrijding van een ramp of zwaar ongeval. Buiten de diverse bestuursorganen spelen ook de operationele diensten een rol in de rampenbestrijding. Dit zijn voornamelijk de brandweer, geneeskundige organisaties en de politie. Deze diensten hebben hun eigen regelingen, waaronder de Brandweerwet 1985, de Wet geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen en de Politiewet Het geheel aan wetgeving dat bij rampen en zware ongevallen van toepassing kan zijn, is daarmee verspreid over een groot aantal wettelijke bepalingen en andere voorschriften. Volgens artikel 1 van de Wet Rampen en zware ongevallen moet onder een ramp of zwaar ongeval worden verstaan een gebeurtenis: waardoor ernstige verstoring van de openbare veiligheid is ontstaan, waarbij het leven en de gezondheid van vele personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate worden bedreigd of zijn geschaad en; waarbij een gecoördineerde inzet van diensten en organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. Omdat deze gebeurtenissen erg verschillend zijn is er een onderverdeling gemaakt naar ramptypen. Deze zijn vastgelegd in het handboek Leidraad maatramp en de Leidraad operationele prestaties. 6 NIFV, (2008) Handboek Voorbereiding Rampenbestrijding. 7 Overheid.nl. (2010), wet en regelgeving. 8 NIFV, (2008) Handboek Voorbereiding Rampenbestrijding. 13

14 Het ramptype dat in dit onderzoek naar voren komt zijn de natuurrampen. Onder natuurrampen worden de volgende rampen verstaan: Natuurrampen 9 Overstromingen Natuurbranden Extreme weersomstandigheden De verantwoordelijkheid voor de rampenbestrijding is toegewezen aan de gemeenten. Het College van Burgemeester en Wethouders is op grond van artikel 2 van de WRZO belast met de voorbereiding op de bestrijding van zware ongevallen en rampen. Zij dienen de risico s binnen de gemeenten te beoordelen en zich daarop voor te bereiden. Artikel 3 van de WRZO zegt dat de burgemeester eenmaal per vier jaar rampenbestrijdingsplannen dient vast te stellen, voor alle naar plaats, aard en gevolgen voorzienbare rampen of zware ongevallen. In onderstaand tekstkader is aangegeven waar het gemeentelijke rampenplan aan moet voldoen. Figuur 2 Bron: Handboek voorbereiding rampenbestrijding Voorbereiding op de rampenbestrijding is bepalend voor de daadwerkelijke bestrijding van de rampen en zware ongevallen, dit beperkt slachtoffers en schade. In dit licht heeft elk bestuur zijn eigen verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden. Ieder discipline heeft tijdens de rampenbestrijding een eigen rol te spelen. De processen in de rampenbestrijding zijn op te delen in 9 Save, AVD, (2000) Leidraad maatramp,

15 vier clusters. Deze clusters worden gevormd door: de brandweer, politie, GHOR en de gemeente. (zie bijlage). Wet veiligheidsregio s De Wet veiligheidsregio s (Wvr) is begin 2010 aangenomen en is op 1 oktober dat jaar in werking getreden. De nieuwe wet vervangt de Brandweerwet 1985, de Wet geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (Wghor) en de Wet rampen en zware ongevallen (Wrzo). In de Wvr krijgt de veiligheidsregio een wettelijke verankering. De veiligheidsregio wordt belast met de beheersing van rampen en crises. Zij blijft functioneren als verlengd lokaal bestuur. De gemeentebesturen blijven verantwoordelijk voor de rampenbestrijding en crisisbeheersing. In de wet zijn onder meer de bestuurlijke inbedding en de basisvereisten voor de organisatie van de hulpverleningsdiensten opgenomen, welke taken het bestuur van een veiligheidsregio heeft, wat de minimumeisen zijn voor hulpverleners als de regionale brandweer en geneeskundige diensten en het materieel dat ze gebruiken. Op basis van artikel 10 dient het bestuur van de veiligheidsregio een regionaal rampenbestrijdingsplan vast te stellen. In dit artikel wordt het volgende beschreven: Artikel 10 Wvr Bij de regeling, bedoeld in artikel 9, worden aan het bestuur van de veiligheidsregio de volgende taken en bevoegdheden overgedragen: a. het inventariseren van risico s van branden, rampen en crises; b. het adviseren van het bevoegd gezag over risico s van branden, rampen en crises in de bij of krachtens de wet aangewezen gevallen alsmede in de gevallen die in het beleidsplan zijn bepaald; c. het adviseren van het College van Burgemeester en Wethouders over de taak,bedoeld in artikel 3, eerste lid; d. het voorbereiden op de bestrijding van branden en het organiseren van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing; e. het instellen en in stand houden van een brandweer; f. het instellen en in stand houden van een GHOR; g. het voorzien in de meldkamerfunctie; h. het aanschaffen en beheren van gemeenschappelijk materieel; i. het inrichten en in stand houden van de informatievoorziening binnen de diensten van de veiligheidsregio en tussen deze diensten en de andere diensten en organisaties die betrokken zijn bij de onder d, e, f, en g genoemde taken. Risicoprofiel 12 In de nieuwe Wet veiligheidsregio s (Wvr) is in artikel 15 de verplichting opgenomen dat de veiligheidsregio (Vr) een risicoprofiel van de Vr dient op te stellen en een bijbehorend beleidsplan volgens art. 14. Dit risicoprofiel moet binnen zes maanden na de invoering van de Wvr worden vastgesteld door het bestuur van de veiligheidsregio. Hiervoor dient het bestuur van de Vr samen te werken met de gemeenteraden van de deelnemende gemeenten, het Regionaal College van politie, de besturen van de waterschappen en andere door de minister aangewezen functionarissen, waarna het risicoprofiel kan worden vastgesteld. De veiligheidsregio is als verlengt lokaal bestuur ingesteld om taken uit te voeren namens en voor de gemeenten. Omdat het risicoprofiel de basis vormt voor het beleidsplan, is het door de wetgever nadrukkelijk als een instrument gebruikt om de gemeenteraden directe invloed te geven op het beleid van de veiligheidsregio. Het risicoprofiel moet daarom verplicht door het bestuur van de 10 Overheid.nl (2010) Wet van 11 februari 2010, houdende bepalingen over de brandweerzorg, de rampenbestrijding, de crisisbeheersing en de geneeskundige hulpverlening (Wet veiligheidsregio s) 11 Overheid.nl (2010) Wet van 11 februari 2010, houdende bepalingen over de brandweerzorg, de rampenbestrijding, de crisisbeheersing en de geneeskundige hulpverlening (Wet veiligheidsregio s) 12 NVBR, (2010). Het Risicoprofiel. 15

16 veiligheidsregio worden besproken met alle deelnemende gemeenteraden. Het doel van het risicoprofiel is het inzichtelijk maken van de risico s in de eigen gemeente en in de buurgemeenten voor het gemeentebestuur. Het gemeentebestuur kan maatregelen treffen om deze risico s te beheersen. Door het risicoprofiel te maken maakt men inzichtelijk welk risico een gemeente kan lopen. Het gaat dan om allerlei risico s, van industrie, gezondheid, sociaal-maatschappelijke aard, vervoer tot natuurbrand en overstromingen. Het risicoprofiel is tevens de basis voor het gemeentelijke en regionale beleid. De gemeente en de regio dienen de capaciteit en middelen hierop af te stemmen. De gemeentelijke risicoprofielen zullen worden gebruikt voor het regionaal beleidsplan risico- en crisisbeheersing. Binnen de VNOG is men ten tijde van het onderzoek bezig om de risicoprofielen van de 22 gemeenten vast te stellen, de concepten zijn op het moment van schrijven zo goed als klaar, maar nog niet vastgesteld. Pas als de gemeentelijke risicoprofielen zijn vastgesteld kan men het regionale risicoprofiel en het bijbehorende beleid maken. Wettelijke grondslag bevel tot evacueren Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) 13 : De minister van BZK is de coördinerende minister op het gebied van crisisbeheersing en veiligheid in meer algemene zin. Voor wat betreft evacuatie heeft de minister van BZK bij een crisis op grond van de Wet verplaatsing bevolking (Wvb) de bevoegdheid om: Een bevel tot evacuatie te geven ofwel een verplaatsing van de bevolking te gelasten; Te kunnen bepalen, welk gebied voor ontruiming in aanmerking komt, wie verplicht is dit te verlaten en wie verplicht is tot achterblijven; De verplaatste persoon een bijzondere verblijfplaats aan te wijzen en het verblijf daar aan voorschriften te onderwerpen. De Wvb voorziet overigens alleen in de evacuatie van de bevolking, niet van vee en goederen. De bevoegdheid tot evacueren wordt in werking gesteld bij koninklijk besluit, op voordracht van de Minister-president. Gemeente Het college van burgemeester en wethouders is belast met de voorbereiding van de bestrijding van rampen en zware ongevallen in de gemeente, voor zover niet bij of krachtens de wet anders is bepaald (art. 2 WRZO). De burgemeester heeft het opperbevel in geval van een ramp of zwaar ongeval of van de ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. Degenen die aan de bestrijding van een ramp of zwaar ongeval deelnemen staan onder zijn bevel. Hij doet zich bijstaan door een door hem samengestelde gemeentelijke rampenstaf (art. 11 lid 1 WRZO). Het verplaatsen van personen binnen de gemeente geschiedt onder verantwoordelijkheid van de burgemeester. Verplaatsing van personen buiten de gemeente geschiedt pas na verkregen toestemming van de Commissaris van de Koningin, eveneens onder verantwoordelijkheid van de burgemeester. Van verplaatsing van personen buiten de gemeente worden de burgemeesters van de doorvoer- en opnemingsgemeenten tijdig ingelicht. Burgemeester De burgemeester heeft het opperbevel in geval van een ramp (art. 11 Wrzo). Dit opperbevel houdt in dat alle bij de rampenbestrijding betrokken instanties, waaronder (bij een overstroming) het waterschap, onder zijn gezag vallen. Met de Wet Veiligheidsregio s behoudt de burgemeester het opperbevel in geval van een ramp. Echter, bij een bovengemeentelijke ramp krijgt de voorzitter van 13 Rijksoverheid, (2008) Capaciteitsanalyse voor de taak grootschalige evacuatie. 16

17 de veiligheidsregio extra bevoegdheden. Hij voert dan het opperbevel en kan namens de andere betrokken burgemeesters besluiten nemen (uiteraard zoveel mogelijk in overleg met hen). Hij heeft met andere woorden doorzettingsmacht t.o.v. van de andere betrokken burgemeesters Organisatie Bij grootschalige evacuatie tijdens een ramp komt een heleboel kijken. Zoals in het wettelijk kader al staat omschreven is de gemeente belast met de voorbereiding op rampen. De verschillende hulpdiensten waaronder de gemeente zijn belast met een aantal processen waarvoor zij in het begin verantwoordelijk zijn tijdens een ramp. In dit onderzoek richten we ons vooral op de processen van de gemeente. Wel wordt gekeken naar de relatie die een aantal processen van andere hulpdiensten hebben met de processen van de gemeente. Het rampenplan is de neerslag voor het beleid van de gemeente bij een gecoördineerde inzet bij de bestrijding van grote incidenten als natuurbrand en overstromingen. In het onderstaande organogram is te zien hoe het gemeentelijke cluster is georganiseerd tijdens een ramp (bijvoorbeeld een natuurbrand of overstroming). Figuur 3 Hoofdlijn van de gemeentelijke organisatie tijdens rampen Bron: (nifv, 2008) 17

18 3. Onderzoeksopzet en Methode In dit hoofdstuk worden het onderzoek en de daarbij horende onderzoeksvragen beschreven. De onderzoeksvragen zijn voortgekomen uit de probleem- en doelstelling. Om een antwoord te kunnen geven op de probleemstelling is deze opgedeeld in deelvragen. Het hoofdstuk start met de aanleiding die ten grondslag ligt aan de uitvoering van dit onderzoek. 3.1 Aanleiding Als zich in de gemeente een zwaar ongeval of ramp voordoet kan het voorkomen dat mensen voor kortere of langere tijd niet mogen of kunnen terugkeren naar de eigen woning of verblijfplaats. Hierdoor ontstaat de noodzaak om deze mensen en ook hun huisdieren op te vangen en te verzorgen. Elke gemeente is wettelijk verplicht zich voor te bereiden op rampen en zware ongevallen en moet hiervoor een rampenplan opstellen. In een rampenplan wordt de organisatie met betrekking tot de bestrijding van rampen en zware ongevallen geregeld. In overeenstemming met de bepalingen van de Wet Rampen en Zware Ongevallen heeft elk College van Burgemeester & Wethouders het rampenplan van hun gemeente vastgesteld. Wij hebben de opdracht gekregen te onderzoeken in hoeverre de gemeenten binnen de VNOG voorbereid zijn op een grootschalige evacuatie. Opvang regelen is hierbij een wettelijke taak van de gemeente, zo staat in elk gemeentelijk rampenplan. Maar hoe is dit in de gemeenten binnen de VNOG geregeld op het moment dat er door een plotselinge overstroming of een bosbrand in een keer grote groepen(>1000) mensen moeten worden geëvacueerd? Op welke manier gaat dat gebeuren en waar gaan deze mensen heen? Hoe is dit bestuurlijk vastgesteld? Op al deze vragen zullen wij door middel van dit onderzoek proberen een antwoord te geven. Deze opdracht is een vervolg op de pilot zelfredzaamheid en het landelijk vervolgtraject natuurbrand, twee door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gesubsidieerde trajecten waarbinnen evacuatiestrategie bij natuurbrand een nog blanco pagina is. De pilot is medio 2010 afgerond met aanbevelingen aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken. 3.2 Probleem- en doelstelling De doelstelling van dit onderzoek luidt als volgt: Met dit onderzoek willen wij inzicht krijgen in hoeverre de gemeenten van de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland die het grootste risico lopen op een natuurbrand of overstroming klaar zijn voor een grote evacuatie. Daarnaast willen wij de gemeenten die nog niet klaar zijn voor een grote evacuatie aanbevelingen doen om zo het proces in de toekomst te kunnen verbeteren. Uit de doelstelling is de volgende probleemstelling geformuleerd: Op welke wijze zijn de gemeenten binnen het gebied van de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland die het grootste risico lopen voorbereid op het per direct evacueren van grote aantallen personen in geval van een overstroming of natuurbrand? 18

19 De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd om een antwoord te krijgen op de probleemstelling: Risicogebieden 1.1 Welke gemeenten binnen de VNOG lopen een groot risico op natuurbranden en overstromingen? 1.1.1Welke gemeenten met grote groepen mensen lopen een groot risico om getroffen te worden door een natuurbrand? Welke gemeenten met grote groepen mensen lopen een groot risico om getroffen de te worden door een overstroming? Waar moet een goede voorbereiding aan voldoen? 2.1 Hoe kunnen de gemeenten zich voorbereiden op grootschalige evacuaties? 2.2 Op welke wijze kunnen de gemeenten bewust worden gemaakt van de risico s? 2.3 Op welke manier kan de gemeente de risico s binnen de gemeente communiceren naar de burger? 2.4 De verplichting tot oefenen? De huidige situatie 3.1 Hoe zijn de gemeenten op dit moment voorbereid op een grootschalige evacuatie? 3.2 In hoeverre zijn de gemeenten zich bewust van het risico dat ze lopen? 3.3 Wat wordt op dit moment binnen de gemeente gedaan aan risicocommunicatie? 3.3 Het onderzoek Het onderzoek bestaat uit verschillende onderdelen. Ten eerste is in kaart gebracht welke gemeenten binnen de VNOG een risico lopen op een natuurbrand of overstroming en waarbij grote groepen mensen gevaar kunnen lopen. In het tweede onderdeel wordt gekeken waar een goede evacuatie voorbereiding aan moet voldoen. In het laatste onderdeel wordt de huidige situatie beschreven, hierin wordt bekeken hoe de gemeenten op dit moment zijn voorbereid op grootschalige evacuatie. In het eerste onderdeel van het onderzoek is in kaart gebracht welke gemeenten een risico lopen op een natuurbrand of overstroming. Hierbij is het ook van belang dat in het risicovolle gebied grote groepen mensen aanwezig zijn. Hierbij valt te denken aan dorpen en recreatiegebieden. Op basis hiervan is een tabel gemaakt die weergeeft welk gebied een risico loopt. Het risico op natuurbrand is afgeleid van de risico inventarisatie VNOG en het risico op overstromingen is gebaseerd op berekeningen van Rijkswaterstaat. De aantallen burgers is afkomstig van de gemeentelijke websites. In het tweede onderdeel wordt gekeken waar een goede voorbereiding nu eigenlijk aan moet voldoen. Dit wordt gedaan aan de hand van een aantal criteria. Deze criteria zijn ontstaan door het raadplegen van wetgeving, regels en andere relevante documenten. Voor het laatste deel van het onderzoek hebben we verschillende gemeenten die een risico lopen op een natuurbrand of overstroming bezocht en de ambtenaren openbare orde en veiligheid (AOV) geïnterviewd. Daarnaast zijn alle rampenplannen en rampenbestrijdingsplannen van de gemeenten bestudeerd. Aan het eind wordt antwoord gegeven op de centrale probleemstelling en de onderzoeksvragen. Hieruit worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. 19

20 3.4 Projectgrenzen In deze paragraaf worden de grenzen waarbinnen het onderzoek heeft plaatsgevonden beschreven. 1. Tijd Het project beperkt zich tot de afstudeerperiode. Deze loopt van t/m De dinsdagen zijn vrij gepland, zodat wij op die dag de mogelijkheid hebben om bij elkaar te komen en aan de opdracht te werken. De ene keer zal dit bij de VNOG zijn. De andere keer thuis. Daarnaast zijn de dinsdagen ingepland voor het houden van de interviews. Voor de rest wordt aan de opdracht gewerkt buiten werktijd en in de weekenden 2. Plaats Het onderzoek wordt in Apeldoorn gehouden in opdracht van de VNOG. Voor het houden van de interviews bezoeken we ook andere gemeenten die binnen de VNOG vallen. 3. Omvang Het onderzoekt beperkt zich tot het gemeentelijke evacuatieproces, dit in verband met de korte tijd die we hebben voor het onderzoek. Eventueel kan er door de VNOG vervolgonderzoek worden gedaan naar het onderwerp. 4. Populatie De gemeenten die een risico lopen op een natuurbrand of overstroming vormen de populatie. We hebben in overleg met de opdrachtgever niet bij alle gemeenten een interview gehouden. Binnen de VNOG werken de gemeenten samen binnen zes clusters. Binnen deze clusters wordt intensief samengewerkt, daarom hebben we ervoor gekozen om een of twee gemeenten binnen deze clusters te interviewen. 3.5 Onderzoeksmethoden In deze paragraaf worden de verschillende onderzoeksmethoden beschreven die gebruikt zijn voor het tot stand komen van het onderzoek. We hebben in dit onderzoek gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden Literatuurstudie Dit onderzoek is begonnen met een literatuurstudie. Hierbij hebben we gezocht naar al beschikbare informatie en verdere achtergrondinformatie. We zijn onder andere aan de informatie gekomen door tips van mensen die bij de VNOG werken, wetgeving, het bekijken van rampenplannen, rampenbestrijdingsplannen, film en andere rapporten die te maken hebben met het te onderzoeken onderwerp. Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode; hierbij worden vanuit gevonden bronnen nieuwe bronnen gevonden. Ook hebben we gebruik gemaakt van Google en daarbij gevonden relevante sites. De gevonden bronnen zijn in een document geplaatst en samengevoegd. We hebben vrij veel informatie gevonden over natuurbrand, overstromingen en evacuatie, maar lang niet alle informatie was voor ons geschikt. Bij de selectie van alle literatuur hebben we de onderstaande criteria gebruikt: De literatuur moet aansluiten op de onderzoeksvragen. De literatuur moet in een taal geschreven zijn die in ieder geval één van ons beheerst. De literatuur moet van redelijk recente data zijn. De literatuur moet door ons op waarheidsgehalte gecontroleerd kunnen worden. 20

21 3.5.2 Bronvermelding De bronvermelding in de tekst vindt in het kort plaats via een voetnoot, de uitgebreide verwijzing is volgens APA richtlijnen opgenomen in de bronvermelding Diepte interviews Na de literatuurstudie zijn we begonnen met het houden van diepte-interviews. Het interview is opgesteld aan de hand van de theorie van Baarda (Baarda, 2007). Op basis van onze literatuurstudie is een vragenlijst ontwikkeld. Het interview is zo opgesteld dat deze qua inhoud afgestemd is op de functie van de geïnterviewde, de Ambtenaar Openbare orde en Veiligheid (AOV). De inhoud van het interview is op gestructureerde wijze opgebouwd, de vragen zijn geordend van breed naar smal. Dat wil zeggen dat er eerst vragen van meer algemene aard worden gesteld en dat daarna over wordt gegaan op de meer specifieke vragen die gaan over overstromingen en natuurbranden. Voordat de interviews worden afgenomen zijn ze eerst ter goedkeuring voorgelegd aan de opdrachtgever Overige methoden Gedurende het onderzoek hebben er meerdere gesprekken plaatsgevonden met deskundigen binnen de VNOG die betrokken zijn bij (de voorbereiding op) natuurbrand, overstromingsrisico s en evacuatie. 3.6 Kwaliteit Om de kwaliteit van het onderzoek te kunnen waarborgen is een aantal kwaliteitseisen aangehouden. De eisen worden in deze paragraaf beschreven. Objectiviteit Tijdens het onderzoek hebben de onderzoekers zich objectief opgesteld. Ook tijdens de interviews zijn geen vragen gesteld die de mening van de geïnterviewde zou kunnen beïnvloeden. Daarnaast hebben wij ons laten leiden door de uitkomsten van de resultaten in het onderzoek. Betrouwbaarheid en Validiteit De grootste uitdaging is het onderzoek betrouwbaar en valide uit te voeren. Hoewel wij streven naar een zo valide en betrouwbaar mogelijk onderzoek, zijn er altijd beperkingen waarmee men rekening dient te houden bij het beoordelen van het verslag en het gebruiken van de onderzoeksresultaten. Betrouwbaarheid Om de betrouwbaarheid te kunnen garanderen zodat als het onderzoek herhaalt zou worden de zelfde resultaten naar voren zouden komen, is gebruik gemaakt van een aantal criteria. Immers betrouwbaarheid heeft te maken met de stabiliteit van het onderzoek. Het is doel is dat metingen van gelijke objecten ook gelijke meetwaarden opleveren. Om de betrouwbaarheid te kunnen garanderen is gebruik gemaakt van wetgeving zoals: WRZO, Wvr. Ook hebben we gebruik gemaakt van het handboek voorbereiding rampenbestrijding en hebben we bepaalde delen gebruikt die dienen als format om een aantal processen binnen de rampenbestrijding te toetsen. Daarnaast wordt van te voren de opzet van het interview naar de geïnterviewde g d om zo de geïnterviewde vooraf aan het denken te zetten over de vragen die gesteld gaan worden. Daarnaast geeft dit de geïnterviewde de gelegenheid om alvast aanvullende informatie op te zoeken. 21

22 Validiteit Validiteit houdt in dat je meet wat je wilt meten. Het zegt iets over de inhoud (geldigheid); het slaat op de mate waarin een meting ook werkelijk meet wat je bedoelt te meten. Validiteit heeft te maken met het verschil tussen een variabele zoals bedoeld en een variabele zoals gemeten. Daarnaast geeft de interne validiteit aan of het onderzoek vrij is van systematische meetfouten. De externe validiteit geeft aan of de onderzoeksresultaten betrokken mogen worden op de populatie. Als we kijken naar dit onderzoek hebben we de validiteit proberen te waarborgen door de juiste vragen te formuleren voor het interview. Voorafgaand aan het opstellen van de interview vragen is onder andere door deskresearch bekeken wat er allemaal komt kijken bij een grootschalige evacuatie. Bij deskresearch valt te denken aan wetgeving, regels en andere relevante betrouwbare documenten. Voor alle interviews hebben we steeds dezelfde vragen gebruikt (de vragenlijst is te vinden in de bijlagen), is de vraagstelling bij elk interview hetzelfde geweest en is elke geïnterviewde op dezelfde manier benaderd. Daarnaast zijn alle rampenplannen en rampenbestrijdingsplannen van de gemeenten binnen de VNOG uitgebreid bestudeerd. Alle rampenplannen zijn via een vast format geschreven. Ook hieruit is een hoop informatie naar voren gekomen die ons heeft geholpen de betrouwbaarheid en validiteit te waarborgen. Generaliseerbaarheid Generaliseerbaar zijn de resultaten van dit onderzoek niet. Ze gelden wel voor de gemeenten binnen de VNOG (populatie), maar dit betekent niet dat de gemeenten in andere veiligheidsregio s dezelfde mate van voorbereiding hebben. Ze zijn dus niet generaliseerbaar voor de gehele populatie (alle gemeenten in Nederland). Wel spreken wij over indicatieve generalisatie. De gegevens die wij hebben gevonden tijdens de interviews zijn een indicatie voor wat wij vermoeden over de populatie. Controleerbaarheid De resultaten die naar voren zijn gekomen zijn uitgewerkt en terug te vinden in de bijlagen. Daarnaast zijn de gebuikte bronnen terug te vinden in de bibliografie. Een aantal van deze bronnen zijn (nog) niet openbaar. Plannen Een tip die wij hebben gekregen van mensen die vóór ons zijn afgestudeerd is dat het plannen van de interviews ruim van te voren moet gebeuren. Dit hebben wij in andere onderzoeken ook al ervaren. Het is niet meer dan logisch dat iedereen een overvolle agenda heeft. Daarom is het van belang om aan het begin van het afstuderen al zoveel mogelijk afspraken te plannen. Zo kunnen ook de andere werkzaamheden zoals het voorbereiden en het verwerken van de interviews op tijd gepland worden. 22