Luchtvaart Ruud Vos. De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds Onder eindredactie van Henk Heiden

Transcriptie

1

2 Luchtvaart 2012 Ruud Vos De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976 Onder eindredactie van Henk Heiden Fotoʼs: fabrikanten, tenzij anders aangegeven. ISBN Copyright 2011, uitgeverij de Alk bv, Alkmaar, Holland info@alk.nl - Website:

3 Inhoud Voorwoord Eerste vluchten juni september Nieuwe vliegtuigen Ontwikkelingen grote luchtvaart Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart Ontwikkelingen kleine luchtvaart Ontwikkelingen helikopters Ontwikkelingen militaire luchtvaart Tweede leven voor Fokker Ontwikkelingen in Nederland Overzichten orders / leveringen Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september Adverteerders: Breitling (omslag 4) Piloot en Vliegtuig (3) 2

4 BP Voortaan vliegt Piloot en Vliegtuig altijd mee! Piloot en Vliegtuig is nu ook verkrijgbaar voor de ipad en iphone!* Vanaf nu slaat u alle jaargangen van Piloot en Vliegtuig gemakkelijk op, kunt u ze onbeperkt bewaren en overal mee naar toe nemen! Voor 3,99 heeft u al de nieuwste digitale uitgave en een jaarabonnement kost slechts 39,99. De app eens uitproberen? Download dan GRATIS een nummer in de app store! 11 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine 18 e JAARGANG NR ,50 Cessna Citation M2 De toekomst hangt in de lucht Maak ook kennis met Lisa Akoya Even thuis met de Boeing C-17 Globemaster Duitsland s best bewaarde showgeheim Interview Peter F. Hartman (KLM) Eerste Dreamliner voor All Nippon Airways *Binnenkort ook beschikbaar voor Android telefoons en tablet computers. Dus vlieg vandaag nog naar de app store!

5 Voorwoord Ondanks de aanhoudende economische onzekerheid blijven vliegtuigproducenten zich op de toekomst richten. Een goed voorbeeld daarvan is de Eurocopter X3 (grote foto omslag). Dit luchtvaartuig is uit componenten van verschillende helikopters samengesteld om de voordelen van het snellere vastevleugelvliegtuig te combineren met het gebruiksgemak van doorgaans tragere helikopters. Ook AgustaWestland ziet hier perspectief. Het civiele tiltrotor-concept, waaraan al jaren wordt gesleuteld, wordt nieuw leven ingeblazen door de ontwikkeling van de AW609 versneld ter hand te nemen. Daarnaast trekken de ontwikkelingen in de grote luchtvaart volop aandacht. Fabrikant Airbus deed met de ʻnew engine optionʼ voor vliegtuigen uit de A320-reeks uitstekende zaken. Het orderboek voor de brandstofefficiënte A320neo-varianten steeg in zeer korte tijd tot ver boven de duizend stuks. Zo wil bijvoorbeeld Lufthansa de A320neo en bestelde er gelijk dertig (kleine omslagfoto links). Bij aartsrivaal Boeing bleef het lange tijd stil, maar hier werd in het najaar van 2011 de nieuwe 737 MAX-serie gelanceerd. Boeing kon overigens in de loop van 2011 twee nieuwe typecertificaten aan de lange lijst van goedgekeurde verkeersvliegtuigen toevoegen. Medio augustus 2011 konden de papieren voor de vrachtversie van de nieuwe worden afgehaald. Ruim een maand later kon (ruim drie jaar later dan gepland) de eerste Boeing Dreamliner worden afgeleverd aan All Nippon Airways Dankzij deze typecertificaten kon de Amerikaanse fabrikant in twee fabrieken beginnen met het opschalen van de productie om meer dan 800 Dreamliners te kunnen afleveren. Minder positief is het beeld dat van de kleine luchtvaart en zakenluchtvaart moet worden geschetst. De uitpuilende orderboeken van de bouwers van verkeersvliegtuigen staan in schril contrast met de krimpende portefeuilles bij fabrikanten van met name kleinere zakenjets en de general aviation. De afleveringscijfers laten hier zelfs voor het derde jaar op rij over vrijwel de hele linie een terugval zien. Analisten verwachten dat het nog tot 2014 kan duren voordat dit marktsegment zich weer op het afleveringsniveau van 2008 bevindt. Het Nederlandse luchtvaartnieuws werd (en wordt) gedomineerd door een forse bezuinigingsoperatie bij Defensie. Dit leidde niet alleen tot banenverlies, maar ook tot het afstoten van 36 F-16ʼs en een groot aantal Cougartransporthelikopters. Positief daarentegen was het nieuws dat Air France- KLM een order plaatste voor 25 Boeing Dreamliners (kleine foto rechts omslag) en 25 Airbus A ʼs. Ook werden opties genomen op nog eens 35 A350ʼs en 25 Dreamliners. Tevens werden 10 Dreamliners geleased. 4

6 Eerste vluchten juni september juni 2010: Eurocopter EC145 T2 De Franse helikopterbouwer Eurocopter heeft tijdens de beurs Heli-Expo 2011 in het Amerikaanse Orlando de EC145 T2 geïntroduceerd waarmee al sinds 25 juni 2010 testvluchten worden uitgevoerd. Eurocopter baseerde zich bij de EC145 T2 op zowel de BK117 als de bestaande EC145-helikopter. De T2 wordt uitgerust met twee pk sterke Arriel 2E tuboshaftmotoren die het toestel een kruissnelheid gaan verlenen van ruim 240 km/u bij een vliegbereik van 680 kilometer. De helikopter krijgt een digitale cockpit en gaat plaatsbieden aan een piloot en maximaal tien passagiers. Eurocopter voerde bij de bestaande modellen een hele reeks verbeteringen door die de prestaties en betrouwbaarheid van de helikopters op een hoger plan moeten tillen. Deze modellen kregen vervolgens een ʻeʼ van enhanced mee in de typeaanduiding. De EC145 T2 wordt vanaf 2013 leverbaar. Eurocopter baseerde zich bij de nieuwe EC145 T2 op zowel de BK117 als de bestaande EC juli 2010: Big Frog De in Frankrijk ontwikkelde Big Frog is een racevliegtuig waarmee in Amerika wordt deelgenomen aan de beroemde Reno Air Races in de Sport Class. Het bijzondere kuststoffen toestel wordt aangedreven door een viercilinder SMA SR dieselmotor die 230 pk levert. De Big Frog is feitelijk afgeleid van de kunststoffen Nemesis NXT die eveneens in Amerika aan races deelneemt. In tegenstelling tot dit toestel, krijgt de Franse variant geen zescilinder Lycoming-motor. Hoewel het SMA-blok standaard ruim 70 pk minder levert dan de Lycoming-variant, wil het Big Frog-team

7 dit compenseren met een lager vliegtuiggewicht. Uiteindelijk moet het toestel in staat zijn een snelheid te behalen van meer dan 600 km/uur. Tijdens de Reno Air Races wordt op een hoogte van 15 meter gevlogen. 21 augustus 2010: AeroVironment Global Observer De Global Observer maakte op 21 augustus 2010 de eerste vier uur durende testvlucht, waarbij het toestel uitsluitend werd aangedreven door uit brandstofcellen opgewekte elektriciteit. De vlucht had plaats vanaf de Amerikaanse luchtmachtbasis Edwards Air Force Base in Californië. Het geavanceerde vliegtuig heeft vier elektromotoren die hun energie ontvangen van een ultra-efficiënte brandstofcel. Tijdens de eerste vlucht werd alleen gebruik gemaakt van accu s. Op 11 januari 2011 werd een vlucht gemaakt waarbij energie werd betrokken van de brand- De Big Frog is een racevliegtuig met een dieselmotor. De Global Observer heeft vier elektromotoren die hun energie ontvangen van een ultra-efficiënte brandstofcel. 6

8 stofcellen. De Observer is ontworpen voor operaties op vlieghoogtes tussen en meter (FL 550 en FL 650). Op die hoogte moet het toestel vijf tot zeven dagen onafgebroken observaties kunnen uitvoeren. Volgens initiatiefnemer AeroVironment is het mogelijk om het volledige aardoppervlak met twee Global Observers in de gaten te houden. Elk toestel kan namelijk tijdens een vliegoperatie ruim vierkante kilometer voor zijn rekening nemen. Het eerste prototype verongelukte tijdens de negende testvlucht op 1 april 2011 door nog onopgehelderde oorzaak. Het toestel was op dat moment 19 uur onafgebroken in de lucht. Bij de tweemotorige Eurocopter X3 zijn componenten geleend van drie andere helikopters. 6 september 2010: Eurocopter X3 Eurocopter noemt de nieuwe X3-helikopter die op 6 september 2010 voor het eerst vloog het Hybrid Helicopter (H3)-concept. Om de ontwikkelingskosten van de X3 binnen de perken te houden, is gebruik gemaakt van componenten uit drie bestaande helikopters: de romp van de Dauphin 365, de hoofdrotor van de EC155 en het transmissiesysteem van de nieuwe EC175. De nieuwe tweemotorige Eurocopter is gebouwd op snelheid en haalde al kort na de eerste vlucht 333 km/uur. In maart 2011 werd zelfs een snelheid opgetekend van 430 km/uur. Tijdens testvluchten werd op een hoogte van ruim meter gevlogen voor het analyseren van de vliegeigenschappen van de helikopter. Daarbij werden hellingshoeken bereikt van 60 graden. Ook werd de functionaliteit van de automatische piloot onderzocht. 7 september 2010: Boeing MMTT Bij Bedek Aviation in Tel Aviv zijn succesvol verlopen testvluchten uitgevoerd met een tot Multi Mission Tanker Transport (MMTT) omgebouwde Boeing ER. Het toestel werd aangepast in opdracht van de

9 Colombiaanse luchtmacht. De MMTT is onder meer voorzien van twee bij Israel Aerospace Industries (IAI) ontwikkelde Wing Air Refueling Pods (WARPs). Tijdens de proefvlucht werd dit systeem met succes getest door er een C10 Kfir in de lucht mee bij te tanken. De ombouw tot MMTT vergde meer dan twee jaar. IAI mag tevens de twaalf bij de Colombiaanse luchtmacht vliegende Kfirʼs moderniseren die het land in 1989 aanschafte. De MMTT werd in november 2010 overgedragen aan de Colombiaanse luchtmacht. De Boeing is in Israël omgebouwd tot tanker-transportvliegtuig. 22 september 2010: PZL Orlik TC-II Bij PZL Warszawa is de PZL-130 Orlik TC-II-trainer ten doop gehouden. Het vliegtuig heeft een Pratt & Whitney PT6-25C turbopropmotor in plaats van de Tsjechische Walter M601T-variant. De TC-II heeft nieuw ontworpen vleugels en een Garmin avionics suite. Volgens moederbedrijf EADS haalt de trainer een snelheid van 456 km/u, waarbij ongeveer 20 procent minder brandstof verbruikt wordt. Dankzij de nieuwe vleugels klimt en rolt de Orlik ook beter dan de standaard Orlik. De geschatte levensduur ligt bij operationele vlieguren. De Poolse luchtmacht zal zestien PZL-130ʼs om laten bouwen tot TC-II die in 2014 geleverd moeten worden. Mogelijk worden er nog eens twaalf toestellen op de nieuw te ontwikkelen TC-III standaard gebracht. 13 oktober 2010: Bell 407AH De Amerikaanse fabrikant Bell Helicopter heeft een nieuwe lichte aanvalshelikopter geïntroduceerd, de 407AH (Armed Helicopter). Met het eerste prototype is sinds oktober 2010 de nodige testervaring opgedaan. De helikopter wordt uitgerust met een mitrailleur en een raketlanceersysteem. 8

10 De Orlik TC-II is een gemoderniseerd Pools trainingsvliegtuig. De Bell 407AH is afgeleid van de civiele eenmotorige Bell 407. Ook kan het toestel worden voorzien van grote schuifdeuren. De fabrikant probeert mogelijke afnemers in Amerika, Latijns Amerika, Azië, het Midden Oosten en Europa voor het model te interesseren. Het toestel is afgeleid van de civiele eenmotorige Bell 407-helikopter die aangepast wordt voor militair gebruik. Het toestel werd bij de XworX-divisie van Bell van bewaping voorzien en vloog daarmee op 11 november 2010 voor het eerst. Op 12 december van dat jaar werden op Edwards Air Force Base de eerste ʻlive roundsʼ afgevuurd.

11 8 November 2010: Aviocopter AC311 De Chinese helikopterfabrikant Avicopter heeft een succesvol verlopen eerste vlucht uitgevoerd met de nieuwe AC311-helikopter. Direct na het voltooien ervan tekende een lokale overheidsinstelling een contract voor twee toestellen. De AC311 is een lichte eenmotorige helikopter die is uitgerust met een WZ-8D turboshaftmotor van Chinese makelij. Het toestel kan echter ook met een westerse Honeywell LTS D-2 motor worden uitgerust. De rotorbladen zijn van composietmateriaal, terwijl er tevens sprake is van geïntegreerde avionica in de cockpit. Volgens moederbedrijf AVIC biedt de helikoper plaats aan zes personen. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van kilogram. Het Chinese staatsconglomeraat voorziet een markt voor vijfhonderd toestellen in het trainingssegment. Ook kan de helikopter worden ingezet als vliegende ambulance. De AC311 moet in 2012 gecertificeerd zijn. De AC311 is een in China ontwikkelde multifunctionele helikopter. 10 november 2010: AVICGA Seagull 300 De Chinese Seagull 300 heeft in november 2010 voor het eerst gevlogen. De eenmotorige zeszitter is een amfibie die ontworpen is door AVICGA, de General Aircraft-divisie van de Aviation Industry Corporation of China. Het is het eerste vliegtuig dat in de provincie Hebei wordt gebouwd, wat de lokale werkgelegenheid en verspreiding van technologische kennis ten goede komt. De ontwerpers lieten zich inspireren door een aantal Westerse amfibievliegtuigen die recent op de markt kwamen. De Segull 300 krijgt een kruissnelheid van 231 km/u bij een vliegbereik van kilometer. Het vliegtuig kan worden gebruikt voor onder meer zakenvervoer, observatievluchten en SAR-missies. Een toestel kost dollar. Er zouden al vijftig orders door Chinese klanten zijn geplaatst. De startrol vanaf land bedraagt bij het maximale startgewicht van kg ongeveer 600 meter. Bij waterlandingen is de maximaal toelaatbare golfhoogte 40 centimeter. Het toestel is 8,9 m lang en heeft een spanwijdte van 12,5 meter. 10

12 De Chinese Seagull 300 kan starten en landen op zowel water als land. In Polen gebouwde Black Hawks zijn bestemd voor de export. 15 november 2010: Sikorsky S-70i De eerste in Europa gebouwde Sikorsky S-70i Black Hawk vloog op 15 november 2010 voor het eerst. Het toestel werd in Polen bij PZL Mielec gebouwd, waar Sikorsky de voor export bestemde Black Hawks produceert. Sikorsky biedt het toestel aan als tactische helikopter die kan worden ingezet voor verschillende militaire missies. Volgens de fabrikant is de Black Hawk dankzij een nieuw ontwerp, nieuwe technologieën en verbeterde manoeuvreerbaarheid flink geavanceerder dan de helikopters die door de concurrentie worden aangeboden.

13 8 december 2010: Eurocopter AAS-72X De eerste van drie door American Eurocopter en Lockheed Martin te bouwen Armed Aerial Scout (AAS) 72X-helikopters heeft de eerste 40 minuten durende vlucht voltooid. Deze toestellen zijn zogenoemde Technical Demonstration Aircraft die worden gebouwd in opdracht van het Amerikaanse leger die de helikopters wil beoordelen op bewapende inzetbaarheid. Ook wil men uitzoeken welke missieapparatuur daarvoor het best gebruikt kan worden. Eurocopter besloot de AAS-72X al in een eerder stadium als Armed Scout 645 te ontwikkelen en aan te bieden, nadat een overheidscontract met concurrent Bell Helicopter voor de levering van 522 ARH-72 Arapaho-helikopters was ontbonden wegens forse kostenoverschrijdingen. De AAS-72X is afgeleid van de tweemotorige Eurocopter EC145 en wordt in het Amerikaanse Columbus (Ohio) geproduceerd. De Eurocopter AAS-72X is afgeleid van de tweemotorige EC december 2010: Bell Fire-X Bell Helicopter en Northrop Grumman Corporation hebben geslaagde proefvluchten uitgevoerd met de onbemande Fire-X helikopter. Het van de Bell 407-helikopter afgeleide toestel legde tijdens de eerste vlucht op 10 december 2010 volledig autonoom een vooraf vastgelegd parcours af. De 12

14 De onbemande Bell Fire-X is afgeleid van de civiele Bell 407. Fire-X wordt ontwikkeld in opdracht van de Amerikaanse marine. Het toestel moet een lading kunnen vervoeren van kilogram. Wanneer de helikopter wordt ingezet voor verkennings- en observatiemissies, wordt gemikt op een non-stop vliegduur van 16 uur. De ʻreguliereʼ Bell 407 is uitgerust met een 813 pk sterke Rolls-Royce turboshaftmotor. Dat toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 260 km/u bij een vliegbereik van bijna 600 kilometer. 20 december 2010: HondaJet Honda werkt gestaag door aan de HondaJet. Zo wijkt het ʻconforming prototypeʼ dat op 20 december 2010 voor het eerst vloog, af van het eerste prototype uit En dat onder meer door het gebruik van GE Honda HF120-turbofans. Tevens heeft de Honda een min of meer definitief interieur en een Garmin G3000-cockpit met drie digitale beeldschermen. Al snel werd de geprojecteerde kruissnelheid van bijna 790 km/u gerealiseerd, terwijl het toestel ook op de maximaal toegestane vlieghoogte van circa 12 kilometer (FL 430) naar behoren lijkt te presteren. Begin 2011 is ook een tweede ʻconforming prototypeʼ voltooid waarmee de structurele tests werden uitgevoerd. Ook het derde van in totaal vijf prototypes naderde zijn voltooiing. Met het oorspronkelijke prototype was in de zomer van 2011 ruim 600 uur gevlogen. De HondaJet gaat plaatsbieden aan twee piloten en zes passagiers. Er zijn meer dan 150 HondaJets besteld die af-fabriek 13

15 4,5 miljoen dollar kosten. De eerste toestellen moeten in het derde kwartaal van 2012 geleverd worden. Honda bouwde voor de zakenjet een nieuwe fabriek in het Amerikaanse Greensboro (North Carolina). 29 december 2010: Tupolev Tu-204SM De nieuwe Russische Tupolev Tu-204SM heeft een geslaagde eerste vlucht achter de rug. Het tweemotorige verkeersvliegtuig is afgeleid van de tot op heden weinig succesvolle Tu-204. In tegenstelling tot deze versie wordt de cockpit nu bemand door twee in plaats van drie bemanningsleden. De TU-204SM is uitgerust met sterk verbeterde en meer zuinige PS- 90A2-motoren, een nieuwe APU en een opgewaardeerde cockpit. Ook is het leeggewicht van de basisversie teruggebracht van 63 naar 60 ton bij een maximaal startgewicht van 105 ton (111 ton is als optie ook mogelijk). De aanpassingen moeten volgens de fabrikant niet alleen leiden tot meer bedrijfszekerheid, maar ook tot een groter vliegbereik (van naar kilometer) en 10 tot 15 % lagere gebruikskosten. De Russische luchtvaartmaatschappij Atlant-Soyuz zou met vijftien bestelde TU-204SMʼs de eerste gebruiker worden van dit type dat in de loop van 2011 in gebruik Honda hoopt de eerste HondaJets eind 2012 te kunnen leveren. Of de nieuwe Tupolev Tu-204SM een commercieel succes wordt, is twijfelachtig.

16 had moeten worden genomen. Atlant blies deze order echter af, waarna het groene productielicht werd gegeven nadat luchtvaartmaatschappij Red Wings zich bereid toonde de eerste afnemer van het toestel te worden door er via een leaseconstructie mogelijk 44 te bestellen. Het vliegtuig biedt plaats aan 174 passagiers in een tweeklassenindeling. De toekomst van de Tu-204SM kwam in de loop van 2011 echter aan een zijden draadje te hangen toen leasemaatschappij Ilyushin Finance niet bereid bleek om de voor Red Wings bestemde vliegtuigen te financieren. De toestellen zouden in de loop van 2011 bij Aviastar in productie worden genomen. In de zomer van 2011 was nog maar een enkele Tu-204SM in aanbouw; dat was het tweede prototype. De Carter 2+2 PAV is een kruising tussen een conventionele helikopter, een gyrokopter en een vastevleugelvliegtuig. 5 januari 2011: Carter Aviation 2+2 PAV De door de Amerikaanse luchtvaartuigontwerper Carter Aviation Technologies ontwikkelde Personal Air Vehicle (PAV) vloog voor het eerst in januari Het opmerkelijke toestel bleef daarbij 36 minuten in de lucht. Voorafgaand aan een volgende vlucht zullen de vleugels aan de PAV worden gemonteerd. De 2+2 PAV is een kruising tussen een conventionele helikopter, een gyrokopter en een vastevleugelvliegtuig. Het toestel is daardoor in staat zowel vertikaal te starten als te landen volgens een principe dat Slowed Rotor/Compound wordt genoemd. De ruim kg zware PAV moet plaatsbieden aan vier personen en wordt aangedreven door een 300 pk sterke zescilinder zuigermotor. Carter mikt hiermee op kruissnelheden tot bijna 300 km/uur. Een turbo aangedreven versie moet zelfs een kruissnelheid mogelijk maken van 390 km/uur. Om de werkdruk voor piloten zo laag mogelijk te houden, verloopt de besturing van het toestel grotendeels via computers. Carter baseerde zich bij het ontwerp van de 2+2 PAV op de sinds 2005 vliegende CarterCopter Technology Demonstrator.

17 10 januari 2011: Chengdu J-20 Het prototype van het nieuwe Chinese J-20 gevechtsvliegtuig maakte op 10 januari 2011 de eerste vlucht. De Chengdu J-20 is een zogenoemde vijfde generatie gevechtsjager die dankzij stealth-eigenschappen nauwelijks zichtbaar is op de radar. De J-20 moet volgens de Chinese autoriteiten in 2018 operationeel zijn en zowel voor binnenlands gebruik als voor exportdoeleinden worden gebouwd. De J-20 is een ontwikkeling van het Chengdu Aircraft Design Institute. Het toestel wordt gezien als de Chinese variant van de F-22 Raptor van de Amerikaanse luchtmacht. De Chengdu J-20 is een zogenoemde vijfde generatie gevechtsjager. 4 februari 2011: Northrop Grumman X-47B De Northrop Grumman X-47B is een zogenoemd Unmanned Combat Air System Demonstration dat in februari 2011 bijna een half uur vloog na een start vanaf Edwards Air Force Base. Het eenmotorige onbemande toestel krijgt een vliegbereik van ruim kilometer. Op een vlieghoogte van meer dan 12 kilometer kan de X-47B met bijna supersonische snelheden vliegen. Doordat het toestel in de lucht kan worden bijgetankt, is het vliegbereik onbekend. De ruim 11 meter lange X-47B heeft een spanwijdte van bijna 19 meter. Het toestel kan meer dan 2 ton wapenlast vervoeren en zal worden uitgerust met de modernste sensoren. 17 februari 2011: Dassault Falcon 2000S Dassault wil met de nieuwe Falcon 2000S de concurrentie aangaan in de onderste regionen van het zogenoemde ʻlarge-cabinʼ segment door een toestel aan te bieden met een kostprijs van minder dan 25 miljoen dollar. 16

18 De Northrop Grumman X-47B is een onbemand gevechtsvliegtuig. De Dassault Falcon 2000S zal begin 2013 op de markt komen. Daardoor wordt de nieuwe Falcon 200S een rechtstreekse concurrent van onder meer de Bombardier Challenger 300, Gulfstream G250, Hawker Beechcraft 4000 en Cessna Citation X. Het nieuwe toestel is eigenlijk een Falcon 2000DX met nieuw ontworpen vleugels, waarbij ʻinboard slatsʼ voor lagere landingssnelheden moeten zorgen. Daarmee wordt het vliegtuig aantrekkelijk voor gebruikers die bijvoorbeeld London City Airport aandoen. Dankzij de ʻslatsʼ ligt de landingssnelheid rond de 200 km/uur. Bij een maximaal landingsgewicht van bijna 18 ton volstaat dan een baanlengte van 980 meter. Het toestel heeft twee PW308C-turbofans met een vermogen van 31,14 kn. De 2000S krijgt met een bezetting van zes passagiers en twee bemanningsleden een vliegbereik van km bij een snelheid van Mach 0,86 waarbij het gecertificeerd wordt voor een kruishoogte van meter (FL 470). Beide piloten krijgen de beschikking over een EASy II-cockpit met het Primus Epic-systeem van Honeywell. Voor het interieur tekende de BMW Group DesignworksUSA. Passagiers krijgen de beschik-

19 king over een Rockwell Collins Cabin Management System met 19 inch monitoren die vanaf iedere plek in de cabine bediend kunnen worden met een ipod Touch of iphone. De Falcon 2000S heeft sinds de eerste vlucht op 17 februari 2011 meer dan 40 keer gevlogen en ruim 100 uur geklokt. Dassault zal met het toestel in totaal meer dan 500 uur testvliegen, voordat het na certificatie eind 2012 in 2013 leverbaar wordt. Volgens de fabriek zal het toestel dankzij nieuw ontworpen verbrandingskamers tot 20 procent minder stikstofoxiden (NOx) uitstoten. 11 maart 2011: LISA Airplanes Akoya De uit Frankrijk afkomstige Akoya-amfibie voltooide al op 22 augustus 2007 de eerste vlucht, maar fabrikant LISA Airplanes hield dit voor de buitenwacht verborgen. Medio 2009 was er echter al 150 uur met het prototype gevlogen en stonden er vijftig bestellingen in de orderboeken. In maart 2011 koos de eerste Akoya-voorserievariant het luchtruim, en ditmaal werd er wel ruchtbaarheid aangegeven. Het tweepersoonstoestel is een microlight met een 100 pk sterk Rotax-blok. Volgens de producent wordt de Akoya 285 km/uur snel, krijgt het toestel een bereik van km bij een maximaal startgewicht van 495 kg en wordt een reddingsparachute standaard meegeleverd. Bijzonder is dat de Akoya niet alleen kan opstijgen vanaf land, maar dankzij zogenoemde ʻhydrofoilsʼ ook vanaf water. Bovendien kunnen zonder noemenswaardige aanpassingen aan het toestel ook sneeuwlandingen worden gemaakt. De LISA Akoya heeft een gepatenteerd en opvouwbaar vleugelsysteem dat gevormd wordt door uitermate stijve vleugels en flaps van koolstofvezel, die gecombineerd worden met een flexibele, stoffen vleugelbekleding. In de nabije toekomst worden er meerdere zogenoemde ʻHy-Birdʼ-varianten ontwikkeld die gaan vliegen op brandstofcellen of zonne-energie, of op een combinatie van beide. Bovendien wordt de ontwikkeling van vier- en zeszitters overwogen. De geavanceerde LISA Airplanes Akoya kan vertrekken vanaf water en land. Ook zijn er starts en landingen in de sneeuw mee mogelijk.

20 De Boeing 747-8Intercontinental is Boeing s nieuwe vlaggenschip. 22 maart 2011: Boeing 747-8Intercontinental Boeingʼs nieuwe Intercontinental heeft op 22 maart 2011 een ruim 4 uur durende eerst testvlucht uitgevoerd. De probleemloos verlopen luchtdoop volgde amper een maand na de publieksvoorstelling die op 13 februari 2011 plaatshad. Het toestel volgde na het loskomen van Boeingʼs Paine Field een klimmende route boven het oosten van de staat Washington. Daarbij werd doorgeklommen naar meter (FL 190) waar een maximale snelheid werd bereikt van 463 km/uur. De eerste vlucht vormde tegelijkertijd de opmaat voor in totaal 600 uur testvliegen. Boeing kan hier met een relatief beperkt aantal uren volstaan, omdat een groot gedeelte van de certificatie-ervaringen die is opgedaan met het in augustus 2011 gecertificeerde 747-8F vrachtvliegtuig, ook op de passagiersversie van toepassing zijn. Er waren op het moment van de eerste vlucht 38 orders voor het toestel geplaatst. Het merendeel daarvan gaat naar Lufthansa die er in december 2005 twintig bestelde. Korean Air en Air China bestelden er elk vijf, respectievelijk in december 2009 en maart De overige acht waren voor niet nader genoemde VIP-afnemers. Tijdens de Paris Airshow 2011 werden nog eens vijftien toestellen besteld door een niet nader genoemde klant. Het nieuwe kleurenschema dat op de passagiersuitvoering van de gevoerd wordt, is de ʻSunrise liveryʼ die symbool staat voor voorspoed en geluk. Het werd bedacht door een nog onbekende klant die eind 2011 een VIP-uitvoering van de 747-8I in ontvangst zal nemen. De 747-8I gaat plaatsbieden aan minimaal 467 passagiers. Het toestel krijgt een vliegbereik van km bij een kruissnelheid van 901 km/uur. 19

21 23 maart 2011: PC-Aero Elektra One De door de Duitse luchtvaartingenieur Calin Gologan ontworpen eenmotorige Elektra One heeft op 23 maart 2011 met succes de eerste vlucht uitgevoerd. Het door een elektromotor aangedreven toestel verbruikte tijdens de half uur durende vlucht 3 kwh stroom. De Elektra One biedt slechts plaats aan één persoon, heeft een spanwijdte van 8,6 meter en krijgt dankzij een 16 kw sterke elektromotor (zonder koolstofborstel) een vliegbereik van 400 kilometer bij een kruissnelheid van 160 km/uur. De maximale vliegduur ligt rond de 3 uur. Het leeggewicht van de Elektra One bedraagt, inclusief basisaccu, 120 kilo. Het door Gologan geleide bedrijf PC-Aero werkte ook het Green Village Airfield uit. Dit concept voorziet in een hangar met zonnecollectoren die voldoende stroom kunnen leveren voor meerdere Elektraʼs. Volgens PC-Aero is 20 vierkante meter zonnepaneel voldoende om een Elektra One op jaarbasis 300 uur te laten vliegen. De Elektra One wordt door een elektromotor aangedreven. 30 maart 2011: Scaled Composites BiPod De Amerikaanse ontwerper/constructeur Burt Rutan nam op 30 maart 2011 afscheid van het door hem in 1982 opgerichte Scaled Composites met een nieuw type vliegtuig: Model 367 BiPod. Dat is een hybride toestel dat zich zowel over land als door de lucht kan verplaatsen. De aandrijving wordt verzorgd door twee verbrandingsmotoren van 450 cc die meerdere generatoren voeden. Bij de BiPod (een duidelijke knipoog naar Appleʼs ipad) is sprake van een toestel met twee rompen en twee cockpits. De besturing in ʻautostandʼ vindt plaats vanuit de linker cockpit; vliegen doe je vanuit de rechter. Voor het vliegen en rijden worden de verbrandingsmotoren gebruikt die vier elektromotoren van elk 15 kw aandrijven. Daarmee worden niet alleen de wielen, maar ook vier propellers aangestuurd. Met de BiPod zijn op 30 maart 2011 de eerste propellerloze hopjes gemaakt. Wanneer het toestel eenmaal vliegt, wordt een kruissnelheid voorzien van ruim 320 km/u en een vliegbereik van bijna kilometer. Tijdens zijn laatste jaar bij Scaled Composites ontwierp Burt Rutan ook nog de Northrop Grumman Firebird (zie onder 9 mei in dit hoofdstuk). 20

22 Model 367 BiPod is het allerlaatste door de Amerikaanse constructeur Burt Rutan ontworpen vliegtuig. De OH-58 Block II is een gemoderniseerde OH-58 Kiowa. 14 april 2011: Bell OH-58 Block II Fabrikant Bell Helicopter heeft in april 2011 een geslaagde eerste vlucht uitgevoerd met de OH-58 Block II-helikopter. Bell ontwikkelt het nieuwe toestel in eigen beheer met het oog op de vervangingsbehoefte bij de Amerikaanse landstrijdkrachten. Volgens Bell is de op de OH-58 Kiowa Warrior gebaseerde Block II een betaalbaar alternatief voor het Armed Aerial Scout-programma van de Amerikaanse strijdkrachten. De Block IIvariant krijgt onder meer een verbeterde aandrijving, een digitale cockpit, op niveau gebrachte sensoren en vereenvoudigd onderhoud. Met de operationele OH-58D Kiowa Warriors is inmiddels meer dan uur gevlogen.

23 27 april 2011: Boeing Phantom Ray Bij Boeingʼs Phantom Works is in twee jaar tijd de Phantom Ray ontwikkeld. Het onbemande vliegtuig is ontworpen als vliegend prototype om ervaring op te doen met de eisen die aan toekomstige generaties gevechtsvliegtuigen worden gesteld. Tijdens de eerste vlucht op 27 april 2011 bereikte het toestel een hoogte van m en een snelheid van 330 km/uur. Boeing ziet voor de Phantom Ray een rol in het ondersteunen van (gevechts)missies, surveillances, elektronische oorlogvoering (inclusief het storen van vijandelijke radar) en het uitvoeren van aanvallen. De Phantom Ray moet een autonoom vluchtpatroon kunnen uitvoeren, waarbij het vliegtuig in de lucht wordt bijgetankt. Het toestel heeft een spanwijdte van 15,24 meter en is 10,97 meter lang. Met de Boeing Phantom Ray worden gegevens verzameld voor een nieuwe generatie gevechtsvliegtuigen. 9 mei 2011: Northrop Grumman Firebird Northrop Grumman heeft een nieuw observatievliegtuig geïntroduceerd, de Firebird. Het eenmotorige toestel kan zowel bemand als onbemand worden ingezet. De inmiddels vliegende Firebird werd in het diepste geheim ontworpen door het Amerikaanse bedrijf Scaled Composites van Burt Rutan dat ook betrokken is bij het Virgin Galactic ruimtereisproject. Het kunststoffen toestel krijgt de modernst denkbare missie-apparatuur voor zowel militaire als civiele observatiedoeleinden. Opvallend bij het ontwerp zijn de dubbele staartboom en de aandrijving aan de achterzijde van het toestel, waar een Lycoming TEP 540-motor met duwpropeller is gebruikt. De Firebird kan in onbemande uitvoering 40 uur onafgebroken patrouilleren op een vlieghoogte van bijna 10 kilometer. Het toestel vloog in februari 2011 voor het eerst, maar werd op 9 mei officieel gepresenteerd. 22

24 De Northrop Grumman Firebird kan zowel bemand als onbemand worden ingezet. Het egeniusproject wordt onder meer gesponsord door Airbus. 26 mei 2011: egenius De door een elektromotor aangedreven egenius voltooide op 26 mei 2011 succesvol de eerste vlucht. Drie dagen later werd met het toestel een vlucht uitgevoerd van ruim 2,5 uur. De motorzwever is door de Universiteit van Stuttgart ontworpen en zal door hoofdsponsor Airbus worden gebruikt om gegevens te verzamelen over het vliegen met elektromotoren. De egenius is uitgerust met een 60 kw sterke elektromotor. Het toestel heeft een spanwijdte van 16,9 meter, is 8,1 meter lang, heeft een leeggewicht van 850 kg en kan twee personen vervoeren in de 1,1 meter brede cockpit. De egenius zal uiteindelijk kruissnelheden moeten halen tot 235 km/u bij een vliegbereik van 400 kilometer. Het energieverbruik zal daarbij uitkomen op 0,6 liter benzine per 100 kilometer.

25 Deze speciale versie van het C-295 vrachtvliegtuig heeft een zogenoemde rotodome op de rug waarin een geavanceerde rader kan worden ingebouwd. 8 juni 2011: Airbus Military C-295 ʻRotodomeʼ Airbus Military heeft een nieuwe missievariant ontwikkeld uit de tweemotorige C-295. Het tactische transportvliegtuig is daarbij voorzien van een radarbehuizing op de romp, zodat het kan worden ingezet voor het vroegtijdig onderkennen en laten onderscheppen van mogelijk vijandige vliegtuigen. De eerste succesvol verlopen vlucht op 8 juni duurde bijna 3 uur. Deze volgde op een serie windtunneltests waarbij werd nagegaan welke invloed de door Airbus Military gebouwde Airborne Early Warning and Command-ʻrotodomeʼ zou hebben op de vliegeigenschappen van de C-295. De ʻrotodomeʼ heeft een diameter van 6 meter. Een dochterbedrijf van het Israëlische IAI zal helpen bij de ontwikkeling van de software voor de nieuwe rader. In vrachtuitvoering kan de tweemotorige C-295 ruim 9 ton lading vervoeren over een afstand van meer dan kilometer. Tot de zomer van 2011 had Airbus Military ruim zeventig vrachttoestellen van dit type verkocht. De elektriciteit in de Diamond DA36 E-Star wordt opgewekt door een kleine wankelmotor. 8 juni 2011: Diamond Aircraft DA36 E-Star Diamond Aircraft heeft tijdens de Paris Airshow 2011 de eenmotorige DA36 E-Star geïntroduceerd. Het van de HK36 Super Dimona afgeleide motorzweefvliegtuig wordt aangedreven door een elektromotor en is door Diamond ontwikkeld in samenwerking met EADS, Siemens en Austro Engine. De E-Star vloog na de eerste geslaagde testvlucht op 8 juni door naar Parijs waar het toestel tijdens de luchtvaartshow meerdere demon- 24

26 straties gaf. Het toestel wordt aangedreven door een 70 kw sterke Siemens elektromotor. De door EADS geleverde accuʼs worden tijdens de vlucht bijgeladen door een kleine Austro Engine-wankelmotor. Deze levert 30 kw vermogen en verbruikt volgens Diamond Aircraft zeer weinig brandstof. Technici van Siemens werken inmiddels aan een nieuwe elektromotor die vijf keer lichter is dan het huidige exemplaar. Deze motor zal naar verwachting over twee jaar leverbaar zijn. 8 juni 2011: FAdeA Pampa II De Pampa van Fábrica Argentina de Aviones (FAdeA) is een Argentijnse straaltrainer waarvan het eerste prototype op 6 oktober 1984 vloog. Nadien zijn verschillende aanpassingen aan het toestel doorgevoerd. De meest recente versie is de Pampa II. Het prototype van de sterk verbeterde en gemoderniseerde II maakte op 8 juni 2011 de eerste vlucht. Uiterlijk verschilt de gemoderniseerde versie amper van het oermodel. Maar de nieuwe Honeywell TFE turbofan zorgt echter voor aanmerkelijk betere prestaties, terwijl ook de door Elbit geleverde avionics volledig ʻbij de tijdʼ zijn. Het gemoderniseerde toestel heeft een topsnelheid van ruim 800 km/u bij een vliegbereik van kilometer. Het vliegtuig kan een gevarieerde wapenlast voeren aan vijf ophangpunten met een capaciteit van 400 kg aan de vleugelwortels en 250 kg aan de vleugeltips en onder de romp. De Argentijnse luchtmacht heeft inmiddels tien Pampa IIʼs besteld. De FAdeA Pampa II is een gemoderniseerde Argentijnse straaltrainer. 24 juni 2011: Evektor EV-55 Outback De nieuwe Evektor EV-55 Outback heeft een half jaar later dan gepland voor het eerst gevlogen. De tweemotorige turboprop van de Tsjechische vliegtuigbouwer Evektor gaat plaatsbieden aan negen tot veertien inzittenden, maar kan ook in vracht- of zakenuitvoering worden geleverd. Evektor mikt met de Outback op het lichte vrachtsegment en omschrijft de nieuweling als een betaalbare ʻNew Generation Utility Turbopropʼ. Een pluspunt is volgens de fabrikant de grote, flexibele cabine-inhoud van bijna 10 kubieke meter. Met het oog op eventuele transporttaken wordt een grote deur aangebracht die 1,25 meter breed en 1,31 meter hoog is. Hierdoor kunnen ook standaardcontainers vervoerd worden. De Outback krijgt twee 536 pk

27 sterke Pratt & Whitney Canada-turboprops die het toestel een kruissnelheid geven van 400 km/u bij een vliegbereik van iets meer dan 700 kilometer. Evektor wil de Outback op termijn ook met drijvers aanbieden. 20 juli 2011: KAI KC-100 Korea Aerospace Industries (KAI) werkt sinds juni 2008 aan de ontwikkeling van een nieuw vierpersoons toestel, de KC-100. Hierbij mikt de fabrikant op zowel een Amerikaans als Europees typecertificaat. Het toestel, dat op 20 juli 2011 voor het eerst vloog, moet een concurrent worden van de SR22-varianten van Cirrus Aircraft en de Corvalis TTX van Cessna. Het vliegtuig wordt volledig uit kunststof gebouwd en krijgt een zuigermotor aangedreven zescilinder TSIOF-550 Full Authority Digital Engine Control (FADEC)-motorblok van 310 pk. Hiermee moet een kruissnelheid van 390 km/u mogelijk worden. De KC-100 krijgt een geavanceerde lichtgewicht Hartzell-propeller van drie bladen. Inclusief aluminiumspinner en anti-ijsvoorzieningen wegen die elk iets meer dan 30 kilogram. KAI mikt op een maximaal startgewicht van kg, waarbij de nuttige lading maximaal 500 kg bedraagt. Als vliegbereik wordt ruim kilometer opgegeven. Het vliegtuig krijgt een volledig digitale Avidyne Entegra II-cockpit en een cabine met een breedte van 1,42 meter. Het toestel wordt 8,59 meter lang en 2,87 meter hoog bij een spanwijdte van 11,37 meter (inclusief winglets). Om de veiligheid te vergroten, zal de laatste generatie voorzieningen worden ingebouwd om botsingen in de lucht te voorkomen. In 2013 moet het toestel op de markt komen. De Evektor EV-55 Outback is een in Tsjechië gebouwde multifunctionele middenklasser. 10 augustus 2011: SubSonex JSX1 De eind 2009 door de Amerikaanse vliegtuigbouwer Sonex Aircraft geïntroduceerde SubSonex JSX1 voltooide in augustus 2011 haar eerste vlucht. Het uit vliegtuigaluminium opgetrokken toestel heeft een digitale cockpit en biedt plaats aan een enkele inzittende. Dankzij een uit Tsjechië afkomstige lichtgewicht PBS TJ100-turbofan kan het toestel een kruissnelheid halen van ruim 380 km/uur. De straalmotor (een turbofan) is daarbij 26

28 De KC-100 gaat bijna dollar kosten. De kleine SubSonex JSX1 heeft een topsnelheid van 443 km/uur. even compact als het toestel zelf. De 19 kg zware krachtbron is slechts 48,5 centimeter lang en heeft een doorsnede van 27,2 centimeter. Als het toestel in 2011 eenmaal op de markt komt, wordt het niet aangeboden in de Amerikaanse Light Sports Aircraft-klasse (LSA), omdat het veel te snel is. Een LSA magen niet sneller zijn dan 222 km/u, terwijl de SubSonex bijna twee keer zo snel wordt door de topsnelheid van 443 km/uur. Sonex Aircraft levert sinds 1998 bouwtekeningen en bouwkits voor kleine vliegtuigen. De fabrikant is niet voornemens de SubSonex in kitvorm aan te bieden. 12 augustus 2011: Pipistrel Taurus G4 De Pipistrel Taurus G4 is het eerste vierpersoons vliegtuig dat wordt aangedreven door een elektromotor. De Sloveense fabrikant besloot deze ʻtechnology demontratorʼ te ontwikkelen om deel te kunnen nemen aan de CAFE/NASA Green Flight Challenge (GFC) waarmee ruim 1,5 miljoen dollar kan worden verdiend. Feitelijk is de G4 een combinatie van twee Taurus

29 G2-motorzweefvliegtuigen die met elkaar zijn verbonden door een 5 meter lange tussenvleugel. Het toestel heeft daardoor een spanwijdte van 21,36 meter gekregen. Het vliegtuig wordt aangedreven door een 145 kw sterke elektromotor die zijn voeding krijgt van polymeerlithium-accuʼs. De motor, die geen koolstofborstel heeft, drijft een propeller aan met een diameter van 2 meter. Pipistrel ontwikkelde deze motor voor de nieuwe vierpersoons Panthera. Dankzij een intrekbaar landingsstel kan het toestel een kruissnelheid halen van 170 km/uur. Aansluitend op de eerste vlucht op 12 augustus 2011 volgde in de aanloop naar de GFC een testprogramma van 40 uur. 17 augustus 2011: TAI T129 De TAI T129 is gebaseerd op de AgustaWestland AW129. De nieuwe tweemotorige helikopter is dan ook ontwikkeld door de Italiaanse helikopterbouwer AgustaWestland in samenwerking met Turkish Aeropspace Industries (TAI), terwijl het eveneens Turkse Aselsan de avionica en wapensystemen levert. Het toestel wordt uitgerust met twee LHTEC T800-4A turboshaftmotoren die elk pk leveren. De T129 krijgt een maximale kruissnelheid van 269 km/u bij een vliegbereik van ruim 500 kilometer. De helikopter kan met meerdere wapensystemen worden uitgerust. In totaal bestelden de Turkse strijdkrachten zestig T129ʼs die bij TAI geassembleerd worden. Onderdeel van het contract is tevens de levering van reserveonderdelen. De Pipistrel Taurus G4 is een combinatie van twee Taurus G2- motorzweefvliegtuigen die met elkaar zijn verbonden door een 5 meter lange tussenvleugel. 1 september 2011: Mahindra C-NM5 Het Indiase industrieconglomeraat Mahindra zet de nieuwe C-NM5 in de markt als een betaalbaar en multifunctioneel vliegtuig dat ook nog eens goedkoop in het gebruik zal worden. Het ontwerp was al eerder bekend onder de naam NM5-100 en ontstond in 2008 op de Indiase tekentafels van CSIR-National Aerospace Laboratories (CSIR-NAL). Het prototype dat op 1 september 2011 voor het eerst vloog, werd echter in 2011 binnen tien maanden gebouwd bij GippsAero in Australië, waarin Mahindra sinds april 2010 een meerderheidsbelang heeft. GippsAero is het voormalige Gippsland Aeronautics dat de bekende GA8 Airvan heeft ontworpen. Met het tweede prototype van de Mahindra zullen medio 2012 in India certificatietests worden uitgevoerd. Het metalen toestel gaat plaatsbieden aan vijf personen en heeft grote deuren en een vlakke vloer. Door het metalen basisontwerp simpel te houden, moet het mogelijk worden het toestel snel 28

30 De Turkse strijdkrachten bestelden zestig T129 s. aan te passen aan wisselende taken. Ook zal het onderhoud op minder goed geoutilleerde vliegvelden geen problemen op mogen leveren. De C-NM5 is voorzien van een 300 pk sterke zescilindermotor. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 296 km/uur, bij een vliegbereik van bijna kilometer. De Mahindra C-NM5 is een metalen laagdekker. Alleen de motorkap en de wielkappen worden van kunststof gemaakt.

31 Nieuwe Vliegtuigen ABJ Fusion BAE Systems Regional Aircraft heeft opnieuw een ʻspecialʼ uitgebracht op basis van de viermotorige Avro/BAe-verkeersvliegtuigen. Tijdens de luchtvaartzakenbeurs NBAA 2010 werd de Avro Business Jet (ABJ) Fusion geïntroduceerd. Voor het interieur van het toestel tekende ʻhuisstylistʼ Gary Doy van het Britse Design Q. BAE mikt met de Fusion op het exclusieve segment dat zich uitsluitend wil laten vervoeren in een vliegende limousine. Doy tekende daarom voor de Fusion een interieur dat door speciale kleur- en lichteffecten een kameleonachtig karakter geeft. De Fusion gaat plaatsbieden aan negentien passagiers, verdeeld over drie lounges. In het voorste compartiment is plek gereserveerd voor een huisbioscoop met een beeldscherm met een diameter van 127 centimeter. Ook is ruimte voorzien voor een bibliotheek. ABJ Eleganté In mei 2011 volgde de Avro Business Jet (ABJ) Eleganté, opnieuw van de hand van de Brit Gary Doy. BAE introduceerde eerder de ABJ Explorer One en Explorer Four en kort daarna de Fusion. Design Q ontwierp voor de Eleganté een interieur waarbij maximaal gebruik is gemaakt van de beschikbare binnenruimte van het vliegtuig. Door met rondingen te werken wordt een maximaal ruimtelijk effect gecreëerd. Opmerkelijk is het gebruik van een stenen lambrisering in de toiletruimte van de zakenjet. Ook is over de volle breedte van de cabine een bibliotheek gepland. Wereldwijd zijn er nu 24 ABJʼs operationeel of nog in ombouw. BAE Systems Regional Aircraft introduceerde kort na elkaar twee nieuwe ABJ s. De ABJ Fusion heeft een bibliotheek. 30

32 De ABJ Eleganté heeft een stenen lambrisering in de toiletruimte. AgustaWestaland AW609 De Bell/Agusta BA609 tiltrotor gaat sinds medio 2011 door het leven als AW609 nu de Amerikaanse fabrikant Bell Helikopter niet langer actief deelneemt aan de daadwerkelijke bouw van het toestel. Wel blijft Bell via de Bell Agusta Aerospace Company (BAAC) betrokken bij het ontwerp en de certificatie van het toestel. De bijzondere AW609 stijgt verticaal op, maar kan vervolgens door het kantelen van de motoren ook in horizontale richting vliegen. In de tiltrotor is ruimte voor negen passagiers. Het toestel kan een topsnelheid halen van ruim 500 km/u, waarmee het sneller is dan de huidige vervoersmiddelen die verticaal opstijgen en voor burgergebruik worden ingezet. Bell en AgustaWestland (AW) werken al sinds 2003 aan het civiele tiltrotor-concept, maar Bell Helicopter gaf eind 2010 aan zich grotendeels terug te willen trekken uit het project. Van de vier voor certificatie benodigde prototypes vliegen er inmiddels twee, waarvan een in het Amerikaanse Arlington. Het tweede prototype bevindt zich in Italië. De twee nog te bouwen prototypes zullen door AW in het Italiaanse Cascina Costa worden gebouwd, waar ook het ontwikkelingsteam zal worden gehuisvest. Er zijn meer dan tachtig AW609 s besteld, maar Agusta hoopt ook op een order van veertig tot vijftig toestellen voor de Italiaanse overheid voor onder meer een Search and Rescue-variant (SAR). De tiltrotor is 31

33 volgens de fabrikant uitstekend geschikt voor reddingsmissies op meer dan 500 km uit de kust. Door de snelheid van het toestel en het grote bereik (minimaal 1300 km; met extra tanks tot km) is de AW609 vergeleken met een gewone helikopter in de helft van de benodigde tijd ter plaatse. In SAR-uitvoering kunnen er zes geredden mee. De wereldwijde afzetmarkt wordt geschat op vijfhonderd toestellen die 29 miljoen dollar per stuk kosten. De AW609 moet in 2015 gecertificeerd zijn. Dankzij kantelbare motoren kan de AW609 verticaal starten. BAe Surveyor De Duitse Cordner Aviation Group (CAG) gaat BAe 146 en Avro RJ regionale verkeersvliegtuigen ombouwen en onder de naam Surveyor aanbieden aan producenten uit de olie en gasindustrie. Volgens CAG is de viermotorige jet daarvoor uitstekend geschikt vanwege de mogelijkheden om op te stijgen vanaf onverharde landingsbanen. Het Surveyor-concept bestaat uit meerdere mogelijkheden. Zo kunnen klanten kiezen voor een volledige passagiersuitvoering (112 stoelen), een ʻgemengdeʼ passagiers/vip-versie en een zogenoemde Medevac Lifeportuitvoering. Bij deze laatste versie kunnen de viermotorige toestellen als ambulancevliegtuig worden ingezet. CAG wordt geleid door Stewart Cordner, een voormalig directielid van BAE Systems Asset Management. Dit bedrijf ging in 2011 verder onder de naam Falko nadat de leasedivisie aan de Amerikaanse investeringsmaatschappij Fortress Investment Group werd verkocht. Naast het eigen portfolio dat 103 BAe-146/Avro RJ en 40 ATP en Jetstream turboprops telt, ging Falko van start met 37 toestellen die in opdracht van derden te koop worden aangeboden. 32

34 De BAe 146 s/avro RJ s worden onder de aandacht gebracht van olie- en gasmaatschappijen die hun werkterrein in afgelegen gebieden hebben. De nieuwe generatie Boeing 737 s komt vanaf 2017 op de markt als 737 MAX 7, MAX 8 en MAX 9. Boeing 737 MAX Met de 737 MAX 7, 737 MAX 8 en 737 MAX 9 wil Boeing het succes van de Airbus A320 NEO gaan pareren. De MAX-varianten krijgen nieuwe motoren en moeten de opvolger wordt van de huidige 737- Next Generation-serie. De naam MAX duidt daarbij volgens Boeing op de ultieme optimalisatie van alles wat de fabrikant en haar klanten hebben geleerd van alles rond het ontwerp, de bouw, het onderhoud en het gebruik van de ruim negenduizend toestellen die sinds de introductie van de eerste 737 Classic zijn gebouwd. Volgens Boeing worden CFM LEAP-1B-motoren, tot vier procent zuiniger dan die van concurrent Airbus die ook met CFMvarianten gaat vliegen. De operationele kosten liggen daarbij zelfs tot zeven procent lager. De nieuwe Boeings worden vanaf 2017 standaard van een Sky Interior voorzien. Deze cabine biedt ondermeer meer hoofdruimte en is voorzien dimbare led-verlichting.

35 De Bombardier Global 6000 is feitelijk de Global Express XRS. Als Global 6000 krijgt het toestel een geavanceerde Global Vision-cockpit en zal vanaf begin 2012 leverbaar zijn. Bombardier De nieuwe ultraluxe Global 6000 voor de extreem lange afstand is afgeleid van de goed verkopende Bombardier Global Express XRS. De Global 6000 krijgt een geavanceerde Global Vision-cockpit en zal vanaf begin 2012 leverbaar zijn. De bestaande Global Express XRS heeft een vliegbereik van kilometer. Het toestel biedt plaats aan een bemanning van vier personen en maximaal negentien passagiers. De nieuwe naam sluit volgens Bombardier beter aan bij de bestaande modelnamen waarin naast de al langer leverbare Global 5000 ook gewerkt wordt aan de ontwikkeling van twee echt nieuwe toestellen als De nieuwe Global 7000 en 8000 vormen een aanvulling op de sinds 1996 verkrijgbare Global-reeks van Bombardier. De stuksprijs ligt rond de 65 miljoen dollar.

36 de Global 7000 en Beide nieuwe toestellen vormen een aanvulling op de sinds 1996 verkrijgbare Global-reeks van Bombardier. De Global 7000 krijgt een maximale kruissnelheid van Mach 0,9 (955 km/u). Bij een kruissnelheid van Mach 0,85 (903 km/u) komt het vliegbereik rond de km te liggen. Deze zakenjet krijgt een cabinevolume van 75 kubieke meter en gaat plaatsbieden aan tien passagiers. Bij die bezetting kan de afstand tussen Dubai en New York non-stop worden gevlogen. De Global 8000 krijgt bij dezelfde kruissnelheid en een bezetting van acht passagiers een vliegbereik van maar liefst kilometer. Daarmee kan de afstand Sydney-Los Angeles of Mumbai-New York zonder tussenstop worden overbrugd. Dit toestel krijgt een cabine met een inhoud van ruim 63 kubieke meter die verdeeld wordt in drie zones. Beide toestellen worden uitgerust met General Electric GE TechX-turbofans met een vermogen van 73,4 kn. De Global 7000 moet in 2016 op de markt komen; de Global 8000 een jaar later. Cessna Cessna werkt aan de ontwikkeling van een nieuw vliegtuig dat door een elektromotor wordt aangedreven. Bye Energie gaat samen met de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Cessna een door een 180 pk sterke elektromotor aangedreven vliegtuig ontwikkelen op basis van de Cessna 172. Het nieuwe toestel gaat plaatsbieden aan twee personen en wordt speciaal ontwikkeld voor de opleidingsmarkt. Volgens Bye krijgt de voor de Cessna 172 te ontwikkelen motor een gewicht van iets meer dan 20 kg en een verwachte levensduur van uur. Dankzij het gebruik van stroom als primaire energiebron wordt uitgegaan van een scherpe daling van de kosten per uur. Een vlieguur zal dan tussen de 5 en 10 dollar gaan kosten. Bye gaat gebruikmaken van zowel accuʼs als van in de vleugels aangebrachte zonnepanelen. Naar verwachting zal het eerste toestel eind 2011 vliegen. Dit vliegtuig zal worden voorzien van een traditionele propeller met twee bladen. Op termijn wordt deze propeller vervangen door een uit composiet vervaardigd exemplaar met zes bladen. N350CE Cessna gaat proeven uitvoeren met een nieuwe eenmotorige tweepersoons turboprop. Voor het toestel is inmiddels een voorlopig bewijs van luchtwaardigheid aangevraagd. Het experimentele vliegtuig is met het kenmerk N350CE in het Amerikaanse luchtvaartregister opgenomen. Deze Cessna zal worden aangedreven door een 500 pk sterke PT6A-135A turbomotor van Pratt & Whitney Canada. 35

37 Cessna Corvalis TTX De Corvalis TTX is Cessnaʼs nieuwste eenmotorige topmodel. De TTX heeft een intuïtieve ʻglass-panelʼ-cockpit met infrarood ʻtouch screenʼ-bediening. Het model is afgeleid van de al langer leverbare 400 Corvalis TT. Klanten kunnen bij de TTX echter kiezen voor twee speciale laklegeringen. Ook komen vier verschillende interieurpakketten beschikbaar waarbij gebruik wordt gemaakt van dezelfde leerkwaliteit die Cessna in de Citation-zakenjets gebruikt. De door Cessna naar voren geschoven Intrinzic-cockpit wordt aangestuurd door Garmins G2000-systeem. In tegenstelling tot gewone ʻtouch screensʼ worden hier geen oppervlaktesensoren gebruikt die op vingerdruk reageren, maar een infrarood schermpatroon dat op warmte reageert. Het hart van de Intrinzic G2000 ʻavionics-suiteʼ wordt gevormd door twee hoge resolutie LCD-schermen met een beelddiagonaal van elk 35,5 centimeter. De Corvalis TTX biedt plaats aan vier personen en kan dankzij een 300 pk sterke motor een kruissnelheid halen van 435 km/u bij een vliegbereik van ruim kilometer. Vanaf 2012 is het toestel leverbaar. Citation M2 Cessna introduceerde aan de vooravond van de zakenluchtvaartbeurs NBAA 2011 een nieuwe zakenjet, de Citation M2. Het tweemotorige toestel moet in Cessnaʼs modellijn het gat op gaan vullen tussen het Mustang instapmodel en de grotere Citation CJ2 +. De M2 moet in de tweede helft van 2013 op de markt komen. De nieuwe zakenjet krijgt een geavanceerde digitale Garmin G3000 cockpit met drie beeldschermen en infrarood touchscreen bediening. Het toe- De Corvalis TTX is Cessna s nieuwe eenmotorige topmodel. In de cockpit bevinden zich touch screen -schermen die op infrarood werken. 36

38 De nieuwe Cessna Citation M2 krijgt een geavanceerde digitale Garmin G3000 cockpit met drie beeldschermen en infrarood touchscreen bediening. stel gaat daarbij plaats bieden aan twee piloten en maximaal zes passagiers die ondergebracht worden in een 3,3 meter lange cabine. De Citation M2 krijgt een aluminium vliegtuigframe. de laatste generatie Williams FJ-44 turbofan motoren en LED buitenverlichting. Cessna mikt daarbij op kruissnelheden van iets meer dan 740 km/u bij een vliegbereik van kilometer. De nieuwe jet gaat af fabriek 4,2 miljoen dollar kosten en moet in 2013 op de markt komen. Diamond Tundra Star Diamond Aircraft heeft een nieuwe variant van de eenmotorige DA40 geïntroduceerd, de Tundra Star. Het toestel is speciaal voor de Russische markt ontwikkeld. De Tundra Star krijgt een Austro Engine AE 300-dieselmotor van 168 pk. Goed voor een kruissnelheid van ruim 220 km/u bij een vliegbereik van bijna kilometer. Wordt een extra brandstoftank gemonteerd, dan kan nog 450 kilometer verder worden gevlogen. Met het oog op het eventuele gebruik op onverharde landingsbanen, is de Tundra Star voorzien van een gewijzigde neussectie en een versterkt landingsstel met grote terreinbanden. Ook zijn voorzieningen op de vleugels aangebracht waardoor het toestel extra langzaam kan vliegen. Een zogenoemde ʻbubbleʼ-cockpit moet het uitzicht van beide piloten positief beïnvloeden. Volgens Diamond 37

39 De Diamond DA40 Tundra Star is speciaal voor de Russische markt ontwikkeld. (Foto Ruud Vos) kan het toestel door het sterke onderstel ook als lestoestel ingezet worden bij vliegscholen. Studenten kunnen er dan vervolgens harde landingen mee oefenen. Flight Design C4 De Duitse vliegtuigfabrikant Flight Design heeft een nieuw vierpersoons sportvliegtuig ontwikkeld, de C4. Het toestel moet in 2013 leverbaar zijn. De vierzitter krijgt een 180 pk sterke viercilinder Lycoming-zuigermotor waarmee een kruissnelheid van ruim 280 km/u mogelijk wordt. Ook wordt De Flight Design C4 kan naar keuze met een benzine- of dieselmotor worden uitgerust. (Foto Ruud Vos)

40 de C4 leverbaar met een Centurion 2,0-dieselblok dat 150 pk levert. Volgens de fabrikant komt het vliegbereik tussen de km (benzinemotor) en km (dieselblok) te liggen. Flight Design is vooral bekend als leverancier van eenmotorige lichte vliegtuigen die plaatsbieden aan twee personen. Met de introductie van de C4 wil de fabrikant actief worden in een segment waarin fabrikanten als Diamond, Cirrus en Piper actief zijn. HBC King Air 350ER Hawker Beechcraft Company (HBC) heeft een missievariant ontwikkeld uit de Beechcraft King Air 350 ER. HBC ziet de nieuwe Multi-Mission als een goedkoop platform voor militaire en overheidsmissies, omdat het toestel zowel door de FAA als de EASA is gecertificeerd. De turbo-twin kan 12 uur onafgebroken vliegen bij een vliegbereik van ruim kilometer. Door het toestel onder meer uit te rusten met een radome met electrooptic/infrared, extra stoelen en voorzieningen voor twee brancards (inclusief een verbandkast), ontstaat volgens de fabrikant een waardig alternatief voor veel duurdere producten van de concurrentie. De Beechcraft King Air 350ER is volgens de fabrikant een betaalbaar missieplatform. SS2 Enterprise In de aanloop naar de eerste reizen naar de randen van de ruimte door Virgin Galactic heeft het Amerikaanse bedrijf Scaled Composites boven de Mojave-woestijn een geslaagde zweefproef uitgevoerd met het nieuwe ruimtevliegtuig SpaceShipTwo (SS2). Doel van de test was het beproeven van de staartsectie van SS2. Ruimteveer SS2, de Enterprise, werd na een bijna drie kwartier durende klimvlucht op een hoogte van ruim 15 kilometer losgekoppeld van het moedervliegtuig Eve. Kort daarna werd de verticale staartsectie gedurende ruim een minuut onder een hoek van 65 graden

41 naar boven gekanteld. Het ruimteveer zakte daarbij in korte tijd ruim 4 kilometer loodrecht naar beneden, waarbij de romp van het toestel nagenoeg horizontaal bleef ten opzichte van de horizon. Op een vlieghoogte van ongeveer 10 kilometer werd de staartsectie teruggedraaid in de normale positie, waarna de Enterprise na ongeveer 11 minuten als een zweefvliegtuig landde op de Mojave Air and Spaceport. Het computergestuurde systeem wordt in de toekomst na een ruimtereis op een hoogte van ruim 21 kilometer ingeschakeld bij terugkeer in de atmosfeer. Door de toegenomen weerstand van de romp van het ruimteveer kan de daalsnelheid aanmerkelijk worden teruggebracht. Een retourtje ruimte met Virgin Galactic gaat vanaf 2012 zoʼn euro kosten. Ruimteveer SS2 moet ruimtereizigers vanaf 2012 een onvergetelijke trip gaan bezorgen. Telemos De Franse vliegtuigfabrikant Dassault Aviation en het Britse BAE Systems werken samen aan de ontwikkeling van een nieuw onbemand vliegtuig, de Telemos. Het toestel krijgt naar verwachting een spanwijdte van 28 meter bij een maximaal startgewicht van 8 ton. De Telemos is een zogenoemde Medium Altitude Long Endurance (MALE) Unmanned Aircraft System (UAS). Met de MALE-UAS toestellen zullen in de nabije toekomst ongewapende verkenningsvluchten worden uitgevoerd. Ook kunnen ze worden ingezet als onbemande bommenwerpers. Naar verwachting zal de door BAE Systems ontwikkelde Mantis als basis dienen voor de Telemos. Dit inmiddels vliegende toestel wordt aangedreven door twee Rolls-Royce turbopropmotoren waarmee de UAS 24 uur non-stop kan vliegen. 40

42 De Telemos is een zogenoemde Medium Altitude Long Endurance (MALE) Unmanned Aircraft System (UAS). Foto Ruud Vos. Sk-105 Skylander De Franse vliegtuigbouwer GECI wil met de Sk-105 Skylander nieuwe markten aanboren. Dit toestel wordt een hoogdekker die plaats gaat bieden aan maximaal negentien passagiers. In transportuitvoering krijgt het vliegtuig een vrachtruim met een inhoud van 28 kubieke meter waarin 3 ton vracht kan worden vervoerd. Tevens zal het toestel beschikbaar komen in VIP-uitvoering en als troepentransportvliegtuig. De Skylander krijgt twee Pratt & Whitney-turbopropmotoren die goed zijn voor een maximale kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van kilometer. GECI wil de eerste toestellen in 2012 afleveren aan Maleisië en de Verenigde Arabische Emiraten, die als eersten respectievelijk vier en twaalf Skylanders bestelden. Volgens de fabrikant bestaat er tot 2028 een markt voor ongeveer Skylanders. De vliegtuigbouwer besloot een Skylander beschikbaar te stellen aan Jane Goodall die zich in Afrika met haar De Franse vliegtuigbouwer GECI ziet een markt voor Sk-105 Skylanders.

43 Jane Goodall Institute onder de VN-vlag inzet voor het beschermen van de biodiversiteit. GECI toonde in 2009 in Parijs voor het eerst een mock-up van de Skylander. Twee jaar later werd een deel van het interieur getoond en de met Cobham-schermen uitgeruste digitale cockpit. Stratos Aircraft Stratos Aircraft heeft voldoende fondsen verworven om een schaalmodel te bouwen van haar nieuwe eenmotorige ʻvery light jetʼ, de Stratos 714. Met dit model werden in de loop van 2011 meer dan negentig vluchten uitgevoerd in de windtunnel van de universiteit van Washington. Stratos Aircraft hoopte de Stratos 714 in de loop van 2010 op de markt te kunnen brengen. Door de kredietcrisis kwamen de zaken op een lager pitje te staan. Wanneer de windtunneltests naar tevredenheid verlopen, wordt begonnen met de bouw van twee prototypes die in 2012 moeten vliegen. De fabrikant omschrijft het in 2008 geïntroduceerde vliegtuig als een ʻvery light personal jetʼ (vlpj) die een rol van betekenis moet gaan spelen in het eenmotorige turbopropsegment. Het nieuwe toestel moet vier personen met bagage over een afstand van kilometer kunnen vervoeren bij een kruissnelheid van 740 km/uur. De Stratos 714 krijgt een romp van koolstofvezel, een drukcabine en een 13,4 kn sterke Williams FJ44-3AP FADEC turbofanmotor. Het maximale startgewicht komt rond de 3,2 ton te liggen. De maximale vlieghoogte waarop gevlogen mag worden is meter (FL 410). Op die hoogte komt de cabinedruk overeen met een hoogte van ruim meter. De Stratos 714 gaat ongeveer 2 miljoen dollar kosten. Stratos Aircraft omschrijft de Stratos 714 als een very light personal jet. Tecnam P2012 Traveller De Italiaanse vliegtuigfabrikant Tecnam introduceerde in april 2011 de P2012 Traveller. Het nieuwe toestel gaat plaatsbieden aan maximaal twaalf personen. Tecnam biedt het vliegtuig aan met verschillende cabineconfiguraties, waardoor het tevens kan worden gebruikt als licht vrachtvliegtuig of als vliegende ambulance. De Traveller krijgt twee conventionele zescilinder zuigermotoren van elk 350 pk die zijn goedgekeurd voor het gebruik van zowel benzine als speciale luchtvaartbrandstof (Avgas). Het vliegtuig krijgt een kruissnelheid van ruim 350 km/u bij een vliegbereik van 700 kilometer en maximale belading. Een datum voor de eerste vlucht is nog niet vastgesteld. De P2012 is ontworpen door Tecnamʼs ʻhuisarchitectʼ Luigi Pascale. 42

44 De Tecnam P2012 Traveller gaat plaatsbieden aan twaalf personen. V-Raptor Orion De nieuwe Amerikaanse vliegtuigfabrikant V-Raptor heeft een al even nieuw vijfpersoons vliegtuig geïntroduceerd: de Orion. Het toestel moet door kopers zelf in elkaar worden gezet. De Orion is volledig opgebouwd uit kunststof, waarbij de motor en propeller zich aan de achterzijde van het vliegtuig bevinden. Canards aan de voorzijde moeten zorgdragen voor stabiliteit tijdens lage vliegsnelheden. Bij het opmerkelijke ontwerp zijn twee verticale staartvlakken voorzien. Ook is een intrekbaar landingsstel aangebracht. Volgens de fabrikant kan het toestel dankzij een speciaal ondersteuningsprogramma binnen vier weken na aanvang van de bouw vliegen. Het toestel werd oorspronkelijk ontwikkeld door Freedom Aviation dat er al de nodige vliegervaring mee opdeed. De V-Raptor Orion moet door kopers zelf in elkaar worden gezet. 43

45 Ontwikkelingen grote luchtvaart Airbus Concept Airbus heeft illustraties getoond hoe het vliegtuig van de toekomst eruit kan komen te zien. Volgens Airbus zou een dergelijk toestel mogelijk al in 2030 kunnen vliegen. Het vliegtuig heeft ultralange smalle vleugels met halfingebouwde motoren en een U-vormige staart. Daardoor zou sprake kunnen zijn van een lager brandstofverbruik, minder uitstoot van schadelijke stoffen, minder geluid en meer comfort voor de passagiers. Het conceptvliegtuig lijkt voorlopig een droom. A319 Tibet Airlines nam de eerste van drie bestelde A319ʼs in ontvangst die gaan vliegen vanaf Ali Kunsha in Tibet dat op een hoogte van m ( ft) ligt. Daarmee is het toestel voorbereid op RNP-AR procedures (Required Navigation Performance-Authorisation Required) die gelden op onder meer de routes van Beijing en Chengdu naar Lhasa. Deze procedures vereisen uitermate nauwkeurige navigatie, waarbij gebruik wordt gemaakt van het geavanceerde Global Navigation Satellite System. Tijdens de Paris Airshow 2011 werd voor meer dan 100 miljard dollar aan vliegtuigorders opgetekend.

46 Zo zou het vliegtuig van de toekomst er voor Airbus uit kunnen zien. A319 s van Tibet Airlines kunnen op zeer hoog gelegen vliegvelden landen.

47 EasyJet Prijsvechter easyjet heeft de tweehonderdste A320 in gebruik genomen. Het jubileumtoestel werd in een speciale kleur gespoten en kreeg op de eerste passagiersvlucht tussen Toulouse en Parijs vluchtcode EZY200 mee. EasyJet kreeg in 2003 de eerste van in totaal 166 A319ʼs. Daarna volgde de grotere A320. Airbus leverde in de afgelopen acht jaar iedere veertien dagen een nieuw toestel af bij de Britse luchtvaartmaatschappij. De prijsbreker voorziet bij wijze van proef acht vliegtuigen van een speciale lichtgewicht coating die het brandstofverbruik met 1 tot 2 procent moet laten verminderen. En dat dankzij een ultradunne deklaag die de opeenhoping van vuil op de vleugels en andere oppervlakten verkleint. De nanotechnologie-coating die easyjet gebruikt, is een polymeer dat dwarsverbindingen aangaat met het verfoppervlak. Prijsbreker easyjet nam de tweehonderdste A320 in gebruik en liet het jubileumtoestel in een speciale kleur spuiten. A320neo De A320 wordt sinds 2011 ook aangeboden met nieuwe motoren als A320neo, een afkorting van ʻnew engine optionʼ. Het nieuwe toestel gaat tot 30 procent minder brandstof verbruiken dan de huidige generatie A320ʼs. Kopers van een A319, A320 of A321 kunnen voor de motoren kiezen uit de LEAP-X van CFM International en de PurePower PW1100G van Pratt & Whitney. De A320neo krijgt tevens ʻsharkletsʼ. Naast het lagere brandstofverbruik zal ook de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) een stuk lager liggen, terwijl de nieuwe motoren ook stiller zijn. Tevens kan de neo 950 km verder vliegen dan de huidige A320. De neoʼs worden voor 95 procent identiek aan de huidige generatie toestellen. Airbus voorziet een marktvraag van ongeveer vierduizend A320neoʼs, en had medio 2011 al bijna twaalfhonderd orders en toezeggingen voor het toestel. Zo bestelde de Maleisische prijsbreker AirAsia alleen al tweehonderd A320neoʼs. Prijsvechter IndiGo uit India bestelde er 150, terwijl American Airlines er minimaal 130 wil. 46

48 Airbus ontving in 2011 een onwaarschijnlijk groot aantal orders voor de A320neovarianten. Lufthansa bestelde er dertig: 25 A320neo s en vijf A321neo s. A350 Airbus heeft tientallen miljoenen euroʼs geïnvesteerd in een nieuwe testfaciliteit voor onderstellen van de nieuwe A350 XWB. In het Britse Filton zullen de landingsstellen worden beproefd op betrouwbaarheid, terwijl er ook gegevens worden verzameld die nodig zijn voor de certificering. Het nieuwe gebouw is vernoemd naar sir George White, de oprichter van de Bristol Aeroplane Company. De afdeling in Filton wordt op termijn verantwoordelijk voor de specificatie, inkoop, integratie en certificering van de landingsstellen en aanverwante systemen van alle Airbus-typevarianten. In de loop van 2011 was het eerste hoofdlandingsstel voor de A350 XWB klaar. Het systeem wordt samen met het neuswiel in een proefopstelling uitvoerig getest. Op het programma staan onder meer het veelvuldig intrekken en uitklappen van het onderstel, besturingsproeven en remtests. Begin 2011 werd in het Duitse Stade bij Premium AEROTEC begonnen met de productie van het eerste Duitse onderdeel voor de A350XWB. Deze zogenoemde ʻupper wing shellʼ meet 31,6 x 5,6 meter en is het grootste uit koolstofvezel vervaardigde rompdeel van de 350 XWB. Het gaat hier om een romppaneel dat aan de rechtervoorzijde van het verkeersvliegtuig wordt geplaatst. Het onderdeel wordt vervaardigd uit lichtgewicht ʻcarbon fibre reinforced plasticʼ. In het najaar van 2011 werd ook de eerste kunststoffen ʻcentral wing boxʼ geproduceerd. Ook Stork Fokker AESP werkt mee aan de ontwikkeling en de productie van zogenoemde ʻoutboard flapsʼ voor alle A350 XWB-toestellen. ʻOutboard flapsʼ zijn onderdelen die het oppervlak van de vleugels vergroten bij de start en landing. De ʻflapsʼ worden gemaakt volgens een concept waarbij voor het eerst ver- 47

49

50

51

52 schillende instellingen tijdens de kruisvlucht mogelijk zijn. De ontwikkelingsactiviteiten zullen naar verwachting anderhalf jaar in beslag nemen. Tijdens de serieproductie zal Fokker 140 sets per jaar afleveren. De A350 XWB komt er in drie uitvoeringen, waarin tussen de 270 en 350 passagiers vervoerd kunnen worden. Het toestel heeft een bereik van km en een extra brede romp. Het nieuwe verkeersvliegtuig (bijna 500 besteld) moet in 2013 voor het eerst vliegen. Als alles meezit worden de eerste toestellen in 2014 geleverd. De eerste van in totaal zestig door Air France KLM bestelde A ʼs worden rond 2018 verwacht. A380 Op advies van motorfabrikant Rolls-Royce moesten gebruikers van de A380 in totaal 34 Trent 900-motoren vervangen. Dat advies volgde op een incident waarbij op 4 november 2010 een Trent 900-motor van een A380 van Qantas als gevolg van een olielek kort na de start gedeeltelijk uit elkaar viel. Het probleem leek alleen van toepassing op oudere Trent 900-turbofans. Nieuwere motoren hebben al in een eerder stadium een modificatie ondergaan waardoor het olielek niet meer optreedt. Rolls- Royce zou Airbus hebben verzocht een aantal nieuwe motoren uit de A380 productielijn te halen om deze te gebruiken ter vervanging van de verwijderde turbofans. Medio 2011 had Airbus 236 orders in de boeken voor de superjumbo, waarvan er op dat moment al 53 waren afgeleverd. China Southern Airlines nam in september 2011 haar eerste Airbus A380 in ontvangst. Biobrandstof De Braziliaanse luchtvaartmaatschappij TAM heeft een A320 laten vliegen op biobrandstof. De helft van de brandstof was bio-kerosine vervaardigd uit jatrophaplanten, de andere helft reguliere vliegtuigkerosine. Bij het project waren ook CFM en technologiebedrijf UOP betrokken. Het toestel voerde met twintig medewerkers van TAM en Airbus een drie

53 kwartier durende vlucht uit. De door TAM gebruikt jatrophabrandstof kwam van planten die gekweekt waren op Braziliaanse bodem. Lufthansa experimenteert vanaf april 2011 een half jaar met reguliere lijnvluchten die worden uitgevoerd met een A321 op biofuel. De brandstof bestaat uit 50 procent ʻbioʼ en 50 procent kerosine. Als biobrandstof wordt met waterstof behandelde plantaardige olie gebruikt. Productie Airbus produceert maandelijks 36 A320-varianten. Vanaf augustus 2011 werden dit er 38, en in het eerste kwartaal van 2012 wordt de productie opgevoerd naar veertig toestellen per maand. Ook de goed verkopende A330 krijgt een ʻproductieboostʼ: van gemiddeld 8,5 per maand naar 9 in Begin 2013 rollen er vervolgens maandelijks tien A330-varianten uit de fabriek. P2F Er komt voorlopig geen A320/A321 Passenger to Freighter (P2F)-variant. Airbus, EADS EFW en de Russische partners United Aircraft Corporation en IRKUT hebben de ontwikkeling ervan voorlopig gestaakt vanwege de aanhoudend grote vraag naar nieuwe en gebruikte vliegtuigen uit de A320- familie. Daardoor komen te weinig toestellen beschikbaar voor conversie. De Braziliaanse luchtvaartmaatschappij TAM liet een A320 laten vliegen op biobrandstof. Taxiproeven Airbus en het Duitse DLR zijn weer een stapje verder in hun pogingen de uitstoot van CO2 verder terug te dringen. Nadat het DLR-testvliegtuig (een A320) al in 2008 met behulp van brandstofceltechnologie stroom opwekte voor de back-upsystemen van het vliegtuig, wordt dezelfde technologie nu voor taxiproeven gebruikt. DLR monteerde hiervoor een elektromotor in het neuswiel van de A320. De motor levert voldoende vermogen om het toestel zelfstandig te laten taxiën. AEI Aeronautical Engineers Inc (AEI) is gespecialiseerd in het ombouwen van Boeing 737 verkeersvliegtuigen tot vrachtvariant. Het Amerikaanse bedrijf kreeg in 2011 een opdracht van het Russische Interstate Aviation Committee voor het leveren van tot vrachtvliegtuigen omgebouwde Boeingʼs van de types en Special Freighter (SF). Moskovia Airlines bestelde zes SFʼs en is daarmee de eerste klant in de Russische vervangingsmarkt van naar schatting honderd oude Antonov AN-12 vrachtvliegtuigen. Er werden ook gesprekken gevoerd met een andere Russische klant die mogelijk vijf SFʼs wil. Het eerste toestel voor Moskovia wordt omgebouwd bij AEIʼs partner Commercial Jet in Florida, Het vlieg- 52

54 In het neuswiel van deze A320 is een elektromotor gemonteerd die tijdens het taxiën is ingeschakeld. Aeronautical Engineers Inc bouwt zowel Boeings van het type 737, als de beduidend oudere driemotorige 727 om tot vrachtvliegtuig. 53

55 tuig moest al voor het eind van 2011 geleverd worden. Eerder sloot AEI overeenkomsten met collega-ombouwbedrijf Flightstar Aircraft Services uit Florida en Boeing Shanghai Aviation Services om aan de sterk gestegen vraag naar omgebouwde passagierstoestellen te kunnen voldoen. Naar verwachting zullen de voor Rusland bestemde vliegtuigen in Shanghai worden omgebouwd om de transportkosten zo laag mogelijk te houden. AEI kreeg tevens opdracht een Boeing 727 uit 1981 om te bouwen tot B SF. Na de ombouw kan de Boeing twaalf standaardpallets vervoeren. Boeing bouwde in de periode meer dan toestellen van het type 727. AEI heeft de nodige ervaring, omdat het bedrijf tot op heden ruim 220 B727ʼs ombouwde tot Special Freighter. Leasemaatschappij ACG beschikt inmiddels over een vloot van 242 vrachtvliegtuigen die zijn ondergebracht bij 99 luchtvaartmaatschappijen in veertig landen. American Airlines American Airlines heeft medio 2011 de grootste civiele order uit de luchtvaartgeschiedenis getekend door bij Boeing en Airbus 560 nieuwe vliegtuigen te bestellen. Boeing levert driehonderd 737's, waarvan de helft met nieuwe motoren. Bij Airbus werd een definitieve bestelling geplaatst voor 260 A320's, waarvan 130 'neo's' plus opties voor honderden extra toestellen. De nieuwe vliegtuigen zullen tussen 2013 en 2022 geleverd worden. American wil de komende jaren de MD-80ʼs en Boeing 757ʼs vervangen. American Airlines bestelde 560 nieuwe vliegtuigen, waaronder 130 Airbussen van het type A320neo. 54

56 De Antonov An-158 is 1,7 meter langer dan de An (Foto Ruud Vos) Antonov De Russische leasemaatschappij Ilyushin Finance heeft tien Antonov An- 158ʼs besteld tijdens de Paris Airshow De onderneming bestelde er tijdens de Farnborough Airshow 2010 ook al tien en nam toen een optie op nog eens tien stuks. Drie van deze toestellen worden ondergebracht bij de regionaal vliegende Cubaanse luchtvaartmaatschappij Cubana de Aviación. De An-158 is een verlengde versie van de An-148. De romplengte van het toestel bedraagt 30,8 meter. Met de 1,7 meter kortere An-148 kunnen 85 passagiers worden vervoerd tegen 99 in de An-158. Antonov mikt met de An-158 op kruissnelheden tussen de 800 en 870 km/u op een vlieghoogte van ruim m (FL400) bij een bereik van kilometer. De eerste toestellen moeten vanaf 2013 geleverd worden. Begin september 2011 waren er 43 toestellen besteld. De fabrikant kondigde tevens de komst aan van een vrachtversie, de An-178 die van de An-158 wordt afgeleid en 20 ton vracht kan vervoeren. Op 5 maart 2011 verongelukte een nieuwe Antonov An tijdens een testvlucht in de regio Belgorod in Zuid-Rusland. Het ongeluk werd veroorzaakt door het onopzettelijk overschrijden van de maximale snelheid. Het verongelukte toestel was bestemd voor de regering van het Aziatische land Birma. Het ongeval kostte zes personen het leven, waaronder twee Birmese testpiloten. In de loop van 2011 werd bekend dat Aeroflot mogelijk twintig An-148ʼs aan de vloot wil toevoegen. ATR De zeventigzits ATR turboprop is in de zomer van 2011 door de European Aviation Safety Agency (EASA) gecertificeerd na een testprogramma dat in 2009 van start ging. De komst van het toestel werd in 2007 aangekondigd. Het toestel is een gemoderniseerde versie van de ATR en is voorzien van geavanceerde avionica, een moderne cockpit met vijf LCD-schermen en diverse nieuwe systemen op het gebied van communicatie en navigatie. Ook is een nieuwe cabine ontwikkeld die plaatsbiedt aan 68 tot 74 passagiers. Royal Air Maroc (vier bestelde 600ʼs) nam 55

57 In 2011 werd een groot aantal orders geplaatst voor de ATR als eerste luchtvaartmaatschappij het toestel in gebruik. Dat het vliegtuig in een behoefte voorziet, bleek uit de in 2011 geplaatste orders. Sinds januari tekende ATR meer dan honderd orders en opties op voor de turboprop. De certificatie van de kleinere ATR (vijftig plaatsen) werd in het najaar van 2011 verwacht. Boeing ecodemonstrator American Airlines zal vanaf 2012 een Boeing inzetten in het kader van het zogenoemde ecodemonstrator Program. Aanpassingen die aan het toestel worden doorgevoerd, zijn onder meer verstelbare motoruitlaten om omgevingsgeluid terug te dringen en verstelbare ʻtrailing edgesʼ aan de achterzijde van de vleugels. Ook zal worden teruggevallen op met brandstofcellen opgewekte elektrische energie voor de boordsystemen. Tevens American Airlines zal vanaf 2012 een Boeing inzetten in het kader van het zogenoemde eco- Demonstrator Program.

58 Prijsbreker Ryanair nam in 2011 haar 300ste in ontvangst. zal worden geëxperimenteerd met geoptimaliseerde vliegroutes. In een later stadium zal ook een tweede Boeing ʻtwin-aisleʼ aan het programma worden toegevoegd dat wordt uitgevoerd in het kader van het door de Amerikaanse FAA opgestarte Continuous Lower Energy Emissions Noise (CLEEN)-programma. 737-MAX Boeing zette in 2011 de lancering van een 737 met nieuwe motoren door in reactie op de enorme aantallen orders die concurrent Airbus optekende voor de A320neoʼs. De Amerikaanse fabrikant liet daarbij het oog laten vallen op de nieuwe CFM LEAP-1B-motor die wordt aangeboden in wat de 737 MAX zal gaan heten. Boeingʼs reactie lijkt vrij laat te komen, maar de fabrikant heeft zich min of meer laten leiden door de motorvoorkeuren van potentiële klanten. Aan klandizie vooreerst geen gebrek omdat de komende twintig jaar een (vervanging)markt voorzien wordt voor meer dan toestellen van het type 737 MAX en A320neo. De 737 MAX wordt dankzij aangepaste LEAP-1B motoren tot zestien procent zuiniger dan de huidige A320ʼs en gaat tot vier procent minder brandstof gebruiken dan een A320neo-variant. Boeing geeft daarbij hoog op van de nieuwe motor. Om de potentie inzichtelijk te maken, wordt een vergelijking getrokken met een luchtvaartmaatschappij met een vloot van honderd moderne, ʻbrandstofvriendelijkeʼ toestellen. Wanneer deze ingewisseld zouden worden voor honderd 737 MAX varianten, zou dit leiden tot een brandstofbesparing van bijna tachtig miljoen kg en ton minder CO2 uitstoot. In geld uitgedrukt een besparing van 85 miljoen dollar op jaarbasis. 57

59 Met orders een toezeggingen voor 496 toestellen besteld door vijf klanten, kan gesproken worden over een bliksemstart. Een van de vijf klanten is inmiddels bekend: American Airlines. American bestelde in juli 2011 bij de Amerikaanse vliegtuigbouwer 200 Boeing narrowbodies, waarvan de helft zal worden uitgerust met nieuwe motoren. De overige vier klanten bevinden zich buiten Amerika maar hun namen zijn niet bekend gemaakt. Hoewel in eerste gesproken werd over de 737RE (re-engined), zal deze naam niet gevoerd worden. De typeaanduidingen zullen deels aan gaan sluiten bij de huidige 747-8, en benaming, waarna de eerste toestellen als 737 MAX 7, 737 MAX 8 and 737 MAX 9 vanaf 2017 op de markt gaan komen. De met nieuwe LEAP-1B motoren uitgeruste 737 MAX moet in 2017 op de markt komen 747-8I VIP De eerste vijf kopers van de nieuwe 747-8Intercontinental in VIP-uitvoering krijgen hun toestel afgeleverd met GEnx-2B leenmotoren. Daarmee kunnen de vliegtuigen naar de centra worden gevlogen waar de 747ʼs voorzien worden van hun VIP-interieur. Na een geschatte ombouwperiode van twee jaar worden de toestellen bij aflevering uitgerust met nieuwe GEnxexemplaren. Boeing tekende tot en met de zomer van 2011 in totaal 36 orders op voor het nieuwe verkeersvliegtuig. Negen daarvan zijn bestemd voor VIP-klanten. De overige 27 gaan naar Lufthansa (20), Korean Airlines (5) en naar een niet nader genoemde luchtvaartmaatschappij (2) F Het testprogramma voor de nieuwe 747-8Freighter werd in augustus 2011 afgerond. Het uitgebreide programma begon in februari 2010 na de eerste vlucht met het grootste ooit bij Boeing gebouwde vliegtuig. De fabrikant 58

60 De Boeing 747-8Intercontinetnal hier gefotografeerd in gezelschap van de al even nieuwe 787 Dreamliner. De eerste Boeing 747-8F is bestemd voor Cargolux Airlines. voerde met vijf 747-8Fʼs ruim testvluchten uit die bij elkaar goed waren voor vlieguren. Het vrachtvliegtuig is 5,6 meter langer de Boeing F. Luchtvaartmaatschappijen beschikken daardoor over 16 procent meer vrachtruimte, terwijl het brandstofverbruik lager uitvalt. Er stonden in het najaar van 2011 in totaal 73 orders voor de 8F in de boeken. De eerste Freighter was bestemd voor Cargolux Airlines die er in totaal dertien bestelde.

61 787 Dreamliner All Nippon Airways (ANA) heeft de eerste twee 787 Dreamliners voorzien van een speciale beschildering. Hiermee voerde ANA de eerste vluchten uit tussen Tokio en Hongkong. Het vliegtuig is uitgerust met 12 business en 264 economy class stoelen. Vòòr maart 2012 verwacht de Japanse maatschappij al 14 Dreamliners van de bestelde 55 stuks te ontvangen. Vanaf 2013 zal Boeing jaarlijks tien 787ʼs bij ANA afleveren. De Dreamliners worden ingezet op zowel het binnenlandse netwerk als voor non-stop vluchten naar nieuwe Europese bestemmingen waaronder Frankfurt vanaf januari Op 26 oktober 2011 vloog het toestel de eerste commerciële passagiersvlucht van Tokio-Narita naar Hongkong. Net als bij de eerste passagiersvlucht van de Airbus A380 in 2009 was de publieke belangstelling overweldigend. Hierdoor bepaalde het lot welke honderd passagiers in de economy class mee mochten. Tickets All Nippon Airways (ANA) heeft de eerste twee van 55 bestelde 787 Dreamliners voorzien van een speciaal uiterlijk. Op deze op 28 september 2011 genomen foto landt de eerste voor ANA bestemde Dreamliner na de overdracht bij Boeing voor het eerst op de luchthaven Haneda in Tokyo. Aan boord van de Dreamliner van ANA.

62 LOT Polish Airlines gaat vanaf 2012 met acht 787 s vliegen en voorziet de toestellen eveneens van een speciaal kleurenschema. Air France KLM bestelde 25 Dreamliners van het type en nam opties op nog eens 25. Ook werden 10 Dreamliners geleased De eerste Dreamliners moeten rond 2016 bij KLM in dienst komen. voor de business class werden geveild, waarvan de opbrengst naar een goed doel ging. In november werd het toestel op reguliere lijndiensten naar Tokio-Haneda, Okayama en Hiroshima ingezet. Later gevolgd door Itami, Yamaguchi Ube en Matsuyama In december 2011 volgde de eerste buitenlandse vlucht naar Beijng. Ook LOT Polish Airlines maakte een nieuw kleurenschema bekend. LOT gaat vanaf 2012 met acht 787ʼs vliegen. Boeing voltooide medio augustus 2011 het certificatieprogramma voor de Dreamliner. Daarbij werd voorafgaand aan de overdracht van het eerste toestel aan ANA, in 606 dagen met zeven 787ʼs ruim uur gevlogen.

63 Productie Boeing is voornemens de productie fors op te voeren. Zo moeten er in 2012 maandelijks twee 747ʼs van de band rollen (was 1,5). De maandproductie van het aantal 737ʼs moet in 2012 oplopen van 31,5 naar 38. In 2013 en 2014 worden de zaken nog verder opgevoerd naar respectievelijk 38 en 43 toestellen per maand. Ook de productie van de 787 moet op gang komen: van 2 per maand in 2011 naar maandelijks 10 in In 2013 zullen er gemiddeld 8,3 Boeing 777ʼs van de band moeten rollen, tegen 7 in Bombardier CRJ1000 De Canadese en Europese luchtvaartautoriteiten hebben medio 2011 aan Bombardier het luchtwaardigheidsbewijs uitgereikt voor het CRJ1000 NextGen regionale verkeersvliegtuig. Het Canadese Bombardier gaf begin 2007 de aftrap voor de nieuwe honderdzitter die doorontwikkeld is uit de kleinere CRJ100. De typegoedkeuring werd uitgereikt na een ruim twee jaar durend testprogramma waarin gedurende 470 sessies meer dan uur werd gevlogen. De CRJ1000 NextGen kan met een maximum startgewicht van kg een afstand van km overbruggen bij een kruissnelheid van maximaal 870 km/uur. De CRJ1000 NextGen ER (Extended Range) heeft een vliegbereik van ruim kilometer. Afhankelijk van het type kunnen er 86 tot 100 passagiers mee. Van de oorspronkelijke gegadigden voor het toestel zijn het Italiaanse MyAir.com (15 stuks) en Adria Airways uit Slovenië (1 besteld, 1 optie) afgevallen. Het Spaanse Air Nostrum (35) en de Franse Air France-dochter Brit Air (14) werden daardoor de eerste afnemers. Beide beschikten medio december 2010 over de CRJ1000 Next Gen. De CRJ1000 NextGen kan maximaal honderd passagiers vervoeren.

64 Korean Air bestelde in 2011 elf CSeries 300- vliegtuigen met een optie op nog eens tien. CSeries De CSeries van Bombardier krijgt steeds meer vorm. Tijdens de Paris Airshow 2011 werd een cabine mock-up van het nieuwe regionale verkeersvliegtuig getoond. Om de productie van deze CSeries mogelijk te maken, gaat Bombardier de fabriek in het Canadese Mirabel fors uitbreiden. Er zal naast de productielijnen van de CRJ700, CRJ900 en CRJ1000 een nieuwe fabriekshal worden gebouwd. Tevens komt er een gebouw waarin alle denkbare systemen van de CSeries getest kunnen worden. In 2012 moet het toestel voor het eerst vliegen, waarna het vanaf 2013 geleverd kan worden. In totaal heeft de Canadese fabrikant 60 CS100's en 61 CS300ʼs verkocht aan acht klanten die opties namen op nog eens 109 toestellen. Comac C919 De nieuwe Comac C919 gaat plaatsbieden aan 130 tot 200 passagiers. Het ʻnarrow bodyʼ-verkeersvliegtuig wordt ontwikkeld en gebouwd door de Commercial Aircraft Corporation of China (Comac). In 2009 begon Comac al met de bouw van de romp (met een hoogte van 4,16 m en een breedte van 3,96 m) en de neussectie. Het eerste model wordt ontworpen voor passagiers met een indeling in twee klassen. Het toestel wordt 38,6 m lang en krijgt een spanwijdte van 35,4 m (inclusief winglets). De C919 krijgt in het Westen geproduceerde motoren en een vliegbereik van kilometer. Er wordt al gedacht aan een verlengde versie met een bereik van kilometer. Voor de besturing wordt ʻfly-by-wireʼ toegepast. 63

65 De cockpit wordt westers-digitaal en is voorzien van een ʻhead-up displayʼ. Voorlopig wordt uitgegaan van een kruissnelheid van Mach 0,785 op m (FL398). Motorproducenten Safran en GE Aviation hebben inmiddels interesse getoond in het Chinese project. Het eerste prototype moet in 2014 vliegen, gevolgd door de eerste aflevering in De Comac C919 krijgt een ruime, op westerse leest geschoeide cabine. (Foto s Ruud Vos) 64

66 De MC-21 kan worden uitgerust met Russische motoren of varianten uit het Westen. De MC-21 wordt een uiterst modern vliegtuig met een ruime cabine en een uit het Westen afkomstige digitale cockpit. (Foto s Ruud Vos) Irkut MC-21 Het Russische overheidsbedrijf United Aircraft Corporation (UAC) bundelt bij de Irkut MC de krachten van Yakovlev, Tupolev, Irkut, Sukhoi en Ilyushin. Het toestel gaat plaatsbieden aan 150 passagiers, terwij de MC tot 180 passagiers kan vervoeren. Volgens UAC wordt de cabine 18 cm hoger dan die in een Boeing 737 en 14 cm vergeleken met de A320. Het vliegbereik komt rond de km te liggen. Het ʻsingle aisleʼ-toestel kan naar keuze worden uitgerust met Russische Aviadvigatel PD-14 motoren of de PW1000G van Pratt & Whitney. Er komt mogelijk ook een derde variant, de MC die plaatsbiedt aan 212 passagiers Het Maleisische Crecom Burj Resources bestelde in de aanloop naar Farnborough 2010 al 25 MC ʼs en 25 MC ʼs. Crecom wil de toestellen verhuren aan luchtvaartmaatschappijen in Zuidoost-Azië. Ilyushin Finance bestelde 28 MS-21ʼs met opties voor nog eens 22, waarna de Russische leasemaatschappij VEB-leasing een order plaatste voor 15 toestellen met opties op eenzelfde aantal. De order van Ilyushin Finance werd bevestigd tijdens de Russische luchtvaartbeurs MAKS 2011 waar tevens bekend werd gemaakt dat de toestellen voor Aeroflot bestemd zijn. Tijdens de MAKS 2011 bestelde het Russische staatsbedrijf Rostekhnologii 35 MC21-300ʼs en 15 MC varianten die tussen 2017 en 2022 geleverd moeten worden. 65

67 Mitsubishi MRJ Boeing Commercial Aviation Services gaat Mitsubishi Aircraft Corporation helpen bij het onderhoud van de nieuwe MRJ regionale ver keersvliegtuigen. Boeing zal de toestellen rondom de klok service gaan verlenen en toekomstige MRJ-gebruikers service- en onderhoudsadviezen verstrekken via een internetportaal. De Amerikaanse vliegtuigfabrikant zal daarbij een variant ontwikkelen van de door haar gebruikte MyBoeingFleet.com website. Ook zal Boeing logistieke ondersteuning verlenen bij de onderdelenvoorziening, het onderhoud en eventuele reparaties op locatie. Door op deze manier samen te werken, kan Mitsubishi optimaal profiteren van de jarenlange onderhoudservaring van Boeing. De Japanse fabrikant had in het najaar van 2011 zeventig vaste orders en zestig opties voor de MRJ die in twee versies plaats gaat bieden aan zeventig tot honderd passagiers. All Nippon Airways uit Japan wil er 25 (15 orders, 10 opties) en Trans States Holdings zelfs 100 (50 orders, 50 opties). ANI uit Hongkong wil er in principe vijf afnemen, maar heeft al te kennen gegeven er mogelijk nog twintig extra bij te willen. BAE Systems en Mitsubishi Aircraft Corporation gaan ook vergaand samenwerken bij de systeemintegratie van de MRJ. BAE mag onder meer helpen bij de integratie van de motoren, de motorophanging, de brandstofsystemen en de auxiliary power units (apuʼs). Voor de ondersteuning van toekomstige Europese klanten heeft Mitsubishi in Amsterdam een kantoor ingericht. Er zijn inmiddels proeven uitgevoerd met een model dat een waterlanding simuleerde. MRJ zegt daarbij veel geleerd te hebben van de landing in de Hudson-rivier van een A320 van US Airways in 2009 en ontwerpaanpassingen te hebben doorgevoerd om het toestel stabiel te houden bij aanraking met het water. De eerste vlucht van het toestel moet in 2012 plaatshebben en de eerste levering in De Mitsubishi MRJ moet in 2012 voor het eerst vliegen. Mitsubishi toonde in 2011 een model van de nieuwe MRJ-cabine in schaal 1:1. 66

68 Precision bouwt sinds 2005 passagierstoestellen om, en leverde sindsdien 23 tot vrachtvliegtuig omgebouwde 757 s af. London City Airport De Britse luchthaven London City Airport (LCY) mag het aantal vluchten uitbreiden van tachtigduizend naar honderdtwintigduizend per jaar. Dat heeft het Britse Hooggerechtshof bepaald. Deze uitspraak volgde kort na de uitverkiezing van LCY door een panel van zakenreizigers tot de beste luchthaven van Engeland in Tegen de uitbreidingsplannen van de luchthaven was protest aangetekend door de lokale actiegroep ʻFight the Flightʼ. Volgens deze groep lijdt een toenemend aantal inwoners in het zuiden en oosten van London, ondanks de strikte naderingsprocedures, nu al onder de door de luchthaven veroorzaakte geluidsoverlast. Precision Conversions De Amerikaanse ombouwspecialist Precision Conversions gaat in opdracht van leasemaatschappij Aerolease International drie Boeing 757ʼs ombouwen tot zogenoemde PCF-toestellen die naast vracht ook plaatsbieden aan passagiers. De vliegtuigen krijgen een laadruimte voor vijftien standaard pallets. Daarnaast is er plaats voor 58 passagiers in een ʻpremium economyʼ-klasse. Precision besteedt de ombouw uit aan Flightstar Aircraft Services in het Amerikaanse Jacksonville. De PCFʼs zijn bestemd voor Air Transport Services Group die oude DC8 vrachtvliegtuigen wil gaan vervangen. Precision bouwt sinds 2005 passagierstoestellen om, en leverde sindsdien 23 tot vrachtvliegtuig omgebouwde 757ʼs af bij gebruikers op meerdere continenten, waaronder twee bij Shanghai Airlines in China. Met de order voor drie combitoestellen kan de Amerikaanse onderneming het aanvullende typecertificaat voor de Precision Conversions Combi in de wacht slepen. 67

69 RUAG Do 228 NG De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft de Dornier Do 228 New Generation (NG) gecertificeerd. Eigenaar RUAG Aerospace Services biedt de tweemotorige turboprop aan als passagiersvliegtuig met plaats voor negentien passagiers. Vergeleken met de oude Do 228 zijn meer dan 350 verbeteringen doorgevoerd. Het toestel heeft een opnieuw ontworpen cabine en een digitale Universal Avionics System EFI890-cockpit met sterk verbeterde navigatiesoftware en communicatiemogelijkheden. De Do 228 NG heeft twee 940 pk sterke Garrett TPE turboprops die voorzien zijn van vijfbladige propellers. Het toestel haalt een kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van 845 kilometer. RUAG ontwikkelde de Do 228 NG uit de in 1999 geïntroduceerde Do , en besloot in oktober 2007 de Do 228 opnieuw in productie te nemen. De romp, staartsectie en vleugels worden bij Hindustan Aeronautics Limited (HAL) in India gebouwd, waarna het toestel in het Duitse Oberpfaffenhofen wordt geassembleerd. Kort na de certificatie werd het eerste toestel afgeleverd bij de Noorse charteroperator Lufttransport uit Tromsø. Het vliegtuig is het eerste van dit type dat in Europa in gebruik werd genomen. Lufttransport vliegt al met twee oudere uitvoeringen van de Do 228 tussen de Noorse luchthaven Longyearbyen en de vliegstrips Svea en Ny Ålesund op Spitsbergen in opdracht van een Noorse mijnbouwer. In juli 2011 bestelde de marine van Bangladesh er eveneens twee voor patrouilletaken. De Do 228 NG is sinds 2011 Europees gecertificeerd. Sukhoi De Russische luchtvaartautoriteiten hebben in februari 2011 het goedkeuringscertificaat voor de nieuwe Sukhoi Superjet 100 (SSJ100-95) uitgereikt aan zowel Sukhoi Civil Aircraft als aan de Italiaanse joint venture partner Alenia Aeronautica. De goedkeuring van de Europese luchtvaartautoriteit EASA werd in de loop van 2011 verwacht. De certificatie van het regionale verkeersvliegtuig volgde op een succesvol doorlopen traject, waarmee in 68

70 Aeroflot tekende voor veertig Super- Jets, met opties op nog eens vijftien. De Russische maatschappij vliegt inmiddels met het nieuwe regionale verkeersvliegtuig is begonnen. Tijdens het testprogramma werd door vijftien piloten met vier prototypes tijdens vluchten in totaal uur gevlogen en werden meer dan twintig verschillende luchthavens in Rusland en Europa bezocht. Eerder waren de Powerjet SaM 146-turbofanmotoren al goedgekeurd door zowel de Europese als Russische luchtvaartautoriteiten. De eerste gebruiker van de Sukhoi Superjet 100 (SSJ100-95) werd de Armeense luchtvaartmaatschappij Armavia die twee toestellen bestelde met opties op nog eens twee. Armavia wil het toestel inzetten op de route Yerevan-Moskou. Kort daarop volgde ook Aeroflot (veertig orders, vijftien opties). Medio 2011 bestelde de Italiaanse luchtvaartmaatschappij Blue Panorama bij SuperJet International twaalf SSJ100-95ʼs. Kort daarop volgden ook Sky Aviation uit Indonesië met een order voor twaalf en het Russische Kuban Airlines dat er ook twaalf wil. SuperJet heeft inmiddels een orderportefeuille voor 185 toestellen. Het vliegtuig komt ook in zakenuitvoering beschikbaar. Deze variant werd in het najaar van 2011 geïntroduceerd tijdens de Amerikaanse NBAA zakenluchtvaartbeurs. Taxibot Lufthansa en Israel Aerospace Industries (IAI) hebben geslaagde proeven uitgevoerd met de zogenoemde Taxibot. Met behulp van dit onbemande voertuig kunnen vliegtuigen van de gate tot aan het begin van de startbaan worden gebracht zonder dat de vliegtuigmotoren hoeven te draaien. De proeven werden onder winterse omstandigheden uitgevoerd op Frankfurt International Airport. Daarbij werd een Boeing van Lufthansa 69

71 van de gate geduwd door de onbemande Taxibot die het toestel vervolgens naar het begin van de startbaan trok. De Taxibot werd daarbij op de normale manier aan het neuswiel van het vliegtuig bevestigd, waarbij het voertuig bestuurd werd aan de hand van commandoʼs van de piloten in de cockpit. Medio 2010 werden al geslaagde proeven uitgevoerd met een aan een Airbus A gekoppelde Taxibot bij de Airbus-fabriek in Toulouse. Daarbij werd het toestel opgepikt aan het begin van de startbaan en teruggebracht naar de gate. Met het inzetten van het trekvoertuig kunnen luchtvaartmaatschappijen volgens IAI aanmerkelijk besparen op het brandstofverbruik. Ook kunnen CO2-emissies en geluidsoverlast op luchthavens ermee worden teruggedrongen. IAI begon in 2008 met de ontwikkeling van de Taxibot. Het bedrijf verwacht de certificatie ervan in 2012, en werkt ondertussen ook aan een versie die geschikt is voor ʻnarrow-bodyʼ-vliegtuigen van de types Boeing 737 en Airbus A320. De Taxibot maakt CO2- neutraal taxiën mogelijk. Zeppelins De Duitse luchtschepenbouwer Zeppelin Luftschifftechnik uit Friedrichshafen heeft een contract gesloten met de Amerikaanse rubber- en autobandenproducent Goodyear Tire & Rubber voor de levering van drie Zeppelin NTʼs (Neue Technologie), waarvan de eerste al in 2014 moet vliegen. De luchtschepen worden aangeschaft in het kader van Goodyearʼs Blimp vlootvernieuwingsprogramma. Vanaf begin 2013 zullen deze worden ge- 70

72 Goodyear heeft drie Zeppelin NT s besteld. Ook de Deutsche Zeppelin-Reederei (DZR) heeft behoefte aan een extra toestel. bouwd in Goodyearʼs Wingfoot Lake Airship Hangar in de Amerikaanse stad Ohio. Goodyear kan hier bogen op een jarenlange traditie, waar in de achterliggende 85 jaar meer dan driehonderd luchtschepen werden gebouwd. De luchtschepen waarmee nu gevlogen wordt, zijn van het type GZ-20 (Goodyear Zeppelin) die aan het eind van de jaren 60 zijn gebouwd. De Amerikaanse onderneming heeft in de Verenigde Staten drie luchtschepen in de vaart. Ook zijn meerdere luchtschepen verhuurd aan ondernemingen in Europa en China. Zo maakten twee Goodyear Blimps tot en met oktober 2011 een tournee langs twintig Europese landen in het kader van een verkeersveiligheidscampagne. Een van deze luchtschepen ging in 2011 echter bij een ongeval verloren waarbij de piloot om het leven kwam. De Deutsche Zeppelin-Reederei (DZR), die eveneens in Friedrichshafen is gevestigd, vierde in augustus 2011 haar tiende verjaardag. In die tien jaar vervoerde DZR passagiers in binnen- en buitenland. Om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen, wordt in 2012 een tweede Zeppelin NT in gebruik genomen. DZR is een dochteronderneming van Zeppelin Luftschifftechnik. Het huidige luchtschip vloog in 1997 voor het eerst, waarna het in 2001 beschikbaar werd gesteld aan DZR die het toestel inzet voor onder meer rondvluchten boven de Bodensee en de omgeving van het vliegveld van Friedrichshafen. 71

73 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart Airbus Airbus introduceerde in 2011 nieuwe namen en kleuren voor de vliegtuigen die gericht zijn op de zakelijke markt. De toestellen gaan voortaan door het leven als Airbus Corporate Jet (ACJ), gevolgd door een typeaanduiding. Zo wordt de A318 Elite de ACJ318 en de A320 Prestige de ACJ320. Met de aanpassing wil Airbus meer uniformiteit tussen de verschillende types creëren. De klant is koning bij Airbus, wat leidde tot dit opmerkelijke Mah Jonginterieur. Airbus heeft voor de Aziatische mark een zogenoemde Phoenix-cabine ontwikkeld voor de ACJ318. Het interieur is gebaseerd op het in die regionen populaire Mah Jong-spel en wordt gekenmerkt door een grote tafel waaraan zes spelers plaats kunnen nemen. In de cabine is ook plek ingeruimd voor liefhebbers van Karaoke. Airbus verkocht inmiddels 25 ACJ-varianten in het Verre Oosten. Om die lokale markt beter te kunnen bedienen, is TAECO uit het Chinese Xiamen aangewezen als cabine-inrichter voor de ACJʼs. Airbussen voor zakelijk gebruik gaan sinds 2011 door het leven Airbus Corporate Jet (ACJ).

74 Europese ombouwspecialisten richten in toenemende mate verkeersvliegtuigen als deze Boeing LR in voor zakelijk gebruik. Boeing LR De Zwitserse ombouwspecialist AMAC Aerospace Switzerland nam in 2011 een fabrieksnieuwe Boeing LR in ontvangst. Het toestel werd rechtstreeks vanuit het Amerikaanse Everett overgevlogen naar Europa voor ombouw tot VVIP-uitvoering. Deze Boeing zal de komende twee jaar op EuroAirport Basel-Mulhouse-Freiburg worden omgebouwd in opdracht van een onbekende klant uit het Midden Oosten. De opdracht kwam tot stand na bemiddeling via zakenjetoperator Aviation Link Company uit Jeddah. AMAC Aerospace is sinds 2007 actief op de lucratieve VVIP-markt. Het bedrijf beschikt over een hangaroppervlakte van m 2 waar gelijktijdig aan twee vliegtuigen van het type A320, Boeing Business Jet (BBJ) of Gulfstream G550 kan worden gewerkt. In april 2010 werd een nog grotere hangar geopend met een oppervlakte van m 2. Daarin kan een Boeing of 787 Dreamliner geparkeerd worden naast een A320 of een BBJ. Bombardier Learjet 85 Bombardier gaat de kunststoffen vleugelbeplating en vleugelliggers voor de nieuwe Learjet 85 in Dublin vervaardigen. De onderdelen worden vervolgens in de Mexicaanse Bombardier-vestiging in Querétaro samengevoegd met andere vleugeldelen, alvorens te worden vervoerd naar de eindassemblagelijn in het Amerikaanse Wichita (Kansas). De vleugeldelen worden in Ierland gemaakt volgens een specifiek procedé dat Bombardier heeft ontwikkeld voor de nieuwe CSeries regional jet. De in 2007 geïntroduceerde Learjet 85 wordt gepositioneerd tussen het ʻmidsizeʼ en ʻsuper 73

75 midsizeʼ-segment en gaat plaatsbieden aan acht passagiers. De zakenjet krijgt een maximumsnelheid van Mach 0,82 en een non-stop bereik van kilometer. De eerste vlucht staat gepland voor het eerste kwartaal van 2012, gevolgd door de eerste afleveringen in QC400VIP De Canadese ombouw- en interieurspecialist Field Aviation heeft in opdracht van een onbekende klant twee Bombardier Q400ʼs voorzien van een VIP-interieur. Field installeerde in de cabines respectievelijk 28 en 40 economy class-stoelen in combinatie met een aantal zogenoemde ʻVIP styleʼ-zetels. Bij een van de Q400ʼs werd ook een ʻclub seatʼ-configuratie aangebracht waarvan de stoelen tevens als bed kunnen dienen. Beide toestellen werden voorts voorzien van mobiel internet, satelliettelefoon en grote LCD-beeldschermen Graniet in cabine Binnen de luchtvaart wordt gestreefd naar zo weinig mogelijk gewicht. Toch zijn er uitzonderingen op deze regel. Dat viel te zien bij de Britse zakenjetoperator Ocean Sky Aviation die een granieten vloer liet aanbrengen in een van haar Bombardier Global Express zakenjets. Volgens Ocean Sky vergde het leggen van de granieten platen in de hal en het gangpad van de zakenjet amper twee weken. De vloer voldoet aan alle eisen inzake brandveiligheid (!) en slipvastheid. Ook is het materiaal gemakkelijk schoon te maken. Ocean Sky Aviation heeft een eigen vloot van dertig zakenjets, waarvan twintig voor de lange afstand. Daarnaast beheert de maatschappij nog dertig toestellen in opdracht van derden. Bombardier leverde via Field Aviation uit Canada in 2011 twee Q400 s af in zakelijke uitvoering. Normaal bieden de toestellen plaats aan 72 passagiers. Stenen in een vliegtuig? Het kan, bewijzen zowel BAE Systems als Ocean Sky Aviation. 74

76 Cessna s Citation-reeks vierde in 2011 het twintigjarig bestaan. Cessna CitationJet In 2011 was het twintig jaar geleden dat Cessnaʼs Model 525 CitationJet voor het eerst vloog. Het sinds 1993 leverbare toestel kan gezien worden als de voorloper van de CJ1, CJ1+ en CJ2 en de tegenwoordig leverbare CJ2+, CJ3 en CJ4. Van de CJ-ʼoerversieʼ verkocht Cessna er 359. Van alle CJ-typen zijn er inmiddels meer dan verkocht. De populaire Citation Mustang kan ook als ambulancevliegtuig worden ingezet. Citation Mustang De Citation Mustang zakenjet kan worden ingericht tot ambulancevliegtuig. Spectrum Aeromed paste voor dit type haar te installeren apparatuur aan, voor het transport van patiënten in grotere zakenjets. Om het aan boord brengen van een brancard te vereenvoudigen, kan van de voorste stoel in de cabine de rugleuning worden weggeklapt. Ook krijgt de Mustang bij aanpassing een verbeterde stroomvoorziening aan boord met het oog op het gebruik van medische bewakingsapparatuur. De Mustang heeft een vliegbereik van ongeveer km en kan een kruissnelheid halen van 630 km/uur. 75

77 Citation CJ4 De Citation CJ4 is medio 2011 goedgekeurd door de Europese luchtvaartautoriteit EASA. De Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA) keurde de CJ4 al in 2010 goed voor Amerikaans gebruik. Het vliegtuig biedt plaats aan twee piloten en acht passagiers en is voorzien van een digitale Collins Pro Line 21-cockpit en het Venue cabine managementsysteem van Rockwell Collins. Passagiers krijgen de beschikking over Blu- Ray DVD met HD-monitoren. Een afsluitbaar toilet is standaard aanwezig. De zakenjet kan met maximale lading na een aanloop van 950 meter het luchtruim kiezen en bereikt binnen 28 minuten de maximale kruishoogte van meter. Met het toestel is een kruissnelheid mogelijk van 840 km/uur. Het vliegbereik met twee piloten en vijf passagiers ligt rond de kilometer. De Citation CJ4 is Cessna s nieuwste lichte zakenjet. Daher-Socata Daher-Socata heeft een speciaal beschilderde TBM 850 op de markt gebracht. Met het nieuwe kleurenschema wordt het eeuwfeest van de Franse vliegtuigbouwer ingeleid. De door Didier Wolff uitgedachte beschildering geeft de ʻgolven van de tijdʼ weer. Deze golven symboliseren volgens Daher-Socata het continue ontwikkelingsproces dat de fabriek sinds de oprichting van Aeroplanes Morane-Saulnier in 1911 heeft doorgemaakt. Daher-Socata leverde sinds de introductie van de TBM 850 in 2005 meer dan 220 toestellen af. De fabrikant onderzocht tevens de mogelijkheid om naast de TBM 850 een tweemotorige zakenjet te ontwikkelen. Daarbij is het oog gevallen op het door Grob Aircraft afgestoten SPn-project. Grob 76

78 Daher-Socata vierde in 2011 het honderdjarig jubileum en deed dat onder meer met een speciaal beschilderde TBM 850-turboprop. kwam mede door de hoge ontwikkelingskosten van de nieuwe kunststoffen zakenjet in financieel zwaar weer. Kort na ingebruikneming van het vierde prototype kwam Grob eind 2008 in de financiële problemen en ging het bedrijf failliet. Bij de doorstart van de fabriek begin 2009 werd het SPn-project geschrapt. De in 2005 geïntroduceerde SPn heeft twee Williams FJ44-3A turbofanmotoren die een kruissnelheid van 769 km/u mogelijk maken. Het toestel heeft een volledig geïntegreerde Honeywell Primus Apex-cockpit. De cabine biedt plaats aan tien passagiers en is door de Porsche Design Studio ontworpen. Op het moment dat Grob failliet ging, stonden er meer dan 120 orders in de boeken voor de 5,8 miljoen euro kostende twinjet. Op dat moment was met een statisch testexemplaar al meer dan uur ʻgevlogenʼ, waarbij landingen werden gesimuleerd. Er vlogen toen drie prototypes van de SPn. Dassault Falcon 2000LX De Dassault Falcon 2000LX voldoet aan de stringente geluidseisen die gelden voor London City Airport. De Falcon kan hierdoor vanaf deze luchthaven vrijwel iedere Europese zakenbestemming zonder tussenstop bereiken. Door de strenge eisen gelden strikte landingsprocedures voor deze luchthaven in hartje Londen. Zo moeten vliegtuigen tijdens de landing een naderingshoek aanhouden van 5,5 graden, terwijl 3 graden de standaard is voor naderingen op andere vliegvelden. De Falcon 2000LX is afgeleid van het populaire 2000EX-model en voorzien van winglets. Het toestel is daardoor ten opzichte van haar voorgangster efficiënter en kan verder vlie- 77

79 gen. De maximaal af te leggen afstand (met zes passagiers) is km, vergeleken met km bij de Falcon 2000EX. Reizigers kunnen daardoor rechtstreeks afstanden als Londen-New York, Parijs-Almaty of Oslo- Dubai vliegen. Falcon 7X c/n 100 Dassault heeft in oktober 2010 de honderdste Falcon 7X afgeleverd. De driemotorige zakenjet is sinds 2007 op de markt. Met de wereldwijde 7Xvloot was sinds de marktintroductie op dat moment uur gevlogen. Met de honderdste 7X is Dassault ongeveer halverwege het orderboek, waarin ruim tweehonderd bestellingen voor de ʻtri-jetʼ staan genoteerd. Alle 7X-en stonden overigens vanaf eind mei 2011 bijna een maand aan de grond na een vliegverbod door de Europese luchtvaartautoriteiten. Aanlei- Dassault mag met een toenemend aantal types op London City Airport landen. Dassault leverde in 2010 de honderdste Falcon 7X af.

80 ding daarvoor waren trimproblemen met het hoogteroer tijdens de landing. De Falcon 7X heeft een geavanceerde EASy-cockpit. Het toestel heeft met acht passagiers een bereik van kilometer. De kruissnelheid ligt rond de 900 km/uur. Een Falcon 7X kost af-fabriek 48,6 miljoen dollar. EVS Het in de Falcon 7X geïnstalleerde Enhanced Vision System (EVS) mag ook in Amerika gebruikt worden. In juli 2010 gaf de Europese luchtvaartautoriteit EASA de vliegtuigbouwer al toestemming het EVS te gebruiken. Dankzij een in de neus geïnstalleerd FLIR (Forward-Looking Infrared) kan met het toestel ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig gestart, gevlogen, geland en getaxied worden. De beelden van het EVS worden zowel op een display als een head-up display getoond. Ook de nieuwe EASy II-cockpit werd in de loop van 2011 goedgekeurd door de Amerikaanse en Europese luchtvaartautoriteiten. Dankzij infrarood is landen tijdens slecht zicht aanmerkelijk veiliger geworden. De nieuwe EASy II-cockpit biedt piloten maximale oriëntatie. 79

81 Vleugelprofielen Dassault voerde in 2011 ook succesvolle testvluchten uit met een Falcon 7X. Daarbij werd aangetoond dat zogenoemde laminaire profielen in de staartvleugels mogelijk tot 10 procent minder luchtweerstand op kunnen leveren. Door het afnemen van de luchtweerstand dalen zowel het brandstofverbruik als de CO 2 -uitstoot. De metingen werden tijdens de tests bij het hiervoor gebruikte prototype van de Falcon 7X geregistreerd met twee infraroodcameraʼs. Op basis van temperatuurverschillen konden die veranderingen in de luchtstromen vaststellen. Zolang de luchtdeeltjes zonder verschil van richting een vleugelprofiel volgen, is er sprake van een laminaire stroming. Het nadeel daarbij is echter dat deze luchtstroom de neiging heeft aan de vleugels te ʻplakkenʼ, wat tot ongewenste luchtweerstand leidt. Deze stroming wordt echter ʻturbulentʼ (verstoord) als oneffenheden deze luchtstroom verstoren. Dassault voerde in de periode al eerder met een driemotorige Falcon 50 proeven uit met een laminair vleugelprofiel. Laminaire profielen in de staartvleugels leiden mogelijk tot 10 procent minder luchtweerstand. 3D-data Na twee jaar onderhandelen met de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten kreeg Dassault Falcon toestemming voor het gebruik van 3D-data bij het inrichten van haar zakenjets. Het certificaat geldt voor alle door Dassault gebouwde toestellen van het type Falcon 900, Falcon 2000 en Falcon 7X. Dassault maakt al langer gebruik van geavanceerde Catia-software voor het ontwerpen van zakenjets. De 7X werd daarbij zelfs vanaf het eerste ontwerpconcept tot en met het laatste productiedetail in 3D vastgelegd. 80

82 Volgens de fabrikant wordt door het gebruik van deze software niet alleen het ontwerpproces nauwkeuriger. Ook kan onderhoud op alle plaatsen in het toestel zichtbaar gemaakt worden. Tevens kan een potentiële klant van een Falcon-variant al op voorhand getoond worden hoe een bepaalde interieurkeuze er uit komt te zien. Dassault legde met Catiasoftware de basis voor het digitaal ontwerpen van vliegtuigen. Navigatie Dassault voerde medio 2011 met een Falcon 900LX de eerste naderingen uit op de Franse luchthaven Pau, waarbij gebruik werd gemaakt van het nieuwe Europese satellietnavigatiesysteem EGNOS dat sinds maart 2011 operationeel is. De European Geostationary Navigation Overlay Service (EGNOS) bestaat uit een reeks satellieten die zich in een geostationaire baan om de aarde bewegen en uit een aantal grondstations die de positie van het vliegtuig bepalen. Vergeleken met het thans in gebruik zijnde Amerikaanse GPS-satellietsysteem is het Europese systeem beduidend nauwkeuriger. EGNOS kan de horizontale positie van het vliegtuig tot op 1 meter bepalen en de verticale afstand tot op 2 meter. Door deze grotere nauwkeurigheid neemt de vliegveiligheid zowel onderweg als tijdens de nadering aanmerkelijk toe. Naast EGNOS zijn vergelijkbare systemen in ontwikkeling in Amerika, Japan en India. Dassault voerde in 2011 proeven uit met het nieuwe Europese EGNOS-navigatiesysteem. 81

83

84 Ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de Dassault-fabriek in het Franse Merignac vormde de fabrikant deze opmerkelijke tableau de troupe van alle door Dassault aldaar ooit geproduceerde vliegtuigtypes.

85 Diamond D-Jet De Oostenrijkse fabrikant Diamond Aircraft heeft de ontwikkeling van de eenmotorige D-Jet opgeschort. Als reden voor het besluit wordt het afketsen van een aangevraagde overheidslening van 35 miljoen Canadese dollar (26 miljoen euro) genoemd. Het opschorten leidt tot het tijdelijke ontslag van 213 medewerkers die in de Canadese vestiging aan het D-Jet-project werken. Diamond heeft ruim 230 orders voor het 1,9 miljoen dollar kostende vliegtuig. De D-Jet, waar sinds 2003 aan wordt gewerkt, had al in 2006 op de markt moeten komen. De keuze van Diamond voor een andere, sterkere motor leidde echter tot vertraging. Ook moest Diamond conventionele voorzieningen voor ijsbestrijding aanbrengen, dat eveneens voor vertraging in het certificatietraject zorgde. Diamond investeerde tot nu toe ruim 250 miljoen dollar in het vijfpersoons toestel. De compacte jet kan met een kruissnelheid van 570 km/u ruim kilometer afleggen. De Diamond D-Jet had al in 2006 op de markt moeten komen. Dornier 328DBJ 328 Support Services (328SSG) biedt de tweemotorige Dornier 328JET tegenwoordig ook aan als 328DBJ. Het regionale verkeersvliegtuig wordt daarbij ingericht met een door het Britse designbureau CTM ontworpen interieur. 328SSG is sinds 2006 houder van de typecertificaten voor de Dornier 328-turboprop en 328JET. Het bedrijf onderhoudt daarbij niet alleen de wereldwijde vloot van ruim 210 toestellen van beide types, maar voert ook ombouwwerkzaamheden uit. Hierbij wordt het toestel, dat normaal plaatsbiedt aan 32 passagiers, omgebouwd tot een variant met een capaciteit voor maximaal tien reizigers. Hoewel de 328JET sinds het begin van deze eeuw al in zakenuitvoering leverbaar is in Fairchild Dornier Envoy-uitvoering, voldoet dit concept volgens 328SSG niet meer. Met de 84

86 De voormalige Dornier 328JET kan tegenwoordig voor relatief weinig geld ook als luxe zakenjet geleverd worden. 328DBJ wordt een inhaalslag gemaakt. Het toestel voldoet daarbij niet alleen aan de laatste technische eisen, ook de cabine en het inflight entertainment system zijn door CTM Design op een hoger plan getild. Deze toestellen zijn te koop voor bedragen tussen de 3 en 6 miljoen dollar. Voor aanpassing en herinrichting moet (afhankelijk van de wensen van de klant) op eenzelfde investering worden gerekend. Inmiddels is 328SSG er in geslaagd om zes toestellen in 328DBJ-uitvoering aan de man te brengen. Het vliegtuig heeft met extra tanks een vliegbereik van ruim km bij een kruissnelheid van ongeveer 750 km/uur. Van de ruim honderd gebouwde 328JETS staat bijna de helft werkeloos aan de grond. Eclipse Aerospace De Amerikaanse helikopterbouwer Sikorsky Aircraft heeft de voorgenomen samenwerking met Eclipse Aerospace geformaliseerd. Sikorsky gaat investeren in Eclipse waardoor een productiedoorstart van de tweemotorige very light jet (vlj) een stap dichterbij komt. Sikorsky zal Eclipse Aerospace helpen bij het opzetten van een voorraadketen. Ook zal er ondersteuning worden gegeven bij het opzetten van de daadwerkelijke productie van de vlj. Eclipse werd in september 2009 nieuw leven ingeblazen nadat vier investeerders voor een bedrag van 28 miljoen euro de boedel van het failliete Eclipse Avia- 85

87 Helikopterfabrikant Sikorsky gaat samenwerken met Eclipse Aerospace. Daardoor kan de productie van de very light jet in 2012 hervat worden. tion hadden overgenomen en de naam veranderden in Eclipse Aerospace International. Na deze overname verzorgt de nieuwe onderneming vanaf 2010 niet alleen het onderhoud van de 260 geproduceerde Eclipse EA500ʼs, maar koopt ook eerder geleverde toestellen terug. Eclipse Aerospace voorziet teruggekochte vliegtuigen van een digitale Avio NG 1.7-cockpit, een nieuwe digitale automatische piloot en van voorzieningen om onder ijsvormende omstandigheden te kunnen vliegen. Ook wordt het interieur vernieuwd en krijgen de jets een nieuwe verflaag. Daarna worden ze te koop aangeboden als Total Eclipse. In de loop van 2011 werd ook de door Eclipse Aerospace en SimCom Training Centers ontwikkelde ʻfull motionʼ EA500- simulator goedgekeurd. De simulator mag daardoor worden gebruikt voor verschillende trainingsvormen. De EA500 heeft een vliegbereik van km bij een kruissnelheid van bijna 700 km/uur. Beide 4kN sterke Pratt & Whitney Canada PW610F-turbofans verbruiken daarbij volgens Eclipse 182 liter kerosine per uur. Een laatste hobbel werd in augustus 2011 genomen toen het toestel na aanpassing van de motoren weer mocht doorklimmen naar de maximaal toegestane vlieghoogte van meter (FL410). 86

88 Zowel in Europa als in Amerika bevinden zich inmiddels simulators voor de Phenom 100 en 300. Embraer Phenom 300 De speciaal voor de Phenom 300 ontwikkelde full flight simulator (FFS) is goedgekeurd door de Braziliaanse, Amerikaanse en Europese luchtvaartautoriteiten. Hierdoor mag de in het Amerikaanse Dallas opgesteld FFS worden gebruikt voor opleidingsdoeleinden. In 2009 werden de simulators voor de kleinere Phenom 100 al gecertificeerd voor opleidingsgebruik. Deze bevinden zich in de trainingscentra van de Canadese simulatorfabrikant CAE in het Britse Burgess Hill en in Dallas (Texas). Ook het voor de Phenom 300 ontwikkelde Inflight Entertainment system is inmiddels goedgekeurd. Dit IFE bestaat uit meerdere LCDmonitoren met een diameter van 18 centimeter. Hiermee kunnen passagiers niet alleen radio of een dvd beluisteren en een film bekijken, maar ook toegang krijgen tot internet of het volgen van de vlucht via ʻmoving mapʼtechnologie. Tevens kan het systeem gebruikt worden om de verlichting en temperatuur per stoel te regelen. Nieuw is ook een opklapbare centrale monitor met een diameter van ruim 26 centimeter. De Phenom 300 heeft twee 14,2 kn sterke Pratt & Whitney PW 535Eturbofans die een kruissnelheid garanderen van 833 km/u op een hoogte van meter (FL410). Het maximale bereik ligt rond km en het toestel kan uit de voeten op startbanen van meter. Het speciaal voor de Phenom 300 ontwikkelde Inflight Entertainment system is goedgekeurd. 87

89 Ambulance Embraer besloot in 2011 na een verzoek van de Braziliaanse ziekenvervoerder Amil Resgate Saúde de Phenom 300 ook aan te bieden als ambulancevliegtuig. Het toestel gaat in deze uitvoering plaatsbieden aan een liggende patiënt en maximaal vier begeleiders. De voor Amil bestemde Phenom 300 krijgt een semi-intensivecare unit met onder meer een zuurstofvoorraad van 10 uur voor medische doeleinden en watt boordspanning voor medische apparatuur als een defibrillator, beademingsapparatuur, injectiepompen en een couveuse. Om het aan boord brengen van een patiënt te vergemakkelijken, wordt gebruik gemaakt van het zogenoemde Patient Loading Utility System dat al door meerdere vliegtuigfabrikanten wordt toegepast. Embraer gaat de gehele in- en ombouw in eigen beheer verzorgen, inclusief de certificatie van het toestel dat eind 2011 aan Amil geleverd moet worden. Legacy 500 De nieuwe Legacy 500-zakenjet begint vorm te krijgen nu Embraer de cockpit, het middenstuk en het achterste gedeelte van de romp aan elkaar heeft ʻgeklonkenʼ. Zowel de in 2007 geïntroduceerde Legacy 450 (die later op de markt komt) als de Legacy 500 gaat plaatsbieden aan negen tot twaalf passagiers. De 450 krijgt met vier passagiers een vliegbereik van km; de 500 bij een zelfde aantal passagiers km bij een kruissnelheid van 871 km/u op een vlieghoogte van meter. Beide toestellen krijgen fly-by-wire, een Rockwell Collins Pro Line Fusion-cockpit en Honeywell-turbofans. Honeywell levert het audio/video en cabine managementsysteem, terwijl BMW Group Designworks USA voor de interieurinrichting zorgt. Het nieuwe toestel zal in 2012 voor het eerst vliegen en eind 2013 leverbaar zijn. De nieuwe Legacy 500 is voorzien van fly-by-wire. 88

90 Begin 2011 is de ultraluxe Lineage 1000 aan potentiële Britse klanten getoond. In deze nieuwe fabriek worden Phenom 100 s gebouwd die bestemd zijn voor de Amerikaanse markt. Lineage 1000 De Britse zakenjetoperator Ocean Sky heeft begin 2011 op verzoek van de Embraer de ultraluxe Lineage 1000 voorgesteld aan potentiële Britse klanten. Hen werd de mogelijkheid geboden tijdens een aantal vluchten kennis te maken met deze luxueuze zakenjet. Het toestel werd door Ocean Sky vanaf haar Jet Centre op London Luton Airport ingezet. Daaraan voorafgaand was het van de Embraer E-190 afgeleide toestel een aantal dagen te gast in India waar Mumbai als tijdelijke uitvalsbasis diende. De Lineage 1000 kan bij een bezetting van acht passagiers ruim kilometer non-stop overbruggen. Met vier passagiers kan nog 300 km verder worden gevlogen. Embraer introduceerde het toestel in mei 2006 op de zakenluchtvaartbeurs EBACE in Genève. Amerikaanse vestiging Embraer opende in februari 2011 een nieuwe fabriek in de Amerikaanse staat Florida. De productielijn is primair bedoeld voor de productie van de tweemotorige Phenom 100 en Phenom 300 zakenjets waarvan er inmiddels meer dan honderdtwintig zijn afgeleverd. Embraer kondigde de bouw van deze fabriek in 2008 aan. Het eerste toestel moest al voor het eind van 2011 worden afgeleverd bij een 89

91 Amerikaanse klant. Embraerʼs nieuwe faciliteit op Melbourne International Airport (Florida) heeft een oppervlakte van zoʼn vierkante meter. Deze vestiging biedt werk aan tweehonderd mensen. Met de bouw van de hangar en de aanpalende spuithal was een bedrag gemoeid van 50 miljoen dollar Gulfstream GIV De Gulfstream GIV vierde in het najaar van 2010 haar 25-jarig jubileum. Deze luxueuze zakenjet voor de ultralange afstand werd in oktober 1985 geïntroduceerd tijdens de Amerikaanse zakenluchtvaartbeurs NBAA, maar voltooide een paar weken eerder al de eerste vlucht. De uit de GIII afgeleide GIV biedt plaats aan negentien passagiers. Het toestel kan dankzij twee Rolls-Royce Tay-motoren een kruissnelheid halen van 935 km/u bij een vliegbereik van bijna kilometer. De GIV was de eerste zakenjet met digitale cockpit en een flight management system. Gulfstream bouwde tussen 1987 en 2003 in totaal 536 GIVʼs. Hiervan vliegen er nu nog 520. Met deze toestellen is meer dan 3,4 miljoen uur gevlogen. De GIV werd in 2003 opgevolgd door de G400 en twee jaar later door de G450. Van dit laatste toestel leverde Gulfstream er sinds 2005 ruim tweehonderd af. De Gulfstream GIV vierde in 2011 haar 25-jarig jubileum. 90

92 In juli 2011 besloot de fabrikant de naam van de nieuwe G250 (tweede toestel van links) te wijzigen in G280. G250 wordt G280 Het tweede prototype van de nieuwe Gulfstream G250 heeft medio 2011 tijdens proeven boven de Amerikaanse Great Lakes aangetoond af te kunnen rekenen met ijsvorming op de romp en de vleugels. De proeven vormden onderdeel van het certificatietraject dat eind 2011 moest leiden tot de typegoedkeuring van het toestel. Gulfstream werkte daarbij samen met Rockwell Collins aan het integreren van de Pro Line Fusion-avionica in de PlaneView250-cockpit van de zakenjet. De G250 wordt gebouwd bij Israel Aerospace Industries (IAI) op Ben Gurion International Airport. Daarna worden de toestellen overgevlogen naar het Gulfstream 'Center of Excellence' in Dallas (Texas) voor de afbouw en inrichting. In juli 2011 besloot de fabrikant de naam van het toestel te wijzigen in G280 omdat deze getalsaanduiding beter aan zou sluiten bij de voorkeuren van afnemers in bepaalde regioʼs. G450 Een G450 heeft de afstand van km tussen Tokio en Hongkong in de recordtijd van 3 uur en 58 minuten overbrugd. Het record is door de National Aeronautic Association (NAA) erkend. Het is niet de eerste keer dat de G450 stedenparen met recordsnelheid verbindt. Zo overbrugde een G450 in mei 2005 al de afstand tussen Chicago en Londen in 7 uur en 19 minuten, waarbij bijna km werd afgelegd. Snelheidsrecords tussen stedenparen zijn een belangrijk promotiemiddel. Op het moment dat een record door de Fédération Aéronautique Internationale (FAI) in Zwitserland is erkend, wordt het vermeld in de productbrochures. G650 Een van de vier G650-prototypes (s/n 6001) heeft tijdens een testvlucht een snelheid bereikt van Mach 0,995 (1.057 km/u). Deze snelheid werd opgetekend op het moment dat de neus van het toestel onder een hoek van 16 tot 18 graden onder de horizon werd gebracht. Tijdens deze vlucht traden geen onaanvaardbare trillingen op. Gulfstream stelde tevens vast dat de back-up versie van het fly-by-wire besturingssysteem van de G650 91

93 naar behoren functioneert. Tijdens een andere testvlucht werd meer dan 2 uur met uitsluitend het back-up systeem gevlogen. Daarbij werd bij verschillende snelheden vrijwel het gehele vluchtspectrum op grote en lage hoogte doorlopen Ook werden vijf landingen uitgevoerd. Normale fly-bywire systemen zijn in de regel dubbel uitgevoerd. Mocht er sprake zijn van een ernstige storing, dan is een derde hydraulisch systeem als back-up achter de hand. Bij de Gulfstream G650 is het back-up systeem echter elektrahydraulisch. Als de hydraulische druk hier in beide hoofdsystemen wegvalt, worden de functies overgenomen door elektromotoren met elk een eigen pomp en hydraulisch reservoir. Prototype 004 voltooide in 2011 de eerste Amerikaanse coast to coast vlucht, waarbij de afstand van km tussen Bob Hope Airport in Burbank (Californië) en Savannah/Hilton Head International Airport (Georgia) in 3 uur en 26 minuten werd overbrugd. Ongeval Gulfstream werd gedurende het testprogramma van de G650 in april 2011 opgeschrikt door het verongelukken van een prototype op Roswell International Air Center in New Mexico waarbij de vier inzittenden om het leven kwamen. De G650 vloog op 25 november 2009 voor het eerst en moest eind 2011 op de markt komen. Ondanks het ongeval en de daarop volgende vertraging van twee maanden was de fabrikant ervan overtuigd dat na de certificatie, nog voor eind 2011 de eerste G650ʼs bij klanten zouden worden afgeleverd. Begin augustus 2011 was met vier testtoestellen tijdens 535 vluchten ruim uur gevlogen. Ondanks het verongelukken van een prototype in april 2011, wilde Gulfstream eind 2011 de eerste twaalf G- 650 s direct na certificatie afleveren. 92

94 Hawker Beechcraft Corporation King Air 250 De nieuwe Hawker Beechcraft Corporation (HBC) King Air 250 is goedgekeurd door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten. In het toestel zijn de nodige composietmaterialen verwerkt, terwijl ook de motorinlaten zijn aangepast. Het vliegtuig krijgt dankzij composiet-winglets en verbeterde motoren een kortere startrol dan de vergelijkbare King Air B200GT. HBC spreekt over een startrol van 640 meter; ruim 120 meter minder dan de 200GT. De fabrikant gaat ervan uit dat het toestel bij een buitentemperatuur van 25 C en een vliegveldhoogte van ruim 750 meter genoegen neemt met een startrol van pakweg 940 meter. Een B200GT heeft onder vergelijkbare omstandigheden ruim 200 meter baanlengte meer nodig. De tijdens de Amerikaanse luchtvaartzakenbeurs NBAA 2010 aangekondigde King Air 250 ontstond op basis van gebruiksinformatie van meer dan drieduizend King Air-gebruikers. Het toestel is vanaf het tweede kwartaal van 2011 leverbaar. De King Air 250 presteert beter dankzij composietmaterialen, nieuwe motoren en winglets. 00XP/Beechjet 400A HBC heeft een opwaarderingspakket op de markt gebracht voor oudere zakenjets van het type HBC 400XP en Beechjet 400A. Klanten kunnen deze toestellen met een zogenoemd 400XPR-pakket op een hogere standaard brengen met onder meer moderne Rockwell Collins Pro Line-instrumenten, nieuwe Williams International FJ44-4A-32 motoren en composietwinglets. Na het opwaarderen neemt het vliegbereik van toestellen als de 93

95 400XPR met ruim 700 km toe tot ruim kilometer. Wereldwijd vliegen er in totaal ongeveer 600 Beechjet 400Aʼs en HBC 400XPʼs die voor opwaardering in aanmerking komen Kestrel Aircraft Company De Amerikaanse Kestrel Aircraft Company gaat beginnen met de bouw van het Kestrel JP10-turbopropvliegtuig. Het prototype werd met het oog hierop overgevlogen vanuit Engeland naar de in mei 2011 gesloten marinebasis Naval Air Station Brunswick in de Amerikaanse staat Maine. De Kestrel is een eenmotorige turboprop die plaatsbiedt aan zeven personen. Het kunststoffen toestel kan dankzij meer dan pk motorvermogen een kruissnelheid halen van 630 km/u op een vlieghoogte van meter. Het toestel werd oorspronkelijk door Farnborough Aircraft gepromoot en op de markt gebracht als concurrent voor onder meer de Daher- Socata TBM 850 en very light jets. In augustus 2011 werd besloten het toestel uit te rusten met een Honeywell TPE331-14GR-motor die omwille van de levensduur in motorvermogen werd teruggebracht van naar pk. Het toestel werd in 1998 door de Brit Richard Noble en diens bedrijf Farnborough Aircraft geïntroduceerd. Noble verkocht het project later aan Geoffrey Galley die het prototype bouwde, maar er niet in slaagde het toestel in productie te nemen. Het bedrijf kreeg in 2008 een nieuwe eigenaar waarna de Kestrel Aircraft Company (KAC) werd gevormd. KAC wordt geleid door Alan Klapmeier die in 1984 samen met zijn broer Dave het uitermate succesvolle Cirrus Aircraft oprichtte. Het opstarten van de productie vergt 100 miljoen dollar, waarna KAC over vijf jaar werk hoopt te bieden aan driehonderd mensen. De Kestrel Aircraft Company begon in 2011 met de bouw van de Kestrel JP10- turboprop. 94

96 De Avanti P180 II is sinds eind 2010 inzetbaar als ambulancevliegtuig na een order van de Amerikaanse operator Air Ambulance Worldwide. Piaggio stelde in 2011 een P180 II ter beschikking aan de Italiaanse kunstenaar Mimmo Paladino. Piaggio Aero Piaggio Aero is in 2011 begonnen met de bouw van een fabriek met een oppervlakte van bijna vierkante meter. In dit onderkomen zullen vanaf 2013 met name onderdelen voor de Piaggio P180 Avanti II worden vervaardigd. Door vliegtuigonderdelen op een andere plaats te laten produceren, wil de fabrikant niet alleen de productie stroomlijnen, maar ook verder opvoeren om de relatief lange levertijden terug te dringen. Piaggio wil de eindassemblage van de Avanti II handhaven in Sestri Ponente in de omgeving van Genua. De Italiaanse fabrikant stelde een P180 II ter beschikking aan de Italiaanse kunstenaar Mimmo Paladino. Het door Paladino bewerkte toestel was als Cacciatore di Stelle (Sterrenjager) te zien in Galleria Vittorio Emanuele II in Milaan. Het type is sinds eind 2010 ook actief als ʻmedical evacuationʼ-vliegtuig bij de Amerikaanse operator Air Ambulance Worldwide Inc. die daartoe een omgebouwde P180 in gebruik nam. Dit vliegtuig wordt ingezet voor het vervoer van patiënten die spoedeisende hulp nodig hebben. De Avanti is sinds 1990 gecertificeerd; de Avanti II sinds De grootste afnemer van het toestel is Avantair, een Amerikaanse aanbieder van vliegtuigen in deeleigendom die een vloot heeft van 55 Avantiʼs. De toestellen van Avantair vliegen gemiddeld 120 uur per maand. 95

97 Pilatus Aircraft Pilatus Aircraft heeft in 2010 de duizendste PC-12 afgeleverd. Het toestel, een PC-12NG (Next Generation), was bestemd voor een Amerikaanse afnemer. Pilatus introduceerde het toestel in De PC-12 is sinds de eerste leveringen in 1994 een gewild vliegtuig dat onder meer ingezet wordt voor zakelijk vervoer, militaire verbindingstaken en als vrachtvliegtuig. Dankzij een Pratt & Whitney Canada PT6A-67A turboprop met een vermogen van pk is met de PC-12NG een kruissnelheid mogelijk van ruim 500 km/uur. Met drie passagiers, volle tanks en twee piloten kan op de toegestane kruishoogte van m ruim km non-stop worden overbrugd. De PC-12 is ook in Nederland een redelijk bekend zakentoestel. Er staan zes vliegtuigen in het Nederlandse register. Pilatus Aircraft leverde in de zomer van 2010 de duizendste PC-12 af. Presidentiële jet Een groep Amerikaanse vrijwilligers heeft op initiatief van de gepensioneerde Amerikaanse luchtmachtgeneraal James Cross de viermotorige Lockheed JetStar-zakenjet van president Lyndon B. Johnson van de slopershamer gered. Cross was in zijn actieve diensttijd piloot van Johnson 96

98 Deze viermotorige Lockheed JetStarzakenjet behoorde ooit toe aan president Lyndon B. Johnson. en ontdekte het toestel later in een legeropslag. Er was tussen 1963 en 1985 bijna uur mee gevlogen. Na een donatie van ruim een kwart miljoen dollar van de Amerikaanse regering, kon het niet-vliegwaardige toestel worden opgekalefaterd. De JetStar staat na een grondige opknapbeurt sinds augustus 2010 permanent geparkeerd op de LBJ Ranch in het Lyndon B. Johnson National Historical Park in Johnson City, Texas. De JetStar was jarenlang het favoriete vervoermiddel van de Amerikaanse president. Ook rockster Elvis Presley bezat ooit een JetStar, die hij Hound Dog II noemde. Dit toestel is in Graceland (Memphis, Tenessee) tentoongesteld. De Lockheed C-140 JetStar bood plaats aan tien passagiers. Het snelle toestel was in staat een kruissnelheid aan te houden van 920 km/u bij een vliegbereik van bijna kilometer. Sinds de introductie in 1957 zijn er 204 exemplaren van gebouwd. 97

99 Ontwikkelingen kleine luchtvaart Austro Engines Dochteronderneming Austro Engines (AE) van de Oostenrijkse vliegtuigbouwer Diamond Aircraft gaat een nieuw zescilinder dieselblok ontwikkelen. AE heeft hiertoe een overeenkomst gesloten met de Oostenrijkse motorenbouwer Steyr Motors. Austro Engines wil het voor snelle motorboten ontwikkelde lichtgewicht Monoblock M1 van Steyr geschikt gaan maken voor inbouw in vliegtuigen. Het M1 zescilinder dieselblok levert 280 pk. Dit motorblok is primair bestemd voor de tot op heden weinig succesvolle eenmotorige vijfpersoons Diamond DA50. Ook wil Diamond Aircraft de motor gaan gebruiken voor een binnenkort te introduceren licht tweemotorig vliegtuig. Europese commissie De Europese Commissie draagt in het kader van het Clean Sky-programma bij aan een deel van de ontwikkelingskosten die gemaakt moeten worden om een eenmotorige Eurocopter EC120 niet alleen zuiniger, maar ook schoner te laten vliegen. Aan het project wordt deelgenomen door Eurocopter, Austro Engines (AE), Mecachrome en TEOS Powertrain Engineering. De Oostenrijkse motorbouwer AE zal een dieselmotor aanpassen voor de EC120-helikopter. Dit moet uiteindelijk leiden tot minder CO 2 -uitstoot en tot 40 procent minder brandstofverbruik vergeleken met de turboshaftmotoren die momenteel gebruikt worden. CAE Met de medio 2011 bijna drieduizend door de Duitse dieselmotorfabrikant Centurion Aircraft Engines (CAE) geleverde motoren, is meer dan 2,5 miljoen uur gevlogen. Volgens de fabrikant is daarbij gebleken dat de dieselmotoren betrouwbaarder zijn dan traditionele vliegtuigmotoren die op loodhoudende vliegtuigbenzine vliegen. Uit berekeningen van de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten blijkt dat er in het algemeen sprake is van het uitschakelen van een motor bij 1 op de vluchten. Bij de CAEmotoren (voorheen Thielert Aircraft Engines) ligt dat aantal volgens de fabrikant 50 procent lager. Van de 2,5 miljoen vlieguren van de Centurions komen er 1,5 miljoen voor rekening van het model 1,7; het ʼrestantʼ voor de Centurion 2.0 en 2.0s. CAE levert de motoren niet alleen voor nieuwe GA-vliegtuigen, maar ook als ʻretrofitʼ, dankzij een toenemend aantal aanvullende typecertificaten. Austro Engines gaat deze voor boten ontwikkelde Steyr M1-dieselmotor aanpassen voor het gebruik in vliegtuigen. Subsidies moeten leiden tot minder uitstoot van gassen in de kleine luchtvaart. 98

100 Er zijn sinds 2002 meer dan drieduizend dieselblokken geleverd door Centurion Aircraft Engines. Cessna Eeuwfeest Het was in 2011 precies honderd jaar geleden dat Clyde Vernon Cessna, de grondlegger van het Cessna-concern, voor het eerst met een zelfgebouwd vliegtuig het luchtruim koos. Hij kon toen niet vermoeden dat er sindsdien bijna tweehonderdduizend toestellen geproduceerd zouden worden die zijn achternaam als merknaam zouden krijgen. Clyde werd in 1879 geboren en was al op jonge leeftijd onder de indruk van de pogingen van de gemotoriseerde vliegpogingen van zowel de Amerikaanse gebroeders Wright als de Fransman Louis Blériot. In 1911 besloot hij niet alleen een vliegtuig te bouwen, maar ook zichzelf te leren vliegen. Cessna kocht de romp van een eenmotorige Blériot XI die elders in Amerika als kopie werd gebouwd en voorzag die met behulp van broer Roy van een motor en een propeller. Na de eerste mislukte vliegpoging op 11 mei 1911 volgden nog elf mislukte starts, voordat in juni van dat jaar de eerste geslaagde vlucht met de Silverwing plaatshad. In 1916 begon Cessna in Wichita (Kansas) met de bouw van zijn eerste gemotoriseerde vliegtuigen, daarbij geholpen door Walter Beech (in 1932 de oprichter van Beechcraft) en Lloyd Stearman (later de oprichter van Stearman Aircraft Corporation). Zijn vliegtuigfabriek noemde Clyde de Travel Air Manufacturing Company. Op 7 september 1927 richtte hij met Victor H. Roos de Cessna-Roos Aircraft Company op. In december 1927 werd het bedrijf omgedoopt tot Cessna Aircraft Company. Clyde Cessna droeg de scepter op 28 oktober 1936 over aan zijn neef Dwane Wallace. Cessna overleed op 20 november Tot nu 99

101 toe zijn er ruim toestellen door de Cessna Aircraft Company geproduceerd. Een gedeelte daarvan komt uit Cessnaʼs productiefaciliteit in de plaats Independence in staat Kansas die in 2011 vijftien jaar operationeel was. In Independence zijn inmiddels meer dan eenmotorige Cessnaʼs gebouwd. Ook zagen daar sinds 2005 ruim 350 Citation Mustangs het levenslicht. Cessna besloot eind jaren 80 de productie van eenmotorige vliegtuigen met zuigermotor te staken, na sterk oplopende aansprakelijkheidskosten. In 1994 werd echter besloten de productie ervan te hervatten. De basis voor het huidige Cessna-concern werd in 1911 gelegd. Clyde Cessna vloog in juni 1911 voor het eerst met een aangepaste Blériot IX.

102 De C208 Caravan is oorspronkelijk ontwikkeld als feedervliegtuig voor pakketvervoerders. De C162 Skycatcher was in 2011 voor het eerst te gast op Europese bodem. Caravan c/n Cessna leverde in 2011 de tweeduizendste C208 Caravan-turboprop af. Het toestel, een Grand Caravan, was bestemd voor operator St. Kitts & Nevis Airline die er in het Caribische gebied in opdracht van DHL pakketpost mee gaat vervoeren. St. Kitts & Nevis Airline vliegt al geruime tijd met vier oudere Caravans. Het bedrijf besloot recent de twee oudste toestellen te vervangen door twee nieuwe C208 Grand Caravans. Het jubileumtoestel heeft een geavanceerde Garmin G1000-cockpit. De in 1984 gecertificeerde Caravan is sinds 1985 leverbaar. Caravans zijn geleverd naar meer dan honderd landen. De 1999 eerder geleverde toestellen hebben bij elkaar meer dan 13 miljoen uur gevlogen. Aanpassingen Caravan De National Research Council of Canada (NRC) gaat samen met Arctic Aerospace een modificatieset ontwikkelen voor de vleugels van de Cessna Caravan. Daarbij zullen de vleugelvoorranden worden aangepast en winglets worden gemonteerd. Na aanpassing moeten de Caravans niet alleen beter presteren bij starts vanaf hooggelegen vliegvelden met hoge temperaturen, maar ook minder gevoelig worden voor ijsvorming. Bovendien moet dan het brandstofverbruik afnemen. C162 Skycatcher De C162 Skycatcher was in 2011 voor het eerst te zien op Europese bodem. Na de Cannes Airshow 2011 in juni werd het toestel overgevlogen naar de Duitse Tannkosh fly-in eind augustus. Begin september maakte het toestel vervolgens haar opwachting tijdens de Air Expo Zell in Oostenrijk. Van de in 2007 geïntroduceerde Skycatcher zijn meer dan duizend exemplaren besteld, waarvan ruim driehonderd door Europese klanten. De fabrikant leverde in 2010 de eerste 22 C162 Skycatchers af op de Amerikaanse thuismarkt. In de eerste helft van 2011 werden negentien toestellen afgeleverd. 101

103 Cirrus Aircraft Chinese overname Cirrus Industries, het Amerikaanse moederbedrijf van Cirrus Aircraft, is verkocht aan de Chinese vliegtuigbouwer China Aviation Industry General Aircraft (CAIGA). De overname heeft vooreerst geen gevolgen voor de productieplaatsen van de Cirrus-vliegtuigen. Wel kan de nieuwe situatie leiden tot het versneld ontwikkelen van de Cirrus SF50-jet. Cirrus was al langer op zoek naar investeerders om het vertraagde project te versnellen. Het bedrijf werd twaalf jaar geleden opgericht door de broers Alan en Dale Klapmeier die het wisten uit te bouwen tot een van de meest vooraanstaande vliegtuigfabrikanten van eenmotorige zuigervliegtuigen. De fabrikant leverde inmiddels meer dan vijfduizend toestellen af die zijn uitgerust met het Cirrus Airframe Parachute System. Door de Chinese overname zou de ontwikkeling van de Cirrus SF50-jet in een stroomversnelling komen. Cirrus SR 22T LCE De Cirrus 22T LCE is de Limited Commemorative Edition van de SR22T. Het toestel is een ʻspecialʼ om het tienjarig bestaan van SR22 te vieren, dat wordt onderstreept met een aangepast kleurenschema dat tot op de ʻspinnerʼ van koolstofvezel en de ʻprop tipsʼ wordt doorgevoerd. Functioneel zijn de nieuwe Whelen ʻhigh intensityʼ LED-lampen in het landingsstel en de vleugeltip. Het toestel krijgt onder meer een sportief ʻracingʼ-interieur, airco en een ADS-B transponder. Kopers krijgen tien gratis oliebeurten, 38 liter ijsbestrijdingsvloeistof, tien uur training en vijf jaar garantie van ʻspinnerʼ tot staart. 102

104 De ultraluxe Cirrus 22T Limited Commemorative Edition is een special om het tienjarig bestaan van SR22 te vieren. Cirrus Perspective ESP Om Cirrus Aircraft vliegers te helpen bij een veilige vluchtuitvoering, komt de fabrikant met Perspective ESP (Electronic Stability and Protection). Bij excessieve neusstanden en snelheden wordt een kracht uitgeoefend op de besturing die het vliegtuig terug naar een veilige stand dirigeert. Tevens omvat het systeem een beveiliging tegen de eventuele desastreuze gevolgen van hypoxia, het tekort aan zuurstof op grotere hoogtes. Boven meter wordt de interactie tussen de vlieger en het ESP-systeem geregistreerd. Als deze een bepaalde termijn overschrijdt die afhankelijk is van de vlieghoogte, genereert het systeem de waarschuwing ʻAre you alert?ʼ. Wanneer er vervolgens binnen één minuut geen reactie volgt, wordt de daling automatisch ingezet naar een veiliger hoogte waar de vlieger weer bij kan komen. Naast de parachute en airbags waarmee een nieuwe Cirrus standaard wordt uitgerust, is dit een volgende grote stap naar nog meer vliegveiligheid. Diamond DA42 MPP Diamond Aircraft heeft met een DA42 MPP proeven uitgevoerd voor het opsporen van olievervuiling in oppervlaktewater. Bij de proeven werd gebruik gemaakt van twee geavanceerde scanners. In de loop van juni 2011 werden de proeven uitgebreid, waarbij het toestel langs de Noord- 103

105 Duitse kust patrouilleerde. Volgens Diamond kunnen de scanners van het toestel ook ingezet worden bij het opsporen van vervuiling die het gevolg is van het illegaal schoonmaken van scheepstanks op zee. De door een dieselmotor aangedreven DA42 MPP kan meer dan 10 uur onafgebroken vliegen. Piper Aircraf Piper Aircraft heeft de samenwerking met de Tsjechische vliegtuigbouwer Czech Sport Aircraft met onmiddellijke ingang beëindigd. Dit besluit betekent tevens het einde voor de PiperSport in de Amerikaanse Light Sports Aircraft (LSA)-klasse. Als reden voor de beëindiging geeft de fabrikant verschillen aan in de opvatting over het doen van zaken en heeft het niets te maken met de kwaliteit van de PiperSport. De Amerikaanse fabrikant wil zich meer richten op bestaande vliegtuigprogrammaʼs en de verdere ontwikkeling van de eenmotorige PiperJet Altaire-zakenjet. Piper Aircraft introduceerde dit tweepersoons toestel tijdens de Sebring U.S Sport Aviation Expo die in januari 2010 werd gehouden. Het eenmotorige vliegtuig werd in licentie in Tsjechië bij Czech Sport Aircraft (CSA) geproduceerd en zou via het bestaande dealernetwerk van Piper worden gedistribueerd. Het Diamond Aircraft levert verschillende missievarianten van de dieselmotor aangedreven DA

106 Eind 2011 kwam er een eind aan de samenwerking tussen Piper Aircraft en Czech Sport Aircraft. (Foto Ruud Vos) De Quest Kodiak mag met een externe bagagebak worden geleverd. Het toestel kan ook worden voorzien van drijvers. toestel heeft een 100 pk sterke Rotax 912-motor waarmee een maximale snelheid van 220 km/u mogelijk is bij een vliegbereik van ruim kilometer. Met de PiperSport wilde Piper Aircraft een leidinggevende positie verwerven in de in Amerika populaire LSAklasse waarin ook Cessna actief is met de C162 SkyCatcher. Quest Aircraft Quest Aircraft heeft van de Amerikaanse luchtvaartautoriteit (FAA) toestemming gekregen om de Kodiak uit te rusten met een externe cargopod. Ook keurde de FAA het gebruik van airconditioning aan boord van het toestel goed. Met de extra bagagebak heeft de turboprop bijna 2 kubieke meter extra vrachtruimte. De cargopod en de airconditioning kunnen af-fabriek geleverd worden. Ook kunnen deze voorzieningen achteraf in de toestellen worden aangebracht.

107 De Kodiak biedt plaats aan tien personen of kilo vracht. Dankzij een 750 pk sterke Pratt & Whitney PT6A-34 is een kruissnelheid mogelijk van ruim 340 km/u bij een vliegbereik van bijna kilometer. De fabriek overweegt een zakenuitvoering van het toestel op de markt te brengen. RED Aircraft In het Duitse Adenau zijn in 2011 geslaagde proefvluchten uitgevoerd met een eenmotorige Yak die voorzien was van een V-12 dieselblok. De nieuwe RED A03-motor is ontwikkeld bij het Duitse RED Aircraft. Het vloeistofgekoelde ʻcommon railʼ-dieselblok heeft directe brandstofinspuiting. De 320 kg zware motor heeft dubbele bovenliggende nokkensassen. De unit levert een startvermogen van 500 pk bij een continue vermogensafgifte van 480 pk en een motortoerental van krukasomwentelingen per minuut. De propeller wordt aangedreven door een tandwieltrein. RED Aircraft toonde in april 2010 een prototype van de motor tijdens de luchtvaartbeurs AERO 2010 in het Duitse Friedrichshafen. Het bedrijf wil met de A03 de kloof dichten tussen traditionele vliegtuigmotoren en de relatief dure turbopropmotoren. RED Aircraft toonde in april 2010 een prototype van de motor tijdens de AERO (Foto Ruud Vos) De RED A03 is een twaalfcilinder dieselmotor in V- 12 opstelling 106

108 Het in Frankrijk geproduceerde SMAdieselblok levert 230 pk. SMA-dieselblok De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft het in Frankrijk geproduceerde viercilinder SMA SR E dieselblok goedgekeurd voor gebruik in eenen tweemotorige vliegtuigen. Dit blok heeft een motorvermogen van 170 kw (230 pk). Het certificaat werd door de EASA uitgereikt nadat producent Société Motorisations Aéronautiques (SMA) het blok gedurende uur aan diverse grond- en vliegproeven had onderworpen. SMA gaat uit van een operationele levensduur van uur waarna revisiewerkzaamheden noodzakelijk zijn. Met het nieuwe blok kan tot een hoogte van meter worden gevlogen. Het dieselblok komt begin 2012 op de markt. De Solar Impulse maakt zich op voor de landing op de luchthaven van Brussel. Solar Impulse De door zonnecellen gevoede Solar Impulse maakte in mei 2011 de eerste buitenlandse vlucht. Het toestel arriveerde na vertrek uit het Zwitserse Payerne na een vlucht van 13 uur op Brussels Airport. Het vluchtverloop was live via internet te volgen en via de smartphone app 'Solar Impulse Inventing the Future'. Vanaf Brussel vloog het toestel in 16 uur door naar Parijs waar het te gast was op de 49ste Paris Airshow. Vervolgens keerde het vliegtuig na een vlucht van 12,5 uur terug naar Zwitsterland.

109 Teledyne in Chinese handen Teledyne Technologies Incorporated heeft Teledyne Continental Motors (TCM) verkocht aan het Chinese staatsbedrijf AVIC International. Continental Motors is sinds 1929 actief in het zuigermotor aangedreven segment met motorvermogens tussen de 100 en 350 pk. TCM sloot ook een licentieovereenkomst met de Franse dieselfabrikant SMA om de SMA SR305-dieselmotor als TD-300 versneld te introduceren op de Amerikaanse markt. De verkoop van Continental Motors moet nog worden goedgekeurd door de Amerikaanse overheid. Terrafugia Het prototype van Terrafugiaʼs Transition Roadable Aircraft (TRA) is door de Amerikaanse overheid goedgekeurd voor gebruik op de openbare weg. Deze vliegende auto beleefde haar luchtdoop op 18 maart 2009 en moet eind 2011 ook door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten gecertificeerd zijn. Door het hoger toegestane gewicht van 650 kg (een Special-Light Sports Aircraft mag maximaal 599 kg wegen) konden een aantal extra voorzieningen probleemloos worden gerealiseerd. Volgens Terrafugia kan de TRA dankzij een hoger startgewicht worden voorzien van een kooiconstructie, een kreukelzone, airbags en een ballistisch parachutesysteem. Daarmee moet de TRA de meest veilige Special-Light Sports Aircraft (S- LSA) worden die er te koop is. In de zomer van 2011 werd tevens een krediet verleend van 25 miljoen dollar om de productie op te starten. Xtreme Air De Duitse vliegtuigbouwer Xtreme Air heeft het EASA-typecertificaat op zak voor de Sbach 342. Het tweepersoons toestel is een puur sport/aerobatic-vliegtuig dat belastingen van plus en min 10G aankan. De Sbach 342 is ʻstate of the artʼ, heeft een ʻcarbon monocoqueʼ-frame en wordt aangedreven door een zescilinder boxermotor van 315 pk. Het toestel haalt een topsnelheid van ruim 340 km/u en kan bij hoge snelheid een rol maken van 400 graden per seconde. Xtreme Air bouwt ook een eenpersoons aerobatic, de Sbach 300. Beide vliegtuigen zijn ontworpen door Philipp Steinbach, een oudgediende van Extra Aircraft die tien jaar geleden voor zichzelf begon. Het prototype van Terrafugia s Transition Roadable Aircraft (TRA) is door de Amerikaanse overheid goedgekeurd voor gebruik op de openbare weg. De Sbach 342 is Europees gecertificeerd. 108

110 Ontwikkelingen Helikopters AgustaWestland De Agusta- Westland AW139M wordt de militaire versie van de populaire AW139. AW139M AgustaWestland (AW) heeft een militaire versie geïntroduceerd van de AW139-helikopter, de AW139M. Het toestel zal worden aangeboden aan de Amerikaanse luchtmacht die op zoek is naar een nieuwe middelzware helikopter die voor verschillende operationele doeleinden kan worden ingezet. De tweemotorige AW139M zal ingericht worden volgens de eisen die zijn vastgelegd in het zogenoemde Common Vertical Lift Support Program. Het toestel krijgt onder meer een versterkt landingsstel, infraroodcamera en de mogelijkheid zich op meerdere manieren tegen eventuele bedreigingen te beschermen. In offensief opzicht kan de AW139M worden uitgerust met raketten en mitrailleurs. Tevens zullen zelfdichtende brandstoftanks en gepantserde stoelen worden aangebracht. De AW139M zal worden gebouwd in de AW-fabriek in het Amerikaanse Philadelphia.

111 AW189 AugustaWestland introduceerde tijdens de Paris Airshow 2011 de AW189. Deze tweemotorige helikopter wordt aangeboden in de klasse tot 8 ton en moet in 2013 gecertificeerd zijn. Het toestel is ontwikkeld op basis van de uitkomsten van marktonderzoek onder helikoptergebruikers in de offshore industrie. De AW189 is afgeleid van de in 2009 geïntroduceerde tweemotorige AW149. De nieuwe helikopter krijgt General Electric CT7-2E1 turboshaftmotoren en gaat plaatsbieden aan achttien passagiers. De ʻgearboxʼ wordt daarbij zodanig ontworpen dat die bij een oliestoring nog een half uur kan draaien zonder vast te lopen. Door te werken met eenvoudig te plaatsen extra brandstoftanks wordt de inzetbaarheid van het toestel aanmerkelijk vergroot. In de digitaal uitgevoerde cockpit worden vier grote displays geplaatst voor de noodzakelijke vlieg- en (motor)systeem informatie. De AW189 zal met een automatische piloot worden uitgerust (vier assen) en geschikt zijn voor vluchten op zowel zicht, als onder instrumentomstandigheden met één piloot. AugustaWestland zal zowel een Synthetic Vision als een Enhanced Vision System installeren om de vlieger een optimaal omgevingsbewustzijn te bieden tijdens nachtvluchten en onder slechte zichtomstandigheden. De Agusta- Westland AW189 is afgeleid van de in 2007 geïntroduceerde AW149. (foto Ruud Vos) Berkut De Russische helikopterfabrikant Berkut heeft tijdens de internationale luchtvaartbeurs MAKS 2011 in Moskou de Berkut VL geïntroduceerd. De nieuwe helikopter biedt plaats aan twee personen, krijgt een maximaal startgewicht van 750 kg en wordt aangedreven door een 147 pk sterke ConverVAZ-benzinemotor. Gesproken wordt over een maximale snelheid van 174 km/u bij een vliegbereik van 380 kilometer. Het toestel met coaxiaal aangedreven hoofdrotor wordt volgens Berkut door het toepassen van autobenzine goedkoper in gebruik dan de ook in Rusland populaire Robinson R22 en R44. Ook is het toestel door het ontbreken van een staartrotor gemakkelijker te vliegen. Daardoor wordt een eventuele overstap naar grotere helikopters met een coaxiale aandrijving, zoals de Kamov Ka-32 of Ka- 226, verkleind. De helikopter moet eind 2012 voor het eerst vliegen, waar- 110

112 De Russische Berkut VL heeft een coaxiale hoofdrotor.(foto Kees Otten) na het toestel vanaf 2013 leverbaar wordt. Berkut richt hiervoor in de Centraal- Russische stad Tolyatti een nieuwe productielijn in, waar tot vijftien helikopters per maand kunnen worden gebouwd. Westerse klanten kunnen de Berkut VL aanschaffen met een Amerikaanse Lycoming O-320 motor voor ongeveer dollar, bijna de helft van de aanschafprijs van een Robinson R22. Met een Russische motor is de helikopter ongeveer een kwart van deze prijs. In 2011 werd de duizendste Eurocopter EC135 afgeleverd. Eurocopter EC135 c/n Eurocopter heeft in 2011 de duizendste EC135-helikopter afgeleverd. Het toestel was bestemd voor de ADAC, de Duitse evenknie van de ANWB, die na levering van de helikopter over een vloot van 51 Eurocopters van de types BK117, EC145 en EC135 beschikt. Het jubileummodel werd in het Duitse Donauwörth overgedragen in het bijzijn van de premier van de Beierse deelstaat. De ADAC is een trouwe klant van Eurocopter. De organisatie kocht bijna veertig jaar geleden de eerste BO105, gevolgd 111

113 door de BK117 in In 1996 verschenen de eerste EC135ʼs op het hulpverleningstoneel. Sindsdien heeft de ADAC ruim uur gevlogen. De 31 EC135ʼs waren hiervan goed voor meer dan uur. ÖAMTC, de Oostenrijkse collega van de ANWB en ADAC, tekende in 2011 zelfs het honderdduizendste vlieguur op dit type. De Oostenrijkse organisatie vliegt sinds 2000 met een vloot van 28 als luchtambulance ingerichte EC135ʼs waarmee jaarlijks vijftienduizend vluchten uitgevoerd worden. Daarbij probeert de ÖAMTC binnen een kwartier na oproep ter plaatse te zijn. Sinds 1983 is de ÖAMTC in Oostenrijk actief. Haar eerste helikopter was een AS355F, de Christophorus 1. De EC135 kwam in 1997 in dienst. Met de huidige vloot van 28 helikopters waren tot en met 2011 meer dan tweehonderdduizend ambulancemissies gevlogen. Helikopterpiloten maken in toenemende mate gebruik van geavanceerde simulators om thuis te raken op een nieuw type helikopter. EC225 FFS Eurocopter heeft in het Schotse Aberdeen een EC225 Full Flight Simulator (FFS) in gebruik genomen. De in het North Sea Service Centre geplaatste trainingsfaciliteit is er mede op verzoek van helikopteroperator CHC Helicopters geplaatst. De keuze voor Aberdeen was volgens de fabrikant een logisch gevolg van het feit dat CHC jaarlijks tot 800 uur gebruikt maakt van EC225- simulators. De helikopteroperator wil bovendien alle eigen wereldwijde trainingsbehoefte op één locatie onderbrengen. Ook het feit dat vanuit Aberdeen een zeer groot aantal olie- en gasproductieplatforms op de Noordzee bediend worden, speelde een rol bij het vestigingsbesluit. Bovendien bevinden zich 55 van de 99 EC225ʼs die hiervoor gebruikt worden op Britse bodem. De overige Super Puma/EC225ʼs bevinden zich in Noorwegen (31), Nederland (8) en Denemarken (5). Eurocopter overweegt tevens een FFS van de nieuwe tweemotorige EC175 in Aberdeen te installeren. Dauphin c/n Eurocopter heeft het duizendste exemplaar van de tweemotorige AS365 Dauphin helikopter afgeleverd. Het betreffende toestel, een AS 365 N3, werd in ontvangst genomen door de Indiase helikopteroperator Pawan Hans die in maart 2010 zeven Dauphins bestelde. De AS365 N3 is de modernste versie 112

114 De Eurocopter AS365 Dauphin is al tientallen jaren in productie. De EC145 biedt plaats aan negen passagiers. in de Dauphin-reeks van Eurocopter. De helikopter heeft een vliegbereik van 650 km en kan 4 ton vracht vervoeren. Het toestel heeft twee Arriel 2C-turboshafts, waarmee onder extreem hoge temperaturen tot 40 Celsius nog met maximaal startgewicht kan worden opgestegen. De Dauphin is sinds de jaren 70 op de markt en in gebruik bij meer dan driehonderd klanten in 69 landen. Met de inmiddels 35 toestellen tellende Dauphin-vloot van Pawan Hans was eind 2011 meer dan uur gevlogen. EC145 Kazachstan Eurocopter en Kazakstan Engineering hebben een joint venture geformaliseerd waardoor het mogelijk wordt de tweemotorige EC145 in Kazakstan te assembleren en op verzoek van klanten aan te passen. De intentieverklaring hiervoor werd eind 2010 getekend. In het verlengde van de joint venture gaf het ministerie van Defensie van Kazakstan eind 2010 te kennen 45 EC145ʼs te willen ontvangen die tot 2016 gefaseerd geleverd moeten worden. De EC145 biedt plaats aan negen passagiers. Het toestel is uitgerust met twee 770 pk sterke turboshaftmotoren die het toestel een kruissnelheid van ruim 240 km/u geven. Het vliegbereik ligt rond de 680 kilometer. 113

115 Robinson Helicopter Company Oprichter Frank Robinson van de Robinson Helicopter Company (RHC) heeft in 2011 de leiding overgedragen aan zoon Kurt die sinds 1987 bij RHC werkt. De inmiddels tachtigjarige grondlegger besloot met terugtreden te wachten tot het moment waarop de ontwikkeling van de nieuwe R66 bijna was afgerond. Dit toestel werd eind 2007 geïntroduceerd. In tegenstelling tot de R22 en R44 is de R66 niet uitgerust met een benzinemotor maar met een lichte Rolls-Royce 300 turboshaft van 225 pk. De R66 is leverbaar in een 2+3 configuratie met een leeggewicht van 581 kg en een maximaal startgewicht van kg. De nuttige lading bedraagt met volle tanks 420 kg bij een kruissnelheid van 222 km/uur. Frank Robinson legde in 1973 de basis voor een betaalbaar helikopterconcept dat resulteerde in de komst van de tweepersoons R22. In 1990 werd daaraan de R44 toegevoegd die plaatsbiedt aan vier personen. Van beide typen zijn grote aantallen verkocht. Eind augustus 2011 stond de teller van alle Robinson-heliʼs op stuks. In 2012 kan Robinson derhalve ongetwijfeld een feestje bouwen met de levering van de ste helikopter. Robinson Helicopter maakt drie verschillende helikoptertypes. Russian Helicopters brengt de trainingsfaciliteiten op een hoger plan met nieuwe geavanceerde simulators. Russian Helicopters Russian Helicopters en het Russische onderzoekscentrum CSTS Dinamika gaan samenwerken bij de ontwikkeling, bouw en certificatie van een nieuwe generatie helikoptersimulators. Deze worden ontwikkeld conform de eisen die gesteld worden aan zogenoemde ʻtechnical training unitsʼ en zijn bedoeld 114

116 om piloten te trainen voor verschillende operationele rollen. CSTS Dinamika is al betrokken bij de bouw van moderne vluchtsimulators en bouwde in de vestiging van Mil in Moskou simulators voor zowel civiel als militair gebruik voor onder meer acht verschillende Mil-helikopters. Ook wordt Dinamika betrokken bij de bouw van een simulator voor de in 2010 aangekondigde Ka-52 helikopter. Turbomeca Turbomeca gaat ruim driehonderd Turbomeca Ardiden 3G-turboshaftmotoren leveren voor gebruik in de nieuwe Kamov Ka-62. De helikopter wordt ontworpen voor het vervoer van twaalf tot veertien passagiers. In vrachtuitvoering zal er 2,5 ton lading mee kunnen. Kamov ziet voor de helikopter een aantal taken in de olie- en gasindustrie. Ook wordt gedacht aan inzetbaarheid bij zoek- en reddingsacties en VIP-taken. De fabrikant zal de Ka- 62 standaard uitrusten met voorzieningen om ijsvorming te voorkomen. Ook is een ingesloten staartrotor voorzien en zal meer dan de helft van de helikopter uit composietmaterialen bestaan. De Kamov Ka-62 moet in 2014 gecertificeerd zijn. Sikorsky De experimentele Sikorsky X2 tekende in 2010 een wereldsnelheidsrecord op. X2 De experimentele Sikorsky X2-helikopter heeft in 2011 zijn laatste vlucht voltooid. De helikopter vestigde in het najaar van 2010 een wereldrecord in de gewichtsklasse tot kg met een snelheid 482 km/u (260 kts). Het met contraroterende rotorbladen uitgeruste toestel heeft in totaal 22 uur gevlogen. Sikorsky zegt met de X2 voldoende informatie te hebben verzameld om te beginnen met de ontwikkeling van een grotere, militaire uitvoering. De bewapende verkenningsvariant wordt geproduceerd onder de naam S-97 Raider (zie ook het hoofdstuk Ontwikkelingen militaire luchtvaart).

117 S-300C Sikorsky werkt aan een elektrische variant van de S-300C helikopter. Hiermee wil de fabrikant in het zogenoemde Project Firefly ervaring opdoen. Het toestel krijgt een 190 pk sterke elektromotor, een motorcontroller van producent US Hybrid, Gaia-lithiumbatterijen en een aangepaste cockpit met geïntegreerde lcd-monitor. De ombouwwerkzaamheden worden uitgevoerd door Eagle Aviation Technologies. Deze Sikorsky S-300C is uitgerust met een elektromotor. 116

118 De Zwitserse SKYe SH09 is specifiek is ontworpen voor vluchten in hooggelegen, warme gebieden. Swisshelicopter SH09 Het onbekende Zwitsers bedrijf Marenco Swisshelicopter verraste eind 2010 de luchtvaartwereld met de onthulling van de SKYe SH09. Marenco is feitelijk geen vliegtuigbouwer, maar een studie- en ontwerpbureau dat subsystemen ontwikkelt voor andere vliegtuigbouwers. Een vermeend gat in de markt leidde in 2009 tot het ontwerp van de SKYe SH09 die specifiek is ontworpen voor vluchten in hooggelegen, warme gebieden. Daar wordt de helikopter gepositioneerd in het 2,5 ton-segment. De vijf hoofdrotorbladen zijn vervaardigd uit composietmateriaal, terwijl de staartrotor is ondergebracht in een behuizing. De cabine van de SKYe is vervaardigd uit crashbestendig composietmateriaal en biedt plaats aan acht personen. De piloot krijgt de beschikking over een volledig digitale Sagem Avionics-cockpit. Door de platte cabinevloer kan de helikopter snel van rol veranderen. Naast passagiersvervoer wordt gedacht aan vracht- of medische vluchten. De grote dubbele deur aan de achterzijde en de hooggeplaatste staart maken het aan boord schuiven van twee brancards mogelijk. Het toestel krijgt een pk sterke Honeywell HTS900-2 turboshaft met een tweekanaals-fadec. Deze aandrijfbron maakt een snelheid mogelijk van 270 km/u bij een vliegbereik van 800 kilometer. De SH09 zal in Zwitserland worden gebouwd. De certificatie wordt in 2012 verwacht, waarna de eerste leveringen in 2014 volgen. 117

119 Ontwikkelingen militaire luchtvaart Airbus Military A400M Grizzly Airbus voerde in 2011 een agressief testprogramma uit waarbij door vijf tot Grizzly omgedoopte A400ʼs ruim van de in totaal te vliegen testuren voltooiden. Ook wordt een niet vliegend prototype gebruikt voor het uitvoeren van belastingsproeven. De A400M moet een opvolger worden van de Lockheed C-130 Hercules. In totaal zijn er nu 180 A400Mʼs besteld door Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Spanje, België, Luxemburg en Turkije. De deelnemende landen bereikten op 5 november 2010 een definitief akkoord over de manier waarop de sterk uit de hand gelopen ontwikkelingskosten evenredig over de deelnemers worden verdeeld. De A400M Grizzly kan 116 paratroopers vervoeren die bij een snelheid van ongeveer 200 km/u het toestel verlaten. Ook kan lading in volle vlucht aan parachutes worden gedropt. CASA C295 De Egyptische luchtmacht heeft bij Airbus Military drie C295-transportvliegtuigen besteld. Dit toestel, oorspronkelijk een ontwerp van het Spaanse CASA dat bij Airbus is ingelijfd, moet vanaf 2011 geleverd worden. Egypte wordt daarmee een nieuwe Airbus-afnemer van het middelzware transporttoestel. Ook de luchtmacht van Ghana is een nieuwe klant. Het land tekende in 2011 voor twee C295ʼs. De C295 kan dankzij twee pk sterke turbopropmotoren een kruissnelheid aanhouden van 480 km/u bij een vliegbereik van maximaal kilometer. Het toestel biedt plaats aan meer dan zeventig bewapende militairen, terwijl in de vrachtuitvoering Airbus Military voert een agressief certificatietraject uit met vijf A400M Grizzly s. Op de foto wordt met minimale snelheid opgestegen.

120 De A400M Grizzly kan 116 paratroopers vervoeren. De C295 is een succesvol exportproduct. ruim 9 ton lading vervoerd kan worden. Airbus Military verkocht tot op heden 87 C295's aan dertien gebruikers in elf landen. Negen hiervan hebben in totaal 47 CN235/C295's in Maritime Patrol Aircraft-uitvoering besteld. De marine van Chili ontving in 2011 de eerste voor onderzeebootbestrijding ingerichte C295 anti-submarine warfare ter vervanging van de sterk verouderde Bréguet Atlantics en P-3 Orions uit de jaren 60.

121 CASA C Airbus Military heeft in 2011 een CASA C transportvliegtuig afgeleverd bij het Thaise ministerie van landbouw. Deze levering vormt onderdeel van een order voor twee toestellen. De nieuwe aanwinsten krijgen speciale apparatuur waarmee regen kan worden opgewekt. Het tweede toestel moest eind 2011 worden geleverd. Beide toestellen zullen worden toegevoegd aan de bestaande vloot van elf C212ʼs. Ook Vietnam ontving in 2011 twee van drie bestelde gemoderniseerde toestellen. De vliegtuigen hebben een laadruim met een volume van 22 kubieke meter en kunnen 2,8 ton vracht vervoeren. Dankzij twee 925 pk sterke Allied Signal-turbopropmotoren is met de van oorsprong Spaanse C212ʼs een kruissnelheid mogelijk tot 360 km/u bij een vliegbereik van ruim kilometer. Ook de Thaise luchtmacht vliegt met een duo 212ʼs. Airbus Military verkocht tot op heden 477 C212ʼs aan 92 militaire en civiele klanten. Er zijn bijna 500 C212 s verkocht. KC-30 Voyager Het eerste voor de Royal Air Force (RAF) bestemde Airbus A330 Multi Role Tanker Transport (MRTT)-tankvliegtuig is in de loop van 2011 afgeleverd op de Britse luchtmachtbasis RAF Boscombe Down. Daar is het toestel als KC-30 Voyager te boek gesteld. Het vliegtuig werd door het Air- Tanker-consortium beschikbaar gesteld aan de RAF. Het Britse ministerie van Defensie bestelde in het kader van het Future Strategic Tanker Aircraft-programma in 2004 veertien A330 MRTT's. Aangesloten bij het Air- Tanker-consortium zijn EADS, Cobham, Rolls-Royce, Thales en VT Aerospace. Na levering worden de A330ʼs door de Britse luchtmacht onderhouden, daarbij geholpen door het Duitse onderhoudsbedrijf Lufthansa Technik. Vanaf 2001 moeten de MRTTʼs de vloot van 26 TriStarʼs en VC10ʼs bij de RAF vervangen. De Royal Australian Air Force (RAAF) 120

122 De Airbus A330 MRTT wordt bij de Engelse Luchtmacht de KC- 30 Voyager genoemd en kan in de lucht bijtanken via slangen onder de vleugels, via een slang aan de achterzijde van de romp of via een uitschuifbare vulpijp. kreeg medio 2011 ook haar eerste van vijf bestelde MRTTʼs. Dat toestel werd formeel overgedragen op de Australische luchtmachtbasis Amberley. Het vliegtuig was bij Qantas Defence Services in Brisbane gereed gemaakt voor operationeel gebruik, maar werd teruggevlogen naar Europa om de puntjes op de i te zetten. In 2011 vloog ook de eerste van drie door de Verenigde Arabische Emitraten bestelde MRTTʼs. De tankmogelijkheden van deze A330 kunnen op verschillende manieren worden benut: via slangen onder de vleugels, via een slang aan de achterzijde van de romp of via het uitschuifbare Airbus Military Aerial Refuelling Boom System. De A330 MRTT kan zelf in de lucht worden bijgetankt via het zogenoemde Universal Aerial Refuelling Receptacle Slipway Installation-systeem. Alenia Aermacchi C-27J Spartan Mexico heeft vier C-27J Alenia Spartan-transportvliegtuigen besteld. De toestellen moeten eind 2012 geleverd zijn. De Spartan heeft een maximaal startgewicht van 31,8 ton en kan 11,5 ton lading vervoeren. Als troepentransportvliegtuig biedt het toestel plaats aan 68 militairen en 2 loadmasters. In medevac-uitvoering kunnen er 36 patiënten op stretchers mee en zes verpleegkundigen. Bij het maximale startgewicht volstaat een baan- 121

123 lengte van 580 meter. Het vliegbereik ligt rond kilometer en de maximum kruissnelheid bedraagt 580 km/uur. De Spartan is sinds 2001 in productie en wordt onder meer gebruikt door de luchtmachten van Amerika, Bulgarije, Griekenland, Italië en Litouwen. Ook Roemenië en Marokko plaatsten orders, waardoor er inmiddels 83 Spartans verkocht zijn. SF 260 Alenia Aermacchi heeft vier door de Filippijnse luchtmacht bestelde SF- 260F trainingsvliegtuigen afgeleverd. Het kwartet maakt deel uit van een order van veertien SF-260ʼs die eind 2011geleverd moeten zijn. De toestellen worden op de Filippijnen bij Aerotech Industries Philippines geassembleerd, nadat ze in onderdelen vanuit Italië zijn verscheept. Door problemen met contracten liepen de eerste leveringen echter twee jaar ver- Mexico bestelde in 2011 vier C-27J Spartan-transportvliegtuigen. De Filippijnen hebben veertien SF 260 s besteld voor trainingsdoeleinden.

124 Het nationale demoteam van de Verenigde Arabische Emiraten vliegt met aangepaste Aermacchi MB-339 s. traging op. De SF-260ʼs vormen een aanvulling op de bestaande trainingsvloot die bestaat uit tien Cessna T-41 trainingsvliegtuigen. De tweepersoons SF-260 is uitgerust met een zescilinder Lycoming-motor van 260 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van ruim 400 km/u bij een vliegbereik van ongeveer kilometer. Aermacchi MB-339 Alenia Aermacchi heeft de laatste vier aangepaste Aermacchi MB-339 trainingsvliegtuigen afgeleverd bij het nieuwe National Aerobatic Team van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Dit team vertegenwoordigt de VAE in 2011 internationaal onder de naam Al Fursan (De Ridders). De fabrikant kreeg ook de opdracht om zes MB-339Aʼs om te bouwen die al in de Emiraten vlogen. Alenia Aermacchi verwijderde de tiptanks, paste de brandstofsystemen aan en monteerde rookgenerators. Deze zullen uiteindelijk de kleuren rood, groen en zwart uitstoten, de kleuren van de vlag van de VAE. T-346A Alenia Aermacchi heeft begin 2011 twee van in totaal zes door Italië bestelde M-346 trainingsvliegtuigen aan het publiek voorgesteld. De eenmotorige jets zullen bij de Italiaanse luchtmacht als T-346A gaan vliegen. Beide toestellen gaan eerst naar een experimenteel squadron in Pratica di Mare. Daar wordt de inzetbaarheid ervan geëvalueerd. In de loop van 123

125 De Alenia Aermacchi M- 346 heet bij de Italiaanse luchtmacht T- 346A volgden ook de andere vier toestellen. De Italiaanse luchtmacht ziet de geavanceerde eenmotorige T-346A als een goede opstap naar de vierde en vijfde generatie gevechtsvliegtuigen. Gelijktijdig met de roll-out werd een begin gemaakt met de productie van de eerste van twaalf voor de luchtmacht van Singapore bestemde M-346ʼs. De AVX Transformer moet kunnen rijden en vliegen. AVX Het Amerikaanse bedrijf AVX Aircraft Company heeft gereageerd op het verzoek van het Amerikaanse Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) om met een voorstel te komen voor een tactisch vervoermiddel dat zowel kan rijden als vliegen. Dit nieuwe voertuig moet onder de codenaam Transformer ontwikkeld worden. Datgene wat DARPA voor ogen staat, is een tactisch voertuig voor de Amerikaanse strijdkrachten dat niet alleen verticaal kan starten of landen, maar ook de eigenschappen van een terreinwagenheeft. Over land moet dit voertuig 124

126 een bereik krijgen van zoʼn 400 km bij een snelheid van 120 km/u op de weg en 50 km/u in ruw terrein. Daarnaast moet een vliegsnelheid mogelijk zijn van ongeveer 250 km/u op een hoogte van circa 3 km met een nuttige lading van ruim 500 kilogram. Het voorstel van AVX beantwoordt naar eigen zeggen aan die eisen. Bovendien duurt het schakelen van landnaar vluchtmodus niet meer dan 60 seconden en is het coaxiale rotoraandrijfsysteem efficiënter dan traditionele systemen. Terrafugia wordt via een omweg betrokken bij dit project van DARPA vanwege de ervaring die men er al heeft met de inmiddels vliegende Transition Roadable Aircraft. Dit toestel staat op het punt in productie te worden genomen. (Zie ook het hoofdstuk Ontwikkelingen kleine luchtvaart). Bell mag mogelijk 189 helikopters opwaarderen tot AH-1Z Cobra. Bell Helicopter De door Bell Helicopter uitgevoerde verbeteringen aan de AH-1W helikopter hebben de zegen gekregen van de Amerikaanse marine. De marine acht de opgewaardeerde helikopter volledig operationeel inzetbaar. Bell mag daardoor onder het zogenoemde H-1 Upgrade Program tot 2019 mogelijk 189 helikopters van dit type opwaarderen tot AH-1Z Cobra. De helikopters krijgen nieuwe composiet rotorbladen, waarbij de oude tweebladige kop vervangen wordt door een exemplaar met vier bladen. Ook neemt het aantal rotorbladen bij de staartrotor toe tot vier, terwijl tevens een nieuwe transmissiekast wordt aangebracht. Daarnaast wordt de cockpit op een hoger plan getild, waarbij de analoge instrumenten vervangen worden door beeldschermen. Daarnaast krijgt de helikopter een verbeterd landingsstel.

127 Boeing C-17 Globemaster II Australië heeft een exportverzoek ingediend bij de Amerikaanse overheid voor de voorgenomen aankoop van een zesde C-17 Globemaster III-transportvliegtuig voor de Australische luchtmacht. Het toestel zal worden uitgerust met vier Pratt & Whitney F117-PW-100 motoren en een systeem om met behulp van infrarood maatregelen tegen aanvallen te kunnen nemen. Onderdeel van het contract wordt ook de levering van onderdelen en het trainen van zowel vliegers als grondwerktuigkundigen. Het toestel zal worden gestationeerd op de luchtmachtbasis Amberley waar ook de andere Australische Globemasters sinds eind 2006 hun thuisbasis hebben. Ook India wil het toestel en bestelde er in de loop van 2011 tien. Australië wil een zesde Boeing C-17 Globemaster III; India bestelde er zelfs tien. Super Hornet Boeing mag voor de Amerikaanse marine 66 F/A-18E/F Super Hornets en 58 EA-18G Growlers bouwen. De vliegtuigen zullen onder meer worden ingezet tijdens operaties vanaf de elf vliegdekschepen waarover de U.S. Navy beschikt. De EA-18G Growler is ontwikkeld voor taken op het gebied van elektronische oorlogsvoering. Het toestel is een doorontwikkeling van de Block II Super Hornet en is uitgerust met Airborne Electronic Attackavionica. Het vliegtuig gaat de EA-6B Prowler aflossen die al sinds 1971 in dienst is. 126

128 De Amerikaanse marine bestelde in 2011 tientallen extra F/A-18E/F Super Hornets. Cessna leverde in 2011 de laatste bestelde Caravans af aan Brazilië. Cessna Cessna heeft een order in de wacht gesleept voor de levering van enkele tientallen eenmotorige trainingsvliegtuigen. De toestellen zijn bestemd voor de Afghaanse strijdkrachten in opbouw. Met de order is een bedrag gemoeid van 85,5 miljoen dollar. Cessna mag zes zuigermotor aangedreven T-182T toestellen leveren en 26 Caravans met een turbopropmotor van het type C208B. Ook de levering van zes simulators is onderdeel van het contract, evenals de training van Afghaanse instructeurs. De Amerikaanse strijdkrachten helpen de Afghanen bij de wederopbouw van hun defensie. Cessna leverde in 2011 ook de laatste van in totaal 58 door de Braziliaanse overheid bestelde Caravans af.

129 Cirrus Aircraft Cirrus Aircraft gaat 25 eenmotorige vliegtuigen van het type SR20 leveren aan de Amerikaanse luchtmacht. Met de order is een bedrag gemoeid van ruim 6 miljoen dollar. De toestellen zullen als trainingsvliegtuig worden ingezet bij de basisopleiding van de U.S.Air Force. Eenmaal in overheidsdienst krijgen de toestellen de militaire typeaanduiding T-53A. De vliegtuigen worden geleverd met airbags in de riemen, Cirrus Perspective-cockpit en het Cirrus Airframe Parachute System. Ook wordt de cockpit voorzien van een versterkte kooiconstructie. De T-53Aʼs gaan op Academy Airfield in Colorado Springs bij het 557th Flying Training Squadron de geleasde vloot van eenmotorige Diamond DA40ʼs aflossen. De T-53A is een voor militair gebruik aangepaste Cirrus SR20. Daher-Socata Daher-Socata heeft de eerste van 27 te moderniseren en in Franse overheidsdienst vliegende TBM 700 turboprops afgeleverd. De TBMʼs krijgen onder meer een digitale G1000-cockpit, een digitale automatische piloot en een flight data recorder. Gelijktijdig wordt ook het meubilair in de cabine vervangen. Tijdens een eerdere moderniseringsronde werd het chemische zuurstofsysteem vervangen door een systeem met vrij vallende zuurstofmaskers. De 27 TBM 700ʼs zijn ondergebracht bij de luchtmacht (15), de landmacht (10) en bij het CEV Flight Test Center (2). De door Daher-Socata ontwikkelde missievariant van de TBM is goedgekeurd door de Europese luchtvaartautoriteiten. Daardoor mag de Franse fabrikant zowel de TBM 700 en TBM 850 uitrusten met missieapparatuur, zodat de toestellen ingezet kunnen worden als militair en civiel observatie- of verkenningsvliegtuig. De door Daher ontwikkelde Intelligence, Surveillance en Reconnaissance- 128

130 versie is uitgerust met vier door giroʼs gestabiliseerde sensoren, elektra-optische systemen en lasertoepassingen. Deze bevinden zich in een intrekbare console die binnen een half uur kan worden aangebracht of verwijderd. In de cabine bevindt zich een eveneens verwijderbare console met monitor voor de operator. De door Daher- Socata ontwikkelde missievariant van de TBM700 is goedgekeurd door de Europese luchtvaartautoriteiten. EMALS De Amerikaanse marine voert proeven uit met een nieuw lanceersysteem voor vliegtuigen die vanaf vliegdekschepen opereren. Hierbij is de traditionele stoomkatapult vervangen door elektromagnetische velden. Het systeem wordt door de marine omschreven als EMALS, een afkorting van Electromagnetic Aircraft Launch System. Naar alle waarschijnlijkheid zal EMALS voor het eerst worden aangebracht op het vliegdekschip Gerald R. Ford dat rond 2015 in de vaart moet komen. De U.S. Navy voert al sinds 2004 proeven uit met alternatieven voor de traditionele lanceersystemen. In de toekomst worden vliegtuigen niet langer met een stoomkatapult van vliegdekschepen gelanceerd. 129

131 Embraer AMX Embraer mag in opdracht van de Braziliaanse luchtmacht 43 eenmotorige AMXgevechtsvliegtuigen moderniseren. De eerste serie toestellen moet vanaf eind 2012 geleverd worden. Embraer gaat bij de AMX onder meer de elektronische systemen aanpassen en verouderde apparatuur vervangen. De Braziliaanse luchtmacht besloot acht jaar geleden al tot een moderniseringsronde en vliegt sinds het begin van de jaren 90 met dit van oorsprong Italiaanse vliegtuig. Het toestel is ontworpen voor het verlenen van luchtsteun en het uitvoeren van grondaanvallen en wordt in Brazilië aangeduid als A-1. KC-390 De Argentijnse regering gaat mogelijk deelnemen aan de ontwikkeling van het nieuwe KC-390 transportvliegtuig en wil in het verlengde daarvan zes toestellen kopen. Argentinië is het vijfde land dat wil participeren in het KC-390 programma. Eerder tekenden Chili, Colombia, Portugal en Tsjechië soortgelijke intentieverklaringen. Inclusief een intentieverklaring van de Braziliaanse luchtmacht voor 28 KC-390ʼs staan er voorgenomen bestellingen voor zestig KC-390ʼs in de boeken. Super Tucano Indonesië heeft voor haar luchtmacht acht Super Tucanpʼs besteld die vanaf 2012 geleverd worden. Bij de order is de training van piloten en technici en de levering van reserveonderdelen inbegrepen. De toestellen De AMX wordt in Brazilië aangeduid als A-1. De luchtmacht van Indonesië bestelde in 2011 acht Super Tucano s.

132 zullen onder meer worden ingezet voor training, onderscheppingsvluchten en observaties. De vliegtuigen worden voorzien van infraroodsensoren, lasergestuurde richtapparatuur en radioʼs waarmee tevens datalink-communicatie kan plaatsvinden. Indonesië gaat met de Super Tucanoʼs de verouderde vloot van OV-10 Broncoʼs vervangen. De Super Tucano is een goed verkopend exportproduct. In totaal heeft Embraer 180 (Super) Tucanoʼs aan acht klanten verkocht. De onbemande Euro Hawk voltooide een trans-atlantische vlucht tussen Amerika en Duitsland. Euro Hawk De bij Northrop Grumman gebouwde Euro Hawk is medio juli 2011 na een trans-atlantische vlucht in Europa geland. Het onbemande toestel steeg op vanaf de Amerikaanse luchtmachtbasis Edwards Air Force Base voor een non-stopvlucht naar de Duitse vliegbasis Manching. Rond 2016 moet de Euro Hawk in Duitsland de sinds 1972 operationele Breguet Atlantic aflossen. De Atlantics werden in de loop van 2010 van de operationele sterkte gehaald. De Euro Hawk heeft een lengte van 13,5 meter en een spanwijdte van 35,4 meter. Het vliegtuig is uitgerust met een Allison Rolls- Royce AE3007H-turbofan. Het toestel haalt een kruissnelheid van 660 km/u op een vlieghoogte van circa 20 kilometer en kan maximaal 36 uur non-stop vliegen waarbij een afstand van kilometer wordt afgelegd. Euro Hawk is een joint venture tussen Northrop Grumman en EADS Defence & Security, die bij de ontwikkeling van het nieuwe toestel samenwerkten. Het toestel is afgeleid van de RQ-4 Global Hawk en zal worden uitgerust met zogenoemde geavanceerde SIGINT-missieapparatuur.

133 Eurocopter EC645 Eurocopter heeft tijdens de Dubai Helishow 2010 een mock-up van de EC645 aan het publiek gepresenteerd. Het nieuwe tweemotorige toestel is afgeleid van de EC145 en is geschikt voor verschillende militaire taken. Volgens Eurocopter neemt de tactische inzetbaarheid van de EC645 toe, als er gebruik wordt gemaakt van het door de fabrikant ontwikkelde Stand Alone Weapon System. Dit systeem omvat onder meer een missiecomputer die informatie koppelt aan de voor een bepaalde taak gekozen bewapening. De informatie is afkomstig van infraroodcameraʼs, laser en aan de helm van de piloten gemonteerde richtapparatuur. De bewapende EC645 is afgeleid van de EC145. EC120/NHE De Franse vliegopleider HeliDax heeft in iets meer dan een jaar uur gevlogen met de nieuwe Eurocopter EC120/NHE-opleidingstoestellen. Privé-opleider HeliDax mag sinds begin 2008 van het Franse ministerie van Defensie zorgdragen voor de basisopleiding tot helikopterpiloot op de Zuid- Franse basis Dax. HeliDax heeft de beschikking over 36 EC-120B Colibriʼs waarvan er dagelijks 32 beschikbaar staan voor lesdoeleinden. De toestellen vervingen er de Gazelle SA341 en SA342 waarmee de luchtvaartafdeling van de Franse landmacht jaren heeft gevlogen. De militaire basisopleiding wordt gevolgd door gemiddeld veertig leerlingen. Daarvan studeerde in 2011 de eerste lichting af, waaronder een aantal uit België afkomstige piloten. 132

134 De Franse vliegopleider HeliDax heeft de beschikking over 36 EC-120B Colibri s. Lakota De Amerikaanse landmacht heeft opnieuw tientallen UH-72A Lakota-helikopters besteld bij EADS North America. Hiermee is het aantal te leveren Lakotaʼs opgelopen tot 219. De landmacht is in hoog tempo bezig de snel verouderende OH-58 en UH-1 helikopters uit te faseren en te vervangen door de van de civiele Eurocopter EC145 afgeleide Lakota. Uiteindelijk moeten er rond 2015 in totaal 345 Lakotaʼs rondvliegen bij de Amerikaanse landstrijdkrachten en vijf bij de marine. EC725 Eurocopter heeft via dochterbedrijf Helicópteros do Brasil (Helibras) de eerste drie EC725-transporthelikopters afgeleverd aan de Braziliaanse strijdkrachten. De levering vormt onderdeel van een in 2008 gesloten contract voor vijftig EC725ʼs. Het trio is ingericht volgens de standaardspecificaties en is gebouwd in Frankrijk. De vijftig helikopters zullen evenredig over de luchtmacht, marine en landstrijdkrachten worden verdeeld. De EC725 is de meest recente versie van de Eurocopter Cougar. Het tweemotorige toestel heeft een hoofdrotor met vijf bladen en is in staat 11 ton vracht te vervoeren bij een maximale vluchtduur van 5,5 uur. Helibras zal in 2012 beginnen met de productie van de overige 47 helikopters in een nieuwe fabriek in het Braziliaanse Itajubá. 133

135 Hawker Beechcraft AT-6 trainer Hawker Beechcraft Corporation (HBC) heeft het T-6 trainingsvliegtuig op tournee gestuurd langs verschillende Afrikaanse landen. Het toestel vloog eind 2010 van de thuisbasis Wichita via Algerije, Gabon, Angola en Namibië naar de militaire beurs African Aerospace & Defense Expo HBC leverde sinds 2000 ruim vijfhonderd T-6A/B Texan II-trainingsvliegtuigen af, bij onder meer de Amerikaanse luchtmacht en marine. Ook de luchtmachten van Griekenland en Israël gebruiken het toestel, terwijl de NAVO het toestel in Canada inzet voor opleidingsdoeleinden. Een nieuwe afnemer wordt de luchtmacht van Irak die met de fabrikant ook afzetmogelijkheden ziet voor de AT-6. Dit toestel is ontworpen om zowel opleidingstaken en verkenningsvluchten als aanvalsmissies uit te voeren. De eenmotorige turboprop is afgeleid van de T-6A/B. De AT-6 krijgt met het oog op missietaken een versterkte cockpit, meerdere sensoren, datalinkmogelijkheden en verschillende ophangpunten voor externe lading. Het toestel krijgt een bereik van meer dan kilometer, waarbij het op geringe hoogte een kruissnelheid kan aanhouden van ruim 500 km/uur. De AT-6 is de bewapende uitvoering van het populaire T-6 trainingvliegtuig. Avenger Cobham Aviation Services heeft vier Beechcraft King Air B350ERʼs overgedragen aan de Royal Navy. Daar zullen de toestellen onder de naam Avenger het restant van de sterk verouderde British Aerospace Jetstream T2ʼs aflossen. De vier King Airs zijn ondergebracht op de Britse marinebasis Culdrose en worden ingezet voor vliegtraining, alsmede het oefenen met tactische sensoren. Ook worden ze ingezet voor zoekacties op zee. De toestellen hebben een geavanceerde zoekradar en verschillende moderne communicatiesystemen. 134

136 De Avenger is een voor marinegebruik aangepaste King Air B350ER Medio 2011 werd de bouw voltooid van het middenstuk van de eerste voor Nederland bestemde JSF. JSF Northrop Grumman heeft de bouw afgerond van het middenstuk van de eerste van twee voor Nederland bestemde F-35 Joint Strike Fighter (JSF)- testvliegtuigen. Het centrale rompdeel verhuisde vervolgens naar de fabrieken van Lockheed Martin, waar het tot een volwaardig toestel wordt geassembleerd. Dit toestel was de tweede F-35 voor een internationale klant. Eerder werkte Northrop Grumman al aan een Britse JSF. De versie voor Nederland is van het type F-35A waarmee alleen conventionele starts en landingen mogelijk zijn. Lockheed Martin biedt ook F-35's aan die verticaal kunnen starten en landen. En voorts een type dat speciaal voor vlieg- 135

137 In de zomer van 2011 werden (op land) de eerste katapultproeven uitgevoerd met een voor de Amerikaanse marine bestemde F-35C. dekschepen is bedoeld. Of Nederland daadwerkelijk overgaat tot het vervangen van de F-16 door de F-35 is nog niet duidelijk. Nederland blijft in ieder geval tot 2019 met de F-16 vliegen, maar bestelde in april 2011 wel een tweede testtoestel. KAI De luchtmacht van Indonesië heeft bij Korea Aerospace Industries (KAI) zestien T-50 Golden Eagle-trainingsvliegtuigen besteld. Het eerste toestel moet in 2012 geleverd worden en in Indonesië de trainingsvliegtuigen van het type BAE Hawk 53 vervangen. De supersonische T-50 is door KAI in samenwerking met het Amerikaanse Lockheed Martin ontwikkeld. Het vliegtuig is ontworpen om piloten te trainen die met de vijfde generatie Korea Aerospace Industries introduceerde in 2011 een bewapende versie van de T

138 De Kaman Aerospace K-Max kan onbemande missies uitvoeren. gevechtsvliegtuigen zoals de F-35 gaan vliegen. De toestellen krijgen General Electric F404-turbofans. De T-50 kan voorzien worden van verschillende soorten bewapening, waaronder lucht-luchtraketten. Daarmee kan het ook de rol van een licht aanvalsvliegtuig vervullen. Behalve KAI waren ook het Britse BAE Systems en het Italiaanse Alenia Aermacchi in de race met respectievelijk de eenmotorige Hawk T2/128 en M-346. Van Oost- Europese zijde dongen het Tsjechische Aero Vodochody met de L-159 en de in Rusland geproduceerde Yakovlev Yak-130 mee. K-Max Lockheed Martin en Kaman Aerospace mogen in opdracht van de Amerikaanse marine twee onbemande K-Max vrachthelikopters en drie grondstations bouwen die in 2011 geleverd moesten worden. Het contract is een uitvloeisel van succesvol verlopen proeven die in opdracht van het U.S. Marine Corps werden uitgevoerd. De onbemande K-Max helikopter bleek in staat om binnen een door de marine vereist schema van zes uur, twee retourvluchten van elk 300 kilometer uit te voeren met een lading van bijna 700 kilogram. Onderdeel van het testprogramma was tevens het autonoom vervoeren van ruim kg samengestelde lading die op drie verschillende vooraf geprogrammeerde punten moest worden gelost. Wanneer alle tests naar tevredenheid zijn verlopen, zullen de toestellen worden ingezet voor het bevoorraden van troepen in afgelegen gebieden in Afghanistan. 137

139 Lockheed Martin Zuid Korea heeft vier Lockheed Martin C-130J Super Hercules-toestellen besteld die in 2014 geleverd moeten worden. Onderdeel van het contract is tevens een twee jaar durend onderhoud en de training van piloten en technici. De door Korea bestelde vliegtuigen worden geleverd in verlengde uitvoering. De C130ʼs gaan bij de Koreaanse luchtmacht de oudere H-versies vervangen. MD Helicopters sleepte een forse militaire order in de wacht voor de MD 530F MD Helicopters MD Helicopters heeft een contract in de wacht gesleept voor de levering van zes eenmotorige MD 530F-helikopters aan het Amerikaanse leger. Ook is een optie genomen op 48 toestellen. De helikopters zijn bestemd voor de opleiding van Afghaanse piloten die er op de Afghaanse basis Shindand hun opleiding op krijgen. Alle 54 helikopters moeten in principe de komende vier jaar geleverd worden. De eenmotorige MD 530F is uitgerust met een 650 pk sterke Allison 250-C30 turboshaftmotor. Daarmee kan de helikopter een kruissnelheid halen van ruim 240 km/u bij een vliegbereik van ruim 380 kilometer. Russian Helicopters Het Russische helikopterconglomeraat Russian Helicopters heeft de zes in 2010 door Peru bestelde Mi-171Sh-helikopters geleverd. De levering van het tweemotorige toestel was mogelijk dankzij medewerking van het Russische staatsexportbureau Rosoboronexport. Peru sloot in 2010 een contract voor de levering van de zes militaire transporthelikopters. Het land wil 138

140 De Mi-171Sh is een multifunctionele transporthelikopter. de toestellen inzetten voor onder meer het bestrijden van drugstransporten. De helikopters zijn in Ulan Ude in Rusland gebouwd en werden per Antonov An-124 transportvliegtuig naar Peru vervoerd. De middelzware Mi-171Sh kan 4 ton vracht of 37 militairen vervoeren. De civiele variant biedt plaats aan 24 passagiers. Het toestel kan met een maximaal startgewicht van 12 ton ook worden ingezet als ambulancehelikopter en kan dan twaalf patiënten op stretchers vervoeren. Met de Mi-171Sh is een kruissnelheid mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik van 610 km zònder, of km mèt extra brandstoftanks. Er zijn tot op heden meer dan 120 Mi- 171Sh helikopters aan buitenlandse klanten geleverd. Mitsubishi Heavy Industries Mitsubishi Heavy Industries (MHI) mag in opdracht van het Japanse ministerie van Defensie veertig UH-60J helikopters leveren. Deze zullen onder licentie van de Amerikaanse helikopterfabrikant Sikorsky worden gebouwd. De toestellen zijn bestemd voor de Japan Air Self Defense Force (JASDF) die ze gaat inzetten voor zoek- en reddingsoperaties. Bij de JASDF gaat de UH-60J oudere door MHI gebouwde heliʼs vervangen. De helikopters krijgen onder meer voorzieningen om in de lucht bijgetankt te kunnen worden. Ook wordt satellietcommunicatie mogelijk en wordt een anti-botssysteem geïnstalleerd. MHI heeft sinds 1988 in opdracht van het Japanse ministerie van Defensie 226 Sikorsky H-60 helikopters in licentie gebouwd die voor verschillende doeleinden worden gebruikt. 139

141 PAK FA/T-50 De Russische luchtmacht wil na 2015 mogelijk zestig Sukhoi T-50ʼs in gebruik nemen als opvolger van de MiG-29 en Sukhoi Su-27. Het nieuwe gevechtsvliegtuig wordt door fabrikant Sukhoi omschreven als vijfde generatie PAK FA (Prospective Airborne Complex of Frontline Aviation). Het toestel zal naar verwachting vanaf 2015 operationeel inzetbaar zijn en wordt uitgerust met een geavanceerde radar en een zogenoemde ʻelectronic pilotʼ-cockpit die de werkdruk van de piloot moet minimaliseren. De PAK FA/T-50 krijgt twee AL-41F turbofans met elk een maximale stuwdruk van 155 kn. Tijdens de eerste vlucht (op 29 januari 2010) werden echter minder sterke krachtbonnen gebruikt vanwege nog niet opgeloste ontwikkelingsproblemen met de motoren. De operationele missieduur zal ruim 3 uur bedragen, wat resulteert in een vliegbereik van tot km op een maximale hoogte van 20 kilometer. Er wordt uitgegaan van een maximale snelheid van km/u (Mach 2,0) en een klimsnelheid van 350 m/seconde. De Sukhoi krijgt een maximaal startgewicht van 20 ton en kan verschillende vormen van bewapening meenemen tot een maximum van kilogram. India, dat met de Russen samenwerkt bij de ontwikkeling van het geavanceerde toestel, is in principe bereid 250 Sukhoi T-50ʼs af te nemen voor haar eigen luchtmacht. De Sukhoi PAK FA/T-50 is een geavanceerd gevechtsvliegtuig van de vijfde generatie. Pilatus PC-7 De luchtmacht van Botswana heeft bij Pilatus vijf PC-7 MkII-turboproptrainers besteld die in de loop van 2013 geleverd moeten worden. De toestellen zijn bestemd ter vervanging van de PC-7ʼs waarmee Botswana sinds 1990 vliegt. 140

142 Pilatus begon in 2011 met de levering van de eerste van 25 door de Verenigde Arabische Emiraten bestelde PC-21 s. Saab heeft een tot militair observatievliegtuig omgebouwde Saab 2000 verkocht aan een niet nader genoemde klant. PC-21 Pilatus Aircraft is in 2011 begonnen met de levering van de eerste van 25 door de Verenigde Arabische Emiraten in 2009 bestelde PC-21 turboproptrainingsvliegtuigen. Het contract voorziet tevens in de levering van onderdelen en grondapparatuur. Het geavanceerde vliegtuig heeft een digitale cockpit met displays voor zowel de piloot als de instructeur. De voorste piloot heeft de beschikking over een head up display (HUD). Hiervan worden de gegevens in de achterste cockpit op een scherm gepresenteerd. Het toestel is in staat een snelheid aan te houden van 600 km/uur. De Emiraten zijn na Zwitserland en Singapore het derde land dat de PC-21 gaat inzetten als militair trainingsvliegtuig. De Zwitserse luchtmacht vliegt sinds 2008 met zes PC-21ʼs en heeft er twee bijbesteld. Bij de Zwitsers worden de toestellen ingezet binnen het Jet Pilot Training System-programma. Leerlingpiloten die deze opleiding voltooien, stromen direct door naar de F/A-18 onderscheppingsjager. SAAB Saab heeft een tot militair observatievliegtuig omgebouwde Saab 2000 verkocht aan een niet nader genoemde klant. Het toestel wordt voorzien van de door Saab Microwave Systems ontwikkelde Erieye-apparatuur. Erieye bestaat uit een oppervlakteradar, een missiesysteem en een uitrusting voor elektronische oorlogsvoering. De bij Saab Aerotech omgebouwde 2000's heb- 141

143 ben een missieduur van 9 uur. De Pakistaanse luchtmacht was met een order voor vijf met Erieye-apparatuur uitgeruste Saab 2000ʼs de eerste afnemer van dit vliegtuigtype. Met Erieye uitgeruste toestellen van het type Saab 340 zijn al in gebruik bij de overheden van Brazilië, Griekenland, Mexico en Zweden. Ook Thailand en de Verenigde Arabische Emiraten bestelden recent een Saab 340 die met Erieye zal worden uitgerust. Sikorsky MH-60R Seahawk De Deense marine wil twaalf Sikorsky MH-60R Seahawk-helikopters aanschaffen om in te zetten voor zoek- en reddingsacties. Ook zullen de toestellen worden gebruikt voor het opsporen en bestrijden van onderzeeboten. Sikorsky zal bij de bouw hulp krijgen van Lockheed Martin, Raytheon en General Electric om de helikopters op operationele standaard te brengen. De Deense marine beschikte in 2011 over acht Westland Super Lynx Mk.90B-helikopters die aan vervanging toe zijn. Het Australische ministerie van Defensie wil het toestel ook, en bestelde 24 MH-60R Seahawk Romeo-helikopters. Die order werd formeel gesloten door de Amerikaanse Meerdere landen bestelden in 2011 de MH-60R Seahawk. Sikorsy leverde in 2011 ook twee S- varianten aan de marine van Thailand (afgebeeld). 142

144 marine die de toestellen na ontvangst zal overdragen aan Australië. Een orderbedrag is niet bekend gemaakt. De Romeoʼs zijn bestemd voor de inzet vanaf minimaal acht marineschepen. De toestellen gaan zestien verouderde S-70B-2 helikopters vervangen waarmee thans gevlogen wordt. De eerste Romeo moet in 2014 geleverd worden. Ook India is op zoek naar een vervanger voor de maritieme Westland Sea King WS-42 helikopters, waarvan het land er nog 29 in gebruik heeft. De nieuwe toestellen moeten ook ik India vanaf schepen kunnen worden ingezet voor zoek- en reddingacties en onderzeebootbestrijding. De S-97 Raider kan worden gebouwd dankzij de door Sikorsky opgedane ervaringen met de X2- helikopter. S-97 Raider Sikorsky zal twee prototypes van de S-97 Raider bouwen in het kader van het Armed Aerial Scout-programma van de Amerikaanse strijdkrachten. De strijdkrachten zijn op zoek naar een lichte, bewapende verkenningshelikopter en klopten in maart 2010 bij Sikorsky aan voor meer informatie over dit nieuwe toestel. De Raider gaat plaatsbieden aan twee piloten en zes bewapende militairen. Volgens Sikorsky is het toestel daarbij in het voordeel in vergelijking met andere helikopters, omdat het sneller, wendbaarder en stiller zal zijn. Naar verwachting zullen beide prototypes in 2014 voor het eerst vliegen. 143

145 Tweede leven voor Fokker 100 Van de 278 Fokker 100ʼs die tussen 1988 en 1996 op Schiphol-Oost gebouwd zijn, is een groot gedeelte nog steeds in actieve dienst. Grote Fokker 100-gebruikers, zoals KLM en Avianca, zijn echter bezig de toestellen uit te faseren of hebben aangekondigd dat te doen. Daardoor komen grote aantallen Fokkers beschikbaar die in aanmerking komen voor een tweede leven als vrachtvliegtuig. Het Amerikaanse bedrijf Phoenix Aero Solutions (PAS) speelt daarop in en wil in 2012 de Fokker100Freightship al op de markt brengen. PAS nam een bij Air France Regional uitgefaseerde Fokker 100 over. Dit toestel arriveerde eind 2010 in Kansas, waarbij de romp ervan werd gebruikt om er een grote vrachtdeur in aan te brengen. Deze zogenoemde Large Utility Door (LUD) wordt aan de linker voorzijde van het toestel aangebracht en wordt 3,40 meter lang en 1,83 meter hoog. Ook wordt de vloer verlaagd en versterkt. Na deze ingrijpende operatie biedt het tot Fokker100Freightship omgedoopte toestel plaats aan elf LD3-containers of aan vijf tot zes grotere containers. Voor het gemakkelijk verplaatsen van vracht door het toestel, komt er een optionele rollervloer beschikbaar, evenals bevestigingspunten voor het vastzetten van vracht. Afhankelijk van wensen van de gebruiker, zal Kevlar-bekleding worden toegepast om beschadigingen aan boord zo veel mogelijk te voorkomen. Voor het onverwacht en ongewenst verschuiven van de lading zorgen horizontale netten. Deze moeten bestand zijn tegen een zwaartekrachtversnelling tot 9G. Dit is een eis van de Amerikaanse en Europese luchtvaartdiensten FAA en EASA voor Classe E-freighters. Gemikt wordt op een laadvermogen van 12 tot 14 ton. PAS had medio 2011 contracten getekend voor de levering van drie Fokker100Freightships, met opties op nog eens zes stuks. Combi PAS overweegt tevens een Fokker100Combi te ontwikkelen. Naast vracht gaat dit toestel plaatsbieden aan maximaal vijftig passagiers. Deze komen achterin het toestel te zitten; de voorzijde van de romp wordt gereserveerd voor het vervoer van vracht. De Fokker100Combi zal worden voorzien van De boventallige Fokker 100 van Air France Regional.

146 een grote vrachtdeur aan de voorzijde en een passagiersdeur aan de achterzijde. Er hebben zich inmiddels oliemaatschappijen en mijnbouwbedrijven uit Afrika, Australië en Brazilië gemeld die interesse hebben in deze variant. In de pijplijn zit tevens een (optionele) ʻonboardʼ-vrachtlift die gebruikt kan worden voor het laden of lossen van vracht op vliegvelden die niet over de noodzakelijke voorzieningen beschikken. De Rolls-Royce Tay 650-motoren worden na revisie opnieuw in de markt aangeboden. De ontmanteling is volledig waarbij ook het isolatiemateriaal tussen cabinepanelen en de romp is verwijderd. De Fokker100Freightship krijgt niet alleen een grote vrachtdeur, maar ook een rompstructuur en een verlaagde en versterkte bodem. De romp wordt voorbereid op de komende aanpassing. Alles wat (nog) bruikbaar is, wordt verkocht.

147 Na ombouw biedt de F100Freightship plaats aan elf LD3-containers. Schematische voorstelling van de inrichting van de Fokker100Combi. 146

148 Ontwikkelingen in Nederland Amsterdam Airlines voegde een derde Airbus A320 toe aan de vloot, maar staakte op 31 oktober 2011 alle vluchten. (Foto Cor van Gent) Amsterdam Airlines Hoewel Amsterdam Airlines in 2011 een derde geleasede Airbus A320 aan de vloot toevoegde, eindigden de operaties van de luchtvaartmaatschappij op 31 oktober 2011 abrupt. Naar verluidt zou de maatschappij te kampen hebben met financiële problemen door onder meer het wegvallen van enkele grote opdrachten en de economische crisis. Amsterdam Airlines voerde sinds 2009 geregelde vluchten uit naar bestemmingen in Turkije en Marokko. Ook werd het bedrijf regelmatig ingezet door andere ondernemingen wanneer die met capaciteitstekorten kampten. De maatschappij vloog verder in opdracht van touroperators in binnen- en buitenland naar bestemmingen in onder meer Israël, Marokko, Egypte, Turkije en Irak. Binnen de oorspronkelijke plannen zou de vloot van Amsterdam Airlines zijn doorgegroeid naar zes vliegtuigen in ArkeFly ArkeFly heeft in 2011 de eerste van drie relatief jonge Boeing ER's in ontvangst genomen. Het voormalige Thomson Airways-toestel uit 2000 werd door de brandweer van Schiphol ceremonieel verwelkomd. De ER heeft een modern interieur, een nieuwe cabine-indeling en 'blended winglets'. Kort daarop verscheen naast het nieuwe toestel de oude Boeing 767 die teruggaat naar de leasemaatschappij in Frankfurt. Dit toestel vloog eerder bij Air Holland en de Exel Aviation Group en is ruim vijf jaar een van de werkpaarden van de maatschappij geweest. 147

149 Surseance Aviodrome Het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op Lelystad Airport vroeg kort voor het ter perse gaan van dit jaarboek surseance van betaling aan. Het personeel van het luchtvaartmuseum werd op 7 november 2011 van deze aanvraag op de hoogte gesteld, waarna een bewindvoerder werd aangesteld. Het museum kwam in financieel zwaar weer terecht door zowel tegenvallende bezoekcijfers als het sterk teruglopen van het aantal boekingen voor evenementen. Hoe groot de tekorten waren, werd niet bekend gemaakt. De Aviodrome reorganiseerde in 2010 al fors, maar desondanks bleven de financiële lasten zo hoog, dat het museum voortdurend in geldnood zat. KLM en Schiphol bleken als deelnemende partijen uiteindelijk niet langer bereid er extra geld in te stoppen. Door de surseance liep de gemeente Lelystad het risico 1,5 miljoen euro te moeten betalen aan schuldeisers van het museum omdat de gemeente zich in 2003 garant stelde voor de uitbreiding van het museum. Ook de plannen rond het Holland Aviation House (informatie, educatie, evenementen en museumfunctie) kwamen door de surseance op losse schroeven te staan. Het was bij het ter perse gaan van deze editie nog niet duidelijk wat er met de collectie van het museum ging gebeuren. Volgens de Aviodrome werden gesprekken gevoerd met mogelijke investeerders of overnamekandidaten en zou het museum gewoon openblijven. Wisseling van de wacht: deze relatief nieuwe Boeing ER loste bij ArkeFly een oudere versie af die terugging naar de leasemaarschappij. (Foto Rob Somsen/ Luchtvaartnieuws) 148

150 Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome kampte met tegenvallende omzetcijfers. (Foto Aviodrome) Corendon Dutch Airlines (CDA) is de Nederlandse tak van het Turkse Corendon Airlines. (Foto Cor van Gent) Corendon Dutch Airlines Corendon Dutch Airlines (CDA) is de ʻNederlandse takʼ van het Turkse Corendon Airlines. De op 28 april 2011 opgerichte maatschappij ontving een splinternieuwe Boeing die naar Cornelis Haga werd vernoemd. Haga was rond 1600 de eerste ambassadeur van de Republiek der Verenigde Nederlanden in het Ottomaanse Rijk (de voorloper van het huidige Turkije). Kort daarna had de eerste commerciële vlucht plaats naar en van Rotterdam-The Hague Airport. CDA voert vluchten uit voor Corendon Vliegvakanties. De eerste vluchten gaan naar Turkije, Macedonië, Egypte en Marokko. Eind 2011 zou ook Israel in het vluchtschema worden opgenomen.

151 CHC Helicopters De Sikorsky S-61 PH-NZD is in 2011 met pensioen gegaan. Deze grootste offshore-helikopter in Nederland voerde kort voor de jaarwisseling 2010/2011 een retourvlucht uit tussen Den Helder Airport en een gasproductieplatform op de Noordzee. ʻZulu Deltaʼ was in 1971 de eerste offshore-helikopter die vanuit Nederland vloog, en vervoerde sindsdien zoʼn passagiers, voornamelijk medewerkers van booreilanden en productieplatforms op de Noordzee. Het toestel vloog in veertig jaar bijna uur, waarbij ruim landingen werden gemaakt. De PH-NZD heeft niet alleen vanuit Den Helder, maar ook vanuit Ierland, Spanje en Noorwegen offshore-vluchten uitgevoerd. In Kroatië (Zagreb) vloog het toestel tijdelijk voor de Verenigde Naties. In Nederland vervoerde het de paus en leden van het Koninklijk Huis. De vloot van CHC Helicopters Netherlands telde ooit acht S-61Nʼs. De PH-NZD is in 2011 na veertig jaar met pensioen gegaan. Dakterras Schiphol De voormalige KLM Cityhopper Fokker 100 (PH-OFE) is op 31 mei 2011 met een hijskraan op het panoramaterras van Schiphol geplaatst. Het toestel is sindsdien gratis toegankelijk voor het publiek dat er massaal een kijkje komt nemen in de cabine en cockpit. Volgens Luchthaven Schiphol maakten in de zomer van 2011 meer dan mensen gebruik van deze mogelijkheid. De Fokker 100 maakte op 19 februari 2010 zijn laatste vlucht en vloog achtereenvolgens voor Inter Canadian, Air UK, KLM uk en KLM Cityhopper. 150

152 Een uitgefaseerde Fokker 100 op Schiphol bleek een onverwachte publiekstrekker. (Foto s Maurits Niemeijer) Dutch Dakota Association De in 1944 gebouwde DC-3 Dakota PH-PBA heeft tussen 1947 en 1961 als regeringstoestel gevlogen, waarna het in 1975 in handen kwam van het Aviodome op Schiphol. Z.K.H. Prins Bernhard koesterde daarbij de wens dat het vliegtuig weer luchtwaardig zou worden. De op 7 april 1995 door een aantal vliegvrienden opgerichte Stichting Prins Bernhard Alpha leidde er toe dat dit mogelijk werd. Na restauratie werd het toestel in 1998 in gebruik gegeven aan de Dutch Dakota Association (DDA). Op 13 november 2006, precies 70 jaar na het in dienst komen van de DC-3, herhaalde de KLM haar eerste Dakota-vlucht met de PH-PBA met als bestemming Parijs-Le Bourget. Op 31 juli 2007 tekenden de KLM en de DDA een overeenkomst over de instandhouding van het voormalige regeringsvliegtuig. Martin Schröder en DDA-oprichter Anne Cor Groeneveld onthulden op 7 december 2010, de zevende verjaardag van H.K.H. Prinses Amalia, de nieuwe naam van de Dakota. Ze deden dat onder het toe- 151

153 De DC-3 PH-DDA kreeg in 2010 een nieuwe naam en werd vernoemd naar prinses Amalia (Foto Ruud Vos) ziend oog van KLM-topman Peter Hartman en Aviodrome/DDA-directeur Jan Schaatsbergen. Gelijktijdig met de naam werd ook het nieuwe kleurenschema onthuld. Denim Air Denim Air ging in februari 2010 failliet. Kort daarna maakte het bedrijf in sterk afgeslankte vorm een doorstart als Denim Air ACMI. Inmiddels is het bedrijf weer gegroeid. De vloot bestaat tegenwoordig uit een Fokker 100 en vier Fokker 50ʼs. De Fokker 100 wordt sinds 2011 ingezet vanuit Slowakije waar namens Sirocco Aviation chartervluchten worden uitgevoerd vanaf Bratislava naar Italië, Frankrijk en Griekenland in opdracht van verschillende touroperators uit de Slowaakse regio. Voordat de Slowaakse operatie van start ging, leidde Denim Air op het Nederlandse hoofdkwartier lokaal cabinepersoneel op, om op de Fokker 100 te kunnen gaan vliegen. Denim Air maakte in 2010 een geslaagde doorstart (Foto Ruud Vos).

154 Fokker Mexico Fokker Aerostructures gaat in Mexico een nieuwe fabriek neerzetten. Deze productiefaciliteit komt te staan in de stad Chihuahua. De fabriek gaat vliegtuigonderdelen maken voor grote opdrachtgevers van Fokker Aerostructures. De productie moest al in het Fokker Aircraft Services (FAS) nam in 2011 de 1.111ste F-16 Fighting Falcon onder handen. Dassault Aviation Fokker Aerostructures is via het Franse Dassault Aviation ook betrokken bij de bouw van de nieuwe super midsize-zakenjet (SMS) van Dassault. Fokker mag de staartsectie van de SMS ontwikkelen en bouwen. De staartvlakken worden voorzien van lichtgewichtmaterialen die volgens Fokker mede kunnen worden ontwikkeld door de kennis die het Nederlandse bedrijf op het gebied van thermoplasten heeft. Het nieuwe toestel moet vanaf 2016 inzetbaar zijn. Dassault Aviation en Fokker werken al samen. Fokker is verantwoordelijk voor de beweegbare vleugeldelen van de Dassault Falcon 7X, het topmodel van de Franse fabrikant. Fokker Technologies gaat ook intensief samenwerken met de Chinese vliegtuigbouwer Comac Fokker Aircraft Services (FAS) heeft in 2011 de 1.111ste F-16 Fighting Falcon onder handen genomen. Het toestel is van de Noorse luchtmacht en kwam naar Nederland voor een 300-uursinspectie. FAS is al bijna dertig jaar betrokken bij het onderhoud van F16ʼs uit onder meer Nederland, Denemarken en Portugal. 500ste staartsectie Fokker Aerostructures heeft de vijfhonderdste staartsectie voor een GV/G550-zakenjet afgeleverd bij de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Gulfstream Aerospace. Fokker verwierf vijftien jaar geleden de eerste opdracht voor de levering van een dergelijke sectie. Door de kwaliteit van het geleverde werk en de goede onderlinge relatie kreeg Fokker in 2008 ook de opdracht structuurdelen voor de nieuwe Gulfstream G650-zakenjet te maken. Er wordt daarbij niet alleen gewerkt met een nieuwe generatie composietmaterialen, maar ook met nieuwe lastechnieken. 153

155 Fokker Spin Centennial Festival Op 30 augustus 2011 was het exact honderd jaar geleden dat de Nederlandse luchtvaartpionier Anthony Fokker met de Spin, zijn eerste vliegtuigmodel, boven Haarlem vloog. Dat was een korte proefvlucht, maar een dag later maakte hij twee langere vluchten boven Haarlem. Op 1 september ging hij daar opnieuw de lucht. Toen steeg hij op vanaf een polder bij het Santpoorterplein, rondde de St. Bavokerk en landde in het Kleverpark. Al deze vluchten hadden plaats naar aanleiding van de verjaardag op 31 augustus van koningin Wilhelmina. Vooral het rondje om de St.Bavo bezorgde Anthony Fokker landelijke bekendheid. Ook markeerde deze vlucht het begin van een bewogen periode uit de Nederlandse luchtvaartgeschiedenis en werd die gezien als een illustratie van modern ondernemerschap aan het begin van de 20ste eeuw. De St. Bavokerk opende in augustus 2011 haar deuren voor een speciale Fokker Spin-tentoonstelling. Ook werd een speciaal bier gebrouwen. De tentoonstelling verhuisde in het najaar naar de Aviodrome in Lelystad. Op 1 september 1911 vloog Anthony Fokker met zijn Spin boven Haarlem. GA Terminal Schiphol-Oost Meerdere bedrijven hebben in 2011 onderdak gevonden in de nieuwe GA Terminal op Schiphol-Oost waar jaarlijks ongeveer zakenjets worden afgehandeld. Bezoekers werden tot de ingebruikname van het nieuwe gebouw opgevangen in het verouderde Gebouw 106. Om aan de markten kwaliteitsvraag van de zakelijke passagier te kunnen blijven voldoen, realiseerde Schiphol Real Estate samen met VMX Architects een eigentijd- 154

156 Schiphol Real Estate realiseerde samen met VMX Architects de nieuwe GA Terminal op Schiphol- Oost. se terminal met een vloeroppervlak van vierkante meter. Daarvan wordt vierkante meter ingenomen door de terminal en lounges; vierkante meter is bestemd voor kantoren, terwijl het overige oppervlak voor het parkeren van autoʼs is gereserveerd. Het gebouw is op duurzame wijze ontwikkeld en er zijn verschillende andere energiebesparende maatregelen getroffen. De representatieve gevel bestaat uit zilverkleurige panelen en veel glas. Aan de platformzijde verfraait een 12 meter lange magenta-gekleurde luifel het geheel. Het nieuwe interieur past bij de uitstraling van het gebouw: efficiënt, uitnodigend en vernieuwend, maar tegelijkertijd stijlvol en duurzaam. Die uitstraling is ook merkbaar in de parkeergarage, bij de afhandeling en in de kantoren. De natuurstenen vloer bestaat uit driehoekige tegels waarbij de witte, grijze en zwarte tegels zo zijn gelegd dat er een oud-hollands windmolenpatroon is ontstaan. De belangrijkste gebruikers van de terminal zijn de afhandelingsmaatschappijen KLM, Aviapartner en Jetsupport. De kantoorruimte is inmiddels voor 50 procent verhuurd aan JetNetherlands en Nayak vliegtuigbeheer en vliegtuigonderhoud. JetNetherlands Zakenjetoperator JetNetherlands voegde in 2011 de elfde zakenjet toe aan de in opdracht van derden beheerde vloot zakenjets. Het toestel, een Nederlands geregisterde Gulfstream G200, biedt plaats aan tien passagiers die met 850 km/u over een afstand van kilometer vervoerd kunnen worden. Het in 2001 opgerichte bedrijf bouwde in de beginjaren aan een eigen vloot hoogwaardige zakenjets. Daarnaast werden in opdracht van derden vliegtuigen beheerd. Sinds de financiële crisis zijn de bakens verzet, waarbij eind 2009 besloten werd de eigen vliegtuigen af te stoten en zich te beperken tot het beheren en exploiteren van vliegtuigen 155

157 van derden. Ook werd besloten een van deze toestellen in Moskou te stationeren. In de achterliggende jaren werd een contract gesloten met Eurotransplant (vervoer van medisch specialisten en donororganen), terwijl ook radioactieve isotopen voor medisch gebruik worden vervoerd. Daarnaast worden met een Piaggio Avanti-turboprop ambulancevluchten uitgevoerd. De bekende djʼs Tiësto en Armin van Buuren huurden gedurende de zomermaanden elk voor langere periode een zakenjet voor hun Europese tournees. JetNetherlands bood tevens als eerste operator van privéjets in Nederland klimaatneutrale vluchten aan voor haar passagiers. Hiervoor is een programma opgezet in samenwerking met GreenSeat dat de groene projecten gaat beheren. GreenSeat is onderdeel van de Climate Neutral Group. KLM Cityhopper KLM cityhopper laat de Fokker 70-vloot voorzien van LED-cabineverlichting. Deze verlichting verbruikt niet alleen 20 procent minder energie dan TL-verlichting, maar is ook 8 kg lichter. Tevens is de levensduur langer en is er sprake van een betere lichtverdeling. Er worden 26 F70ʼs mee uitgerust. JetNetherlands voegde in 2011 deze Nederlands geregistreerde Gulfstream G200 toe aan de vloot. KLM De vloot van KLM werd uitgebreid met drie geleasde Airbus A ʼs die ingezet worden naast de elf aanwezige 200-varianten. De A kan ruim 290 passagiers vervoeren, tegen ruim 240 in de A Ook 156

158 KLM bestelde vijf extra Embraers van het type E-190. werden er vijf Embraer E-190ʼs bijbesteld ter aflossing van de resterende vijf Fokker 100ʼs. Daarmee groeit de vloot van de E-190ʼs naar 22 toestellen. KLM Cityhopper heeft nu nog opties op twee extra E-190ʼs. De vliegtuigen krijgen hun C-checks bij Martinair. Het overige onderhoud wordt uitgevoerd door Nayak Aircraft Services. Frituurvet KLM laat na de eerste geslaagde vlucht in juni 2011 vanaf september een Boeing 737 op de route Amsterdam-Parijs aftanken met afgewerkte frituurolie. Deze biobrandstof is reukvrij dankzij bewerking door Dynamic Fuels en leidt tot vermindering van CO 2 -uitstoot en minimale negatieve impact op de biodiversiteit en de voedselvoorziening. De biobrandstof wordt op de markt gebracht onder de naam Used Cooking Oil. Cariben Een opmerkelijk bericht verscheen begin mei 2011 in het Antilliaans Dagblad. De krant meldde dat het op 9 mei 2011 op de kop af 75 jaar geleden was dat de KLM voor het eerst naar Bonaire vloog. Op 9 mei 1936 landde de Fokker F. XVIII 'Oriol' op een zanderige vlakte die dienst deed als vliegveld op het Caribische eiland. In datzelfde jaar voerde de KLM nog zestien vluchten uit tussen Curaçao en Bonaire. De eerste rechtstreekse door KLM uitgevoerde vlucht tussen Nederland en Bonaire had in 1991 plaats met een DC-10. Vanaf november 2011 vliegt de KLM dagelijks van Amsterdam naar Bonaire. Twee keer per week wordt de route uitgevoerd in combinatie met Curaçao en vijf maal in combinatie met Aruba. 157

159 Social media Klanten van de KLM kunnen via Facebook, Twitter en Hyves 24 uur per dag en zeven dagen per week met de luchtvaartmaatschappij in contact treden. KLM was een van de eerste luchtvaartmaatschappijen die deze service bood. 'Volgers' kunnen terecht met al hun vragen over hun reizen, zoals over bagage, stoelreservering en het omboeken van tickets. De maatschappij zet social media ook in voor marketingdoeleinden door het laatste KLM-nieuws te verspreiden en leuke acties aan te kondigen. Zo werden begin april 2010 Facebookfans wereldwijd uitgenodigd om met hun Facebook-profielfoto een Delfts blauw tegeltje met een inspirerende boodschap te maken voor plaatsing op een KLM-vliegtuig. Vanuit 154 landen werden er in totaal zoʼn tegels ingestuurd. Uiteindelijk werden de meest inspirerende oud-hollandse tegeltjes afgebeeld op een Boeing Deze actie leidde tot extra ʻlikesʼ op de KLM-facebookpagina en meer dan ʻviewsʼ op YouTube. Lelystad Airport Lelystad Airport (LA) heeft een plan ingediend om de verdere ontwikkeling tot zakenluchthaven op korte termijn mogelijk te maken. Het zogenoemde LA Plusplan omvat onder meer het aanzetten van het sinds 2000 aanwezige Instrument Landing Systeem (ILS) wat de gebruiksmogelijkheden vergroot. Hiermee zou de luchthaven met de bestaande bezetting en baanlengte verdere groei van het verkeer mogelijk kunnen maken. Ook geeft het ILS aan lesbedrijven de mogelijkheid om op Lelystad Airport instrumentnaderingen te oefenen. Het plan was een reactie op de uitnodiging van de minister van Verkeer en Waterstaat om met voorstellen te komen voor uitbreiding van de bevoegdheden. Lelystad Airport is er alles aan gelegen om zo snel mogelijk verkeersleiding te krijgen.

160 In de Aviodrome in Lelystad werd een speciale expositie gewijd aan Martinair. De expositie werd geopend door Martin Schröder. (Foto Roger Soupart) Martinair Op 30 juni 2011 is in Nationaal Luchtvaartpark Aviodrome in Lelystad de Martinairexpositie geopend. Daarbij is aandacht geschonken aan de geschiedenis van de op één na oudste luchtvaartmaatschappij van Nederland. De expositie biedt ook een overzicht van de wijze waarop Martinair het vliegen voor het grote publiek populair en bereikbaar heeft gemaakt, waarbij de mens achter Martinair centraal staat. Hoogtepunt van de tentoonstelling is de De Havilland Dove waarmee Martinʼs Air Charter in de periode vloog. Martinair vloog in haar laatste maanden als passagiersmaatschappij nog naar vijf bestemmingen in het Caribisch gebied: Aruba, Curaçao, de Dominicaanse Republiek, Mexico en Cuba. Eind oktober 2011 beëindigde Martinair de passagiersvluchten en ging daarna als luchtvrachtspecialist door. Het afscheid werd opgeluisterd met een eerbetoon aan Martin Schröder, de oprichter en naamgever van de luchtvaartmaatschappij. De rode maatschappij (vanwege haar huiskleur) nam in stijl afscheid van de passagiers. Iedereen die Martin heet, maakte bij Martinair kans op een gratis ticket. Maar liefst Martins schreven zich in, en daaruit werden 25 winnaars geselecteerd die elk twee tickets naar het Caribisch Gebied kregen. Martinair voerde op 31 oktober 2011 de allerlaatste passagiersvlucht waarbij met dit toestel een afscheidsronde langs de Nederlandse vliegvelden werd gemaakt. (Foto Maurits Niemeijer)

161 Multi Pilot Simulations De luchtvaart zal naar verwachting de komende twintig jaar flink groeien waardoor ook de behoefte aan piloten sterk zal toenemen, in het bijzonder in de ʻemerging marketsʼ. De Internationale Vereniging van Luchtvaartmaatschappijen IATA gaat daarbij zelfs uit van een behoefte aan circa nieuwe vliegers in de periode tot Om deze groei aan te kunnen, moet de opleidingsinfrastructuur echter uitgebreid en verbeterd worden. Het Mainport Innovation Fund (MIF), een gezamenlijk investeringsfonds van KLM, Schiphol Group, TU Delft en Rabobank, gaat met het oog daarop investeren in Multi Pilot Simulations BV (MPS). MPS is een innovatieve ontwikkelaar van vliegtuigsimulators die in Nederland is gevestigd. Het bedrijf wil in de eerste plaats tegemoetkomen aan een behoefte van vliegscholen door betaalbare ʻflight training devicesʼ van hoge kwaliteit te bouwen. Het gaat hierbij om zogenoemde ʻfixed-baseʼ simulators, dat betekent dat er geen bewegend onderstel nodig is. Op deze manier biedt MPS aan vliegscholen de mogelijkheid betere opleidingen te verzorgen, dan wat op basis van de huidige infrastructuur mogelijk is (deze bestaat vaak nog uit simulators voor propellertoestellen). MPS biedt twee typen simulators aan: de Boeing 737-NG en Airbus A320, toestellen waarop nieuw opgeleide piloten vaak hun carrière starten. In de toekomst kunnen nog andere typen worden ontwikkeld als daarvoor marktvraag ontstaat. MPS biedt twee typen simulators aan: voor de Boeing 737- NG en de Airbus 320. NG Aircraft De Europese Mededingingsautoriteit heeft in de zomer van 2011 het ontwikkelingskrediet goedgekeurd dat het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie eind november 2010 aan Rekkof/NG Aircraft verleende. Daardoor komt de ontwikkeling van de Fokker 100 Next Generation (F-100NG) in een stroomversnelling. NG Aircraft heeft hangende deze goedkeuring niet stilgezeten, maar samen met diverse Nederlandse ingenieursbureaus het technische ontwerp van het vliegtuig verder uitgewerkt. Het bedrijf staat daarbij op het punt een bestaand Fokker 100-prototype om te bouwen en te voorzien van nieuwe motoren, winglets en systemen. Dit toestel moet omstreeks september 2013 gereed zijn. De F-100NG wordt volgens NG Aircraft het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene regionale verkeersvliegtuig ter wereld. Het brandstofverbruik wordt 18% lager dan die van de beste huidige concurrent. En dat alleen geeft al een exploitatie die op jaarbasis dollar goedkoper is. De ontwikkelingskosten voor de Fokker 100NG liggen op 610 miljoen euro en dat is slechts 30 procent van concurrerende vliegtuigen. De geluidsbelasting zal 70% lager zijn. Op termijn zullen naast de 110-zitter mogelijk ook een 85-zitter 160

162 De F-100NG wordt volgens NG Aircraft het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene regionale verkeersvliegtuig ter wereld. en 130-zitter worden gebouwd. In de loop van 2011 werd door Rekkof Brasil (een volle dochter van Rekkof Aircraft/NG Aircraft) een contract gesloten met de Braziliaanse deelstaat Goiás voor de bouw van een nieuwe fabriek. Hier moeten zowel onderdelen gemaakt worden voor de F-100NG als voor andere vliegtuigprogrammaʼs. De assemblage van het vliegtuig moet in Nederland plaatshebben. En dat zou dan voor minimaal 750 mensen werk opleveren. Als vestigingsplaatsen komen de luchthavens van Lelystad en Twente in aanmerking. Luchtvaartmaatschappij transavia.com organiseerde begin 2011 een wedstrijd waar bij een nieuwe slogan moest worden bedacht. De winnende kreet werd geleverd door Robert van der Vlies: Daar word je vrolijk van. (Foto Cor van Gent)

163 Militaire luchtvaart Bezuinigingen Minister Hans Hillen van Defensie heeft in juni 2011 groen licht gekregen voor maatregelen om over een periode van vier jaar 1 miljard euro te bezuinigen. De bezuinigingen leidden in 2011 onder meer al tot het aan de grond houden van een groot deel van de zeventien Cougar-transporthelikopters. Ook werd 311 Squadron op Vliegbasis Volkel opgeheven, waardoor het aantal F-16ʼs met 19 terugliep naar 68. Na kritiek uit het parlement werden de plannen deels aangepast. Zo zullen er niet 14, maar 9 van de 17 Cougars worden verkocht. Onderdeel van de plannen is ook de sluiting van het militaire gedeelte op Eindhoven Airport. De minister is daarbij voornemens twee KDC-10ʼs te verhuizen naar de vliegbasis Melsbroek bij Brussel. Ook de vier Nederlandse C-130 Hercules-transportvliegtuigen zouden Brussel als standplaats krijgen. De ingrijpende bezuinigingsmaatregelen zullen tot het verlies van duizenden banen leiden. Chinook CH-47F De eerste van zes nieuwe Chinooks voor de Koninklijke Luchtmacht (KLu) is in het voorjaar van 2011 in Amerika voorgesteld aan Nederlandse vertegenwoordigers. Vergeleken met de elf huidige KLu-Chinooks (CH-47D) krijgen de CH-47F s een uit één stuk opgebouwde romp, speciale turboshafts en geavanceerde cockpit-managementsystemen. In de langere neus bevindt zich een weerradar. Ook krijgen de helikopters verbeterde, meer crashbestendige stoelen, Wescam FLIR, Satcom, Helmet Mounted Displays en DIRCMen ARC 220-radioʼs. Door de bezuinigingen werd 311 Squadron op vliegbasis Volkel opgeheven. 162

164 Nederland krijgt zes nieuwe CH-47F Chinook-helikopters. Nederland heeft de Fokker 60-transportvliegtuigen aan Peru verkocht. (Foto Cor van Gent) Fokker 60 exit Met het vertrek van de laatste twee Fokker 60ʼs van de Koninklijke Luchtmacht is geen toestel van dit type meer aanwezig in ons land. Beide F- 60ʼs zijn verkocht aan de marine van Peru. De toestellen verlieten op 3 december 2010 vlak voor zonsopkomst ons land als AE565 ( voorheen de U-02 ) en AE566 ( voorheen de U-04 ) om via IJsland, Canada, de Bermudaʼs en de Antillen naar hun eindbestemming in Lima te vliegen. 163

165 T-255 De McDonnell Douglas DC-10-30CF (T-255) van de Koninklijke Luchtmacht staat te koop vanwege de bezuinigen bij Defensie. Het toestel werd in 2004 bij de Koninklijke Luchtmacht afgeleverd, maar is pas sinds 2009 in gebruik als vrachttoestel. Sindsdien is er vrij weinig mee gevlogen. Het vliegtuig vloog hier voor bij United Airlines. Stichting Vroege Vogels De Rolls-Royce Merlin motor van een door vrijwilligers van de Stichting Vroege Vogels (SVV) gerestaureerde North American P-51D Mustang uit de Tweede Wereldoorlog heeft eind 2010 met succes proefgedraaid op Lelystad Airport. De uit 1945 stammende Mustang heeft tot 1957 bij de Amerikaanse luchtmacht gevlogen, waarna het toestel in de jaren 60 in particuliere handen kwam. Voordat het toestel in 1993 naar de SVV verhuisde, werd er onder de naam ʻMiss Ashleyʼ mee deelgenomen aan de Reno Air Races. Daarna werd het vliegtuig gedemonteerd en in 1995 in kratten naar Nederland getransporteerd. Daar stond het toestel opgeslagen op Schiphol en later in het onderkomen van de SVV. In november 2004 werd de P-51 overgebracht naar de technische dienst van het eveneens op Lelystad Airport gevestigde Wings over Holland, waar de restauratie van start ging. Aan de wederopbouw van het toestel werd door twaalf vrijwilligers over een periode van zes jaar bijna uur gewerkt. De Mustang van de SVV is uitgerust met dubbele besturing. Het projectteam van de SVV besloot de Mustang van een kleurenschema van de 357th Fighter Group te voorzien. Daarbij viel de keuze op een toestel uit het onder deze groep vallende 364th Fighter Squadron dat gevlogen werd door piloot en ʻaceʼ Robert P. Wink die zijn toestel ʻTrusty Rustyʼ noemde. Wink passeerde tijdens zijn vluchten in 1944 en 1945 regelmatig het Deze DC-10-30CF is ook slachtoffer van de bezuinigingen. (Foto Maurits Niemeijer) 164

166 Deze P-51 (registratie N6395) is inmiddels de derde Mustang in Nederlandse handen. (Foto Ruud Vos) Nederlandse luchtruim. Van de bijna zeventienduizend gebouwde Mustangs waren er een kleine achtduizend van het type P-51D. Daarvan is nog maar een klein deel luchtwaardig. Drie P-51ʼs zijn in Nederlandse handen: de PH-PSI ʻDamn Yankeeʼ, de N6395 van de SVV, beiden met Lelystad Airport als thuisbasis, en de op Antwerpen gestationeerde PH-VDF ʻScat VIIʼ. Wings of Maastricht Tot oktober 2008 vloog KLM Cityhopper tussen Maastricht en Schiphol waarna de luchtlijn werd opgeheven. Als het aan initiatiefnemer Maastricht Aachen Airport (MAA) ligt, wordt deze lijn weer in ere hersteld onder de merknaam Wings of Maastricht. De plannen voor de nieuwe verbinding werden in februari 2011 gelanceerd, maar begin augustus bleek het vinden van investeerders die de 4,5 miljoen euro aanloopkosten wilden dragen, moeilijker dan gedacht. Doordat deze financiering nog niet rond was, kon de maatschappij nog niet gaan vliegen. Als de plannen alsnog worden gerealiseerd, zal Wings of Maastricht een geleasde Saab 340 inzetten op de route Maastricht-Schiphol. Tegen een ticketprijs vanaf 30 euro kunnen dan dertig passagiers per vlucht binnen drie kwartier op Schiphol staan. De luchtvaartmaatschappij ziet een jaarlijkse markt voor passagiers. Ook bestaan er plannen voor het opstarten van lijndiensten naar Londen-Stansted en München met een ATR