Visie op water en riolering in Uden. Discussienotitie

Transcriptie

1 Visie op water en riolering in Uden Discussienotitie Auteur Ir. Peter Ganzevles Opdrachtgever Ing.bureau Moons/Gemeente Uden Status concept Opdrachtnemer Ganzevles Advies & Management bv Van Heutszlaan KB Arnhem Arnhem, 30 maart 2011

2 Inhoud 1 Inleiding Water in Uden anno Historie Uden in vogelvlucht Landschap Watersysteem Waterketen Aandachtspunten Water in Uden anno Waterplan Uden Visie waterplan 2006 in nieuw perspectief Integreren wateropgave in ruimtelijke ontwikkelingen Afstemmen gebruik water op doelgroep Water voor landbouw Water voor natuur Water voor bedrijven Waarborgen voorwaarden gebruik Emissiereductie riolering Reductie emissie diffuse bronnen Natuurvriendelijk beheer en onderhoud Organiseren doeltreffend beheer Uitvoering beheer en onderhoud Vinger aan de pols houden Bewoners participeren in waterbeheer... 18

3 1 Inleiding De gemeente Uden heeft Ingenieursbureau Moons in combinatie met Ganzevles Advies opdracht gegeven om een verbreed gemeentelijk rioleringsplan (afgekort vgrp+) op te stellen voor de planperiode Sinds de introductie van de Wet gemeentelijke watertaken op 1 januari 2008 dient de gemeente niet alleen zorg te dragen voor stedelijk afvalwater, maar ook voor hemelwater en grondwater. Op deze verbreding heeft de gemeente Uden geanticipeerd met het in 2006 vastgestelde Waterplan. De Wet gemeentelijke watertaken is m.i.v. 22 december 2009 opgegaan in de Waterwet. De verbreding in wettelijke zorgplichten brengt tevens een verbreding van het gemeentelijke rioleringsplan met zich mee. Bedoeling is om het vigerende Waterplan Uden 2006 een plek te geven in het vgrp aangeduid als het vgrp+ Uden. Hiervoor dient de visie uit het waterplan in het vgrp geïntegreerd en zo nodig geactualiseerd te worden. De voorliggende aanzet tot de visie op water en riolering in Uden is het resultaat van een evaluatie en analyse van het vigerende gemeentelijke rioleringsplan en het waterplan. Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met de verantwoordelijke wethouders, vertegenwoordigers van het waterschap Aa en Maas, de Provincie Noord-Brabant, clustercoördinatoren binnen de afdeling Openbare Werken, medewerkers van de afdeling Stedelijke Ontwikkeling en vertegenwoordigers van IVN/Vogelwacht en ZLTO. Deze notitie werkt de visie op water en riolering uit in hoofdstuk 3 Water in Uden anno Hoofdstuk 2, Water in Uden anno 2011 is bedoeld als achtergrondinformatie en geeft enig inzicht in hoe het watersysteem in Uden werkt. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 3 van 18

4 2 Water in Uden anno Historie Uden in vogelvlucht Rutger van Herpen, heer van Uden, Boekel en Zeeland, verkocht of verpachtte in 1314 'gemene gronden' aan de bewoners van de kernen Volkel en Boekel. Gemene gronden waren vooral drassige gronden en onvruchtbare hoger gelegen gronden, zoals heidevelden. In 1339 verleende Jan van Valkenburg aan Uden zijn oudst bekende dorpskeur. Er kwam een schepenbank (rechtbank). De bevoegdheid van dit 'Heikantsgericht' strekte zich uit over de gehele vroegere heerlijkheid Uden, die bestond uit de dorpen Uden, Volkel, Boekel en Zeeland. Uden staat van oudsher te boek als een gastvrije plaats. Meerdere malen fungeerde het als toevluchtsoord. Aangezien het Land van Ravenstein en dus ook Uden, buiten Staats- Brabant lag, had het dorp geen last van het verbod op de uitoefening van de katholieke godsdienst, dat na 1648 in het Generaliteitsgebied van kracht werd. Zo kwamen na de inname van ' s-hertogenbosch de Kruisheren (in 1638) en de zusters Birgittinessen (in 1713) naar Uden. De hedendaagse benaming van het bedrijventerrein Vluchtoord herinnert ons aan de periode van de Eerste Wereldoorlog, toen enkele duizenden Belgen in Uden hun toevlucht zochten voor het oorlogsgeweld. In de ontwikkeling van Uden spelen de ontginningen van de Peel een belangrijke rol. De achter Volkel gelegen moerassige vlakten in het noordelijk deel van de Peel werden in het begin van de 20ste eeuw in cultuur gebracht. Er verrezen boerderijen, gevolgd door arbeiderswoningen. En er ontstond zelfs een dorpsgemeenschap op aan het veen onttrokken grond: Terraveen. Sinds 1931 heet deze gemeenschap Odiliapeel. Na de Tweede Wereldoorlog onderging Uden in ruim 25 jaar een complete gedaanteverwisseling, van arme agrarische gemeenschap tot welvarende industriegemeente. De belangrijkste aanzet hiertoe was dat Uden in 1951 werd aangewezen als kerngemeente. De industrialisatie nam een hoge vlucht, mede door aanleg van een goed geoutilleerd industriepark. Een belangrijke injectie voor de ontwikkeling van Uden was de komst van de Vliegbasis Volkel. 2.2 Landschap Uden ligt bovenop de Peelhorst, tussen twee geologische breuken: de Schol van Uden. De Peelhorst is een relatief hoog gelegen gebied ontstaan door opwaartse bewegingen in de aardkorst. Ten westen van de kern Uden gaat het landschap over in de Centrale slenk, het lager gelegen gebied dat ten opzichte van de Peelhorst is ontstaan door een neerwaartse beweging van de aardkorst. In de Centrale slenk ligt het dal van de Leijgraaf, een gegraven beek met een belangrijke afvoerfunctie van overtollig water afkomstig van de Peelhorst. Het water dat vroeger Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 4 van 18

5 (vóór 1900) van de westelijke rand van de Peelhorst tot afstroming kwam, heeft gezorgd voor het ontstaan van stroomgeulen (dalvormige laagtes). Ten dele komen deze laagtes overeen met de ligging van de huidige waterlopen. Net ten oosten van de twee breuken treft men wijstgronden aan. De wijstgronden worden gevoed door hemelwater dat op de hogere zandgronden infiltreert in de bodem. De ontginning van het gebied is begonnen tussen de twee breuken en staat bekend als de oude Peelontginning. Aan de oostkant van de oostelijke breuk lagen de woeste heidegronden en ten westen van de westelijke breuk, de beekdalen die werden gebruikt als hooiland. Door de uitvinding van kunstmest waren de heidegronden in het oosten minder belangrijk geworden. Sinds 1905 is de ontginning van deze gebieden sterk op gang gekomen en deze behoren tot de jonge Peelontginningsgebieden. De productie omstandigheden voor de landbouw zijn in de afgelopen decennia sterk verbeterd door ruilverkavelingen en aanpassingen in de waterhuishouding. Diverse beken in het gebied zijn genormaliseerd om de afvoercapaciteit te vergroten en er zijn stuwen geplaatst om het waterpeil beter te reguleren. Een belangrijk natuurgebied de Maashorst begint ten noorden van de huidige kern van Uden en loopt over de gemeentegrens door naar de Maas. Ondanks de verstedelijking, ruilverkaveling en aanpassingen in de waterhuishouding, is dit natuurgebied in stand gebleven. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 5 van 18

6 Landschapsstructuur Uden 2.3 Watersysteem Bodem Het grootste deel van het gemeentelijke grondgebied bestaat uit leemarm zeer fijn tot matig fijn zand. Het voorkomen van veen aan het maaiveld wordt veroorzaakt door het verschijnsel wijst. De natte situatie op deze locaties heeft tot veenvorming geleid. Op de Peelhorst worden onder het fijne zand, vaak binnen één meter, in het hele gebied grovere en zelfs grindige zanden aangetroffen. Deze grond is over het algemeen goed doorlatend. Grondwater Het grondwatersysteem bestaat in Uden uit drie soorten gebieden: gebieden waar het hemelwater in de bodem zakt (infiltratiegebieden), gebieden waar het grondwater vooral horizontaal stroomt en weinig aanvulling of afvoer heeft (intermediaire gebieden) en gebieden waar het grondwater aan de oppervlakte komt en gedeeltelijk wordt afgevoerd via de waterlopen (kwelgebieden). De Peelhorst bestaat afwisselend uit infiltratie en intermediaire gebieden. Het dal van de Leijgraaf is een kwelgebied. De Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 6 van 18

7 grootste aaneengesloten infiltratiegebieden zijn te vinden op de Maashorst, Vliegbasis Volkel en ten zuiden van Odiliapeel. Het grondwater op de Peelhorst stroomt relatief snel in westelijke richting omdat de ondergrond voornamelijk uit grof zand en grind bestaat. Het bovenste zandpakket in de Centrale Slenk, ten westen van de Peelrandbreuk, is veel minder goed waterdoorlatend, evenals het breukvlak van de breuk. Hierdoor wordt het grondwater omhoog gestuwd en komt op een aantal plaatsen ten oosten van de Peelrandbreuk als kwel aan de oppervlakte. Het bijzondere is dat daardoor de hogere delen vrij nat zijn en de lagere delen vrij droog. Dit verschijnsel heet wijst. Wijstwater is ook van bijzondere samenstelling, namelijk sterk ijzerhoudend. Hierdoor is het vaak goed herkenbaar aan een rood bruine kleur. De hoeveelheid grondwater en de kwaliteit ervan is sterk afhankelijk van het grondgebruik in de infiltratiegebieden. Oppervlaktewater De gemeente Uden bevat drie oppervlaktewatersystemen, de Leijgraaf, de Groote Wetering en het Peel- of Defensiekanaal. Elk oppervlaktewatersysteem heeft zijn eigen afwateringsgebied. In het oostelijke deel van de gemeente, op de Peelhorst, ligt de waterscheiding. Hemelwater dat ten westen van deze lijn valt, stroomt richting de Leijgraaf en hemelwater dat ten oosten valt, stroomt richting het Defensie- of Peelkanaal. De waterlopen die vanaf het natuurgebied de Maashorst naar het westen stromen (Groote Wetering en Meeuwerloop), monden nabij Den Bosch uit in de Aa. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 7 van 18

8 Geohydrologische opbouw Uden Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 8 van 18

9 2.4 Waterketen Tot de waterketen rekenen we de winning, transport en distributie van drinkwater en de inzameling, transport en zuivering van afvalwater. Brabant Water levert drinkwater aan de inwoners en ondernemers in Uden. Binnen de gemeente Uden bevindt zich geen grondwateronttrekking voor drinkwaterproductie. Voor de winning Veghel geldt een grondwaterbeschermingsgebied, dat grenst aan het zuidwestelijk deel van de gemeente Uden over een lengte van ongeveer 1 km en ongeveer 10 ha omvat van het grondgebied van Uden. De gemeente Uden zamelt het afvalwater in van ongeveer 15 duizend huishoudens en een groot aantal bedrijven. Het afvalwater wordt gezuiverd in de rioolwaterzuiveringen (RWZI) Dinther en Cuijck van het waterschap Aa en Maas. De riolering van Uden dient minimaal te voldoen aan de zogenaamde basisinspanning. De basisinspanning houdt in dat de emissie uit de riolering overeen dient te komen met de emissie uit een referentiestelsel met een nuttige inhoud van 7 mm berging in het stelsel en 2 mm berging in randvoorzieningen zoals een bergbezinkbassin. Concreet betekent dit dat jaarlijks niet meer dan 50kg CZV per ha afvoerend oppervlak op het oppervlaktewater geloosd mag worden. De basisinspanning in Uden als geheel is gehaald, de kern Volkel voldoet echter nog niet aan de basisinspanning. 2.5 Aandachtspunten Na 1900, en voornamelijk rond 1970 als onderdeel van de ruilverkaveling, zijn voor de landbouw diverse waterhuishoudkundige ingrepen gedaan op de Peelhorst. Er zijn nieuwe beken gegraven en bestaande beken zijn rechtgetrokken. Zo kon het water sneller worden afgevoerd. In het oostelijk deel van Uden zijn waterlopen gegraven voor de aanvoer van water vanuit het Peel- Defensiekanaal in droge tijden. Dwars op en door de breuken zijn extra waterlopen gegraven om de Peelhorstgronden verder te ontginnen. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 9 van 18

10 Hierdoor wordt de kwel ten oosten van de Peelrandbreuk versneld afgevoerd en is de wijst sterk afgenomen. Het gevolg van deze ontwikkeling is verdroging van natuur- en landbouwgebieden. De ondergrond van Uden levert door de grote doorlatendheid en de afwezigheid van niet-doorlatende lagen een groter risico op voor de verspreiding van verontreinigingen. Daarom dient het infiltreren van schoon hemelwater met het oog op het mobiliseren van bodemverontreinigingen (Uden centrum, Galerij 10 en het Dico-terrein).met voorzorg plaats te vinden zolang de sanering niet afgerond is. Het grondwater is door vermesting in de loop der jaren voedselrijker geworden. Door de verscherpte mestwetgeving zijn weliswaar de emissies vanuit de landbouw sterk terug gedrongen, maar door de lage effectieve stroomsnelheid van grondwater kan het nog lang duren (5 tot 25 jaar) voordat de nitraatconcentratie van opkwellend grondwater afneemt. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 10 van 18

11 3 Water in Uden anno Waterplan Uden 2006 Het Waterplan Uden 2006 zet in om de Udense waterhuishouding beter te laten aansluiten op de natuurlijke, hydrologische processen van infiltratie, kwel en beekvorming. Dit heeft de gemeente Uden als uitgangspunt opgenomen in de Interim Structuurvisie Concreet betekent dit dat wordt gestreefd naar: de bestrijding van verdroging van zowel oorspronkelijk natte natuurgebieden als van landbouwgebied; het herstel van (oorspronkelijke) kwelzones en wijstgronden langs de Peelrandbreuk en de Raambreuk; het verbeteren van de infiltratie van water op de hogere delen; het voorkomen van wateroverlast in het stedelijk gebied; het afvoeren van alleen schoon water naar het oppervlaktewater. Het Waterplan Uden geeft voor 5 afzonderlijke gebieden met een vergelijkbare waterhuishouding en grondgebruik een samenhangend streefbeeld. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 11 van 18

12 De streefbeelden geven een gewenste situatie voor het watersysteem aan. Het Waterplan schetst (samengevat) de volgende beelden: Streefbeeld De Maashorst: natuurlijk en gevarieerd In de Maashorst krijgen natuurontwikkeling en herstel van wijstgronden voorrang. Agrarische activiteiten worden niet uitgebreid. De ontwatering wordt verminderd door het dempen van bovenlopen en het verondiepen van waterlopen. Streefbeeld Jonge Peelontginning: water voor de landbouw De waterlopen en de oevers hebben een landbouwkundige functie gericht op het realiseren van een voor de landbouw optimale grondwaterstand (reguleren waterpeil). Het waterpeil is zodanig ingesteld dat er geen onnodige drainage plaatsvindt en waar nodig wordt het water getrapt vastgehouden met stuwen. De waterlopen hebben een zuiverende werking (op bijvoorbeeld overstortwater uit Odiliapeel). Rond een deel van de waterlopen is een zone gevrijwaard van bemesting en bestrijdingsmiddelen. De waterlopen zijn zichtbaar en schoon. Streefbeeld Oude Peelontginning: water voor de landbouw en wijstgronden De waterlopen en de oevers hebben een landbouwkundige functie gericht op het realiseren van een voor de landbouw optimale grondwaterstand (reguleren waterpeil). Het waterpeil is zodanig ingesteld dat geen onnodige drainage plaatsvindt en het water wordt getrapt vastgehouden. De wijstgronden in Kooldert worden actief ontwikkeld en beschermd. De waterlopen hebben een zuiverende werking (op bijvoorbeeld overstortwater uit Volkel). Rond een deel van de waterlopen is een zone gevrijwaard van bemesting en bestrijdingsmiddelen. De waterlopen vormen een belangrijk onderdeel van het landschap. De waterlopen zijn zichtbaar en schoon. Streefbeeld Dal van de Leijgraaf: ruim en robuust De Leijgraaf is de hoofdafvoergang voor overvloedig water van de gemeente Uden en de omliggende gemeentes Boekel, Veghel en Bernheze. Regionale waterberging tijdens overvloedige neerslag vindt hier plaats, zonder afwenteling vanuit stedelijk gebied. De ontwikkelingsvisie voor de Leijgraaf wordt breed gedragen en leidt tot de volledige realisatie van de ecologische verbindingszone (EVZ) in De waterloop en de oevers hebben een natuurfunctie gericht op een hoge soortenrijkdom van gebiedsspecifieke soorten. Het beheer is natuurvriendelijk. De Leijgraaf vormt een belangrijk onderdeel van het landschap en het water is zichtbaar en schoon. Streefbeeld Stedelijke kernen: schoon water vasthouden met droge voeten De stedelijke wateropgave is gerealiseerd en het systeem kan ook extreme buien (die eens in de 100 jaar voorkomen) opvangen zonder dat er onveilige situaties ontstaan. Waar mogelijk wordt hemelwater afgekoppeld en geïnfiltreerd, zodat de kwel in de wijstgronden wordt gevoed. Na 2015 wordt bij extreme neerslag alleen afvalwater uit de riolering ontvangen in die waterlopen die rechtstreeks in verbinding staan met de Bitswijkseloop en Kleuterscheloop. De zuiverende werking van het watersysteem wordt gestimuleerd. Een belangrijke doelstelling van het waterplan is om de Udenaar bewust te maken en bewust te laten zijn van water in zijn gemeente. Het betrekken van inwoners en Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 12 van 18

13 ondernemers bij water is onontbeerlijk voor een succesvolle realisatie van een duurzaam en veerkrachtig watersysteem. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 13 van 18

14 3.2 Visie waterplan 2006 in nieuw perspectief Een oppervlakkige analyse van de waterproblematiek in Uden zou kunnen opleveren dat er eigenlijk geen problemen zijn. De riolering is op orde: we voldoen (nagenoeg) aan de basisinspanning en het waterkwaliteitsspoor gaan we met vertrouwen tegemoet. Zelfs in de Benchmark rioleringszorg 2010 scoort Uden als rioleringsbeheerder goed ten opzichte van andere gemeenten in de regio. Kortom, wat zouden we eigenlijk moeten willen; het handhaven van de status quo en het aanpakken van de bekende knelpunten is toch voldoende. De evaluatie van het Waterplan 2006 en het GRP leveren een meer genuanceerd beeld op. Als rode draad blijkt dat veel maatregelen zijn gebleven bij intenties. Uitvoering is achterwege gebleven omdat nut en noodzaak zijn veranderd, de waterwetgeving is veranderd en omdat het momentum ontbrak om door te pakken. Constatering is dat de bedoelingen van het waterplan niet zijn geland en te vrijblijvend waren. De verbreding van de watertaken van de gemeente, de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water in de gebiedsprocessen en de afspraken in het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) bieden de aanknopingspunten om de visie op water en riolering in Uden aan te scherpen in dit verbrede gemeentelijke rioleringsplan met een plus. Duidelijk is dat het stellen van doelen en streefbeelden en de uitwerking daarvan in maatregelen op zichzelf geen garantie zijn voor een succesvolle uitvoering. Het gaat niet vanzelf. Daarom is gezocht naar het verwoorden van gemeenschappelijk belang, bij voorkeur verwoord in een motto, dat meer recht doet aan het water en de riolering in Uden. Uden beschikt over een uniek watersysteem. De wijst is uniek in Europa en heeft een grote cultuurhistorische, aardkundige en landschappelijke waarde. Iets om trots op te zijn. Het watersysteem vervult de rol van spons voor niet alleen Uden, maar voor een gehele regio. Deze spons is door het stroomlijnen van de waterhuishouding in het kader van bijvoorbeeld de ruilverkaveling, het optimaliseren van de landbouw en stedelijke ontwikkelingen in de loop der jaren uitgeknepen. Het water dat valt wordt te snel afgevoerd met verdroging van de spons tot gevolg. Streven naar een duurzaam en veerkrachtig watersysteem betekent voor Uden het herstellen van de geschetste sponswerking. Deze intrinsieke waarde van het Udense watersysteem maakt samen met het gegeven dat water gevallen in Uden de bron is voor water in de regio, dat Uden de kansen moet benutten om hemelwater op te vangen, langer vast te houden en te infiltreren en niet onbelangrijk schoon te houden. Dit komt het beste tot uitdrukking in het volgende motto: Uden, gastvrij voor water. Gastvrij zijn is een beproefde Udense kwaliteit en staat voor het kunnen en willen ontvangen van gasten. In overdrachtelijke zin kunnen we water als gast zien, die komt en Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 14 van 18

15 vertrekt. Een gast die onverwacht, en misschien wel ongewenst, komt. Een gast die zeer gewenst is en toch op zich laat wachten. Gastvrij zijn voor water betekent in de context van Udens water- en rioleringsbeheer: dat Uden zorgt dat het huis op orde is, met andere woorden dat Uden water op gepaste wijze kan ontvangen en verwerken; dat Uden als gastheer dienstbaar is aan zijn gasten en Uden zijn gasten in hun waarde laat, met andere woorden dat Uden water schoon houdt; dat Uden zich als gastheer gewaardeerd voelt als zijn gasten het naar hun zin hebben, met andere woorden dat Uden water inzet, gebruikt voor duurzame kringlopen; dat Uden als gastheer er voor zorgt dat ook andere gasten tot hun recht kunnen komen, met andere woorden dat water niet leidt tot onveilige situaties; dat Uden als gastheer respect verdient en niet onvoorwaardelijk meegaat in de nukken van zijn gasten; de gasten conformeren zich op natuurlijke wijze aan de Udense huisregels, met andere woorden dat Uden water binnen haar eigen mogelijkheden ontvangt. In het motto gastvrij zijn voor water komen de doelstellingen uit het waterplan Uden terug: het huis op orde hebben vertegenwoordigt het realiseren van de doelstelling veerkrachtig en duurzaam watersysteem in combinatie met het beschikken over een optimaal functionerende waterketen. Als de waterketen (lees riolering) niet goed zou functioneren kan geen sprake zijn van een duurzaam watersysteem. goed gastheer zijn vertegenwoordigt een effectieve waterorganisatie. Een goed gastheer anticipeert op de wensen van zijn gasten en weet doeltreffend te improviseren als de wensen en/of omstandigheden veranderen. Goed communiceren is hierbij een voorwaarde, evenals verwachtingen zodanig weten te sturen dat gasten zich gewaardeerd, gerespecteerd voelen en zich thuis (blijven) voelen. het gast zijn brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee. Udenaren kunnen op hun beurt gastheer zijn, maar ook gast zijn van de beheerders van waterketen en watersysteem. Als gastheer mag je verwachten dat een gast, de inwoner/ondernemer in dit geval, zich wil verdiepen in de kwaliteiten van het huis en zijn gastheer en zijn huisregels respecteert. Het ontwikkelen van waterbewustzijn vraagt zowel van de gastheer als zijn gasten het werken aan begrip en waardering. Voor de visie op water en riolering in Uden is het gastvrij zijn vertaald naar welke plaats water en riolering en het beheer ervan in bijvoorbeeld 2027 zou kunnen hebben. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 15 van 18

16 3.3 Integreren wateropgave in ruimtelijke ontwikkelingen Het herstel van de sponswerking als intrinsieke waarde is sinds 2006 structureel meegenomen in de ruimtelijke planvorming. Infiltratie van schoon regenwater geldt daarbij als gebiedseigen mechanisme en leidend principe voor een duurzame inrichting. Hierdoor is in 2027 water hydrologisch neutraal geïntegreerd in herstructurering van bestaand stedelijk gebied, (ver)nieuwbouw van stedelijk gebied en de inrichting van het buitengebied. Met de uitgangspunten van duurzame inrichting is doeltreffend geanticipeerd op klimaatveranderingen. De publieke buitenruimte is ingericht op het zonder overlast kunnen bergen van grote hoeveelheden hemelwater, die bij zomerse buien in korte tijd kunnen vallen. Het geborgen regenwater wordt bij voorkeur geïnfiltreerd in de bodem. Het gescheiden inzamelen van stedelijk afvalwater en regenwater is sinds 2012 voortvarend opgepakt. Door werk met werk te maken en het aanleggen van een extra leidingen mee te nemen in de vervanging van wegen, riolering, maar ook complete wijkrenovaties zijn de extra investeringskosten beperkt gebleven. 3.4 Afstemmen gebruik water op doelgroep In 2027 voldoet het Udense watersysteem aan de uitgangspunten van de Kaderrichtlijn Water. De gebiedsprocessen hebben geleid tot de uitvoering van een evenwichtig pakket van maatregelen. De gemeente Uden en het waterschap Aa en Maas hebben zich sterk gemaakt om de emissie uit de afvalwaterketen tot een minimum terug te brengen en hebben de sponswerking van het Udens watersysteem weten te versterken. Zij hebben de basis weten te scheppen voor een verantwoord gebruik van grond- en oppervlaktewater door tijdig mee te liften met ruimtelijke ontwikkelingen Water voor landbouw Landbouw in de vorm van veeteelt en akkerbouw is een belangrijke activiteit in het Udense. De waterbehoefte van de landbouw en de specifieke bedrijfsvoering daarbij is afgestemd op het natuurlijke aanbod van water. Onttrekking van grondwater vindt plaats voor zover dit geen nadelige gevolgen heeft voor de Udense spons. De boeren zijn terughoudend met de inzet van (kunst)mest en bestrijdingsmiddelen. Ze zijn actief als lokale waterbeheerder met stuwen en peilgestuurde drainage Water voor natuur Uden behoort sinds 2008 tot de groenste steden van Europa. De consistente uitvoering van het landschapsbeleid heeft ervoor gezorgd dat de natuur, flora èn fauna, maximaal profiteert van de Udense spons. Water benadrukt de diversiteit en gelaagdheid in landschappen en doet recht aan een duurzame biodiversiteit Water voor bedrijven Uden maakt haar rol als koploper in duurzaamheid waar door bedrijven te stimuleren minimaal energie te gebruiken en kringlopen te sluiten zodanig dat uitgangspunten van Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 16 van 18

17 cradle-to-cradle geïntegreerd zijn in de bedrijfsvoering. Dit heeft het grote voordeel dat afvalstromen tot een absoluut minimum zijn beperkt. Het energieneutrale en waterneutrale bedrijf is de maatstaf voor duurzaam ondernemen in Uden. 3.5 Waarborgen voorwaarden gebruik Het gebruik van water stelt hoge eisen aan de hoeveelheid en kwaliteit van het (oppervlakte)-water. Enerzijds is door het reduceren van emissies op het oppervlaktewater tot een absoluut minimum en anderzijds door een functionele inrichting en beheer van het oppervlaktewater de waterkwaliteit verbeterd en gehandhaafd Emissiereductie riolering Door het afkoppelen van regenwater te stimuleren in bestaand stedelijk gebied nemen de emissies vanuit het gemengde rioolstelsel af. Het afkoppelen van regenwater vindt plaats met geschikte zuiverende voorzieningen. Zo worden afstromende deeltjes die schadelijk kunnen zijn voor grond- en oppervlaktewater afgevangen. Door structureel afkoppelen heeft Uden de groei in het afvalwateraanbod weten op te vangen. De afkoppelinspanning zorgt er voor dat de riolering uit 2011 wordt ontvlecht, m.a.w. het afvalwater wordt steeds minder vermengd met regenwater Reductie emissie diffuse bronnen Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is teruggebracht tot nihil. Onkruid en ongedierte wordt op een natuurvriendelijke wijze bestreden/verwijderd. Bij (ver)nieuwbouw is de toepassing van uitlogende materialen uitgebannen Natuurvriendelijk beheer en onderhoud Tal van waterlopen maken deel uit van ecologische verbindingszones. Het beheer en onderhoud is vertrouwd met de natuurlijke inrichting van het oppervlaktewater. Het onderhoud van watergangen en oevers houdt zoveel mogelijk rekening met de bloei van planten en de paai/broedperiodes van vissen en vogels. 3.6 Organiseren doeltreffend beheer De inwoners van Uden kunnen voor hun waterproblemen terecht bij 1 aanspreekpunt. De gemeente en het waterschap hebben hiervoor duidelijke afspraken gemaakt vanuit hun eigen taakopvatting. De lijnen zijn hierdoor zeer kort waardoor ook bij calamiteiten snel en adequaat actie kan worden ondernomen. De behoefte aan afstemming heeft vorm gekregen bij de (her)inrichting van stedelijk gebied en het onderhoud van watergangen Uitvoering beheer en onderhoud Er is geen achterstallig onderhoud en er bestaat geen onduidelijkheid meer waar gemeente, waterschap of particulier verantwoordelijk zijn voor het dagelijkse en reguliere onderhoud. In het buitengebied is de particuliere grondeigenaar medeverantwoordelijk en neemt zijn taak serieus. De strategie van beheer en onderhoud is afgestemd op een risicobenadering van de actuele toestand van riolering. Het inzicht in de toestand en het functioneren van de infrastructuur maakt het mogelijk gefundeerde beslissingen te nemen over de Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 17 van 18

18 vervuilingskans en de restlevensduur. De kwaliteit van riolering loopt hierdoor in de pas met een acceptabel risico op calamiteiten. Dit heeft geleid tot gemiddeld lagere beheerkosten. Samenwerking met de gemeenten in de regio heeft het mogelijk gemaakt de uitbesteding van beheeractiviteiten tegen gunstige voorwaarden en kosten uit te besteden. De investering in duurzame relaties met aannemers en adviesbureaus heeft er voor gezorgd dat de continuïteit in de Udens rioleringszorg is gewaarborgd. De rioolheffing staat in een gunstige verhouding tot de zorgvuldige invulling van de gemeentelijke zorgplichten. De prijs/kwaliteit verhouding van de Udense rioleringszorg scoort goed in de periodieke benchmark Vinger aan de pols houden Het accountmanagement voor waterbeheer heeft er toe bijgedragen dat de diverse plannen en bijbehorende uitvoeringsprogramma s voortvarend zijn uitgevoerd en geëvalueerd. De prestatie wordt sinds 2012 consistent in beeld gebracht en teruggekoppeld. De inwoners van Uden hebben een duidelijk aanspreekpunt en hebben mede hierdoor goed invulling kunnen geven aan hun eigen verantwoordelijkheid binnen het Udense waterbeheer Bewoners participeren in waterbeheer Bewoners en ondernemers participeren in het lokale waterbeheer door water vast te houden in hun eigen regenton, te infiltreren, door watervriendelijke materialen toe te passen, door hun auto niet meer op straat te wassen, door onkruid niet met wateronvriendelijke middelen te bestrijden. De Udenaren zijn zich bewust van hun water. De gemeente informeert hen regelmatig over de resultaten van het waterbeleid en koppelt duidelijk terug als er vragen of klachten zijn. Gemeente Uden Visie op water en riolering in Uden (vgrp+) Blad 18 van 18