2. Aardenburg als locatie voor het Archeologisch Museum Zeeland *

Transcriptie

1 juni

2 1. Concept voor een nieuw Archeologisch Museum Zeeland 4 juni 2013 In 2012 heeft de gemeente Sluis besloten om het voormalige gemeentehuis aan de Markt in Aardenburg over te dragen aan een nog op te richten stichting ten behoeve van de realisatie van een museum in dit pand. Dit museum zal de opvolger worden van het huidige Gemeentelijk Archeologisch Museum Aardenburg (GAMA) aan de Marktstraat. Voorwaarde is dat de nieuwe stichting het museum in stand zal kunnen blijven houden en het gebouw zal onderhouden. Voor exploitatie zal de gemeente jaarlijks euro beschikbaar stellen. Als eenmalige subsidie voor de verbouwing en herinrichting van het gebouw, stelt de gemeente nu euro beschikbaar. Er is een adviesgroep ingesteld, die zich gaat inzetten voor het genereren van middelen voor de inrichting en exploitatie, en mee gaat denken/adviseren ten aanzien van de te vormen stichting. Ook is er een klankbordgroep, die zich bezighoudt met het ontwerpen van een museumplan. In de derde vergadering van deze klankbordgroep is het verzoek gedaan aan de SCEZ om een museumconcept op te stellen en hiervoor offerte uit te brengen bij de gemeente Sluis. Het museumconcept moet aansluiten bij de ambitie van het museum om uit te groeien van lokaal/regionaal museum tot archeologisch museum voor Zeeland. De SCEZ bracht op 12 maart 2013 de gevraagde offerte uit. Op 5 april 2013 gaven Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Sluis opdracht aan de SCEZ om het museumconcept te ontwikkelen. Dit document is bedoeld als denkrichting voor de advies- en klankbordgroep en ten behoeve van verdere uitwerking van de inrichting van het toekomstige museum door een vormgevingsbureau en voor verwerving van financiële middelen voor de museuminrichting. Achtereenvolgens wordt nader toegelicht waarom Aardenburg een geschikte locatie voor een dergelijk museum is, waarom het toekomstige gebouw heel geschikt is als onderkomen voor het museum, worden de kerngegevens van archeologie in Zeeland benoemd en verder uitgewerkt in het museumconcept (de voor dit document opgestelde teksten kunnen al worden gelezen als mogelijke zaalteksten), wordt het toekomstige museum nader geduid binnen de archeologische musea van Nederland en Vlaanderen en wordt een bezoekersprofiel en -potentieel omschreven, worden aanbevelingen gegeven voor de jaarlijkse exploitatie en tot slot wordt een eerste aanzet gegeven voor een programma van eisen voor inrichting van het gebouw. 2. Aardenburg als locatie voor het Archeologisch Museum Zeeland * Aardenburg kende al bewoning in de midden steentijd (Mesolithicum) en de nieuwe steentijd (Neolithicum), maar werd pas een werkelijk grote nederzetting in de Romeinse tijd, toen vanaf circa 150 na Christus de locatie werd benut voor diverse ambachtelijke activiteiten en aansluitend enkele versterkingen (castella) werden gebouwd, aanvankelijk met verdedigingswerken van hout en aarde. Deze castella dienden voor zowel de controle van het achterland en de bijbehorende infrastructuur als de bewaking van de oostelijke Noordzeekust. Aardenburg lag toen nog aan een waterloop, komende vanuit het zuidelijke Vlaamse zandgebied, die een verbinding met de zee gaf. De voorgestelde benaming Rodanum' voor Romeins Aardenburg is een niet bewezen hypothese. Het laatste hout/aarde fort werd omstreeks 245 verlaten, maar rond 260 werd in de tijd van het Gallische keizerrijk op de plaats daarvan een nieuw castellum gebouwd met een stenen vestingmuur 2

3 met poortgebouwen en een brede verdedigingsgracht. Rond 285/290 werd het castellum verwoest en ontruimd, vermoedelijk in samenhang met militaire campagnes in opdracht van de toenmalige keizers. Een toenemend aantal vondsten wijst nog op bewoning en gebruik in de 4 de eeuw. De Romeinse archeologische site beslaat een oppervlakte van ongeveer twee vierkante kilometer; een deel van de opgegraven westelijke stenen castellumpoort en de verdedigingsgracht van de voorgaande hout/aarde versterking is zichtbaar gemaakt in de Burchtstraat. Vrijwel alle opgravingsvondsten zijn opgenomen in het Zeeuws Archeologisch Depot en sinds 1969 is een deel daarvan tentoongesteld in het Gemeentelijk Archeologisch Museum. Een gering aantal Merovingische vondsten uit de 6 de, 7 de en 8 ste eeuw geven aan dat Aardenburg ook in die periode bewoning kende. De Vikingen maakten het de monniken van de Gentse Sint- Baafsabdij, die het land in de Pagus Rodanensis in leen hadden verworven, moeilijk het te ontginnen. Het is zelfs mogelijk dat een deel van het stenen Romeinse castellum is heringericht als versterking tegen de invallen van de Vikingen. Na 925 was de rust voldoende hersteld om een tweede kerk te bouwen naast de al bestaande Onze-Lieve-Vrouwekerk: de Sint-Baafskerk. Ook de economie herstelde zich en het laatmiddeleeuwse Aardenburg, aanvankelijk Rodanburg geheten, was één van de 17 Vlaamse steden die tot de Londense Hanze behoorden. In 1279 werd voor het eerst melding gemaakt van de Eede, een waterloop die in verbinding stond met het Zwin. Er werd bij Slepeldamme, waar de Ee in het Zwin uitmondde, een sluis gebouwd om de vaarweg te verbeteren. Aardenburg had twee kerken: de Sint-Baafskerk, als kapel gesticht in 959 door de Sint-Baafsabdij te Gent, en de Onze-Lieve-Vrouwe- of Mariakerk die de oudste en grootste kerk was en tussen 864 en 966 een eigen kerk was geworden van dezelfde abdij. De kerken bedienden respectievelijk de parochies Bewester Eede en Beooster Eede. De Mariakerk was in de Middeleeuwen een belangrijk bedevaartsoord waar zich een miraculeus Mariabeeld bevond dat door vele pelgrims en ook hoogwaardigheidsbekleders werd bezocht. Dit beeld werd in 1572 door de watergeuzen kapotgeslagen. Aardenburg kreeg in 1187 stadsrechten en behoort tot de oudste steden in Zeeland. Reeds in 1299 werden er versterkingen om de stad aangebracht in opdracht van graaf Gwijde van Dampierre. Deze versterkingen bestonden uit een dubbele aarden wal met grachten. Delen van die omwalling zijn nog grotendeels intact en zichtbaar, met name aan de oost- en zuidzijde van de huidige stadskern. In 1383 werd Aardenburg echter door de Gentenaars verwoest, maar de omwalling bleef intact. Onder Spaanse beheersing vanaf 1583 en na inname door de Staatsen in 1604 werd de herstelde oorspronkelijke stadsomwalling aanvankelijk verder versterkt met bastions en ravelijnen. Daarna werd besloten de vestig te verkleinen en werden de delen van de stad die buiten de omwalling vielen gesloopt, waaronder de Mariakerk. In 1641 probeerde een Spaans leger de stad met een list in te nemen. De bedoeling was dat vermomde soldaten de stadspoort op zouden blazen met karren die gevuld waren met granaten. Een soldaat trof echter daags tevoren een Italiaan, vermomd als boer. Na gevangenneming en ondervraging vertelde hij van de plannen. Toen de karren naderden, werden deze beschoten met kanonnen, waarna de Spanjaarden op de vlucht sloegen. Na 1648 raakten de versterkingen in verval, maar ze werden in het Rampjaar 1672 nog wel weer gebruikt. De Berenning van Aardenburg, de aanval door de Fransen, werd toen afgeslagen. De vaandrig Elias Beeckman heeft daarbij grote 3

4 dapperheid getoond, maar ook kolonel Albert Spindler, commandant van Aardenburg, kan met ere worden genoemd. In de jaren werden de wallen van de nieuwe vesting geslecht. Ze zijn echter nog goeddeels in het landschap zichtbaar. Van de vier stadspoorten bleef enkel de West- of Kaaipoort bestaan. Menno van Coehoorn legde in het kader van de Spaanse Successieoorlog, nieuwe versterkingen aan, waarbij het water van de Ee langs de Elderschans en de Kruisdijkschans via de huidige Stierskreek naar het Lapschuurse Gat en verder naar het Zwin werd geleid. In 1830 maakte Aardenburg, tijdens de Belgische Opstand, nog een tijdelijke bezetting door de Belgen mee. In 1944 werden bij de strijd om de bevrijding van Aardenburg vele huizen, het stadhuis en ook de Sint-Baafskerk vernield. Bij de naoorlogse restauratie van de kerk kwamen allerlei belangwekkende vondsten aan het licht, waaronder een 20-tal van binnen beschilderde grafkelders uit de 13 de en 14 de eeuw. De Sint-Baafskerk is nog altijd een belangrijke bezienswaardigheid. Deze kerk is in Nederland het meest complete voorbeeld van een kerk in de stijl van de Scheldegotiek. Al in 1947 werden door de in hetzelfde jaar opgerichte Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) in Aardenburg de eerste opgravingen verricht en zoals gezegd ging de restauratie van de Sint-Baafskerk gepaard met archeologisch onderzoek. De eerste Romeinse sporen werden ontdekt bij archeologisch proefonderzoek op het Sint-Baafskerkhof en in de jaren daarna volgden grootschalige archeologisch opgravingen in en buiten de toenmalige bebouwde kom waarbij vondsten uit de prehistorie, de Romeinse tijd en de vroege en late Middeleeuwen werden ontdekt. De laatste grote opgraving van de ROB in Aardenburg vond plaats in Ook in het recente verleden is in Aardenburg op verschillende locaties weer archeologisch onderzoek (nu door archeologische bedrijven) uitgevoerd, zij het minder grootschalig. Zo heeft de archeologische begeleiding van rioolaanleg in 2008 in Busschieterstraat, Zuidstraat, Hennequinstraat, Utenhovestraat, Wandeldreef, Brouwerijstraat, Westmolenstraat en Peursensstraat belangrijke, maar helaas nog niet goed uitgewerkte nieuwe gegevens aan het licht gebracht. Aardenburg is met zijn geschiedenis van groot- en kleinschalig archeologisch opgravingsonderzoek dan ook de best onderzochte plaats in Zeeland, hoewel nog maar een fractie van het archeologisch belangrijke areaal is bestudeerd. Veel vondsten van de opgravingen zullen straks te zien zijn in het nieuwe Archeologisch Museum Zeeland. Vanwege het archeologische belang is vrijwel het gehele gebied van de voormalige laatmiddeleeuwse stad Aardenburg op de Archeologische Monumentenkaart van Zeeland aangeduid als een terrein van hoge archeologische waarde. Daarbinnen zijn negen gebieden op grond van hun zeer hoge archeologische waarde aangewezen als een wettelijk beschermd archeologisch monument (Monumentenwet 1988). Op grond van een recent uitgevoerde studie naar de omvang van het gebied met Romeinse sporen is geconcludeerd dat dit gebied zich veel verder uitstrekt dan het huidige archeologische monument van hoge archeologische waarde. Op grond daarvan is dan ook voorgesteld om een nieuw AMK-terrein te bepalen voor de Romeinse archeologische waarden. In de directe omgeving van Aardenburg liggen nog eens zeven AMK-terreinen van hoge archeologische waarde en twee terreinen van archeologische waarde. De regio Zeeuws-Vlaanderen heeft in de afgelopen jaren te maken gehad met krimp. Hoewel het in deze tijden van bezuiniging geen vanzelfsprekendheid is om een nieuw museum op te richten, 4

5 komen Aardenburg en het voormalige stadhuis hier wel voor in aanmerking. De Provinciale Zeeuwse Courant kopte op 12 april 2013 boven een (dubbel)paginagroot artikel: In de grond is Zeeland uniek - De Zeeuwse bodem is een archeologische schatkamer en daar doen we heel weinig mee. De belangstelling voor de Zeeuwse archeologie nam in de afgelopen jaren sterk toe, maar er is eigenlijk geen plek waar de bodemschatten en de verhalen van mensen erachter Zeeuwsbreed getoond worden (zie hoofdstuk Archeologie in Zeeland). In het kader van de ontwikkeling van een Culturele Biografie van Zeeland, onderdeel van vigerend provinciaal cultuurbeleid, leent Aardenburg zich goed voor vestiging van een dergelijk museum door de lange bewoningsgeschiedenis (zie hiervoor) en de mogelijkheid om museumvoorwerpen in verbinding te brengen met hun (oorspronkelijke) omgeving (zie hoofdstuk Zeeuwse Ankers). Hoewel op de grens van Nederland ligt Aardenburg centraal in het oorspronkelijk gebied van de Zuidelijke Nederlanden en kan het museum inspelen op historische belangstelling vanuit zowel Nederland als België. Met een opkomende toeristische markt in West Zeeuws-Vlaanderen kan het Archeologisch Museum Zeeland hierin een voorziening betekenen (zie hoofdstuk 8). In de plannen wordt uitgegaan van zo n bezoekers per jaar. * Voorlopige naam is Archeologisch Museum Zeeland. Streven is het museum eind 2014 te openen met een specifiekere naam (zie pag. 25) 3. Korte voorgeschiedenis van het museum De opgravingen die vanaf midden jaren vijftig tot eind jaren tachtig in de kern van het laatmiddeleeuwse Aardenburg hebben plaatsgevonden, leverden veel en vooral ook kwalitatief hoogwaardig vondstmateriaal op. Enkele historisch geïnteresseerde Aardenburgers namen daarom het initiatief voor de oprichting van een archeologisch museum. Dat werd in 1958 gevestigd in de voormalige brandweerkazerne aan de Markt. De ROB stelde hiervoor de ten toon te stellen voorwerpen beschikbaar. De benedenverdieping van het pand werd tentoonstellingsruimte met daarboven een depot. Met name het publieksgedeelte bleek al snel te klein en was bovendien nogal vochtig. Daarom ging een in 1962 ingestelde museumcommissie op zoek naar een nieuwe locatie, die werd gevonden in een monumentaal 17 de eeuws woonhuis aan de Marktstraat. De toenmalige gemeente Aardenburg stelde geld beschikbaar voor aankoop van het pand, alwaar in 1969 het Gemeentelijk Archeologisch Museum Aardenburg werd geopend in aanwezigheid van een groot aantal prominente Nederlandse archeologen. Een jaar eerder was koningin Juliana er al als eerste bezoeker te gast geweest. De museale verzameling bestaat uit ruim 200 collectiestukken uit de Romeinse tijd (aardewerk, metalen voorwerpen en munten, religiosa en bouwfragmenten, e.d. voornamelijk uit de tweede en derde eeuw na Chr.) en ruim 200 voorwerpen uit de late Middeleeuwen (aardewerk, metalen voorwerpen, bouwfragmenten, tegels, e.d. voornamelijk uit de twaalfde tot en met vijftiende eeuw). Naast deze bruikleencollectie van de toenmalige ROB (tegenwoordig van het Zeeuws Archeologisch 5

6 Depot, onderdeel van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland) heeft het museum in de loop der jaren ook een bescheiden eigen collectie van enkele tientallen voorwerpen opgebouwd. In 2004 werd het Gemeentelijk Archeologisch Museum Aardenburg opgenomen in het Museumregister Nederland. In 2005/2006 werd de presentatie van het museum gemoderniseerd. Reeds toen bleken al de vele beperkingen van het museumgebouw aan de Markstraat voor hedendaagse presentaties, anders dan uitgestalde voorwerpen in vitrinekasten. Meer thematisering en personificering binnen de tentoonstelling vergt meer ruimte. Voor evocatieve opstellingen en meer hands-on presentaties was het gebouw gewoon te klein. Ook een aparte ruimte voor introductie e/o educatie was lastig. In de beginjaren na de herinrichting ontving het museum jaarlijks tussen de en bezoekers. Door omstandigheden is dat aantal de laatste jaren niet meer gehaald. Toch rechtvaardigen de kwaliteit van de collectie, ervaringen met de vernieuwde presentatie in de afgelopen jaren en meer exploitatiemogelijkheden in een groter gebouw een te verwachten bezoekersaantal van De museumorganisatie bestond afgelopen jaren uit een conservator en beheerder (beiden in deeltijd) en een groep vrijwilligers voor baliebeheer/toezicht, educatieve activiteiten en andere voorkomende werkzaamheden. Het museum participeert in diverse samenwerkingsverbanden met musea in Zeeland en West-Vlaanderen, organiseert vaste activiteiten en is tevens VVV-agentschap. Deze activiteiten zullen ook vanuit de nieuwe locatie worden uitgevoerd en kunnen met diverse arrangementen worden uitgebreid. 4. Nieuwe museumgebouw Het oudste gedeelte van het gebouw aan de Markt 7 in Aardenburg dateert van de jaren Het werd gebouwd als raadhuis naar ontwerp van architect Joh. A. Wentink uit Baarn. Het daaraan voorafgaande raadhuis raakte in 1944 zo beschadigd door oorlogshandelingen, dat werd besloten dit gebouw niet meer te herstellen en op dezelfde plaats (iets meer naar voren, de Markt op) een nieuw raadhuis te bouwen. Wentink tekende kort na Aardenburg overigens ook voor het ontwerp van het raadhuis in Oostburg. Het gebouw vertoont stijlkenmerken van de Delftse School en is een fraai voorbeeld van de wederopbouwarchitectuur. Dit kenmerkt zich onder meer in het materiaalgebruik, doordat bepaalde onderdelen niet in natuursteen zijn uitgevoerd, maar in sierbeton, zoals het bordes/de entreetrap, de voluten onder het balkon, de plint en deuromlijsting. Het gebouw kan dan ook gezien worden als een beeldbepalend pand en een potentieel hoogwaardig monument uit de periode van wederopbouw na WO II. Het werd verbouwd en uitgebreid in de jaren naar ontwerp van architect Ch. Schoonis uit Sas van Gent. De uitbreiding vond plaats aan de noordzijde, als gevolg waarvan het grote raam in de noordwand van het trappenhuis, met weids zicht op het ommeland, kwam te vervallen. Wel kan men vanuit de nieuwbouw nog steeds goed de meerdere vestingomwallingen van Aardenburg bekijken. De schaal en historiserende stijl van het voormalige raadhuis passen bij het karakter van Aardenburg, dat een historisch bebouwde kern heeft. De historiserende stijl van het gebouw komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de keuze voor het eenvoudige hoofdvolume, met de zijvolumes en asymmetrisch geplaatste hoofdentree en dakruiter met het luidcarillon. Het is ook zichtbaar in de voluten onder het balkon van de burgemeesterskamer en de hekwerken van balkon en bordes/entreetrappen. De historiserende stijl van het gebouw sluit goed aan bij de herbestemming die het gebouw nu krijgt: een museum. 6

7 Het gebouw is wat betreft voorgevel en zijgevels vrijwel in oorspronkelijke staat. De blauwe kleur van toegangsdeur en ramen in het exterieur van het gebouw zijn vermoedelijk niet oorspronkelijk, maar later aangebracht. Omdat het schilderwerk aan het exterieur toch moet worden gedaan, is het aan te bevelen gelijk met de verbouwing tot museum terug te gaan naar de oorspronkelijke kenmerken: sierbeton, baksteen, grotendeels onbeschilderd metaalwerk en deuren en ramen in houtkleur (gebeitst). Het gebouw toont zich overigens in een redelijke staat van onderhoud. Door de samenvoeging van de gemeenten Sluis en Aardenburg in 1995 verloor het stadhuis in Aardenburg zijn functie. Het gebouw bleef tot 2008 in gebruik als secretarie (inmiddels waren in 2003 de gemeenten Sluis-Aardenburg en Oostburg samengevoegd). Het souterrain wordt nu nog gebruikt als archiefbewaarplaats. Als raadhuis is het altijd een van de belangrijkste gebouwen met een openbare functie in Aardenburg geweest. In 2012 werd het door de gemeente Sluis beschikbaar gesteld aan een stichting in oprichting voor een nieuw archeologisch museum. Hoewel binnen het oorspronkelijke gebouw door de loop der jaren veel tussenwanden zijn geplaatst ten behoeve van kantoorvoorziening (een aantal daarvan kunnen er weer uit), biedt de wijze van indeling met centrale entree en trappenhuis en daaromheen binnenruimten van verschillend formaat goede mogelijkheden voor museale exploitatie. Het souterrain komt daarvoor minder in aanmerking. Met als hoofdbestemming een museum, biedt het gebouw ook nog mogelijkheden voor concerten, huwelijksvoltrekkingen, e.d. Zo behoudt het zijn openbare functie: een gemeenschapshuis, gebouw van belang voor de identiteit van Aardenburg. Het gebouw is opgenomen in meerdere inventarisaties voor een gemeentelijke monumentenlijst (van achtereenvolgens Stichting Dorp, Stad en Land en Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland), laatstelijk in Deze lijst van gemeentelijke monumenten is echter nog niet vastgesteld door de gemeenteraad van Sluis. De Markt waaraan het gebouw is gelegen, ligt nu nogal excentrisch binnen de plattegrond van Aardenburg. Binnen de middeleeuwse omwalling lag deze veel centraler. Toen Prins Maurits in 1604 het stadje innam en er nieuwe fortificaties werden gebouwd, werd de kern naar het westen verschoven. Voordeel dat het nu zo aan de rand van het stadje ligt, is dat er vanuit het gebouw een schitterend uitzicht is over het achterliggende landschap van stadsomwallingen uit twee verschillende periodes. De (enkele jaren geleden heringerichte) Markt zelf biedt veel mogelijkheden voor door het museum te organiseren evenementen als Levende Geschiedenis, theater- en muziekuitvoeringen, kunstmarkten, e.d. 7

8 5. Archeologie in Zeeland Archeologie is de wetenschap waarin men vroegere samenlevingen bestudeert en verklaart aan de hand van hun materiële nalatenschap, die als oudheidkundige vondsten en sporen in hun oorspronkelijke context in de bodem liggen opgeslagen. Op en in de Zeeuwse bodem is nog een grote hoeveelheid archeologische informatie aanwezig. Dit archeologische bodemarchief, variërend van prehistorie, Romeinse tijd, vroege en late Middeleeuwen tot nieuwe tijd, vormt een noodzakelijke aanvulling op de geschiedenis zoals wij die kennen uit bovengrondse monumenten en schriftelijke en getekende bronnen in archieven. Zeeland telt bijna 500 gewaardeerde archeologische monumenten op de Archeologische Monumentenkaart. Een klein deel daarvan is nog zichtbaar. Voor het merendeel zijn dit kasteelbergen of mottes, in Zeeland ook wel vliedbergen genoemd. Het grootste deel van deze archeologische monumenten is niet zichtbaar omdat de resten zich onder het aardoppervlak bevinden. Van de bijna 500 Zeeuwse monumenten zijn er 77 aangewezen als beschermd monument op grond van de Monumentenwet 1988, waarvan negen in Aardenburg. Archeologen ontdekken in Zeeland regelmatig nieuwe monumenten om aan de Archeologische Monumentenkaart toe te voegen. Naast de gewaardeerde archeologische monumenten zijn er in Zeeland nog circa oudheidkundige vindplaatsen bekend. Voor het merendeel van de archeologische perioden was Zeeland geen op zichzelf staande entiteit. Voor de prehistorie is nauwelijks te zeggen tot welke grote cultuur -regio het gerekend kan worden. Uitzondering hierop is de laatste periode van de prehistorie, de Late IJzertijd, waar Zeeland deel uitmaakte van het stamgebied van de Menapii dat zich uitstrekte van de Vlaamse kust tot aan de huidige Waal. In de Romeinse tijd was Zeeland deel van twee Romeinse provincies: Gallia Belgica en Germania Inferior. Ook in de vroege Middeleeuwen was Zeeland een grensgebied tussen West- Francië en Middenrijk/Lotharingen, terwijl in de late Middeleeuwen de grens en de invloedssfeer regelmatig fluctueerde tussen het graafschap Holland en het graafschap Vlaanderen. In grote delen van zijn jongste archeologische geschiedenis heeft het grondgebied van het huidige Zeeland dus onder invloed van zuidelijke streken gestaan, en dan met name Vlaanderen. De grootschalige offensieve inpolderingen in Zeeland in de late Middeleeuwen konden bijvoorbeeld alleen maar plaatsvinden omdat steeds nieuwe landbouwgrond nodig was om de explosief groeiende Vlaamse steden Antwerpen, Gent en Brugge van voedsel te voorzien. Die zuidelijke invloed is dan ook sterk herkenbaar in het bodemarchief van Zeeland en aldus zijn veel getoonde voorwerpen ook een herkenbaar element voor bezoekers uit Vlaanderen. Ondanks dat archeologen er veel aan doen om hun kennis over het Zeeuwse bodemarchief te verspreiden, mist de archeologie in Zeeland een podium om zich Zeeuwsbreed te presenteren. Ook kan vanuit een dergelijk museum een tegengeluid klinken naar de vooroordelen die er nog vaak zijn ten aanzien van archeologie. Nu zich in Aardenburg de mogelijkheid voordoet van verhuizing van het huidige Gemeentelijk Archeologisch Museum van het pand aan de Marktstraat naar het voormalige stadhuis aan de Markt, ontstaat er een unieke kans om aldaar een Archeologisch Museum voor heel Zeeland te vestigen. Vanwege zijn belangrijke eigen archeologische waarden, waarvan een deel door opgravingen ontsloten is, is Aardenburg al de plaats waar een dergelijk museum het best tot zijn recht komt. Maar Aardenburg neemt, hoewel excentrisch gelegen in Zeeland, ook een centrale positie in, gezien zijn sterke relatie met het Vlaamse achterland. Museaal kan die positie benadrukt en versterkt worden. In hoofdstuk 6 wordt het concept voor dit museum nader uitgewerkt. 8

9 6. Museumconcept Het nieuwe museumgebouw is vooralsnog te verdelen in een aantal ruimten in het souterrain, de begane grond en de eerste verdieping. Er bevindt zich ook nog een zolderverdieping boven de oudbouw, maar deze is op dit moment alleen via een vlizotrap te bereiken. Hoewel wij van harte aanbevelen nader te onderzoeken of deze verdieping via een vaste trap bereikbaar kan worden gemaakt (zie voor verdere invulling van de ruimte, hierna), realiseren wij ons ter dege dat als er keuzes gemaakt moeten worden binnen de financiële kaders, deze verdieping niet de hoogste prioriteit heeft. Daarom is er voor de berekening van noodzakelijk tentoonstellingsoppervlak niet van de zolderverdieping uitgegaan. Het souterrain leent zich evenmin goed voor tentoonstellingen en publieksactiviteiten. Daarom komen wij tot de volgende indeling: A. Souterrain: museumdepot, overige opslag en werkruimtes voor bijvoorbeeld Heemkundige Kring. B. Begane grond: entree, garderobe, kaartverkoop, museumcafé met infopanelen Aardenburg, museumwinkel, introruimte, vaste tentoonstelling prehistorie en Romeinse Tijd (segmenten I en II). C. Eerste verdieping: auditorium (lezingen, concerten, huwelijken, wisseltentoonstellingen), museumlounge (idem met wisseltentoonstellingen), twee vaste tentoonstellingen: Middeleeuwen en Nieuwe Tijd (segmenten III en IV). D. Zolderverdieping oudbouw (optioneel): educatie, evenementen, demonstraties van ambachten. Alvorens nader in te gaan op het concept voor vorm en inhoud van de vaste tentoonstellingen, worden enkele aanvullende ruimten nader toegelicht: Museumcafé: het entreegebied kan zodanig worden ingericht dat door één museummedewerker drie onderdelen van de museumontvangst kunnen worden bediend: kaartverkoop, museumwinkel en museumcafé. Deze laatste voorziening is kleinschalig van opzet en biedt naast koffie/thee/ frisdrank en kleine versnaperingen vooral een stamtafel voor locale bezoekers en een informatiepunt voor de toeristen, voor het verkennen van stad en ommelanden. 9

10 Introductieruimte: voordat de bezoeker de vaste tentoonstelling ingaat en zich gaat verdiepen in het Zeeuwse bodemarchief, is het goed om in een minuut of zes kennis te maken met de tijdlijn en thema s uit de tentoonstelling en hoogtepunten van de Zeeuwse archeologie, middels een audiovisuele presentatie. Te denken valt aan een presentatie op drie schermen, met bijvoorbeeld filmopnames van de locaties die in de tentoonstelling een rol spelen, filmopnames van re-enactment (zoals uit Archeon of HOME) en beelden van de belangrijkste museumvoorwerpen. Deze audiovisual moet vooral smaakmaker zijn: het moet naar meer proeven. Dat betekent dat er nog niet teveel toelichting/uitleg gegeven moet worden, maar meer de tijdmachine in werking gaat treden. Museumlounge: waren musea er vroeger vooral ter lering, tegenwoordig zijn ze er ook ter vermaak. Het museumbezoek is een uitje, het moet geen straf zijn om door het gebouw te dwalen. Halverwege het museumbezoek is het goed in deze ruimte even wat te ontspannen. De gedachte is om hier een aantal relaxstoelen te plaatsen, enkele rondom de schouw en enkele voor het raam met uitzicht op de Markt. Aan de rugleuning hangen koptelefoons. Via een keuzemenu kan het publiek hier verhalen uit de prehistorie, Romeinse tijd of Middeleeuwen beluisteren, Gregoriaanse zang zoals deze wellicht ooit in de St. Baafskerk heeft geklonken, of informatie verkrijgen voor een verkenning in de regio. Ook kunnen hier wisseltentoonstellingen (panelen aan de wand, vitrines) worden verzorgd. Auditorium: om het museum ook te laten functioneren als locatie voor bijzondere ontvangsten, concerten, lezingen, e.d. wordt op de eerste verdieping de voormalige Burgerzaal ingezet voor een vergelijkbare functie. Het hier nog aanwezige buffet kan (na de nodige upgrade) worden ingezet bij catering in deze ruimte. Indien wordt besloten de zolderverdieping nog niet bij het museum te betrekken (die zich goed leent voor educatie en evenementen), kan het auditorium ook worden ingezet voor ontvangst van schoolgroepen. Tevens kunnen hier wisseltentoonstellingen (panelen aan de wand, vitrines) worden verzorgd. 10

11 I N D E L I N G 11

12 Voor de vaste tentoonstellingen nemen wij een aantal uitgangspunten: - Achter ieder object zit een verhaal. Weten we van wie het was, wie die persoon was, waar het is gemaakt, waarvoor het heeft gediend, wat de geschiedenis van het object is, waar het is gevonden, etc. Probeer, waar mogelijk, vooral die persoonlijke kant van het object toe te lichten. - Voorwerpen zijn niet ontstaan/gemaakt voor een museale presentatie. Soms is het goed een voorwerp er (letterlijk) even uit te lichten, maar breng het vooral in verband met de oorspronkelijke context. Dat kan door decors te creëren: foto-uitvergrotingen van opgravinglocaties, schilderingen. - Breng variëteit in de presentatie: originele objecten, foto s, opgravingtekeningen, maquettes waar 12

13 je met een groep om heen kan staan, diorama s, opgravingreconstructies, evocatieve opstellingen. - Werk met een afwisseling in kijken, luisteren en doen (hands off / hands on). Zorg in repeterende mate binnen de tentoonstelling voor plekken waar kinderen even anders dan cognitief informatie kunnen verwerken. Zorg er ook voor dat de vitrines op prettige hoogte voor kinderen zijn ingericht. - Maak het museum in meerdere opzichten interactief. Laat het niet alleen een museum voor het publiek zijn, maar ook een museum van het publiek. Betrek hen bij het museum, vraag de mening van bezoekers, plaats ergens in het gebouw vitrines waar eigen vondsten in tentoongesteld worden. - Bouw de mate waarin informatie wordt verstrekt op. Ga er bij het samenstellen van de teksten van uit dat veel bezoekers niet direct over uitgebreide historische/archeologische kennis beschikken. Houd dus de basisteksten eenvoudig en bouw verdieping in de informatie in (dat kan bijvoorbeeld door een tekstbord in een lade van een vitrinekast of achter een luikje. Een andere optie is om d.m.v. een audiotour (bijvoorbeeld met de Podcatcher; een financieel aantrekkelijk apparaat) in te zetten. Ingesproken informatie kan daarbij met geluidsfragmenten worden afgewisseld. Streef naar zaalteksten (of eventueel hand-outs) die drietalig zijn: Nederlands, Duits en Engels. - Creëer een laboratorium/plek om voorwerpen te determineren. Het is interessant voor de bezoeker om de principes, de geheimen van de archeologie te ontdekken. - Voor de indeling van de vaste tentoonstelling stellen wij een presentatie voor in vier segmenten, opgebouwd vanuit een tijdlijn en afgewisseld met tien hoogtepunten uit de Zeeuwse archeologie. Hiervoor is een vloeroppervlak van in totaal 400 m 2 nodig. Deze is beschikbaar binnen het oppervlak van de begane grond en eerste verdieping van het nieuwe museumgebouw. Voor het entreegebied en de tentoonstellingszalen adviseren wij de ruimten zoveel mogelijk te strippen (vloerbedekking tussenwanden en plafonds BG er uit) en geheel opnieuw in te richten. Voor souterrain, auditorium en museumlounge kan uit kostenoverweging worden besloten dit slechts beperkt te doen. 13

14 Tentoonstelling Middeleeuwen: maquette Hands-on 14

15 Tentoonstelling Middeleeuwen: Verdronken Dorpen Museumlounge 15

16 Vaste tentoonstelling: Tijdlijn Zeeuwse Archeologie In onderstaande opzet is gekozen voor een tijdlijn, waarbinnen een aantal hoogtepunten specifiek worden uitgelicht. Als variant hierop kunnen binnen de vier onderscheiden segmenten ook bepaalde thema s (zoals wonen, werken, eten en drinken, kleding, etc.) geclusterd worden. Segment I: P r e h i s t o r i e Oude steentijd (Paleolithicum) > jaar geleden tot voor Chr. Midden-steentijd (Mesolithicum) tot voor Chr. Nieuwe steentijd (Neolithicum) tot voor Chr. Bronstijd tot 800 voor Chr. IJzertijd 800 tot 12 voor Chr. De oudste in een oorpronkelijke context (in situ) aangetroffen vondsten in Zeeland dateren uit de laatste fase van de oude steentijd of het laat-paleolithicum, ongeveer voor Christus. Maar er zijn uit Zeeland nog oudere vondsten ontdekt bij zuig- en baggerwerkzaamheden en zijn opgevist of aangespoeld, afkomstig uit de Noordzee of uit de Ooster- en Westerschelde o.a. voor de kust bij Cadzand en die van Walcheren. Deze dateren uit het midden-paleolithicum en zijn mogelijk al jaar oud. De vindplaatsen uit het laat-paleolithicum en het Mesolithicum bevinden zich in het pleistocene dekzandgebied van Oost- en West-Zeeuws-Vlaanderen. Vindplaatsen uit het Neolithicum komen eveneens voor in het pleistocene dekzandgebied, maar ook op oude strandwallen en overwashes zoals in en achter de Kop van Schouwen, onder de oude duinen. Uit de daarop volgende Bronstijd zijn er geen sporen en is het aantal vondsten in Zeeland beperkt, vooral ook tot het gebied van de hoger gelegen strandwallen van Schouwen en Walcheren en wederom het hogere pleistocene dekzandgebied. De IJzertijd daarentegen, en dan met name de Midden-IJzertijd en de Late IJzertijd, is met verschillende vindplaatsen en vondsten bekend, onder andere uit het kustgebied van Walcheren en Schouwen en het daarachter gelegen veengebied. Segment II: R o m e i n s e T i j d 12 voor Chr tot 400 na Chr. Uit de Romeinse tijd is meer informatie bekend dan uit de perioden daaraan voorafgaand. Naast recent opgegraven landelijke bewoning in de Zak van Zuid-Beveland zijn er ook rurale nederzettingen gevonden in Haamstede (Brabers), Colijnsplaat (Noordhoeksnol), Serooskerke op Walcheren (Molenweg) en Poortvliet (Klein-Ferné). Nieuw is de vondst van infrastructuur voor waterbeheersing (terpje en dijken) aan de Wattelsweg in Serooskerke. Opmerkelijk is het ontbreken tot nu toe van landelijke bewoning na ca. 150, terwijl daarentegen de hoeveelheid vindplaatsen wel belangrijk toeneemt en de twee tempelcomplexen bij Domburg en in de Oosterschelde bij Colijnsplaat, waar de godin Nehalennia vereerd werd juist uit die periode stammen. De verering volgens Romeins model van deze regionale godin is tot nog toe alleen bekend uit Zeeland. Uit de periode zijn wel een aantal plaatsen bekend waar zee-gerelateerde producten zijn gemaakt zoals zout, vissaus, verse schelpdieren en schelpdierconserven en mogelijk schelpkalk. Deze productie en de export daarvan, ook bekend van de Nehalennia wij-altaren, vormde meer dan de landbouw de economische pijler voor de Romeinse Schelderegio. Verdediging van het Zeeuwse gebied ligt ook vooral in die periode, 16

17 hoewel deze al rond 100 begonnen kan zijn. De belangrijkste locatie uit deze periode is Aardenburg, waar vanaf circa 150 na Christus economische activiteiten plaatsvonden en rond 170 de bouw van de eerste van drie verschillende castella begon. Aardenburg is daarmee het enige tweede-eeuwse nieuwbouw castellum in Nederland en bovendien de enige locatie in Nederland waar nog substantiële resten van een groot fort uit de Romeinse verdediging van de oostelijke Noordzeekust in de bodem aanwezig zijn. Vanaf het einde van de tweede eeuw neemt de invloed van de zee toe en verdrinkt langzaam het veenlandschap. In de vierde eeuw is alleen nog bewoning mogelijk op de hoge strandwalresten langs de kust en op het pleistocene dekzand. Segment III: M i d d e l e e u w e n Vroege Middeleeuwen 400 tot 1050 Aan het eind van de Romeinse periode en het begin van de vroege Middeleeuwen is er weinig bewoning in Zeeland. Vondsten uit de vroeg-merovingische periode zijn schaars en komen vooral uit Aardenburg. Vanaf circa 675 wordt nieuw ontstaan kleigebied langzaam aan weer gekoloniseerd. Bewoning begint dan voornamelijk op de hoger gelegen (kleine) kreekruggen, hetgeen blijkt uit de recente opgraving van een ontginningsboerderij aan de Vrouwenpolderseweg bij Serooskerke ( ). Vanaf dat moment vindt er een continue bewoning plaats van de bewoonbare delen van het platteland. In nattere gebieden worden kleine woonterpen aangelegd, zoals bij Nieuwerkerk. De rijkdom van de verspoelde handelsnederzetting Walichrum tussen Oostkapelle en Domburg blijkt onder andere uit de grote hoeveelheden gouden en zilveren munten en sieraden die op het strand zijn verzameld. De belangrijkste overblijfselen en monumenten uit deze periode zijn de vijf cirkelvormige Karolingische ringwalburgen van Burgh, Domburg, Middelburg, Oost-Souburg en Oostburg. Deze burgen met aarden wallen en brede natte grachten werden aan het einde van de negende eeuw aangelegd ter bescherming van de bevolking tegen de invallen van de Vikingen, met uitzondering van de burg van Domburg, waarvan onlangs duidelijk is geworden dat deze al 60 jaar ouder is. Domburg, Middelburg en Oost-Souburg werden in de 10 de eeuw nogmaals versterkt. Binnen deze ringwalburgen ontstonden in de late 9 de en 10 de eeuw nederzettingen; dit was mogelijk ook in de andere burgen het geval. Late Middeleeuwen 1050 tot 1500 Vanaf het begin van de late Middeleeuwen (1050 tot 1500) neemt de bevolking in Zeeland sterk toe, mede in verband met de explosieve groei van de Vlaamse stedelijke centra van Antwerpen, Gent en Brugge en de latere groei van de Zeeuwse steden. Aanvankelijk gaat men het bestaande land met dijken tegen de zee beschermen, maar allengs gaat men offensief land aanwinnen om aan de behoefte aan landbouwproducten in de stedelijke centra te kunnen voldoen. In de 13 de eeuw heeft de Zeeuwse stedelijke elite nog een agrarische basis. Op het platteland is tot circa 1200 sprake van een continue bewoning in verspreide boerderijen, maar daarna vindt een breuk plaats, wordt het platteland opnieuw ingedeeld en verschuift een groot deel van de bewoning naar de reeds ontstane kerkdorpen, die vaak zijn gebouwd op een terp of op de hogere grote kreekruggen. Naast de huidige bewaard gebleven oude stads- en dorpskernen, die alle (circa 100) zijn opgenomen op de Archeologische Monumentenkaart van Zeeland, zijn er ook vele verdwenen nederzettingen, waarvan bijvoorbeeld de kasteelbergen in het buitengebied getuigen. Van deze meer dan 200 mottes uit die periode zijn er nog 40 als zichtbaar monument bewaard gebleven. Van de overige zijn vaak nog sporen in de bodem bewaard. Vaak gaat de kern van deze mottes terug op een oudere woonterp ter plaatse. 17

18 In deze periode ontstaan ook de vele haven- en handelssteden, met Middelburg vermoedelijk als oudste en opvolger van het vroegmiddeleeuwse Walichrum. In de nabijheid van de Vlaamse handelsgiganten Brugge, Gent en Antwerpen ontwikkelen zich belangrijke vissers- en handelshavensteden in Noord-Vlaanderen: Aardenburg, Sluis, Oostburg, Biervliet, Axel en Hulst. In de rest van Zeeland ontwikkelen zich ook zulke nederzettingen, met als belangrijkste Zierikzee, maar daarnaast nog een hele trits o.a. Vlissingen, Arnemuiden en later Veere, Goes, Yerseke, Biezelinge en Nieuwlande, Kortgene, Schakerloo, Tholen, Westenschouwen en Brouwershaven. Aardenburg, Middelburg en Zierikzee worden als eerste steden nog voor 1300 van een stadsmuur of -wallen voorzien. Dorpen en parochies worden gesticht, nieuwe kerken gebouwd en bestaande houten kerken in steen gebouwd en weer later uitgebreid. De eerste kloosters worden gesticht in de steden en op het platteland en in de steden wordt een diversiteit aan nieuwe publieke gebouwen opgetrokken, zoals stadhuizen, (markt)hallen en hospitalen. Door de offensieve bedijkingen, slecht onderhoud van dijken en binnendijkse moernering hebben stormvloeden en overstromingen vele dorpen en een aantal steden doen verdrinken en verlaten. In het Zeeuwse gebied kennen we er nu ongeveer 120; circa 45 daarvan zijn deels opgenomen op de monumentenkaart, deels bekend als vindplaats. Een aantal van deze archeologische resten bevinden zich in het buitendijkse getijdengebied. De verdronken dorpen zijn een voor Zeeland, maar eigenlijk voor heel Nederland, bijzonder verschijnsel. Segment IV: N i e u w e T i j d vanaf 1500 In de nieuwe tijd (vanaf 1500) hebben de ontwikkelingen in de dorpen en versterkte steden ook hun archeologische sporen nagelaten. In deze periode is vooral Zeeuws-Vlaanderen het strijdtoneel geweest van de Tachtigjarige Oorlog. Daarvan zijn zeven verdedigingslinies, de zogenaamde Staats- Spaanse Linies, 75 forten en schansen overgebleven. In deze periode ontstaat ook de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), waarvan de Kamer Zeeland, na Amsterdam, de invloedrijkste is. Vier steden in Zeeland hebben uit die geschiedenis nog resten op en in hun bodemarchief bewaard: Middelburg, Veere, Vlissingen en Zierikzee, maar in heel Zeeland zijn uit die periode de rijke erfenissen van de vele overzeese handelscontacten en importen bewaard gebleven, hetgeen onder andere blijkt uit de materiële cultuur met verre herkomsten. Ook ontstaat in deze periode de West- Indische Compagnie. De Zeeuwse inbreng daarbinnen was zeer groot. 10 hoogtepunten uit de Zeeuwse Archeologie 1. Eerste bewoners, neanderthalers: vondsten van oudste werktuigen en van skeletresten (afgietsels) van Krijn en mogelijke Neanderthalerkaak uit Ellewoutsdijk; Neanderthaler vuistbijlen uit particuliere collecties (Jan Meulmeester; vuistbijl Serooskerke (Schouwen); werktuigen uit de midden-steentijd (ZAD), gevonden op diverse locaties in en bij Zeeland van tot jaar geleden. Digitale kaart met vindplaatsen. Opstelling van bovengenoemde werktuigen en skeletresten in vitrine met impressieschildering van Neanderthalers op de achtergrond. In segment I 2. Boerderij uit de Late Steentijd: deze werd in 1957 bij Haamstede-Brabers opgegraven en blijkt het oudste voorbeeld van de Vlaardingercultuur ( voor Christus), die dus eigenlijk Haamstedecultuur had moeten heten. In het museum kan een maquette van de boerderij getoond worden en een klein deel op ware schaal worden nagebouwd. Neolitische vuursteen uit Haamstede- Brabers en overige locaties in Zeeland (indien mogelijk in een vitrine, in de vloer ingebouwd). 18

19 Videobeelden of fotomontage van de op neolithische wijze uitgevoerde reconstructie van de Haamstede-boerderij bij Zeewolde in 2012 (Universiteit Leiden). In segment I 3. Een rituele barbecue: De offerkuil, die in 2003 nabij Grijpskerke, werd opgegraven bevatte maar liefst 660 kilo aardewerk uit de Late IJzertijd (circa 175 voor Christus). Presentatie van een flink aantal potten (hele kastwand), andere vondsten en het gevonden hondenskelet tegen een decor van de opgravingstekeningen- en foto s. Reconstructie van een uit die tijd opgegraven boerderij, zoals de recent opgegraven boerderij bij Serooskerke op Walcheren. In segment I 4. Verering van Nehalennia: in 1647 werden op het strand bij Domburg de eerste exemplaren van altaarstukken, aan deze Gallo-Romeinse godin gewijd, gevonden. In 1980 werden er in de Oosterschelde nabij Colijnsplaat meer dan 100 opgevist. Diorama van tempel met originele votiefstenen (aanvragen bij RMO). Indien mogelijk één met een afbeelding van de godin en één met tekst waaruit blijkt dat hiermee het offerproces wordt afgesloten. Daar kan een film bij vertoond worden, waaruit het hele offerpreces blijkt (re-enactment in Archeon). Vogelvluchttekening van het tempelcomplex in Colijnsplaat en verwijzing naar de gereconstrueerde Nehalenniatempel in Colijsnplaat. In segment II 5. Castellum: in 1957 werden bij Aardenburg restanten gevonden van de castella die daar tussen 170 en 290 na Christus door de Romeinen zijn gebouwd, ter kustbewaking van het Romeinse Rijk. Vondsten uit de castella, zoals bronzen delen van paardentuig en ruiterspoor, beeldje Bacchus, etc. worden getoond bij een maquette waarin de ontwikkeling/diverse stadia van de castella 2 en 3 (gebaseerd op de recente onderzoeksgegevens) worden getoond. Speciale aandacht voor het recent ontdekte badhuis en een reconstructietekening van het tempeltje bij het castellum. Verwijzing naar de buitenlocatie (opgemetselde reconstructie van het westelijk poortgebouw) in Aardenburg. In segment II Bij dit item kan ook een deel specifiek worden ingericht met betrekking tot Aardenburg. Zie voor een verdere historische beschrijving hoofdstuk Productie van zout en andere zeeproducten: in 1982 werden bij s-heer Abtskerke de resten van een complex met zes multifunctionele ovens opgegraven, die een functie hadden in de productie van zout, visssaus en kalk. Zeeland was tot diep in de Middeleeuwen een belangrijke producent van zout. Er werd, naar Romeins recept, ook een mindere kwaliteit vissaus bereid, allec genaamd, op basis van zout en vis of schelpdieren. Ook hier kan een votiefsteen worden getoond, nu één met de focus op beroepen, zoals een handelaar in zout of een handelaar in vissaus. Er kunnen fragmenten van zoutcontainers worden getoond, bijvoorbeeld die in de Mortiere bij Middelburg zijn opgegraven, evenals steunmateriaal (rechthoekige en ronde kleispijkers) tegen een achtergrond van een uitvergrote foto van een ovencomplex ( s-heer Abtskerke). En om de handel te benadrukken kan opslagmateriaal (zoals amforen) en importmateriaal (zoals de drinkbekers uit Rijnland die in Koudekerke zijn gevonden) getoond worden. Op een grote kaart kan worden weergegeven waar zich de sporen van de zoutproductie in Zeeland bevinden (meer dan 40 locaties, waarvan maar liefst negen in Aardenburg). In segment II 7. Karolingische ringwalburgen: Zeeland heeft een unieke reeks 9 e -eeuwse vikingburchten: Oostburg, Middelburg, Domburg, Oost-Souburg en Burgh. De laatste twee zijn bewaard en gereconstrueerd. De ringwalburgen waren toevluchtsoorden voor de kustbewoners, als de Vikingen kwamen. Vondsten uit verschillende ringwalburgen, zoals benen voorwerpen (wolkammen) uit Oost- Souburg, houten voorwerpen uit Domburg en leren schoenen uit Middelburg kunnen worden 19

20 getoond bij een maquette van een Karolingische ringwalburg. Verwijzing naar Burgh en Oost- Souburg. In segment III 8. Mottekastelen: van de 10 de tot de 13 de eeuw kwamen deze kastelen op vliedbergen in heel Europa voor. In Zeeland zijn er, naar schatting, zo n 200 getraceerd. Dat is meer dan er in de rest van Nederland zijn gevonden. Een maquette toont een vliedberg en het omringend terrein. Er is een verwijzing naar het nagebouwd mottekasteel bij Museum Terra Maris in Oostkapelle. In segment III 9. Wereldhavens: In de late Middeleeuwen ontwikkelden zich havensteden, die (mede) de basis legden voor werelwijde expansie van de Republiek in de 16 de een 17 de eeuw. Sluis en Aardenburg waren concurrenten van Brugge. Ook Zierikzee, Middelburg en Veere telden mee. Presentatie van restanten uit de vroegere handelssteden tegen een decor van een uitvergroot schilderij van een stad en haven. Verwijzing naar verschillende havensteden als Vlissingen en Zierikzee. In segment III 10. Verdronken geschiedenis: Het Zeeuwse kleigebied telt naar verhouding de meeste verdronken nederzettingen van Europa. We tellen in Zeeland minstens 120 verdronken kerkdorpen inclusief enkele stadjes, naast vele tientallen verdronken buurtschappen en kapeldorpen. Het gaat om nederzettingen die ruwweg ontstonden in de periode Ze zijn weggevaagd door het water, veelal als gevolg van een stormvloed. Soms verdronk een dorp verschillende keren. Het werd dan op dezelfde plaats of een eindje verderop hersticht, of door zijn inwoners verlaten. In Zeeuws- Vlaanderen liggen behalve verdronken dorpen ook verschillende verdronken stadjes. Maar Zeelands meest legendarische verdronken stad is Reimerswaal, in de Oosterschelde bij de huidige Oesterdam. Presentatie van tinnen speelgoed, insignes en kledingsaccessoires uit verdronken dorpen in een evocatieve opstelling van een slik. Verwijzing naar Land van Saeftinghe. In segment III voorbeelden voor inrichting vaste tentoonstelling: nagebouwde boerderij, maquette van mottekasteel, vitrines op maat De collectie van het huidige Gemeentelijk Archeologisch Museum Aardenburg kan voor een groot deel worden heringezet in het nieuwe Archeologisch Museum Zeeland. De collectie is voor een groot deel afkomstig uit het Zeeuws Archeologisch Depot. Daar kan in eerste instantie ook de uitbreiding op de collectie worden gezocht, nodig in verband met de verbreding van de museale thema s. De Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, beheerder van de provinciale collectie, staat positief tegenover het beschikbaar stellen van depotmateriaal ten behoeve van tentoonstellen, mits het nieuwe museumgebouw straks voldoet aan de Museumnorm 2012 / ook het nieuwe museum zal worden opgenomen in het Museumregister Nederland (zie ook bij eerste opzet Programma van Eisen). Andere potentiële bruikleengevers zijn: het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden voor Nehalenniavotiefstenen (opgevist in Oosterschelde), het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen en ook het gemeentearchief van Sluis voor (kopieën van) topstukken. 20

21 7. Nieuw museum als voorbeeldproject voor Zeeuwse Ankers (Culturele Biografie van Zeeland) Op verzoek van de provincie Zeeland (in het kader van uitwerking provinciaal cultuurbeleid ) ontwikkelt de SCEZ momenteel het project Zeeuwse Ankers. In dit project worden verhalen verteld: verhalen bij landschappen, verhalen bij monumenten, verhalen bij voorwerpen in musea, verhalen over de mensen. In Zeeuwse Ankers kunnen inwoners en toeristen kennismaken met de vele gezichten van Zeeland en luisteren naar de vele verhalen uit Zeeland. Die worden vanaf dit jaar gepresenteerd op ankerplaatsen, plekken die van cultuurhistorische betekenis zijn. Het verhaal van Zeeland is op deze manier leesbaar, maar vooral ook beleefbaar. Op een aantal van die ankerplaatsen worden hedendaagse klapbanken geplaatst, opvolgers van de klapbanken die vroeger op centrale plaatsen in Zeeuwse dorpen en steden stonden en waar geklapt (gekletst) werd. De verhalen zijn ook te beluisteren via apps op de smartphone en via de website van Zeeuwse Ankers. Momenteel overlegt de SCEZ met Omroep Zeeland over het inzetten van korte filmpjes hierbij. En regelmatig rijdt de Erfgoedmobiel door Zeeland, van waaruit over de ankers wordt verteld. Zeeuwse Ankers legt verbintenis tussen landschappen, monumenten, archiefstukken, museumvoorwerpen, tradities, et cetera. Al wandelend of fietsend kunnen inwoners en toeristen van Zeeland via speciale routes ankers beleven. De ankerplaatsen kunnen ook worden ingezet voor culturele activiteiten zoals theater, muziek, beeldende kunst, poëzie en volkscultuur, voor demonstraties van oude ambachten en technieken, om tradities in ere te houden of om te herdenken. Verschillende thema s die hiervoor zijn benoemd, zullen in dit project worden ingezet als Zeeuws Anker met een bijpassende ankerplaats, zoals Verdronken Dorpen (bijvoorbeeld de Plompe Toren bij Koudekerke en Verdronken Land van Saeftinghe), Vliedbergen (bijvoorbeeld de vliedberg met mottekasteel in de heemtuin van Terra Maris), Ringwalburgen (Burgh en Oost-Souburg), Nehalennia (bijvoorbeeld de Nehalenniatempel in Colijnsplaat), Castellum (de opgravingslocatie in Aardenburg), VOC (Middelburg en Zierikzee), Opstand (forten en schansen in de Staats-Spaanse Linies). Het nieuwe Archeologisch Museum Zeeland kan een belangrijke positie gaan innemen binnen dit project Zeeuwse Ankers, doordat het op allerlei wijze verbintenis legt met gebeurtenissen uit de geschiedenis van Zeeland, met locaties waarop die gebeurtenissen nog goed waarneembaar zijn en met de actualiteit (nieuwe opgravingen, nieuwe ontwikkelingsprojecten). verwijzingen naar ankerplaatsen als Plompe Toren, Verdronken Land van Saeftinghe of mottekasteel bij Terra Maris Het museum moet in verband met onderwijstoepassingen ook goed aansluiten bij de hoofdlijnen van de Canon van Nederland ( en de Canon van Zeeland ( en in de museale settings aansluiten bij vensters uit beide Canons. V.w.b. de hoofdlijnen is er aansluiting met de eerste acht van de veertien hoofdlijnen. Vensters die straks geopend zullen worden in het Archeologisch Museum Zeeland zijn bijvoorbeeld het Land van Saeftinghe (1), de 21

22 Nehalenniatempel (2), de Ringwalburg (4), Vliedberg (5), Abdij (Kerken, Kloosters, St. Baaf) (6), Zoutzieden (8), Slot Moermond (Kastelen, Mottes) (9), VOC (20) en ondergang Reimerswaal (25). 8. Positie museum t.o.v. andere archeologische musea en profilering toekomstig publiek Nederland kent een zeer hoge museumdichtheid en de meeste musea hebben een sterk historisch karakter. Daarbinnen nemen de archeologische musea een belangrijke plaats in. Er zijn grotere archeologische musea, sterk gericht op het tonen van voorwerpen uit opgravingen, zoals het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden, openluchtmusea zoals het Archeon in Alphen aan den Rijn (sinds enkele jaren met als extra het Archeologiehuis Zuid-Holland), themamusea zoals het Thermenmuseum in Limburg en veel locale archeologische musea zoals dat van Aardenburg. Ook zijn er musea met grote archeologische presentaties die een sterk eigen identiteit hebben zoals het Drents Museum in Assen. De archeologie van Zeeland komt in de landelijke musea niet erg ruim aan bod. Het RMO heeft veel aandacht voor Nehalennia, maar brengt de meeste hiervoor genoemde Zeeuwse thema s vrijwel niet in de aandacht. Kijken we specifiek naar het museumlandschap in Zeeland, dan is er onder de circa 45 musea slechts één specifiek archeologisch: Aardenburg. Wel hebben 15 musea in Zeeland archeologische presentaties. Een Zeeuwsbreed archeologisch overzicht is er tot op heden niet. In Aardenburg kan hierin worden voorzien. In Oost-Vlaanderen kan aansluiting worden gezocht bij de Provinciaal Archeologische Musea in Ename en Velzeke en in West- Vlaanderen bij het Romeins-Archeologisch Museum in Oudenburg en Archeologiemuseum in Brugge. maquette (PAM Velzeke) interactieve media (PAM Ename) evocatieve opstelling (PAM Ename) Uit de Erfgoedbalans van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: De publieke belangstelling voor archeologische presentaties is in de periode toegenomen. Ruim een kwart van de bevolking heeft in 2004 een opgraving of archeologische presentatie bezocht. Als onderscheid wordt gemaakt naar diverse persoonskenmerken, blijkt dat hoger opgeleiden, mannen, inwoners van het noorden en de leeftijdsgroepen boven de 55 jaar relatief vaak een archeologisch object of museum bezoeken. De belangstelling voor archeologie ligt onder Nederlanders ruim boven het gemiddelde van 13% in de EU15-landen. Volgens de meting van Eurostat ging 21% van de Nederlanders in 2001 naar een archeologische presentatie. Alleen de Denen en de Luxemburgers gingen vaker. Archeologische presentaties (opgravingen, exposities en musea, reconstructies, reconstructieparken, monumenten) konden in de periode op een groeiende publieke belangstelling rekenen. Vooral archeologiemusea, oudheidkundige reconstructies en archeologische monumenten trokken meer belangstellenden (zie de tabel). Tijdens een enquête in 2004 zei ruim een kwart van de bevolking een opgraving of andere archeologische presentatie te hebben bezocht. Veelal waren dat 22

23 incidentele bezoeken; een veel kleinere groep van ongeveer 2% van de bevolking bracht minimaal één keer per kwartaal een bezoek. Bijgaande tabel geeft een overzicht van het percentage Nederlanders van 25 jaar en ouder dat in 1996 en 2004 in de voorgaande twaalf maanden ten minste één archeologisch object of museum had bezocht, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen diverse persoonskenmerken. Hieruit blijkt dat hoogopgeleiden vaker komen kijken bij archeologische presentaties dan laagopgeleiden. De archeologische belangstelling is hoger onder mannen dan onder vrouwen, vooral voor opgravingen en archeologische monumenten. De archeologische belangstelling varieert ook naar regio: inwoners van het noorden komen veel vaker met archeologische presentaties in aanraking dan mensen uit de rest van Nederland. Dit zal te maken hebben met een groter aanbod aldaar (vooral de hunebedden en terpen). De verschillen tussen leeftijdsgroepen wijzen op een vergrijzing van het publiek. Waren in 1996 personen tussen de 35 en 65 jaar nog oververtegenwoordigd, in 2004 gold dat voor de leeftijdsgroepen boven de 55 jaar. Qua bezoekersprofiel en -potentieel kan het Archeologisch Museum Zeeland zich richten op: - De in archeologie en (cultuur)historie geïnteresseerde inwoners van Zeeland. Uit meerdere in de afgelopen 10 jaar in Zeeland uitgevoerde onderzoeken naar de zichtbaarheid en beleefbaarheid van cultureel erfgoed in de provincie, blijkt dat gemiddeld 37% van de Zeeuwen aangaf afgelopen twaalf maanden eens of vaker een museum te hebben bezocht. En dat stemde goed overeen met landelijke cijfers. Omgerekend vanuit het totaal aantal inwoners van Zeeland wonen in deze provincie ruim bezoekers die afgelopen jaar een museum (al dan niet in Zeeland) hebben bezocht. En uit recente rapportage van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat de doelgroep van in musea geïnteresseerde Nederlanders (en dat zal in Zeeland niet wezenlijk anders zijn) groter is dan de groep die ook werkelijk tot bezoek overgaan, namelijk 53%. Waarom gaan de mensen dan niet. Dat is bijna in een excuus samen te vatten: Het komt er gewoon niet van. We hebben tegenwoordig volle agenda s. Kunst, cultuur en dus ook museumbezoek zijn daarin kleiner wordende stipjes. Willen musea meer bezoekers ontvangen, dan zullen zij de interesse daarvoor weer echt moeten aanwakkeren. Want hoe groter de interesse, hoe groter de kans dat mensen tot een bezoek overgaan. Museumbezoek moet een plek krijgen in de hoofden van mensen, maar vooral ook in hun agenda. De bandbreedte zit m dus in het verschil tussen de 37% die nu al gaat en de 53% die aangeeft geïnteresseerd te zijn in musea. Vermeng je de eerder vermelde percentagegegevens over bezoek aan archeologische tentoonstellingen met de percentagegegevens over bezoek aan musea, dan zou het gaan om ruim Zeeuwen die geïnteresseerd zouden kunnen zijn in een bezoek aan het nieuwe museum in Aardenburg. Die zul je niet ieder jaar opnieuw binnen halen, maar je kunt wel rekenen op een aandeel herhalingsbezoekers. Dat heeft alles te maken met een aantrekkelijke programmering van tentoonstellingen en evenementen. Uitgaande van 25% herhalingsbezoek zou het museum mogen rekenen op jaarlijks zo n Zeeuwse bezoekers. Indien het museum in PR-uitingen duidelijk laat blijken dat het er door de eeuwen heen veel zuidelijke invloed was op het bodemarchief van Zeeland en de in Aardenburg getoonde voorwerpen (zie hoofdstuk 5), kan het museum haar aantrekkingskracht op bezoekers uit Vlaanderen versterken. - De toeristen in Zeeland en wellicht voor een deel ook uit de Vlaamse kuststrook. Volgens het Kenniscentrum Kusttoerisme neemt het aantal toeristen vanuit Nederland dat Zeeland bezoekt, 23

24 zowel als het aantal buitenlandse toeristen de laatste jaren gestaag toe. De laatste cijfers zijn afkomstig uit de Toeristische Trendrapportage 2011/2012. In 2011 bezochten 1,3 miljoen Nederlands toeristen Zeeland en buitenlandse toeristen. De trend wordt voorspeld dat het aantal Nederlandse toeristen zal toenemen, die vanwege de bezuinigingen op het vakantiebudget minder op buitenlandse vakantie zullen gaan. De meeste vakantiebesteding speelt zich af in de buitenruimte: strand, waterrecreatie, fietsen, wandelen, funshoppen. Toch lijkt ook in deze groep een aandeel van 31% geïnteresseerd in het bezoeken van bezienswaardige gebouwen, wat we gemakshalve maar even gelijk stellen aan musea. Uit recent onderzoek van Toerisme Vlaanderen weten we dat deze trend zich ook voordoet aan de Oostkust van de Vlaamse kuststrook, zij het dat wel moet worden vermeld dat de aantallen vakantiegangers hier de afgelopen jaren wel wat zijn afgenomen. Uit de jaarlijkse inventarisatie van de SCEZ van de bezoekcijfers van Zeeuwse musea weten we dat 41 Zeeuwse musea in 2012 gezamenlijk bezoekers trokken. Het lijkt of de Zeeuwse musea daarmee nog lang niet het maximale aan bezoekers uit de toeristische sector hebben gehaald. De musea gaven zelf de kwakkelzomer en toch ook de recessie als oorzaak. De grotere dagattracties in Zeeland vertonen in de afgelopen jaren een vrij stabiel beeld in bezoekersstromen. Kijk je specifiek naar het aanbod in de regio West-Zeeuws-Vlaanderen (het directe gebied rondom Aardenburg) dan valt op dat er ten opzichte van het aantal toeristen nog niet heel veel dagattracties zijn. Nu zal het nieuwe Archeologisch Museum Zeeland zich niet snel tot dagattractie kunnen profileren, maar er lijkt wel markt voor aantrekkelijke arrangementen: te denken valt bijvoorbeeld aan een combi Bezoek museum / bezoek St. Baafskerk (waar wellicht dan kleine optredens kunnen plaatsvinden) / wandeling / lunch in een restaurant. Een eerste inschatting is dat het nieuwe museum vanuit de toeristische sector op zo n bezoekers zou mogen rekenen. - Het onderwijs, zowel scholen voor basis- als voor voortgezet onderwijs. Op het einde van hoofdstuk 7 is aangegeven dat met de voorgestelde vaste tentoonstellingen er een sterke relatie is met zowel de hoofdlijnen van de Canon van Nederland en de Canon van Zeeland, evenals de vanuit de Zeeuwse Canon geboden vensters, bijvoorbeeld het Land van Saeftinghe (1), de Nehalenniatempel (2), de Ringwalburg (4), Vliedberg (5), Abdij (Kerken, Kloosters, St. Baaf) (6), Zoutzieden (8), Slot Moermond (Kastelen, Mottes) (9), VOC (20) en ondergang Reimerswaal (25). Museumbezoek vanuit het basisonderwijs valt in Zeeland onder de cultuurmenu s van de regionale centra voor cultuureducatie. In deze menu s is (begrijpelijk) veel accent gelegd op de kunstzinnige onderdelen. Museumbezoek is op zichzelf een culturele activiteit (en hoort dus bij het cultuurbeleid van de school), maar het bezoek sluit ook goed aan bij de omgevingsgeschiedenis is de doorlopende leerlijn. Voor het voortgezet onderwijs valt ook te denken aan het (met partnerorganisaties) ontwikkelen van arrangementen, bijvoorbeeld een bezoek aan het museum in de ochtend en s middag naar het Verdronken Land van Saeftinghe (aan te bieden met Het Zeeuwse Landschap). Vanuit de ons bekende cijfers over schoolbezoek uit vergelijkbare musea, schatten wij het toekomstig aantal leerlingen op Met deze drie doelgroepen (individuele inwoners en toeristen van Zeeland met interesse voor archeologie -al dan niet in klein groepsverband- en groepen uit zowel het basis- als voortgezet onderwijs) zou het museum een bezoekerspotentieel van circa bezoekers kunnen nastreven. 24

25 9. Nieuwe organisatie en exploitatie Het Archeologisch Museum Zeeland* 1 zal worden geëxploiteerd vanuit een nieuw op te richten stichting. Wij adviseren de oprichters van deze stichting om in de statuten het oprichten en in stand houden van een museum centraal te stellen: het middels een museum bevorderen van de kennis van en de belangstelling voor archeologie in Zeeland. Dat is voor het Museumregister van groot belang. Op basis van de door het gemeentebestuur goed te keuren statuten van de nieuwe stichting en een inrichtings- en exploitatieplan is de gemeente Sluis bereid jaarlijks een subsidie van euro beschikbaar te stellen. Onder de basiskosten voor exploitatie vallen ook de kosten voor het aanstellen van een beheerder. Indien de nieuwe stichting wekelijks uren van de beheerder beschikbaar stelt aan de gemeente voor beheerstaken in het Belfort in Sluis, is de gemeente bereid uren beschikbaar te stellen van een gemeentelijk conservator. Wij adviseren hierbij uit te gaan van 0,4 fte uitwisseling. Het Archeologisch Museum Zeeland beschikt dan over basiscapaciteit van een conservatorschap voor het voorbereiden van tentoonstellingen en evenementen, ontwikkelen educatieve activiteiten, collectiebeheer en algehele beleidsvoorbereiding. Voor wat betreft de beheerscapaciteit adviseren wij uit te gaan van 1,0 fte (waarvan dan in de praktijk 0,6 beschikbaar voor het museum). Het museum zal daarnaast moeten kunnen gaan rekenen op een grote groep vrijwilligers die zullen gaan bijdragen aan de openstelling van het museum (inclusief museumwinkel en -café, ontwikkelen van tentoonstellingen* 2 en evenementen, educatieve begeleiding, groepsontvangsten en rondleidingen, collectiebeheer, publiciteit en promotie, beheerstaken. Hiervoor moet al snel gerekend worden op een bestand van minimaal 40 vrijwilligers. Uitgaande van een bezoekersaantal van per jaar (voor de opbouw hiervan: zie hoofdstuk 8) schatten wij de inkomsten uit entree in op jaarlijks 30 à euro. Voor bijzondere tentoonstellingen en evenementen als Levende Geschiedenis zal het museum mogen rekenen op eenmalige subsidies van fondsen en sponsoren. Toch lijkt een structurele aanvulling op de jaarlijkse inkomsten, middels verhuur, betaalde dienstverlening en bijdragen van vaste sponsoren en donateurs noodzakelijk. Op de Markt voor het Archeologisch Museum Zeeland kunnen jaarlijks presentaties Levende Geschiedenis plaatsvinden * 1 De voorlopige naam van het museum is Archeologisch Museum Zeeland. Streven is om het museum eind 2014 te openen met een specifiekere naam. Eerste suggestie: Zeelandica. * 2 Streven is om jaarlijks een nieuwe wisseltentoonstelling te presenteren. Wat eerste ideeën: - De Zeeuwse Munt Eten en drinken in de Romeinse tijd - Kleding en sieraden in de Middeleeuwen - Een rondje Zeeland - spraakmakende archeologische opgravingen uit de afgelopen jaren - Uit eigen bodem - inwoners van Zeeland tonen archeologische vondsten uit eigen tuin of akker - Zeeland en Vlaanderen 25

26 10. Eerste opzet Programma van Eisen voor realisatie museumconcept - Museum is de hoofdbestemming van het gebouw, maar daarnaast ook ruimte voor andere activiteiten (lezingen, concerten, huwelijksvoltrekkingen)*. De uitstraling van de verschillende ruimten moet echter in overeenstemming zijn. - Gebouw moet een cultureel ontmoetingscentrum voor Aardenburg worden*. - Museum moet 50 tot 100 personen tegelijk kunnen ontvangen (entreegebied en groepsruimte minimaal 50 m2). Voorzieningen als garderobe en toiletten (3x2, waarvan één combi met invalide) moeten hierop inspelen. - De museale ruimten moeten voldoen aan de Museumnorm 2012, de toetsingeisen van het Museumregister Nederland ( v.w.b. klimaatbeheersing (temperatuur, licht, lucht, vocht), veiligheidszorg en toegankelijkheid. Het gebouw beschikt over een elektronisch alarmsysteem, welke op het eerste zicht geschikt lijkt om ook voor museale doeleinden in te zetten (nadere inspectie door MuSeCo). Voor klimaatbeheersing kan mobiel apparatuur worden ingezet. - Museum moet een laagdrempelige uitstraling hebben. Aan de buitenzijde uitnodigend om naar binnen te gaan (transparante blow ups op ramen met archeologische afbeeldingen). Museum moet ook letterlijk zo laagdrempelig mogelijk zijn, ofwel goed toegankelijk voor minder validen. - Er wordt gestreefd naar 400 m 2 tentoonstellingsoppervlak binnen het gebouw. Bij een berekening van 900 euro per m 2 voor basisinrichting van vaste tentoonstelling, is een inrichtingsbudget ad euro exclusief BTW nodig. Bij wat uitgebreidere inrichting (bijvoorbeeld veelvuldig gebruik van nieuwe media) wordt veelal per m 2 aangehouden, wat neerkomt op een benodigd inrichtingsbudget ad euro. Wij geven hier slechts een indicatie op basis van een veel gehanteerde berekeningsconstructie voor museale inrichting. Natuurlijk kun je ook een aparte optelsom maken van de in ons tentoonstellingsvoorstel genoemde elementen als een introductiefilm of maquettes (gemiddeld budget voor een audiovisual op drie schermen is euro, gemiddeld budget voor een maquettetafel, waar je met een groep om heen kunt staan, is euro, etc.). De indicatie is bedoeld om aan te geven dat er op het vanuit de gemeente Sluis beschikbaar gestelde budget voor de verbouwing en inrichting van het voormalige stadhuis nog aanvulling moet komen. Dit museumconcept geeft de adviesgroep een document om verdere verkenning op aanvullende financiering te doen. Die verkenning kan zich richten op de provincie Zeeland (het nieuwe museum gaat een duidelijke rol spelen in het museumbestel voor heel Zeeland en sluit aan bij het provinciale project Zeeuwse Ankers), bij Europese subsidieprogramma s, bij enkele cultuurfondsen (te denken valt in ieder geval aan het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland) en bij een aantal potentiële sponsoren. - Er moet ruimte worden gereserveerd voor educatieve activiteiten. Vooralsnog zijn deze in het auditorium gepland, maar een aantrekkelijker optie zou zijn de zolderverdieping van de oudbouw bij het museum te betrekken. - Tentoonstellingen moeten autonoom te bezoeken zijn en inrichting moet geen toezicht op de zaal zelf vereisen (wel camerabewaking). Museumopenstelling moet kunnen worden georganiseerd met twee à drie medewerkers (beheerder + twee vrijwilligers): één bij kassa/winkel (vaste positie), één à twee publieksbegeleiders (ambulant) - Geen uitgebreide eigen horeca in het gebouw. Kleinschalig museumcafé in het entreegebied en een buffet in het auditorium. Samenwerking met locale horeca bij ontvangst bij grotere gezelschappen*. Voor diners moet auditorium kunnen worden omgebouwd. - In het entreegebied van het museum moet een VVV-agentschap worden ondergebracht. 26

27 - Uiterlijk moet het gebouw de huidige uitstraling behouden. Het is een fraai voorbeeld van wederopbouwarchitectuur (historiserend, Delftse school) in de regio. De blauwe kleur kan worden teruggebracht naar houtkleur. - Oplevering van het Archeologisch Museum Zeeland in december De Markt voor het museum leent zich goed voor jaarlijks evenementen op het gebied van Levende Geschiedenis. Voor wat meer kleinschaliger activiteiten, zoals demonstraties van oude ambachten en experimentele archeologie leent zich ook het terrein achter het museum goed (en zoals eerder aangegeven ook de zolderverdieping van het gebouw). * Dit alles met instemming van de gemeenteraad van Sluis SCEZ, 4 juni