Voedingsadvies bij diabetes mellitus

Transcriptie

1 Voedingsadvies bij diabetes mellitus Uw arts heeft u doorgestuurd naar een diëtist voor een voedingsadvies bij diabetes mellitus (suikerziekte). Het doel van deze brochure is om u duidelijk te maken wat een gezonde voeding is en welke rol voeding speelt bij het behandelen van diabetes. Na verwijzing door uw arts krijgt u een persoonlijk voedingsadvies van de diëtist. Deze brochure kunt u gebruiken als naslagwerk. Gezonde voeding Voeding neemt een belangrijke plaats in bij de behandeling van diabetes. De basis van de voeding bij diabetes is een gezonde voeding met weinig vet. Daarom geven we u eerst in het kort wat informatie over gezonde voeding. Voedingsstoffen Onze voeding bestaat uit de volgende voedingsstoffen: eiwitten vetten koolhydraten voedingsvezel vitamines mineralen water Deze voedingsstoffen samen zorgen ervoor dat het lichaam goed kan functioneren. Eiwitten Eiwitten dienen als bouwstof voor het lichaam. Ze zijn nodig voor de groei, het onderhoud en het herstel van het lichaam. Voedingsmiddelen die veel eiwitten bevatten zijn: vlees, vis en gevogelte melk en melkproducten kaas, kwark, eieren peulvruchten Vetten Vetten dienen als brandstof voor het lichaam en leveren veel energie. Deze energie is nodig om de spieren te kunnen gebruiken, om allerlei processen in het lichaam goed te doen verlopen en om de lichaamstemperatuur op peil te houden. Bij diabetes mellitus is de vetstofwisseling vaak gestoord. Het cholesterolgehalte in het bloed kan bijvoorbeeld te hoog zijn. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 1/11

2 Een hoog cholesterolgehalte is een extra risicofactor voor het ontstaan van hart- en vaatziekten. In uw voeding vindt u twee soorten vet: verzadigd vet en onverzadigd vet. Verzadigde vetten verhogen het cholesterolgehalte in het bloed, onverzadigde vetten verlagen het cholesterolgehalte in het bloed. Verzadigde vetten én onverzadigde vetten leveren veel energie. Als u op uw gewicht wilt letten, beperk dan alle soorten vet in uw voeding. Voedingsmiddelen die veel verzadigde vetten bevatten zijn: roomboter volvette kaas volle melk en volle melkproducten vet vlees en vette vleeswaren chocolade en chocoladeproducten koek en gebak hartige lekkernijen zoals kroket, frikadel en saucijzenbroodje kokos en producten die kokos bevatten Voedingsmiddelen die veel onverzadigde vetten bevatten zijn: olie, dieetolie, dieet bak- en braadvet uit fles of kuipje, margarine met minder dan 20 gram verzadigd vet vette vis zoals zalm, haring en makreel noten en zaden Koolhydraten Koolhydraten worden gebruikt als brandstof voor het lichaam en leveren energie. Het eten van koolhydraten verhoogt de bloedsuiker. Koolhydraten in onze voeding zijn vooral afkomstig uit: brood, granen en graanproducten zoals rijst, macaroni, spaghetti, havermout, muesli, meel, bindmiddelen zoals maïzena, aardappelmeel groente aardappelen peulvruchten fruit en vruchtensap suiker, snoep, zoet brood beleg, frisdranken koek en gebak Voedingsvezel Voedingsvezel komt in plantaardige producten voor en zorgt voor een goede darmwerking. Producten die veel voedingsvezel bevatten zijn: roggebrood, volkorenbrood, bruinbrood volkoren graanproducten zoals muesli, havermout, volkoren macaroni en zilvervliesrijst peulvruchten zoals witte bonen, bruine bonen, kapucijners en linzen groente en fruit Diëtetiek DIET april 2015 pagina 2/11

3 Water Water is onmisbaar voor het lichaam. Het lichaam bestaat voor meer dan de helft uit water. Eiwitten, vetten, koolhydraten en alcohol leveren energie. Energie wordt uitgedrukt in calorieën (kcal) of kilojoule (kj). Vitamines en mineralen Vitamines en mineralen zijn nodig om alle processen in het lichaam goed te laten verlopen. Om de nodige vitamines en mineralen naar binnen te krijgen is afwisseling in voeding erg belangrijk. De gezondheidsraad adviseert sommige groepen om vitamine D aan te vullen met een supplement. Vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3) is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht (ultraviolette straling) wordt in de huid vitamine D gevormd. Deze hoeveelheid is niet altijd genoeg voor iedereen. Daarom is ook vitamine D uit eten nodig. Voor sommige groepen is er zelfs het advies dit aan te vullen met een supplement, zie onderstaand schema. Aanbevolen extra hoeveelheid vitamine D per dag Vrouwen die: - ouder zijn dan 50 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben - of zwanger zijn - of borstvoeding geven Mannen die: - ouder zijn dan 70 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben Mensen ouder dan 50 en onvoldoende buiten komen (<15 min) of een donkere huidskleur hebben. Mensen met osteoporose Mensen die in een verzorgings- of verpleeghuis wonen Vrouwen die ouder zijn dan 50 jaar die een sluier dragen Bron: Gezondheidsraad microgram per dag 10 microgram per dag 20 microgram per dag 20 microgram per dag 20 microgram per dag 20 microgram per dag Diëtetiek DIET april 2015 pagina 3/11

4 Welke voedingsmiddelen heb je nodig? Een volwassen mens heeft dagelijks de volgende producten nodig om gezond te blijven: product melk en melkproducten hoeveelheid 2-3 glazen magere of halfvolle melk of magere of halfvolle melkproducten kaas 1-2 plakken kaas, bij voorkeur 20+, 30+ of 40+ vlees, vis of gevogelte vleeswaren halvarine/margarine brood aardappelen groente fruit vocht 100 gram, bij voorkeur de magere soorten 1-2 plakjes, bij voorkeur de magere soorten in beperkte mate, bij voorkeur (dieet)halvarine of dieetmargarine om dun op brood te smeren en 1 eetlepel margarine per persoon om in te bakken 4-7 sneden, bij voorkeur bruin-, volkoren- of roggebrood 3-5 stuks 3-4 groentelepels, eventueel aangevuld met extra rauwkost 2 porties minimaal 1,5 liter vocht (= 10 glazen) Voeding en bloedsuikers Diabetes mellitus is een stofwisselingsziekte waarbij het lichaam zelf zijn bloedglucose (=bloedsuiker) niet meer goed kan regelen. De alvleesklier van het lichaam maakt te weinig insuline aan en/of de lichaamscellen zijn minder gevoelig voor insuline. Eén van de gevolgen hiervan is een stoornis in de verwerking van de koolhydraten in de voeding. Koolhydraten is een verzamelnaam voor alle soorten suiker en in de voeding. De koolhydraten uit de voeding worden in de darm afgebroken tot glucose (bloedsuiker), het kleinst mogelijke koolhydraat. Na deze afbraak wordt glucose in het bloed opgenomen. Het bloed vervoert de glucose naar alle cellen van het lichaam. De lichaamsdelen gebruiken glucose als energiebron. Insuline zorgt ervoor dat de glucose in de lichaamscellen kan worden opgenomen. Bij gezonde mensen maakt de alvleesklier, elke keer als er koolhydraten gegeten worden, de hoeveelheid insuline aan die nodig is om de glucose vanuit het bloed in de lichaamscellen op te laten nemen. Het glucosegehalte blijft hierdoor ongeveer constant. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 4/11

5 Als u diabetes mellitus heeft, maakt de alvleesklier te weinig insuline aan en/of zijn de lichaamscellen minder gevoelig voor insuline. Hierdoor stijgt het glucosegehalte van het bloed (zie figuur 1). Figuur 1. Alvleesklier die wel of geen insuline produceert Om de bloedsuiker goed te regelen krijgt u van uw arts tabletten voorgeschreven, in combinatie met een voedingsadvies. Soms is alleen dieet houden al voldoende. Maar het kan ook zijn dat u naast de tabletten nog één keer per dag insuline moet spuiten. Overgewicht verhoogt het bloedsuikergehalte. Als u te zwaar bent, is het belangrijk om af te vallen. Koolhydraten Als u koolhydraten eet, stijgt de bloedsuiker. Hoeveel de bloedsuiker stijgt hangt met name af van de hoeveelheid koolhydraten die u eet en niet van de soort koolhydraten. Alle plantaardige producten (met uitzondering van olie en margarine), alle melkproducten en suiker, zoet beleg, snoep, koek, gebak en limonade, bevatten koolhydraten. Op de volgende pagina vindt u een overzicht van producten die koolhydraten bevatten. Broodmaaltijd brood, beschuit, knäckebrod etc. jam, honing, ander zoet beleg melk, karnemelk, yoghurt pap yoghurt of melk met muesli, cornflakes suiker melksuiker melksuiker, melksuiker, Warme maaltijd gebonden soep groenten aardappelen rijst en andere granen/graanproducten deegwaren zoals spaghetti, macaroni peulvruchten Diëtetiek DIET april 2015 pagina 5/11

6 Nagerecht yoghurt vruchtenyoghurt, vruchtenkwark vla en pudding fruit melksuiker melksuiker, suiker melksuiker,, suiker vruchtensuikers Tussendoor fruit en vruchtensap chocolademelk, drinkyoghurt koek en gebak frisdrank, limonadesiroop snoep vruchtensuikers melksuiker, suiker, suiker suiker suiker Diversen suiker, rietsuiker bindmiddelen zoals maïzena, custard, havermout, griesmeel etc suiker Vlees, vleeswaren, vis, kip, ei en kaas bevatten geen koolhydraten. Ze beïnvloeden de bloedsuiker dus niet. Deze producten bevatten echter wel veel verzadigde vetten. Verzadigde vetten verhogen het cholesterolgehalte in het bloed. Het voedingsadvies bij diabetes Het doel van de behandeling bij diabetes is om de bloedglucosespiegel goed te regelen en complicaties, veroorzaakt door de diabetes, zoveel mogelijk te voorkomen. Het dieetadvies helpt u bij het regelen van de bloedglucosewaarden en beïnvloedt onder andere het cholesterolgehalte van uw bloed, waardoor het risico op hart- en vaatafwijkingen afneemt. Onder een goed glucosegehalte van het bloed verstaan we een glucosewaarde van 4-10 mmol/liter. Algemene richtlijnen Gebruik een gezonde voeding. Verdeel de koolhydraten in uw voeding regelmatig over de dag. Gebruik drie hoofdmaaltijden. Als u tabletten gebruikt eventueel in combinatie met insuline, is het aan te raden om tussendoor iets te eten, dat koolhydraten bevat. Dit verkleint de kans op een te laag bloedsuikergehalte. Wees matig met suiker. Alle koolhydraten uit de voeding worden in het lichaam omgezet in glucose en doen dus de bloedsuiker stijgen. Dat geldt voor het uit bijvoorbeeld brood, groente en aardappelen, de vruchtensuikers uit fruit en ook voor gewone suiker en alle producten waarin suiker is verwerkt. Suiker levert behalve energie geen gezonde voedingsstoffen zoals eiwitten, vitamines en mineralen. Gebruik het dus met mate. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 6/11

7 Beperk de hoeveelheid vet in de voeding en met name de hoeveelheid verzadigd vet. In de voeding bij diabetes speelt ook vet een belangrijk rol. Gebruik bij voorkeur 20+ of 30+ kaas, mager vlees en magere vleeswaren, magere of halfvolle melk en magere of halfvolle melkproducten. Besmeer uw brood met halvarine of margarine met 20 gram of minder verzadigd vet per 100 gram. Gebruik voor de bereiding van de warme maaltijd bij voorkeur olie, dieetolie, dieetbak- en braadvet of een margarine met 20 gram of minder verzadigd vet. Zorg voor een goed lichaamsgewicht Een hoog gewicht kan mede een oorzaak zijn van het tekortschieten van de werking van insuline. Een goed lichaamsgewicht is dus belangrijk voor iemand met diabetes. Met behulp van de tabel (Quetelet index, figuur 2) op de volgende pagina, kunt u zelf beoordelen of uw gewicht gezond is. De tabel geldt voor mannen en vrouwen vanaf 20 jaar. Figuur 2: Quetelet index (BMI) Diëtetiek DIET april 2015 pagina 7/11

8 Praktische richtlijnen Broodmaaltijd Brood U kunt alle broodsoorten kiezen. De donkere broodsoorten (bruin-, volkoren- of roggebrood) hebben de voorkeur boven wit brood. Donkere broodsoorten bevatten meer vitamines, mineralen en voedingsvezels. Saucijzebroodjes, ham-kaasbroodjes, en croissants bevatten veel verzadigde vetten. Halvarine, margarine en boter Een gezonde voeding is een voeding met weinig vet, met name weinig verzadigd vet. Gebruik bij voorkeur: halvarine of een margarine met 20 gram of minder verzadigd vet. Beleg Kaas Kaas bevat geen koolhydraten maar wel veel verzadigd vet. gebruik bij voorkeur de magere soorten: 20+, 30+ of met mate 40+ kaas of smeerkaas, cottage cheese, Zwitserse strooikaas. Vleeswaren Ook vleeswaren bevatten geen koolhydraten maar kunnen wel veel verzadigd vet leveren. Magere vleeswaren zijn rookvlees, rosbief, fricandeau, casselerrib, achterham, schouderham, gekookte tong, ongelardeerde lever, kipfilet, kalkoenfilet. Ei Gekookt, gepocheerd, met weinig vet gebakken. Gebruik maximaal drie eieren per week. Overig broodbeleg Belegsoorten die bijna geen koolhydraten bevatten zijn halvajam, groentespread, sandwichspread, rauwkost zoals komkommer en tomaat. Pindakaas bevat vrijwel geen koolhydraten maar wel veel onverzadigde vetten. Gebruik zoet beleg zoals jam, fruithagel, honing ed. met mate. Melk en melkproducten Kies de magere of halfvolle soorten. Magere melkproducten bevatten geen vet. Halfvolle melkproducten bevatten 1,5 gram vet per 100 gram product. Kies dus bijvoorbeeld: magere of halfvolle melk, karnemelk magere of halfvolle yoghurt magere kwark, hangop magere of halfvolle koffiemelk met mate: magere vla, magere vruchtenyoghurt, magere vruchtenkwark, magere chocolademelk Diëtetiek DIET april 2015 pagina 8/11

9 Warme maaltijd Soep Gebruik bij voorkeur magere bouillon van vlees, vis of kip, groente en/of bouillonblokjes en bouillonpoeder. Bouillon kunt u ontvetten door van koud geworden bouillon het vetlaagje af te scheppen. Aan de bouillon kunt u toevoegen: soepgroente, champignons, asperges, tomaat, tomatenpuree, mager vlees, magere vis of kip, verse of gedroogde kruiden. Bouillon of heldere soep met groente en vlees bevatten geen koolhydraten. Bindmiddelen zoals vermicelli, macaroni, rijst en bloem maken dat een bord soep wel wat koolhydraten bevat. Peulvruchtensoepen zoals erwten- en bruinebonensoep leveren veel koolhydraten vergeleken bij andere soepen. Vlees, vis, wild en gevogelte Vlees, vis, wild en gevogelte bevatten geen koolhydraten, maar ze kunnen wel veel verzadigde vetten bevatten. U heeft dagelijks ongeveer 100 gram nodig. Gebruik bij voorkeur de magere soorten zoals: mager rundvlees bijvoorbeeld magere runderlappen, mager runderpoulet, biefstuk, biefstuk tartaar, rosbief, ossenhaas, magere runderrollade, rundervinken, runderbraadworst, mager rundergehakt mager kalfsvlees, mager kalfsgehakt mager varkensvlees bijvoorbeeld magere hamlappen, magere varkenslappen, rib- en haaskarbonade, varkenshaas, varkensoester, varkensschnitzel paardenvlees mager lamsvlees magere vis bijvoorbeeld baars, bot, forel, kabeljauw, koolvis, poon, rog, schar, schelvis, schol, snoek(baars), stokvis, tarbot, tong, tonijn, wijting, zeelt; vette vissoorten zoals zalm, haring en makreel zijn rijk aan onverzadigde vetten en passen dus goed in uw dieet kip en kalkoen (zonder vet), fazant, patrijs haas, wild konijn, ree Jus en saus Gebruik weinig vet bij de bereiding. Olie, dieetolie, dieet bak- en braadvet uit fles of kuipje of een margarine met 20 gram of minder verzadigd vet per 100 gram, verdienen de voorkeur. U kunt de jus verdunnen met water, bouillon of groentenat. De jus kunt u minder vetrijk maken door van de afgekoelde jus de gestolde vetlaag af te scheppen. Magere sauzen zijn onder andere barbecuesaus, tomatenketchup, magere slasaus (5% olie). Groente U heeft elke dag een portie groente van 3-4 opscheplepers nodig. Doperwten en mais bevatten meer koolhydraten, neem hiervan een kleinere portie. Bladgroenten zoals spinazie en andijvie kunt u licht bijbinden met bloem, maïzena of paneermeel. De groenten kunt u op smaak brengen met zout, kruiden en specerijen. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 9/11

10 Gebruik sausjes met mate. Rauwe groenten bevatten amper koolhydraten. Salade kan op smaak gebracht worden met een vinaigrettesaus, magere slasaus (5% olie of zelfgemaakte magere sauzen. Aardappelen Aardappelen leveren bij de warme maaltijd de meeste koolhydraten, evenals rijst, macaroni, spaghetti en mie. U kunt de hoeveelheid koolhydraten van twee aardappelen vergelijken met: 1 ruime opscheplepel macaroni, spaghetti of mie 1 opscheplepel rijst 1 opscheplepel patat of gebakken aardappelen Menggerechten Menggerechten zoals nasi, bami, macaroni, spaghetti, chili en stampot leveren vaak meer koolhydraten dan een gewone warme maaltijd. Neem daarom een niet te grote portie. Kies magere ingrediënten en verwerk veel groente in het gerecht. Gebruik weinig boter en/of olie bij de bereiding. Eventueel kunt u bij uw maaltijd extra rauwkost gebruiken. Nagerechten Als nagerecht worden vaak (vruchten)yoghurt, (vruchten)kwark, hangop en allerlei vlasoorten gekozen. Yoghurt, kwark en hangop zonder toevoeging van vruchten leveren weinig koolhydraten. Aan vruchtenyoghurt, vanilleyoghurt, vruchtenkwark en vla is extra suiker toegevoegd. Deze producten bevatten dus meer koolhydraten. Gebruik hiervan bijvoorbeeld een schaaltje in plaats van een bord. Kies halfvolle of magere melkproducten (met maximaal 1,5 gram vet per 100 gram). Diversen Fruit, vruchtensap en fruitconserven Fruit en vruchtensap bevatten suikers en beïnvloeden het bloedsuikergehalte. U kunt alle soorten fruit gebruiken. Bananen, druiven en mango s bevatten meer suikers dan het andere fruit, evenals gedroogde vruchten. Gebruik dit fruit met mate. Vruchten op siroop leveren ook meer suikers dan vers fruit of dan fruitconserven op eigen sap of op water. Appelmoes en andere vruchtencompôtes hebben eveneens een hoog koolhydraatgehalte vergeleken met vers fruit. Gebruik een schaaltje appelmoes of compôte bijvoorbeeld in plaats van een nagerecht. Biscuit, koek en gebak Biscuit, koek en gebak zijn gemaakt van onder andere meel, suiker en boter of margarine. Ze bevatten dus veel koolhydraten en vaak veel verzadigd vet. Gebruik ze niet te vaak en niet te veel tegelijk. Kies zo mogelijk de minst vette soorten uit. Koekjes die weinig vet bevatten zijn (volkoren)biscuits, ontbijtkoek, lange vingers, kaneelbeschuitjes, krentenbiscuits etc. Gebak dat minder vet bevat is vruchtenvlaai en eventueel een plak cake of een stukje vruchtengebak. Kwark-, slagroom-, en noten- en crèmegebak bevat veel verzadigd vet. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 10/11

11 Borrelhapjes Enkele voorbeelden van (magere) borrelhapjes die weinig koolhydraten bevatten zijn: asperges of augurken met magere ham of rookvlees een gevuld eitje een paar blokjes (20+ of 30+) kaas een tomaatje, gevuld met een (mager) kaasmengsel een paar toastjes met bijvoorbeeld vis, groentesalade of (magere) kaas een paar zoute stokjes of een paar zoute biscuits rauwkost zoals komkommer, tomaat, wortel, radijs een handjevol noten een stukje zoute of zure haring Dranken Dranken die geen koolhydraten bevatten zijn: thee of koffie zonder suiker, water, bronen mineraalwater, light frisdranken, bouillon. Alcoholische dranken: alcohol verlaagt de bloedsuiker. Als u medicijnen gebruikt voor uw diabetes kan alcohol een te laag bloedsuikergehalte veroorzaken. Gebruik daarom niet meer dan twee glazen van een alcoholische drank en drink niet elke dag. Vragen? Wij hopen dat deze brochure u meer inzicht heeft gegeven in wat een gezonde voeding is, welke rol voeding speelt bij diabetes en welke producten de bloedsuiker kunnen verhogen. Heeft u na het lezen van deze brochure vragen over voeding? Dan kunt u terecht bij de diëtisten van Gelre ziekenhuizen: Naam diëtist: Datum: Gelre Apeldoorn, tel: maandag t/m vrijdag uur en uur Gelre Zutphen, tel: maandag t/m vrijdag: uur en uur Vragen van medische aard kunt u het beste stellen aan uw huisarts of specialist. Diëtetiek DIET april 2015 pagina 11/11