Borstkliniek. Voorkempen. Samen sterk Een gids in de strijd tegen borstkanker. Borstkliniek Voorkempen

Transcriptie

1 Borstkliniek Voorkempen Samen sterk Een gids in de strijd tegen borstkanker Borstkliniek Voorkempen 1

2

3 Samen sterk Een gids in de strijd tegen borstkanker Een samenwerking tussen: AZ Klina (Brasschaat) en AZ Sint-Jozef (Malle) 3

4

5 Vooraf 7 Even voorstellen: de borstkliniek 9 In Vlaanderen krijgt een op de negen vrouwen borstkanker. In de Borstkliniek Voorkempen binden AZ Klina (Brasschaat) en AZ Sint-Jozef (Malle) al sinds 2006 samen de strijd tegen borstkanker aan. Jaarlijks behandelen we meer dan 250 nieuwe borstkankerpatiënten. De diagnose 17 U hebt borstkanker. Het is het soort mededeling dat uw wereld op z n kop zet en honderden vragen oproept. Verschillende specialisten werken samen om klaarheid te brengen in uw situatie. Ze zetten de nieuwste technologie in om u zo goed mogelijk te behandelen. De behandeling 29 Borstkanker behandelen is een multidisciplinair gebeuren. Verschillende therapieën vullen elkaar aan: chirurgie, bestraling, chemotherapie, hormonenbehandeling, antistoftherapie, De nazorg 43 Het gevecht tegen borstkanker is niet alleen een fysieke strijd. Ook psychologische, financiële en praktische problemen kunnen zwaar wegen. Bij volgende medewerkers van de borstkliniek kunt u terecht voor waardevol advies, een goed gesprek of bijkomende revalidatie. In de pers 53 Dit boekje is mee ontstaan dankzij de inzamelactie Vergroot de hoop van Igean. In ruil voor het taxussnoeisel dat door vele inwoners van de regio Noord Antwerpen ingezameld werd, hebben zij een mooi bedrag overhandigd aan de Borstkliniek Voorkempen Hiermee worden verschillende projecten gerealiseerd. Praktisch 58 5

6 6

7 Vooraf Borstkanker roept angsten, twijfels en vooral ook veel vragen op. Dat ervaren we in de Borstkliniek Voorkempen elke dag. Daarom bieden we u graag dit boek aan, waarin we alle stappen in ons traject helder toelichten. Van de diagnose over de therapie tot de nabehandeling. We richten ons in de eerste plaats tot borstkankerpatiënten, maar evengoed tot hun familieleden en vrienden. De Borstkliniek Voorkempen is een samenwerking tussen AZ Klina (Brasschaat) en AZ Sint-Jozef (Malle). Met een multidisciplinair team van 22 artsen en 12 paramedici behandelen we jaarlijks meer dan 250 nieuwe patiënten met borstkanker. In 2013 behandelden we zelfs 300 nieuwe patiënten. Daarbij werken we nauw samen met huisartsen, patiëntenorganisaties, gemeenten en screeningsprogramma s onder de verantwoordelijkheid van het Lokaal Gezondheidsoverleg. Sinds 2006 heeft onze borstkliniek een expertise opgebouwd om trots op te zijn. In dit boek willen we die met u delen, zodat u weet wat u te wachten staat en bij wie u terecht kunt. Want wie goed geïnformeerd is, staat sterker in zijn strijd. We bedanken graag onze sponsor, die dit boek mogelijk heeft gemaakt. In 2013 coördineerde de intercommunale Igean een inzameling van taxussnoeisel in 28 gemeenten in de regio Voorkempen. De boomkwekerij Van Hulle B&C zamelde het snoeisel in en betaalde 50 euro per kubieke meter. Dat leverde euro op voor onze borstkliniek, te besteden aan een betere communicatie met borstkankerpatiënten. We hopen dan ook oprecht dat dit boek u extra steun geeft. Dr. Didier Verhoeven Coördinator Borstkliniek Voorkempen Peter De Becker Voorzitter Associatie Borstkliniek Voorkempen 7

8 Borstkliniek Voorkempen Wanda Wilmsen Borstverpleegkundige 8

9 1 Even voorstellen: Borstkliniek Voorkempen In Vlaanderen krijgt een op de negen vrouwen borstkanker. In de Borstkliniek Voorkempen binden AZ Klina (Brasschaat) en AZ Sint-Jozef (Malle) al sinds 2006 samen de strijd tegen borstkanker aan. Jaarlijks behandelen we 250 nieuwe borstkankerpatiënten. Een regionale strijd 10 In samenwerking met 12 Meetbare kwaliteit 13 Internationaal onderzoek 14 Extra middelen 15 Borstkliniek Voorkempen 9

10 Een regionale strijd Om sterker te staan in de strijd tegen borstkanker sloegen AZ Klina (Brasschaat) en AZ Sint-Jozef (Malle) in 2006 de handen in elkaar. Sindsdien is de Borstkliniek Voorkempen uitgegroeid tot een referentie voor borstkankerzorg. Met ons team van 22 artsen en 12 paramedici streven we elke dag naar een totaal geïntegreerde zorg: van screening over diagnostische oppuntstelling en behandeling tot psychosociale ondersteuning. Onze borstkliniek mag dan een samenwerking van twee ziekenhuizen zijn, onze aanpak is eenduidig. In de loop der jaren hebben AZ Klina en AZ Sint-Jozef alle fases in de borstkankerbehandeling naadloos op elkaar afgestemd: diagnose en behandeling, samenwerking met huisartsen, revalidatieprogramma s, klinische genetica en psychosociale begeleiding. Dankzij onze gestroomlijnde manier van werken maakt de Borstkliniek Voorkempen deel uit van het Europese Breast Centers Network. De Associatie Borstkliniek Voorkempen werd bovendien als dusdanig door de overheid erkend. Borstkliniek Voorkempen 10

11 AZ Klina AZ Sint-Jozef Borstkliniek Voorkempen 11

12 In samenwerking met In onze borstkliniek besteden we bijzonder veel aandacht aan het volledige traject dat een borstkankerpatiënt moet doorlopen. Om elke patiënt zo goed mogelijk te begeleiden hebben we samen met de huisartsen en alle betrokkenen een transmuraal zorgpad uitgestippeld, waarin onze borstverpleegkundigen een sleutelrol spelen. Dat zorgpad begint bij de screening. Vroegdetectie is cruciaal in de strijd tegen borstkanker. Via screening komen we tumoren in een vroeger stadium op het spoor, zodat de kans op genezing sterk stijgt. Daarom werkt onze borstkliniek mee aan het structurele screeningonderzoek voor vrouwen van 50 tot 69 jaar. Het onderzoek is gratis en wordt om de twee jaar uitgevoerd. Omdat in de provincie Antwerpen amper 50 procent van de doelgroep wordt bereikt in plaats van de beoogde 75 procent, werken we samen met de gemeenten, het Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO) en de huisartsen aan een betere informatieverstrekking. Bij de diagnose en de behandeling - waarbij de tijd tussen de twee zo kort mogelijk wordt gehouden - staat betrokkenheid voorop. Tijdens het multidisciplinair oncologisch consult (MOC) bespreken medewerkers van de verschillende disciplines wekelijks de resultaten van onderzoeken en behandelingen. De huisarts krijgt systematisch een uitnodiging voor dat overleg. Zodra het behandelingsplan type heelkunde - radio-, chemo-, antistofen/of hormonotherapie - is opgesteld, worden alle partijen geïnformeerd. De opvolging van de patiënt gebeurt in verdere samenwerking met de huisarts. Een revalidatieprogramma helpt de patiënt de draad van het gewone leven weer op te pikken. Borstkliniek Voorkempen De huisarts is een belangrijke betrokkene in uw zorgpad. 12

13 Meetbare kwaliteit Kwaliteit moet meetbaar zijn, ook die van zorg. Dat vindt de overheid en dat vindt ook de Borstkliniek Voorkempen. Daarom meten we onze zorgkwaliteit trouw en transparant volgens de zogenaamde kwaliteitsindicatoren. Voor een optimale kwaliteit moet een erkende borstkliniek aan verschillende eisen voldoen, waaronder een minimum aantal patiënten: jaarlijks 150 nieuwe patiënten per borstkliniek en 50 ingrepen per borstchirurg. Er zijn ook allerlei voorwaarden voor diagnose, therapie, follow-up en ondersteuning. Door de bundeling van krachten behandelt onze borstkliniek jaarlijks meer dan 250 nieuwe patiënten met borstkanker, wat ons tot een van de grootste instituten van het land maakt. U vindt onze kwaliteitscijfers op de website. De interpretatie ervan moet met de nodige omzichtigheid gebeuren, omdat vaak bijkomende factoren in rekening moeten worden gebracht. Vergelijken ligt niet altijd voor de hand, omdat niet iedereen dezelfde richtlijnen voor therapieën hanteert. Ook de identificatie van de kwaliteitsindicatoren verschilt per land. De relatieve vijfjaarsoverleving van onze patiënten is een van de grafieken die we thans moeten publiceren én voorleggen aan de federale minister van Volksgezondheid. Volgens die grafiek - die geen rekening houdt met andere pathologieën dan borstkanker per leeftijd en stadium - hebben we een van de beste cijfers van Vlaanderen. De relatieve vijfjaarsoverleving (%) van vrouwen met een diagnose van invasieve borstkanker (per leeftijd en stadium) Het resultaat van ons centrum werd voorgesteld door de rode driehoek. Borstkliniek Voorkempen 13

14 Internationaal onderzoek Borstkliniek Voorkempen Het belang van nieuwe medicatie tegen borstkanker wordt steeds groter. Daarom neemt de Borstkliniek Voorkempen deel aan internationaal gecoördineerd wetenschappelijk onderzoek. Het gaat telkens om studies in samenwerking met de belangrijkste kankeronderzoekscentra ter wereld. In de loop van het traject kunnen wij een aantal patiënten voorstellen om mee te doen aan fase 2 of fase 3 klinisch onderzoek, waarin we het effect van een nieuw borstkankermiddel meten. Het belangrijkste doel is de dosis, de veiligheid en de effectiviteit vast te stellen. Strenge ethische regels waarborgen de onafhankelijkheid van zowel de patiënt als de behandelaar. Dit soort onderzoek laat ons toe een hoog wetenschappelijk niveau aan te houden. Sinds 1999 heeft ons studiebureau ruim patiënten laten deelnemen aan meer dan 75 klinische studies. Ons datamanagement oncologie houdt alles nauwgezet bij. We hebben onze medewerking verleend aan meerdere grensverleggende studies die onder andere nieuwe hormonen-, chemo- en antistoftherapieën onderzochten. De resultaten worden geregeld gepubliceerd in toonaangevende nationale en internationale tijdschriften. Onze wetenschappelijke ambities reiken echter nog verder. We zijn ook de gangmakers achter het Internationaal Congres voor Borstklinieken, dat onze coördinator dr. Didier Verhoeven mee oprichtte. Het vond voor het eerst plaats in 2011 in Parijs. Samen met experts uit onder meer Frankrijk, Nederland, Duitsland, Engeland, Italië en de Verenigde Staten ijveren we voor een breed platform om te werken aan een optimale organisatie van borstklinieken en borstkankerzorg. In 2015 vindt het congres in Antwerpen plaats en speelt onze Borstkliniek een vooraanstaande rol. De nadruk ligt op kwaliteitsaspecten, de economische problematiek en de samenwerking tussen de verschillende disciplines in de borstkliniek. 14

15 Extra middelen Het Mecenaatsfonds Oncologie is een sterkhouder van de Borstkliniek Voorkempen. Het maakt investeringen in verder wetenschappelijk onderzoek en extra faciliteiten voor borstkankerpatiënten mogelijk. De middelen in het fonds worden beheerd in overleg met de directieleden en de ziekenhuisgeneesheren. Het geld gaat in de eerste plaats naar de loonkosten van de studieverpleegkundigen. Andere verwezenlijkingen zijn het opstarten van een website, de installatie van comfortabele zetels in het daghospitaal en de aanschaf van ijskoeling ter preventie van haarverlies voor onze patiënten. Zowel particulieren als organisaties kunnen een gift doen aan ons Mecenaatsfonds. Gwen Colfs, Sofie Herman - Datanurses Borstkliniek Voorkempen 15

16 De diagnose Hilde Van der Schoot Verpleegkundige 16

17 2 De diagnose U hebt borstkanker. Het is het soort mededeling dat uw wereld op z n kop zet en honderden vragen oproept. Verschillende specialisten werken samen om klaarheid te brengen in uw situatie. Ze zetten de nieuwste technologie in om uw ziekte in kaart te brengen zodat ze optimaal kan behandeld worden. Borstverpleegkundigen 18 Multidisciplinair oncologisch consult 20 Medische beeldvorming 21 Pathologie 24 Klinische genetica 26 De diagnose 17

18 Borstverpleegkundigen Onze borstverpleegkundigen spelen een sleutelrol in uw strijd tegen borstkanker. Ze loodsen u met kennis en empathie door alle stappen van het proces. Vanaf uw aanmelding bij de Borstkliniek - meestal telefonisch door uw huisarts of gynaecoloog - nemen onze borstverpleegkundigen de coördinatie van het zorgtraject in handen. Gegevens verzamelen, contacten leggen met de dokters in het ziekenhuis, afspraken maken bij de borstchirurg, medisch oncoloog en radiotherapeut, het behandelingsplan uitleggen, de nabehandeling bespreken, Ze regelen het allemaal voor u. In alle rust Een borstkankerdiagnose doet werelden instorten. Omdat in zo n periode niet alle informatie even goed doordringt, leggen de borstverpleegkundigen u alle onderzoeken en ingrepen graag nog eens goed uit. In alle rust. Ze zullen tijdens zo n verpleegkundig consult ook polsen naar hoe u zich voelt. Hoe gaat u om met uw angst? Hoe verwerken uw partner en kinderen het slechte nieuws? Als het te zwaar wordt, roepen ze de hulp in van het psychosociaal team. Ze geven ook geregeld informatiesessies. In deze complexe en onzekere tijd willen onze borstverpleegkundigen u een veilige en vertrouwde omgeving geven. Waar nodig voeren ze verpleegkundige taken uit. Ze bieden u een steunbeha aan na een borstsparende ingreep. Ze tonen het prothesemateriaal bij een borstamputatie (mastectomie). Ook op beladen en intieme momenten staan ze u bij. Als u het niet zou aandurven de amputatiewonde alleen te ontdekken, kunt u de borstverpleegkundige vragen om samen met u in de spiegel te kijken. Eventueel in het gezelschap van uw naasten. De diagnose 18

19 Even bellen Om op elk moment een goed zicht te hebben op uw dossier zijn de borstverpleegkundigen ook aanwezig op het wekelijkse multidisciplinair oncologisch consult (MOC), waar alle betrokken zorgverleners de behandelingsplannen en de resultaten van elke patiënt bespreken. Ook de huisarts maakt daar deel van uit. De borstverpleegkundigen zijn er voor u. U mag hen tussendoor gerust even bellen met vragen en twijfels. Tijdens de chemotherapie en de radiotherapiebehandeling nemen ze af en toe ook zelf contact op, om te horen hoe het gaat en hoe u - fysiek én mentaal - recupereert. Els Augustyns Borstverpleegkundige Peggy Wynants Borstverpleegkundige De diagnose 19

20 Multidisciplinair oncologisch consult Een gevecht tegen borstkanker is teamwerk. Zodra de diagnose is gesteld, komen alle betrokken zorgverleners wekelijks samen tijdens het multidisciplinair oncologisch consult (MOC). Welke ingreep is zinvol? Is bijkomende bestraling of chemotherapie nodig? Dringt een antistoffenbehandeling zich op? Biedt een antihormonale behandeling uitkomst? Over dit soort vragen buigen de zorgverleners van de borstkliniek - van borstchirurg over patholoog en oncoloog tot radiotherapeut - zich tijdens dit overlegmoment. Ook de borstverpleegkundigen zijn aanwezig. Uw huisarts krijgt systematisch een uitnodiging om het overleg bij te wonen. Tijdens het consult registreren we meteen ook alle gegevens van elke patiënt, zodat we kunnen nagaan of de doelstellingen worden gehaald. Daarvoor beschikt de borstkliniek over een kankerregistratieteam. De diagnose Tijdens een MOC bespreekt het team van betrokken zorgverleners de gezondheidstoestand van de patiënt. 20

21 Medische beeldvorming In de diagnosefase zorgt de radioloog ervoor dat alle zorgverleners een nauwkeurig beeld hebben van de tumor in uw borst. We geven u hierbij graag een overzicht van de verschillende technieken. Mammografie Een mammografie is een röntgenfoto van de borsten. De radioloog maakt van elke borst twee foto s: één van boven naar beneden en één van opzij. Daarvoor wordt de borst een paar seconden stevig samengedrukt met behulp van een kunststofplaat. Dat kan onaangenaam of pijnlijk aanvoelen, maar het is nodig om scherpe foto s te maken en de straling te beperken. Met ons tomosynthese-apparaat kunnen we nog preciezere foto s maken. Een mammografie duurt gemiddeld 15 minuten. De radioloog beoordeelt de beelden en stelt een verslag op. Echografie Om extra informatie over het klierweefsel te krijgen doet de radioloog aansluitend op de mammografie vaak ook een echografie. Hij brengt een gel aan op de borsten en brengt het weefsel met behulp van niet-hoorbare geluidsgolven in beeld op een monitor. Elk lichaamsweefsel reflecteert de golven op een andere manier, zodat de structuren zichtbaar worden. Dat neemt zo n 10 minuten in beslag. De radioloog stelt opnieuw een verslag op voor zijn collega s van de borstkliniek. MR-mammografie Bij een MR (magnetische resonantie)-mammografie wordt een letsel in uw borst verder onderzocht. U krijgt via een infuus een contrastvloeistof toegediend en wordt vervolgens in een apparaat geschoven. Dat brengt de eigenschappen van het weefsel in beeld met behulp van sterke magneetvelden en radiogolven. Voor uw comfort draagt u een hoofdtelefoon en houdt u een belletje in de hand. De diagnose 21

22 Dr. Biltjes voert een echografie van de borsten uit bij haar patiënt. De diagnose Borstbiopsie Als de mammografie/echografie op een afwijking wijst, moet bijkomend onderzoek uitmaken of die goed- of kwaadaardig is. Bij een borstbiopsie verwijdert de radioloog enkele cellen of een klein stuk borstklierweefsel om het microscopisch te laten onderzoeken door het labo. De fijnenaaldbiopsie (FNAC) is een echografische techniek. De radioloog zuigt met een zeer dunne naald vocht en/of cellen op uit het gezwel. U voelt enkel een prik zoals bij een bloedafname. Dit onderzoek duurt ongeveer 15 minuten. De dunnenaaldbiopsie (core of true-cut biopsie) gebeurt onder plaatselijke verdoving. De radioloog maakt een kleine insnede in de huid, brengt onder echogeleide de naald in en prikt het letsel in de borst aan om weefsel te bekomen. Dat doet hij enkele keren om meerdere stukjes weefsel weg te nemen. Dit onderzoek duurt ongeveer 20 minuten. De mammotoombiopsie (vacuümgeassisteerde biopsie) gebeurt soms als het verdachte weefsel niet echografisch in beeld te brengen is. U krijgt een lokale verdoving. De radioloog maakt een insnede in de huid en brengt met behulp van echografie of röntgenbeelden een dikke holle naald tot tegen het letsel. Het weefsel wordt geaspireerd, afgesneden en via de holle naald opgevangen. Dit onderzoek duurt gemiddeld 1 uur. 22

23 Harpoenlokalisatie Bij een niet-voelbaar borstletsel of bij verkalkingen plaatst de radioloog op de dag van de operatie een harpoen. Met een dunne naald stopt hij een fijne metalen draad met een klein haakje in het letsel. Daarna maakt hij röntgenfoto s om na te gaan of de naald op de juiste plek zit. Is dat het geval, trekt hij de naald eruit en blijft enkel de harpoen achter. Zo kan de chirurg het letsel of de verkalkte zone exact lokaliseren tijdens de operatie. De techniek maakt een borstbesparende ingreep mogelijk, met de garantie dat het gezwel exact wordt weggenomen. Nuttig Over verschillende van deze technieken bestaat een praktische folder. De borstverpleegkundigen bezorgen ze u graag. (van links naar rechts) Dr. Wim Volders, Dr. Steven Haegeman, Dr. Filip De Roeck, Dr. Isabelle Biltjes, Dr. Louis Das - Team Medische Beeldvorming De diagnose 23

24 Pathologie Geen gevecht tegen borsttumoren zonder nauwkeurige informatie en weefseldiagnose. Door voor, tijdens en na een operatie cellen en weefsels te onderzoeken levert het labo pathologie onmisbare gegevens voor de opstelling van het behandelingsplan. Voor de operatie Als de radioloog een verdacht letsel lokaliseert, dan is het aan de patholoog om de tumor gedetailleerd te typeren, de kwaadaardigheid aan te tonen en eventueel de uitzaaiingen te bevestigen. Hij onderzoekt daarvoor een stukje van het verdachte weefsel (weefselbiopt). Als er een verdachte lymfeklier is, bekijkt hij die via een fijnenaaldpunctie. De resultaten bepalen de verdere behandeling. Tijdens de operatie Als de chirurg de tumor moet verwijderen, onderzoekt de patholoog nog tijdens de operatie het weggesneden deel. Hij bekijkt of er genoeg borstweefsel is weggesneden. Is dat niet het geval, dan verwittigt hij de chirurg telefonisch, zodat die onmiddellijk nog een bijkomend stuk kan weghalen. Ook als aangetaste klieren moeten worden verwijderd, worden die meteen naar de patholoog gebracht. Die zoekt de klieren op en fixeert ze zo snel mogelijk, zodat alles in optimale omstandigheden kan verlopen. Heeft het preoperatief onderzoek geen uitzaaiing in de lymfeklieren aangetoond, dan wordt tijdens de operatie een tweede check gedaan. De chirurg verwijdert daarvoor de schildwacht- of sentinelklier, de eerste klier die de tumor draineert. De patholoog zoekt meteen uit of die kwaadaardige cellen bevat. Zo ja, dan kan de borstchirurg soms in één keer alle okselklieren verwijderen. Is de schildwachtklier tumorvrij, dan laat hij de okselklieren zitten. De diagnose 24

25 Na de operatie De patholoog neemt na de operatie de tijd om de tumor, het borstklierweefsel en de schildwachtklier uitgebreider te onderzoeken. Hij brengt alle eigenschappen van de tumor zorgvuldig in kaart. De schildwachtklier versnijdt hij nagenoeg volledig om zeker te zijn dat er nergens kleine tumorcelgroepjes zitten. Al die resultaten worden samengebracht in het TNMstadium (tumorgrootte, lymfeklierstatus, metastasen). Al deze kenmerken zullen de nabehandeling helpen bepalen. Bijkomend wordt ook de agressiviteit onderzocht, de receptorstatus en de HER2/neu status bepaald. Ook in eventueel latere stadia van uw ziekte kan de patholoog stalen onderzoeken. Dr. Valérie Duwel Anatomopatholoog HE coupe van een tumorectomie van een borsttumor De diagnose 25

26 Klinische genetica Met vragen over de erfelijkheid van borstkanker kunt u terecht bij een klinisch geneticus. Deze houdt één keer per maand consultatie in onze borstkliniek. Het is intussen duidelijk dat genetische veranderingen in de cel aan de oorsprong liggen van kanker. Bij bepaalde vormen is de genetische aanleg de belangrijkste oorzaak. In die gevallen is sprake van een foutje in het DNA, dat in de meeste gevallen door een van de ouders wordt overgeërfd. Als in eenzelfde familie dezelfde kanker meermaals voorkomt, vaak op ongewoon jonge leeftijd, kan dat op een erfelijk kankersyndroom wijzen. Voor een aantal van die syndromen is het verantwoordelijke gen bekend. Slagen we erin het DNA-foutje aan te tonen in een familie, dan kunnen gezonde familieleden zich laten testen nog voor er symptomen opduiken. De belangrijkste kankersyndromen waarvoor genetische screening mogelijk is, zijn erfelijke vormen van darm-, eierstok- en borstkanker. Omdat zo n test psychologisch belastend is, wordt hij altijd uitgevoerd onder begeleiding van een psycholoog. De diagnose Verhoogd risico en opvolging In de westerse wereld krijgt ongeveer een op de negen vrouwen borstkanker. In families met een erfelijke vorm stijgt het risico tot 60 à 80 procent, en dat op relatief jonge leeftijd. Ook de kans op eierstokkanker en de kans dat de kanker terugkomt, is groter. In bepaalde gevallen verhoogt ook voor mannen de kans op borstkanker, met daarnaast een licht verhoogd risico op prostaatkanker. Er zijn twee genen bekend die in een deel van de families verantwoordelijk zijn voor erfelijke borst- en eierstokkanker: BRCA1 en BRCA2. Maar in heel wat families met veel borstkankerpatïenten wordt geen mutatie in een van deze genen gevonden. In die families kunnen gezonde vrouwen niet genetisch worden getest. Een goede opvolging is wel belangrijk. In de toekomst zal verder onderzoek waarschijnlijk mogelijk worden en zal een genetisch profiel worden opgesteld. 26

27 Notities De diagnose 27

28 De behandeling Dr. Wim Demey Medisch Oncoloog 28

29 3 De behandeling Borstkanker behandelen is een multidisciplinair gebeuren. Verschillende therapieën vullen elkaar aan: chirurgie, bestraling, chemotherapie, hormonenbehandeling, antistoftherapie, Borstchirurgie 30 Reconstructieve heelkunde 34 Chemotherapie 36 Radiotherapie 38 Hormonentherapie 40 Raadplegingen 41 De behandeling 29

30 Borstchirurgie In de behandeling van borstkanker is heelkunde of chirurgie vaak een eerste stap. Al gaat er in sommige gevallen ook chemotherapie aan vooraf. Heelkunde beoogt twee zaken. Om te beginnen willen we al het aangetaste borstklierweefsel verwijderen, met een marge van gezond weefsel eromheen. Daarnaast willen we weten hoe de okselklieren eraan toe zijn. Die worden meestal het eerst aangetast als een borstkankergezwel zich verspreidt in het lichaam. De staat van de klieren bepaalt mee de nabehandeling. De behandeling Heelkundige behandeling van de borst Vroeger werd bij een borstgezwel altijd de hele borstklier weggenomen. Maar onderzoek heeft aangetoond dat het in bepaalde gevallen even veilig is enkel de tumor met een marge gezond klierweefsel eromheen te verwijderen, en vervolgens de borst enkele weken te bestralen. De keuze tussen borstamputatie en borstsparende heelkunde wordt bepaald door verscheidene factoren: stadium van de ziekte, type gezwel, grootte en plaats van het gezwel, grootte van de borst, voorkeur van de patiënt, eventuele erfelijke belasting,... Bij een borstamputatie (mastectomie) nemen we de borstklier ellipsvormig weg. Dat laat een schuin vlak litteken achter dat van het borstbeen richting oksel loopt. Omdat zich de eerste dagen wondvocht onder het litteken verzamelt, laten we een draineerbuisje (redon) onder de huid achter. Na enkele dagen verwijderen we dat. Als we uw borst volledig wegnemen, kunnen we tijdens dezelfde ingreep een borstreconstructie - met eigen weefsel of een prothese - uitvoeren. Maar meestal doen we dat tijdens een tweede ingreep, wanneer de nabehandeling volledig achter de rug is. Bij een borstsparende ingreep halen we enkel de tumor weg, met een marge van gezond weefsel eromheen. Als een gezwel niet duidelijk voelbaar is, zal de radioloog het voor de ingreep lokaliseren. Dat gebeurt met een harpoennaaldje (p. 23) of met stiftlijnen op de huid. In de operatiekamer kiest de chirurg 30

31 een insnede die de beste toegang biedt naar het gezwel, en die esthetisch verantwoord is. Nog tijdens de operatie laat hij de verwijderde delen door de patholoog - en soms ook de radioloog - onderzoeken. Dat onderzoek maakt duidelijk of de tumor volledig en veilig verwijderd is. Als blijkt dat de chirurg nog een extra schijfje klierweefsel moet weghalen, kan hij dat meteen doen. Daarna verschuift hij weefsel in de borstklier om de leemte zo mooi mogelijk te vullen. De huid wordt meestal onderhuids gesloten. Soms plaatst de chirurg ook hier een tijdelijk drainagebuisje om wondvocht te laten weglopen. Heelkundige behandeling okselklieren Om te weten of ook klieren in de oksel door tumorcellen zijn aangetast, moeten we klieren wegnemen en laten onderzoeken door de patholoog. Een verwijdering van alle okselklieren kan echter de beweeglijkheid van de arm aantasten en geeft ongeveer 15 procent kans op vochtophoping tussen de weefsels (lymfoedeem of dikke arm ). Bij kleinere tumoren kan het volstaan enkel de eerste klier(en) van de oksel weg te nemen. Dat wordt ook wel de schildwachtklierprocedure genoemd. De schildwacht- of sentinelklier is de eerste drainerende okselklier van de borstzone. De afdeling nucleaire geneeskunde duidt ze aan, enkele uren of een dag voor uw operatie. De arts spuit een radioactieve vloeistof rond de tumor. Die vloeit via de lymfebanen naar de schildwachtklier, net zoals een tumorcel zou doen. Enkele uren na de inspuiting worden foto s gemaakt, die de radioactieve stof in de okselklier detecteren. Tijdens de ingreep kan de arts met een gammacamera de schildwachtklier(en) lokaliseren en selectief wegnemen. De weggehaalde schildwachtklier(en) gaat meteen naar het labo, waar de patholoog ze onderzoekt. In afwachting van zijn conclusie blijft de patiënt onder narcose. Als de klier duidelijk tumorweefsel bevat, kan de chirurg meteen de omgevende okselklieren verwijderen. Als de chirurg de schildwachtklier niet kan lokaliseren, worden meestal ook alle okselklieren verwijderd. Blijkt de klier niet of slechts minimaal aangetast, dan laat hij de omgevende okselklieren zitten en wordt een uitgebreider onderzoek afgewacht. De behandeling 31

32 Na een volledige okselklieruitruiming moet er lymfevocht kunnen aflopen. Daarvoor wordt een drainagebuisje geplaatst, dat na enkele dagen wordt verwijderd. Als de oksel zich in de dagen erna nog met lymfevocht blijft vullen, wordt dat met evacuerende puncties verwijderd. Dat gebeurt op de consultatie en is meestal niet pijnlijk. Bij het wegnemen van de klieren worden huidzenuwtjes doorgesneden. Dit kan aanleiding geven tot een slapend of prikkelend gevoel in de bovenarm of de oksel, wat vaak na verloop van maanden vermindert. In de dagen na een volledige okseluitruiming kan de kinesist eventuele hinder tot een minimum helpen beperken en is het belangrijk om aan de mobiliteit van de arm te werken. De behandeling Plaatsing van een poortkatheter Als zeker is dat u na de operatie nog chemotherapie krijgt, plaatst de chirurg een poortkatheter. Langs die onderhuidse poort kunnen de verpleegkundigen makkelijk een bloedvat aanprikken, zodat u op een comfortabeler manier chemotherapie kan krijgen. Anders worden de toxische producten via een ader in de arm toegediend, wat nogal eens zwellingen en ontstekingen veroorzaakt. Een poortkatheter aanbrengen gebeurt onder plaatselijke verdoving. De chirurg maakt een insnede in de schouder-borstplooi aan de andere kant dan de oorspronkelijke borstoperatie. Via een kleine ader schuift hij een kunststoffen buisje (katheter) in een grote ader tot juist voor het hart. Vervolgens sluit hij de katheter op de poort aan, een titanium doosje dat hij op de grote borstspier plaatst. De positie wordt gecontroleerd met beeldvorming C. R. Bard, Inc. De poortkatheter kan onbeperkt worden aangeprikt en kan jaren ter plaatse blijven. De verwijdering gebeurt na de behandeling in overleg met de medisch oncoloog. 32

33 (van links naar rechts) Dr. Guy Buytaert, Dr. Kristof Kinget, Dr. Christian Verheugen, Dr. Christel Depestel en Dr. Patrick Debois - Borstchirurgen De behandeling 33

34 Reconstructieve heelkunde Steeds meer patiënten kiezen na een amputatie of een borstsparende operatie voor een reconstructie. Onze borstkliniek voert er jaarlijks ruim honderd uit. Elke borst is verschillend, en dus verschilt ook elke reconstructie. Om uit te maken welke techniek het meest geschikt is, wordt u bij de plastisch chirurg verwacht voor een uitgebreid consult. Hij licht alle voor- en nadelen toe. Het juiste tijdstip voor de ingreep wordt bepaald in overleg met de andere specialisten van de borstkliniek. Reconstructie met eigen buikweefsel Bij een zogenaamde DIEP flap gebruiken we vet en huid van uw buik om uw borst(en) te reconstrueren. De ingreep kan tegelijk met de amputatie (mastectomie) gebeuren. Maar het kan ook op een later tijdstip, na de radio- of chemotherapie. Voor heel wat patiënten is dit een excellente methode met een bijzonder esthetisch resultaat. De borst voelt warm, zacht en soepel aan, en evolueert mee met het lichaam (veroudering, vermagering). Onze borstkliniek voert jaarlijks meer dan vijftig DIEP flap-ingrepen uit. Reconstructie met eigen rugweefsel Bij een rugflap (latissimus dorsi) gebruiken we weefsel van uw rug om uw borst(en) te reconstrueren, meestal in combinatie met een kleine borstprothese of een tijdelijke weefselexpander. De ingreep kan tegelijk met uw borstamputatie gebeuren, maar het kan ook pas na de radio- of chemotherapie. Het resultaat oogt meestal erg natuurlijk. De borst voelt warm, zacht en soepel aan. We voeren jaarlijks ruim twintig rugflappen uit. De behandeling 34

35 Reconstructie met prothesen Soms is het mogelijk de borst te reconstrueren met een silicone prothese onder de borstspier. Het is de eenvoudigste reconstructie, maar ze kent haar beperkingen. Ook deze ingreep kan tegelijk met uw borstamputatie gebeuren, maar het kan ook op een later tijdstip. In bepaalde gevallen is dit een uitstekende methode. Na twee zeer korte ingrepen hebt u weer mooie, vrouwelijke borsten. De techniek wordt niet toegepast na bestraling. Jaarlijks doen we een tiental prothesereconstructies. Dr. Wouter Peeters Plastisch chirurg De behandeling 35

36 Chemotherapie De chemoperiode is de meest gevreesde en belastende fase in de hele behandeling. Het daghospitaal oncologie en de ziekenhuisapotheek worden vertrouwd terrein. De bedoeling van chemo-, radio-, antistoffen- en hormonentherapie is te voorkomen dat de tumor terugkeert. Met hun kennis over borstkanker kunnen specialisten tegenwoordig vrij nauwkeurig de nodige aanvullende therapie individueel bepalen. 30 tot 35 procent van de patiënten krijgt extra chemo voorgesteld. Voor de therapie echt van start gaat, overloopt de medisch oncoloog tijdens een raadpleging alle details met u. Globaal genomen steunt de chemotherapie op twee grote medicatiegroepen: de anthracyclines (meestal epirubucine in de FEC- en EC-schema s) en de taxanes (paclitaxel en docetaxel, afkomstig van de taxusboom). De behandeling Vlot en veilig Het daghospitaal zorgt ervoor dat de toedieningen vlot, veilig en zonder overnachting gebeuren. Na aanmelding krijgt u een plaatsje toegewezen en neemt de verpleegkundige bloed af. Terwijl het labo dat analyseert, komt de oncoloog bij u langs. Als het bloedstaal in orde is, vertrekt een voorschrift naar de apotheek. Die bereidt de steriele chemo-infusen en bezorgt ze samen met de medicatie tegen bijwerkingen aan het daghospitaal. Afhankelijk van het type chemotherapie kan de toediening enkele uren duren. Tijdens uw verblijf in het daghospitaal kunt u kiezen voor een kamer met bed (iets rustiger) of een plaats met comfortabele zetels (meer sociaal contact). In het daghospitaal is ook contact mogelijk met (borst)verpleegkundigen, diëtisten, psychologen en sociaal werkers. De verpleging dient de chemotherapie meestal toe via een poortkatheter (p. 32). Dat kan wekelijks, tweewekelijks of driewekelijks gebeuren. U krijgt een individueel schema. 36

37 Belangrijke bijwerkingen Chemotherapie heeft helaas nogal wat bijwerkingen. De meest zichtbare is tijdelijk haarverlies, dat een tweetal weken na de start van de behandeling begint. Braken was vroeger ook een groot probleem in de eerste dagen na de toediening van anthracyclines, maar de jongste generatie antibraakmiddelen houdt dat behoorlijk onder controle. Misselijkheid blijft wel frequent voorkomen. De gevaarlijkste complicatie is de daling van de witte bloedcellen en de bijhorende kans op infecties. De taxanes veroorzaken vaak tijdelijke spier- en gewrichtspijnen, en kunnen tot zenuwbeschadiging (polyneuropatie) leiden. Ook vermoeidheid, aften in de mond en moeilijke stoelgang komen voor. Bij elk bezoek aan het daghospitaal bespreekt uw oncoloog met u de voorbije toediening, de nodige aanpassingen en de volgende toediening. Hij bekijkt ook de dosering van supportieve middelen, die de nevenwerkingen moeten verzachten. Antibraakmiddelen, mondspoelingen en laxativa zijn vrijwel standaard. Bij een groot risico op infecties ondersteunen we het beenmerg met een spuitje voor de witte bloedcellen (groeifactor, filgrastim), de dag na de chemotherapie. Tine Van Kaert Verpleegkundige Sarah Van Broek Apotheker De behandeling 37

38 Doelgerichte antistoffen Sinds meer dan 5 jaar zetten we bij een specifieke groep borstkankerpatiënten (15 %) ook antistoffen zoals trastuzumab (Herceptine) in. Die werken gericht op bepaalde receptoren van de tumorcel, waardoor ze erg doeltreffend zijn en weinig bijwerkingen hebben. De toediening - driewekelijks voor een langere tijd (bv. één jaar, 18 keer) - gebeurt meestal via de poortkatheter. De meeste antistoffen kunnen tegenwoordig ook onderhuids toegediend worden. Chemopillen Krijgt u chemotherapie in pillen, dan kunt u die (laten) afhalen in de ziekenhuisapotheek. De medicatie is vaak niet beschikbaar via de huisapotheker. U hebt een voorschrift en een inschrijvingsetiket nodig. De ziekenhuisapotheek heeft de meeste orale cytostatica in voorraad. Als uw geneesmiddelen niet beschikbaar zijn, bestelt de apotheek ze zo snel mogelijk. De apotheker belt u zodra ze zijn toegekomen. Bij gevorderde ziekten wordt soms beroep gedaan op signaaltransductieinhibitoren (STI), de allernieuwste gerichte perorale medicatie. Deze nieuwe geneesmiddelen hebben specifieke bijwerkingen. Geheel vrijblijvend Onze borstkliniek vindt het belangrijk actief deel te nemen aan de ontwikkeling van steeds betere therapieën. De kans bestaat dat we u voorstellen om mee te doen aan een klinische studie voor borstkankertherapie. De vraag is vrijblijvend. U hoeft zich zeker niet verplicht te voelen. Radiotherapie De behandeling Na een operatie voor borstkanker volgt vaak radiotherapie, om de kans te verkleinen dat de tumor lokaal terugkeert. De behandeling met radioactieve stralen heeft tot doel de kwaadaardige cellen op de plaats van de bestraling te vernietigen. De radiotherapeut-oncoloog informeert u over uw behandeling: de reden, de technische aspecten, het aantal bestralingen en de 38

39 mogelijke bijwerkingen. De volgende stap is een simulatie, waarbij u een CT-scan krijgt in bestralingshouding. De radiotherapeut bepaalt daarbij de referentielijn voor de bestraling en tekent die op uw huid. De medische fysici krijgen die informatie doorgespeeld en stellen in overleg met de arts het bestralingsplan op. De eenmalige simulatie gebeurt in het Sint-Augustinus Ziekenhuis in Wilrijk. Ongeveer een week na die voorbereiding start de behandeling in AZ Klina. U krijgt gedurende enkele weken dagelijks een sessie van 10 tot 15 minuten. Tijdens de bestraling voelt u niets. Omdat de stralen zeer precies zijn ingesteld, is het belangrijk dat u zich zo goed mogelijk ontspant en stil blijft liggen. U bent alleen in de kamer, maar de verpleegkundigen volgen alles via een camera en u kunt met hen praten via een microfoon. De bijwerkingen zijn afhankelijk van het bestraalde gebied. Bij bestraling van de borst kan de huid reageren: ze wordt rood, droogt uit, jeukt, is gevoelig of lichtjes gezwollen. Daarna schilfert ze af. In de borst kan zich wat vocht ophopen (oedeem). In zeldzame gevallen wordt de huid in de bestraalde zone donkerrood, glimmend en pijnlijk, waarna zich blaasjes vormen die opengaan en vocht vrijgeven. Huidplooien in de hals, de oksels en onder de borst zijn het gevoeligst. Bij bestraling van de retrosternale klieren - achter het borstbeen - kunt u last krijgen bij het slikken. Alle bijwerkingen verdwijnen een tijdje na het einde van de behandeling. Een zeldzame keer kan de long tijdelijk beschadigd worden (radiatiepneumonie). Gebouw radiotherapie VARIAN-toestel De behandeling 39

40 Hormonentherapie Na de operatie, de chemotherapie en de radiotherapie is het ergste achter de rug. Tachtig procent van de borsttumoren zijn hormoongevoelig. Deze patiënten krijgen steeds een aanvullende hormonentherapie aangeboden. Daarbij moet u vijf, acht of tien jaar lang dagelijks één tablet innemen. Het is belangrijk dat de hele periode stipt vol te houden. In principe stellen we zo n therapie voor aan alle patiënten met een hormoongevoelige tumor. Ze wordt doorgaans veel beter verdragen dan chemotherapie. Maar gezien de veel langere duur kan ze toch wegen op de levenskwaliteit. In essentie zijn twee soorten antihormonale medicatie beschikbaar. Een keuze of combinatie van deze medicatie wordt gemaakt door het multidisciplinair team. Enerzijds bestaat tamoxifen, welke de werking van oestrogeen op de kankercel verhinderd. Anderzijds bestaan de aromatase-inhibitoren, die kunnen toegediend worden na de menopauze en die de aanmaak van oestrogeen in het lichaam verder onderdrukken. Bijwerkingen als warmteopwellingen (vapeurs), vaginale droogte en gewrichtspijnen komen frequent voor. Sommige medicijnen kunnen ook osteoporose (aromatase-inhibitoren) veroorzaken of hebben een verhoogd risico voor thrombosen (tamoxifen). U moet de medicatie aanvragen bij uw ziekenfonds, wat soms enige administratieve rompslomp met zich meebrengt. De behandeling 40

41 Raadplegingen Na de borstkankerbehandeling volgen uw huisarts, gynaecoloog en oncoloog u verder op. We werken met een afsprakenschema. De eerste drie jaar krijgen hoogrisicopatiënten jaarlijks twee afspraken bij de medisch oncoloog en één afspraak bij de gynaecoloog. De volgende jaren wordt dat één afspraak per jaar. Laagrisicopatiënten krijgen vanaf het begin één afspraak per jaar bij beide specialisten, afwisselend om het halfjaar. De raadplegingen hebben twee doelstellingen: het lichamelijk en psychologisch herstel ondersteunen en een eventueel herval vroegtijdig opsporen. De medisch oncoloog peilt naar uw gevoelens en onderzoekt borsten en lymfeknopen. Elk jaar staat ook een RX mammo-echografie en een bloedafname op het programma. De gynaecoloog voert een gynaecologisch onderzoek uit. Andere onderzoeken gebeuren enkel als daarvoor een aanleiding is. Nationale en internationale richtlijnen stellen duidelijk dat die dure, stralingsbelastende en stresserende onderzoeken niet systematisch hoeven te gebeuren. Niet te onderschatten De raadplegingen zijn ook motivatiemomenten voor de hormonentherapie. Het belang van dat ene kleine pilletje per dag is niet te onderschatten in de behandeling van hormoongevoelige tumoren. Grootschalige studies tonen aan dat veel patiënten na verloop van tijd hun medicatie niet meer of amper nog innemen. Op de raadpleging kunt u eventuele nevenwerkingen bespreken, zodat de dokter mogelijke therapieën voor onder meer vapeurs en spierpijn kan voorstellen. Bij het ontstaan van osteoporose kan hij een calcium-vitamine D-preparaat voorschrijven. Hij kan ook geneesmiddelen voorschrijven, zoals een intraveneus bisfosfonaat of het nieuwere denosumab subcutaan. Vragen? Twijfels? U kunt tijdens de opvolgingsafspraken ook alle mogelijke vragen stellen. Hebt u het moeilijk om de draad op te pikken in het dagelijkse leven? Wanneer plant u best uw borstreconstructie? Hoe zit het met erfelijkheid? Aarzel niet om erover te praten. De behandeling 41

42 De nazorg Kitt Eynatten Diëtiste oncologie 42

43 4 De nazorg Het gevecht tegen borstkanker is niet alleen een fysieke strijd. Ook psychologische, financiële en praktische problemen kunnen zwaar wegen. Bij volgende medewerkers van de borstkliniek kunt u terecht voor waardevol advies, een goed gesprek of bijkomende revalidatie. Psycholoog 44 Seksuoloog 45 Diëtist 46 Lotgenotencontact 47 Sociaal werker 47 Revalidatie 50 Palliatief support team 51 De nazorg 43

44 Psycholoog De talloze ziekenhuisbezoeken, de ongemakkelijke behandelingen en de vervelende bijwerkingen kunnen al eens hun tol eisen. In dat geval kan een gesprek met een psycholoog van de oncologische dienst deugd doen. Vermoeidheid, machteloosheid, verdriet, boosheid, angst, onzekerheid. Wie kanker krijgt, raakt soms bedolven onder een lawine van gevoelens. Dat kan uw zelfbeeld en uw eigenwaarde onderuithalen en uw relatie onder druk zetten. In sommige gevallen vergroot de ziekte al bestaande zorgen of wekt ze een sluimerende onvrede. U mag tijdens en na uw behandeling een beroep doen op onze psychologen. Dat geldt trouwens ook voor uw naasten. Ook zij kampen vaak met angsten en twijfels. Of weten niet goed hoe ze u het best ondersteunen. Mogelijke gespreksthema s: Omgaan met storende gedachten en intense emoties als machteloosheid en verdriet. Onaangename onderzoeken en behandelingen volhouden. Omgaan met onzekerheden en angsten. Relatievragen: verbonden blijven met uw partner tijdens dit ingrijpende proces. Uw (klein)kinderen vertellen over de ziekte. Wat doet het met hen? De nazorg 44

45 Seksuoloog Ook bij kanker komt seksualiteit en intimiteit in beeld. Wie ziek is heeft vaak behoefte aan warmte, begrip, tederheid, troost en steun. Dit is echter niet altijd even gemakkelijk realiseerbaar. Tijdens een behandeling is de nood aan intimiteit vaak veel groter dan de nood aan seksualiteit. Seksualiteit verdwijnt meestal naar de achtergrond: pas na de behandeling wordt er terug aandacht aan besteed. Dit is echter een moment waarop er problemen kunnen opduiken. De behandeling kan een invloed hebben op intimiteit en seksualiteit. Denk maar aan verminderde zin, droge vagina, veranderd lichaams- en zelfbeeld,. Dit zorgt ervoor dat er een moeilijke periode vol twijfels en onzekerheden kan optreden. Niet iedereen ondervindt problemen. Alles hangt af van persoon tot persoon en van relatie tot relatie. Sommige koppels raken elkaar wat kwijt terwijl anderen net dichter bij elkaar komen. Bij problemen en twijfels kan een gesprek met de seksuoloog geruststellend werken. Normalisering is het sleutelwoord. Bij gehospitaliseerde patiënten kan de seksuoloog langskomen op de kamer. Er kan ook altijd ambulant een afspraak gemaakt worden. De aanpak is multidisciplinair: in samenwerking met de borstverpleegkundigen, de psycholoog en de dokters. De nazorg 45

46 Diëtist Bij onze diëtisten kunt u elke werkdag terecht voor voedingsbegeleiding en individueel advies. Tijdens uw behandeling, maar ook daarna. We screenen de patiënten van de borstkliniek op overgewicht of ondervoeding en stellen indien nodig een voedingsbehandelplan op. Maar we geven net zo goed voedingsadvies bij verminderde eetlust, vermoeidheid, misselijkheid en braken, diarree, mucositis (slijmvliesontsteking), smaak- en geurverlies. In de media verschijnen nogal eens artikels over (borst)kanker en voeding. Ook als u daar vragen over hebt, mag u die gerust stellen. De nazorg Anke Van den Rym Diëtiste Oncologie 46

47 Lotgenotencontact Ondanks bezorgde familieleden en meelevende vrienden hebben heel wat borstkankerpatiënten het gevoel er alleen voor te staan. Contact met lotgenoten kan ervoor zorgen dat u zich minder alleen voelt met uw emoties en uw problemen. Omdat zij hetzelfde meemaken. Onder begeleiding van een psycholoog of seksuoloog organiseert de borstkliniek gestructureerde gespreksmomenten rond een thema: psychologische impact, stress, relatie en gezin, veranderingen door en na kanker, afscheid nemen/rouw, seksualiteit en intimiteit, In sommige projecten zijn partners ook welkom. Onze Borstkliniek werkt ook samen met NABORAM, een lotgenotenvereniging die reeds 35 jaar vrouwen met en na borstkanker groepeert. Sociaal werker Kanker kan ook financieel een zware dobber zijn. Gelukkig bieden verschillende instanties, zoals de ziekenfondsen, de overheid en het OCMW, steun. Onze sociaal werker maakt u graag wegwijs in het netwerk van de sociale voorzieningen. Hieronder vindt u enkele financiële tegemoetkomingen. Voor een volledig overzicht verwijzen we naar de website van de Vlaamse Liga tegen Kanker: Eenmalige steun Op basis van uw gezinsinkomen, maandelijkse kosten en andere voorwaarden kunt u bij het Sociaal Fonds van de Vlaamse Liga tegen Kanker en de Stichting tegen Kanker een eenmalig bedrag krijgen om de ziektekosten draagbaar te houden. Pruikvergoeding De wetgeving voorziet in een tegemoetkoming van 180 euro. U moet gewoon uw factuur en het voorschrift van de dokter binnenbrengen bij uw ziekenfonds. De nazorg 47

48 Als uw bruto maandelijks gezinsinkomen lager is dan euro (+ 200 euro per persoon ten laste), kunt u bij het Geef om Haarfonds een eenmalige tussenkomst van 250 euro aanvragen. Dat moet via de sociale dienst van het ziekenhuis gebeuren. Vervoerstussenkomst Elk ziekenfonds is verplicht een deel van de reiskosten (0,25 euro/km) te betalen voor kankerpatiënten die een ambulante behandeling krijgen. Dat geldt ook voor raadplegingen tijdens of na de chemokuur of de radiotherapie. De behandeling en het vervoer moeten op dezelfde dag gebeuren. Het ziekenhuis bezorgt u een attest dat u aan het ziekenfonds moet bezorgen. Er bestaat ook een integrale tussenkomst voor openbaar vervoer (ticket tweede klasse). Sommige ziekenfondsen hebben een eigen vervoersdienst of patiëntvriendelijke prijsafspraken met bepaalde ambulancediensten en taxi s. De nazorg Prothesevergoeding Na een borstamputatie kunt u kiezen voor een uitwendige prothese of een reconstructie. Een prothese wordt in de beha geschoven of met een kleefstrip op de huid aangebracht. Een borstreconstructie kan met een implantaat van synthetisch materiaal of met eigen lichaamsweefsel. U informeert best tijdig bij de arts naar de kostprijs, zodat u bij uw ziekenfonds en hospitalisatieverzekering kan informeren naar de terugbetaling. Om aanspraak te maken op terugbetaling voor een uitwendige prothese moet een arts het product voorschrijven en moet een erkend bandagist het verstrekken. Voor een inwendige borstreconstructie met een implantaat bedraagt de tussenkomst 361,49 euro (RIZIV-nummer /614423). Dit wordt enkel vergoed na een akkoord van de adviserende geneesheer. De chirurg bezorgt hem een voorschrift waarin de aard van de aandoening en de heelkundige ingrepen zijn vermeld. Bij een borstreconstructie met eigen weefsel moet de patiënt een aanzienlijk bedrag zelf betalen. Er zijn meerdere oplegkosten te betalen, onder meer voor het verblijf in het ziekenhuis en voor de arts wanneer u kiest voor 48

49 een eenpersoonskamer. De sociaal werker kan u helpen bij een kostenraming. Op vakantie Het lijkt soms onmogelijk, maar het is belangrijk er even tussenuit te kunnen. Een aantal instanties en ziekenfondsen organiseren vakanties voor kankerpatiënten. U leest er alles over op de website van de Vlaamse Liga tegen Kanker. De sociaal werker kan met u op zoek gaan naar de beste formule. Op het werk Hoe bespreek ik mijn ziekte met mijn collega s? Kan ik ontslagen worden? Mag ik op vakantie gaan? Wanneer kan ik opnieuw gaan werken? Met wie moet ik dat bespreken? Kan ik nog hetzelfde werk doen? Is progressieve werkhervatting iets voor mij? Onze sociaal werker antwoordt graag op dit soort vragen. Bij het begin van uw ziekte is het in elk geval belangrijk dat u uw werkgever (attest arts) en uw ziekenfonds (getuigschrift van arbeidsongeschiktheid) op tijd op de hoogte brengt, zodat het dossier van uw ziekte-uitkering snel kan worden opgestart. Lief Soetewey Sociaal werker De nazorg 49

50 Revalidatie Heel wat patiënten kampen na hun borstkankerbehandeling met aanslepende fysieke, psychologische en sociale problemen. Als u nood voelt aan revalidatie, kunt u in de borstkliniek aan de slag. Onze revalidatie combineert fysieke training met psychosociale begeleiding. Het is een groepsprogramma met individuele differentiatie. Het is de bedoeling dat elke patiënt zijn best haalbare conditie (fysiek, psychisch en sociaal) bereikt, zodat hij opnieuw optimaal kan functioneren. De fysieke training duurt negen weken, waarin u tweemaal per week anderhalf uur traint. Op fitnesstoestellen bouwt u uw uithoudingsvermogen progressief op. Daarnaast doet u aan krachttraining, waarbij we met grondoefeningen uw houding, stabilisatie, coördinatie en evenwicht verbeteren. Daarnaast leren we u relaxatie- en ademhalingsoefeningen aan. Het psychosociale programma bestaat uit informatiesessies van hulpverleners die verbonden zijn aan het oncologisch team. En mocht u daar behoefte aan hebben, kunt u zich inschrijven voor het lotgenotencontact. De nazorg Kim Goorden Kinesist 50