Afdeling Diëtetiek. Variatielijst voor het dieet bij Diabetes Mellitus

Transcriptie

1 Afdeling Diëtetiek Variatielijst voor het dieet bij Diabetes Mellitus

2 Inleiding Afwisseling in de voeding is belangrijk, het zorgt ervoor dat u met plezier en smaak blijft eten. Ook zorgt het ervoor dat u alle noodzakelijke voedingsstoffen binnen krijgt. Bij het diabetesdieet kunt u variatie binnen uw maaltijden aanbrengen door een voedingsmiddel met koolhydraten uit het dagmenu weg te laten en te vervangen door een ander voedingsmiddel met ongeveer evenveel koolhydraten. De totale hoeveelheid koolhydraten in de maaltijd dient u ongeveer gelijk te houden. Hiervoor kunt u deze variatielijst gebruiken. Variatielijst Brood Brood bevat koolhydraten, eiwitten, voedingsvezels, diverse vitamines en mineralen. Voedingsvezelrijke of volkoren broodsoorten hebben de voorkeur. In plaats van 1 snee brood (±15 gram koolhydraten) kunt u nemen: - 2 (volkoren) beschuiten - 2 (volkoren) knäckebröd - 2 snee koolhydraatarm brood - 3 stukjes stokbrood - ½ krentenbol - ¾ snee krenten- of rozijnenbrood ml pap zonder suiker ml yoghurt met 1 eetlepel muesli Wanneer u 1 snee brood als tussendoortje neemt kunt u deze ook vervangen door: - 1 dunne plak (volkoren) ontbijtkoek - 2 volkorenbiscuitjes - 1 tarwebiscuit met vruchtenvulling (Evergreen, Fruitkick ) - 1 pakje met 2 Sultana s - 3 rijstwafels - 1 portie fruit - 4 toastjes met hartig beleg. Halvarine, margarine, roomboter en olie Halvarine, margarine, roomboter en olie bevatten geen koolhydraten, zij bestaan bijna alleen uit vet. Het is belangrijk om op uw vetgebruik te letten, zowel op de totale hoeveelheid vet als op het soort vet. Vetten zijn nodig in een gezonde voeding, ze leveren energie, vitamine A, D en E en zijn bouwstoffen voor het lichaam. Een vrouw heeft minimaal 50 g vet per dag nodig en mannen 65 gram. Als u wilt afvallen of u moeite heeft om op een gezond gewicht te blijven, eet dan niet meer dan bovenstaande hoeveelheden want vet levert wel veel calorieën. Er is gezond vet (onverzadigd vet) en minder gezond vet (verzadigd vet). 2

3 Verzadigd vet kan het cholesterol gehalte in het bloed laten stijgen en dit verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Roomboter en margarine in een wikkel zijn minder geschikt in verband met de hoeveelheid verzadigd vet. De voorkeur gaat uit naar de vetten uit kuipjes of flessen, deze bevatten meer onverzadigde vetten. Aan halvarine en margarine wordt vitamine A en D toegevoegd. Besmeer daarom elke snee brood. Kaas Kaas bevat geen koolhydraten, maar wel veel verzadigd vet. Niet alle kazen zijn even vet. De voorkeur gaat uit naar magere kaassoorten. Minder vette kaassoorten zijn 20+, 30+ en 40+ kaas, magere smeerkaas en Zwitserse strooikaas. Ook cottage cheese bevat geen koolhydraten en weinig vet en is lekker in combinatie met bijvoorbeeld tomaat of kruiden. Vleeswaren Vleeswaren bevatten in de regel geen of weinig koolhydraten. De magere soorten hebben de voorkeur. Magere vleeswaren zijn fricandeau, ham, rosbief, kalkoenfilet, kipfilet, magere rollade, filet American, casselerrib, gekookte (ongelardeerde) lever, rookvlees, tong, zelfbereid mager vlees of kip zonder vel. Eet de vettere soorten bij uitzondering. Vette vleeswaren zijn: alle worstsoorten, bacon, spek paté, pekelvlees, zure zult en gebraden gehakt. Zoet broodbeleg Zoet brood beleg bevat koolhydraten en soms ook vet. In plaats van halvajam of light jam ( ± 4 gram koolhydraten) kunt u kiezen voor: - appelschijfjes - aardbeien - plakjes banaan. In plaats van jam (± 10 gram koolhydraten) voor 1 snee kunt u nemen: - (appel)stroop - honing - marmelade - vruchtenhagelslag - (gestampte) muisjes. Bij uitzondering kunt u kiezen voor chocoladepasta, -hagelslag of -vlokken, deze bevatten namelijk meer verzadigd vet. Overig broodbeleg Naast kaas, vleeswaren en zoet broodbeleg zijn er nog andere mogelijkheden voor beleg op brood. Verse groente en groentespread leveren geen of weinig vet en vrijwel geen koolhydraten. Ook pindakaas en ongezoete notenpasta bevatten weinig koolhydraten, maar wel veel vet. U kunt deze naar wens gebruiken. Ei Ei bevat geen koolhydraten. 3

4 Melk en melkproducten Melkproducten bevatten koolhydraten (melksuiker), eiwitten en (verzadigd) vet. Bij de keuze van melk of melkproducten hebben de magere of halfvolle soorten de voorkeur. In plaats van 1 beker (250 ml) halfvolle melk (12 gram koolhydraten) kunt u nemen: - 1 beker (300 ml) karnemelk - 1 beker (300 ml) yoghurtdrank zonder toegevoegd suiker - 1 schaaltje (300 ml) yoghurt - 1 schaaltje (250 ml) magere vruchtenyoghurt zonder toegevoegd suiker - 1 schaaltje (150 ml) vla zonder toegevoegd suiker. Een scheutje koffiemelk bevat per kop koffie 1 gram koolhydraten. Bij normaal gebruik van koffie is dit te verwaarlozen. Kies bij voorkeur halfvolle koffiemelk in plaats van volle koffiemelk of koffieroom. Koffiecreamer bevat veel verzadigd vet en 5 gram koolhydraten. Deze kunt u beter bij uitzondering gebruiken. Magere kwark en cottage cheese bevatten geen koolhydraten en weinig vet. U kunt ze eventueel vermengen met bijvoorbeeld tomaat, bieslook, peterselie, ui, peper, kerrie, of andere kruiden. Soep Soep kan bij de maaltijd worden genomen, maar ook als tussendoortje. Bouillon of heldere soep met groenten en vlees bevat nauwelijks koolhydraten. Een kop gebonden soep (bijvoorbeeld met vermicelli, bloem of rijst) bevat wel koolhydraten (± 8 gram) en kan bij een warme maaltijd gebruikt worden in plaats van 1 aardappel. Een peulvruchtensoep kan de gehele warme maaltijd vervangen (zie ook de vervanging van aardappelen ). Vlees, kip, vis en vleesvervangers Vlees, kip en vis bevatten geen koolhydraten, tenzij bij de bereiding bloem of paneermeel toegevoegd is, zoals bijvoorbeeld bij gehakt, een gepaneerde schnitzel of een lekkerbekje. Kies bij voorkeur: - magere vleessoorten, zoals magere runderlappen, tartaar, biefstuk, entrecote, mager rundergehakt, fricandeau, varkensfilet, varkenshaas, magere hamlappen, mager lams- of kalfsvlees, - kip (zonder vel) en kalkoen - magere vissoorten, zoals kabeljauw, koolvis, schelvis, schol, bot, forel, tong, tarbot, poon, tonijn, wijting en mosselen - vette vissoorten, zoals verse zalm, haring en makreel. Aanbevolen wordt om 2-3 keer per week vis te eten, waarvan in elk geval 1 keer vette vis. Kies bij uitzondering: hamburger, slavinken, schouderkarbonade of worst, vissticks, lekkerbekje of kibbeling. 4

5 Vegetarische vleesvervangers bevatten koolhydraten. Op de verpakking van de kant en klare vleesvervangers staat de hoeveelheid koolhydraten per portie. De hoeveelheid koolhydraten kan per portie behoorlijk verschillen. Jus of saus Vetten en oliën leveren geen koolhydraten. Ze bestaan voor % uit vet. Oliën en vetten in flessen, flacons en kuipjes bevatten onverzadigd vet. Deze hebben de voorkeur bij het bereiden van de maaltijd. Hoe zachter het vet, hoe beter. U kunt magere jus maken door per persoon 1 eetlepel (15 gram) margarine, bak- en braadvet of olie te gebruiken bij de bereiding van het vlees of kip. Na het braden kunt u hier water aan toevoegen en de jus verder op smaak brengen met een gesnipperd uitje, tomaat, kruiden en specerijen. Voor saus kunt u het beste uitgaan van magere bouillon of halfvolle melk. Als bindmiddel kunt u aangemengde bloem of maïzena gebruiken. Deze sauzen bevatten bij matig gebruik kleine hoeveelheden koolhydraten. Let op: hoe dikker de saus hoe meer koolhydraten de saus bevat. Rode sauzen bevatten, in tegenstelling tot witte sauzen, weinig tot geen vet, maar wel meer koolhydraten. Halvanaise, sla- of fritessaus zijn minder vet dan mayonaise. Aardappelen en vervanging Aardappelen en vervangers zoals rijst, mie en pastasoorten zijn de belangrijkste koolhydraatleveranciers van de warme maaltijd. In plaats van 2 kleine ( 100 gram) gekookte aardappels (16 gram koolhydraten) kunt u nemen: - 2 opscheplepels (100 gram) aardappelpuree of stamppot - 1½ opscheplepels (60 gram) gekookte pasta - 1½ opscheplepels (90 gram) gekookte bruine bonen - 1 opscheplepel (50 gram) gekookte (zilvervlies)rijst - 3 opscheplepels (90 gram) gekookte couscous - 1 kop (200 ml) peulvruchtensoep - 1 kleine opscheplepel (40 gram) patates frites - 1 snee brood - 3 stukjes stokbrood. Zilvervliesrijst en volkoren pasta bevatten meer vezel dan de witte soorten en hebben daarom de voorkeur. Groenten Verse groenten bevatten weinig koolhydraten, maar volop vezels, vitamines en mineralen. U kunt alle soorten verse groenten (rauw of gekookt) nemen, diepvriesgroente zonder saus en groenten uit blik of glas. Gemiddeld levert een opscheplepel (50 gram) groente 2 gram koolhydraten. Aanbevolen wordt dagelijks een flinke portie groenten te gebruiken ( gram). Dit kan bij de warme maaltijd, maar het kan ook als rauwkost bij de 5

6 lunch of tussendoor gegeten worden. Diaconessenhuis Leiden Doperwten, maïs en schorseneren bevatten meer koolhydraten, 5-9 gram per opscheplepel (50 gram). Hiervan kunt u minder nemen of ze inpassen in uw dieet door een aardappel minder te nemen. Peulvruchten zijn geen vervangers van groente, omdat ze veel zetmeel en geen vitamine C bevatten. U kunt ze wel eten in plaats van aardappelen (zie ook de vervanging van aardappelen ). Appelmoes, stoofpeertjes, stoofappeltjes en gedroogde vruchten zijn geen vervanging van groente en bevatten veel koolhydraten (rond de 25 gram koolhydraten per schaaltje van 150 gram). Bladgroente kan licht gebonden worden met maïzena, aardappelmeel of bloem. Rauwkost, augurken en zilveruitjes kunnen altijd extra worden gebruikt. Voeg liever geen boter, olie of vette saus toe aan de groente of rauwkost. Fruit Fruit bevat koolhydraten, vezels, vitamines en mineralen. Fruit kunt u niet onbeperkt eten. Gebruik 2-3 porties per dag, ingepast in uw dieetadvies. Kies bij voorkeur voor vers fruit. Elke fruitsoort heeft een andere samenstelling. Varieer volop met verschillende soorten om zoveel mogelijk verschillende voedingsstoffen binnen te krijgen. Een gemiddelde portie (150 gram) fruit bevat ± 15 gram koolhydraten en kan bestaan uit: - 1 middelgrote appel - 1 sinaasappel - 1 grapefruit - 1 kleine peer - 1 kleine banaan - 1 grote perzik - 1 schijf verse ananas - 3 mandarijnen - 2 nectarines - 2 kiwi s - 4 pruimen - 7 verse of gedroogde abrikozen - 1 klein trosje (100 gram) druiven - ¼- ½ (100 gram) mango - 1 klein schaaltje (125 gram) kersen - 1 schaaltje aalbessen, aardbeien, bramen of frambozen met eventueel 2 theelepels suiker - 1 glas (150 ml) sinaasappelsap of grapefruitsap - 1 schaaltje (100 gram) vruchten op eigen sap. 6

7 Nagerechten Melkgerechten zoals yoghurt, kwark, pudding en vla bevatten calcium, eiwit en koolhydraten (melksuiker). En vaak ook toegevoegde koolhydraten in de vorm van suiker. Het koolhydraatgehalte is dan ook erg wisselend. Kies bij voorkeur de magere of halfvolle soorten. In plaats van 1 schaaltje (150 ml) vla met suiker (±20 gram koolhydraten) kunt u nemen: - 1 schaaltje magere of halfvolle yoghurt met 2 eetlepels muesli - 1 schaaltje magere of halfvolle (kant en klare) vruchtenyoghurt - 1 schaaltje magere of halfvolle yoghurt met 1 portie vers fruit - 1 schaaltje pap met 2 theelepels suiker, honing of stroop - 1 schaaltje vruchtenkwark - 1 klein schaaltje appelmoes of stoofpeertjes. Kies bij uitzondering: - 1 ½ bolletje sorbetijs - 1½ bolletje yoghurtijs - 1 bolletje room- of schepijs - 1 waterijsje Gebak, koek en snoep Als tussendoortje bij de koffie of thee kunt u kiezen voor zoetigheid. Deze extraatjes leveren altijd koolhydraten. Een tussendoortje (15 gram koolhydraten) kan bestaan uit: - 2 volkoren biscuitjes - 2 speculaasjes - 2 kleine koekjes - 1 dunne plak (volkoren) ontbijtkoek - 3 lange vingers - 3 snoepjes, dropjes of zuurtjes - 1 Evergreen - 1 pakje met 2 Sultana s. Gebak en grote koeken bevatten vaak veel koolhydraten en veel vet. Deze kunt u beter bij uitzondering gebruiken. Om deze in uw dieet in te passen zult u uit uw basisdagmenu iets anders moeten laten staan. Het gebruik van speciale producten voor diabetes patiënten, zoals suikervrije chocolade, gebak en koek, is af te raden. Borrelhapjes Als er voor de gezelligheid bij de borrel wat lekkers op tafel komt, bevat dit vaak koolhydraten en veel vet. Voor ±15 gram koolhydraten kunt u een keuze maken uit: - 5 eetlepels (100 gram) noten of pinda s - 2 eetlepels (40 gram) studentenhaver - 4 toastjes met bijvoorbeeld groentesalade, kaas of vleeswaren 7

8 - 5 bitterballen - 2 handjes (20 gram) Japanse mix - 1 klein zakje chips. Diaconessenhuis Leiden Snacks Een snack bij de lunch eet iedereen wel eens, maar deze bevat vrijwel altijd koolhydraten en vaak veel (verzadigd) vet. Ook hierbij het advies dit bij uitzondering te gebruiken. In plaats van 2 sneetjes brood met halvarine, waarvan 1 met hartig beleg en 1 met zoet beleg (40 gram) koolhydraten) kunt u nemen: - 1 snee brood met een bolletje huzarensalade en een appel - 1 stokbroodje gezond - 1 snee brood en een bamibal - 1 broodje kroket. Dranken Thee en koffie zonder melk en suiker, water uit de kraan, bron- en mineraalwater en light frisdranken bevatten geen koolhydraten. Anderhalf tot twee liter vocht per dag wordt aangeraden. (Light) vruchtensappen, ook als ze ongezoet zijn, bevatten wel koolhydraten en kunnen niet onbeperkt worden gedronken. U kunt deze bij uitzondering als variatie op fruit gebruiken. Frisdrank en limonade bevatten veel koolhydraten. Frisdrank kan vervangen worden door de light-variant en voor limonade bestaan verschillende soorten limonade die gezoet zijn met zoetstoffen. Bij normaal gebruik (tot enkele glazen per dag) leveren de zoetstoffen geen risico voor de gezondheid op. Suiker in koffie en thee, vruchtensap en frisdrank geven een snelle stijging van de bloedglucosewaarde. U kunt daarom beter koffie en thee zonder suiker, vers fruit of light frisdranken drinken. In tomaten- of groentesap zitten weinig koolhydraten. 1 glas (150 ml) groenteof tomatensap bevat 5 gram koolhydraten en kunt u gebruiken zonder er iets anders voor weg te laten. Alcoholische dranken bevatten bijna altijd koolhydraten en hebben ook invloed op de bloedsuikerspiegel. Overleg met uw diëtist hoe deze dranken het beste in te passen zijn en wat de invloed kan zijn. Meer informatie Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, neem dan contact op met de afdeling Diëtetiek van het Diaconessenhuis Leiden, bereikbaar tijdens het telefonische spreekuur, maandag t/m vrijdag van uur, telefoonnummer

9 U kunt voor meer informatie ook terecht bij de volgende instanties: - Diabetes Vereniging Nederland - Voedingscentrum Nuttige boeken: De eettabel van het Voedingscentrum, te bestellen via Nuttige apps (zoek op koolhydraten of diabetes): Mijneetmeter Koolhydraatkenner Voedingswaardetabel Diapp Geraadpleegde bronnen: - Diabetes Vereniging Nederland - De eettabel van het Voedingscentrum - Kijk op koolhydraten: de koolhydratentabel Nicole Duinker-Joustra - Voedingsadviezen bij diabetes van het Voedingscentrum - dieetbehandelingsrichtlijnen - Diabetes en dagelijkse kost Corien Maljaars Afdeling Diëtetiek Telefoonnummer: /708217/DIA1319 9