Luchtvaart Ruud Vos. De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds Onder eindredactie van Henk Heiden

Transcriptie

1

2 Luchtvaart 2011 Ruud Vos De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976 Onder eindredactie van Henk Heiden Fotoʼs: fabrikanten, tenzij anders aangegeven. ISBN Copyright 2010, uitgeverij de Alk bv, Alkmaar, Holland info@alk.nl - Website:

3 Inhoud Voorwoord Eerste vluchten september augustus Nieuwe vliegtuigen Ontwikkelingen grote luchtvaart Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart Ontwikkelingen kleine luchtvaart Ontwikkelingen helikopters Ontwikkelingen militaire luchtvaart Fokker 100 Next Generation Ontwikkelingen in Nederland Overzichten orders / leveringen Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september Adverteerders: Aviodrome (3) Breitling (omslag 4) Piloot en Vliegtuig (121) 2

4 WerkCentrale Nederland B.V. Flamingoweg 32 (Freightway Building) 1118 EE Schiphol Tel.: Fax: uur: Website: WerkCentrale Nederland is een fullservice uitzendorganisatie, gespecialiseerd in de werving en selectie van deskundig personeel (laag- en hoogopgeleid) voor de transport & logistieke branche. Wij zijn sterk in het bemiddelen voor elke denkbare functie, van magazijnmedewerker tot exportmedewerker en van administratief medewerker tot declarant. Tal van mogelijkheden kunnen wij aanbieden, of het nu gaat om werken op uitzendbasis, of een directe overname op Werving en Selectie basis. Ook bieden wij logistieke opleidingen aan waaronder: Basiscursus Luchtvrachtexpediënt Bedoelt voor nieuwkomers op Schiphol. De cursus geeft een goed beeld van de logistieke wereld van Schiphol, de goederenstromen, de documenten en de wijze waarop met klanten gecommuniceerd moet worden. Werkt zeker 4D FILM RONDVLUCHTEN IN DE COCKPIT UIVER

5 Voorwoord Het luchtvaartjaar 2010 stond in het teken van herlevend optimisme na de kredietcrisis die uitmondde in een wereldwijde economische malaise. Na het wegzakken van passagiers, luchtvracht en het in elkaar storten van de verkoop van vliegtuigen gedurende 2009, leek het tij in de loop van 2010 te keren toen op allerlei fronten zaken aantrokken. Daarbij kreeg de Europese luchtvaart van 14 tot 20 april 2010 nog wel te maken met de dure gevolgen van de wolken met vulkaanas van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Hierdoor konden op het dieptepunt slechts vijfduizend vluchten per dag boven het Europese luchtruim worden gemaakt, tegen onder normale omstandigheden. De gevolgen ervan waren wereldwijd merkbaar doordat passagiers niet naar Europa konden vliegen, maar ook op het Europese continent strandden. Volgens de internationale luchtvaartorganisatie IATA leden maatschappijen hierdoor een schadepost van 2,8 miljard dollar. Toch is ook de IATA positief gestemd: over heel 2010 werd een winst verwacht van 2,5 miljard dollar. Nederland ontving in april 2010 de eerste NH90 NFH (grote foto omslag). Drie jaar later dan gepland, maar dat mocht de pret niet drukken. Er zijn in totaal twintig exemplaren besteld: twaalf voor de marine en acht stuks die als transporthelikopter moeten functioneren. De NH90 gaat in ons land bij de marine de Westland Lynx (21 exemplaren) en de Agusta Bell 412 (drie stuks) aflossen. Op donderdag 15 juli 2010 arriveerde onder grote belangstelling voor het eerst een Airbus A380 op Nederlandse bodem (kleine foto rechtsboven). Het grootste verkeersvliegtuig ter wereld landde ʼs morgens rond tien uur op de Polderbaan van Schiphol. Daarna meerde het toestel af aan een gate, om afhandelaars een indruk te geven hoe ze het laden en lossen van de A380 het beste kunnen organiseren. Met de eerste vlucht van de Boeing 787 Dreamliner op 15 december 2009 werd een nieuw hoofdstuk aan de luchtvaartgeschiedenis toegevoegd. De afbeelding op de omslag (kleine foto linksboven) toont de eerste vlucht van het vijfde prototype, de ZA005, op 16 juni Dit is de eerste 787 die is uitgerust met General Electric GEnx-motoren. De overige vier vliegende prototypes zijn uitgerust met Rolls-Royce Trent 1000-motoren. In maart 2010 waren alle luchtvaartogen op Nederland gericht toen bekend werd dat de Nederlandse minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken aan NG Aircraft een krediet ter beschikking stelde voor het Fokker 100 Next Generation-project. De Fokker 100 NG (kleine foto midden) is gebaseerd op de bestaande Fokker 100, maar krijgt onder meer geavanceerde elektronica, nieuwe zuinige motoren en winglets aan de vleugeluiteinden. Als het prototype aanslaat in de markt, zou in 2015 de eerste in Nederland geassembleerde Fokker 100 NG uit de hangar kunnen rollen. 4

6 Eerste vluchten september augustus september 2009: Hawker Beechcraft Corporation AT-6 De nieuwe Hawker Beechcraft Corporation (HBC) AT-6 is ontworpen om zowel opleidingstaken, verkenningsvluchten als aanvalsmissies uit te voeren. De eenmotorige turboprop is afgeleid van het T-6A/B trainingsvliegtuig. De AT-6 krijgt met het oog op missietaken een versterkte cockpit, meerdere sensoren, datalinkmogelijkheden en verschillende ophangpunten voor externe lading. Het nieuwe toestel krijgt een missiebereik van meer dan kilometer, waarbij het op geringe hoogte een kruissnelheid aan kan houden van ruim 500 km/u. HBC leverde inmiddels in totaal ruim vijfhonderd T-6A/B Texan II trainingsvliegtuigen af, bij onder meer de Amerikaanse luchtmacht en marine. Ook de luchtmachten van Griekenland en Israël gebruiken het toestel, terwijl de NAVO het toestel in Canada inzet voor opleidingsdoeleinden. Een nieuwe afnemer wordt de luchtmacht van Irak die recent met Amerikaanse steun acht Texan IIʼs bestelde. De eerste AT-6 vloog op 10 september 2009 voor het eerst. De HBC AT-6 kan lichte aanvalsmissies uitvoeren. 20 september 2009: Lynx AH Mk.9 Bij de Britse vestiging van AgustaWestland werden op 20 september 2009 de eerste proefvluchten uitgevoerd met een Lynx AH Mk.9 die met nieuwe CTS800-4N motoren is uitgerust. De testvluchten maken deel uit van een moderniseringsprogramma, waarbij twaalf Britse Mk.9 helikopters onder meer worden uitgerust met nieuwe motoren. De CTS800-4N motoren leveren 37 procent meer vermogen dan de huidige Gem-turboshafts. De eerste vier ʻupgradesʼ moesten al in 2009 geleverd worden, de overige acht in De motoren zijn ontwikkeld door de Light Helicopter Turbine Engine Company, een samenwerkingsverband van Honeywell en Rolls-Royce. De Britse strijdkrachten willen de opgewaardeerde helikopters inzetten in

7 hooggelegen warme gebieden, waaronder Afghanistan. In 2010 werd een vervolgopdracht gegeven om nog eens tien extra Lynx Mk.9 helikopters te moderniseren. 23 september 2009: Embraer Legacy 650 De Legacy 650 die op 23 september 2009 voor het eerst vloog, wordt door Embraer als ʻlarge cabin, long rangeʼ aangeboden. Het nieuwe toestel gaat evenals de ʻsuper midsizeʼ 600-versie plaatsbieden aan veertien passagiers. De Legacy 650 krijgt bij vier passagiers en twee piloten een vliegbereik van kilometer. Bij acht passagiers ligt het bereik rond kilometer, ruim 925 kilometer meer dan de sinds 2002 leverbare Legacy 600. Het nieuwe toestel heeft een grotere brandstofvoorraad, 40 kn sterke Rolls-Royce AE 3007A2-motoren en een geavanceerde digitale Primus Elite- De Lynx AH Mk.9 heeft nieuwe CTS800-4N motoren. De Embraer Legacy 650 is een variant van de goed verkopende Legacy

8 cockpit van Honeywell. Tevens wordt de cabine nog stiller en wordt standaard breedbandinternet geïnstalleerd. Nieuw zijn ook de van de ERJ- 145XR afgeleide vleugels. De Legacy 650 gaat 29,5 miljoen dollar kosten, ruim 2 miljoen dollar meer dan de Legacy 600. De nieuwe zakenvariant kwam in de loop van 2010 beschikbaar. De ATR heeft Pratt & Whitney Canada PW127M turbopropmotoren die elk pk leveren. 1 oktober 2009: ATR De nieuwe ATR die op 1 oktober 2009 voor het eerst vloog, heeft vooral veel onderhuidse en inwendige veranderingen ondergaan in vergelijking met de ATR De fabrikant kondigde de komst van zowel de ATR (46-50 passagiers) en de ATR (70-74 passagiers) in het vroege najaar van Dat was tijdens een Amerikaanse tournee tegen de achtergrond van een marktpotentieel van nieuwe turboprops de komende twintig jaar. De nieuwe ATRʼs krijgen Pratt & Whitney Canada PW127M-turboprops die elk pk leveren. Vergeleken met de bestaande varianten wordt tijdens de start 5 procent extra vermogen geleverd. Bovendien kunnen de nieuwe motoren worden afgesteld voor betere prestaties tijdens starts van hoog gelegen, warme vliegvelden. Ook is bij beide 600-varianten een 500 kg hoger startgewicht en een groter vliegbereik mogelijk: kilometer. Thales Avionics levert een geïntegreerde Thales TopDeck ʻsuiteʼ met vijf LCD-schermen. Dankzij deze suite en nieuwe avionica kan de ATR Cat III-naderingen uitvoeren. De ATR 600ʼs krijgen een geluidsarme Elegance-cabine die een doorontwikkeling is van de huidige cabine. Daarin zullen niet alleen LED-verlichting en een geavanceerd in-flight entertainmentsysteem worden aangebracht. Nieuw worden ook de bagagebakken en de stoelen. Voorafgaand aan de typegoedkeuring moesten de ATR en de ATR (zie elders in dit hoofdstuk) respectievelijk 150 en 75 uur testvliegen. Het eerste toestel zal in 2011 worden afgeleverd.

9 1 oktober 2009: Tecnam P2008 Tecnam koos bij de nieuwe P2008 voor een kunststoffen romp met vleugels uit traditioneel vliegtuigaluminium. De romp wordt in de vestiging in het Spaanse Zaragossa vervaardigd, waarna het geheel overgebracht wordt naar het Italiaanse Capua waar de eindassemblage plaatsvindt. De romp en het verticale staartgedeelte zijn gemaakt van koolstofvezel. Het nieuwe toestel krijgt de grootste cabine in zijn klasse, wordt ultrastil en gaat een uitstekend zicht vanuit de cockpit bieden. Tecnam brengt het toestel op de markt als MLA (Micro Light Aircraft) voor de Europese markt en als Special-Light Sports Aircraft (S-LSA) voor de Amerikaanse markt. Tecnam geeft voor het zeer strak ogende toestel een kruissnelheid op van 225 km/u bij 75 procent motorvermogen en een vliegbereik van kilometer. De overtreksnelheid van de hoogdekker komt bij 72 km/u te liggen. Dat het toestel in eerste instantie voor de Amerikaanse S-LSA markt is ontwikkeld, blijkt uit het maximale startgewicht van 600 kg. Als de specificaties tijdens tests bevestigd worden, vliegt de P2008 na 185 meter en staat het toestel na de landing binnen 150 meter weer stil. De P2008 heeft een lengte van 6,93 m, een spanwijdte 8,8 m en is 2,46 m hoog. De tweepersoons cockpit wordt 1,2 m breed en 1,1 m hoog. De tweepersoons cockpit is digitaal met een primair- (PFD) en een multifunctioneel display (MFD). De Tecnam P2008 is een licht tweepersoons sportvliegtuig. 8

10 De Boeing AH-6i is een lichte verkenningshelikopter. Bedek uit Israel is gespecialiseerd in het ombouwen van passagiersvliegtuigen naar vrachtuitvoeringen. De BDSF is daarvan een goed voorbeeld. 10 oktober 2009: Boeing AH-6i Boeing heeft boven de woestijn van Arizona op 10 oktober 2009 de eerste vlucht uitgevoerd met de eenmotorige AH-6i. De komst van deze lichte aanvals- en verkenningshelikopter werd in 2008 aangekondigd. Het eenmotorige toestel heeft een 280 kw/375 pk sterk Allison 250-C30 turboshaftmotor waarmee een kruissnelheid van 250 km/u mogelijk is. Het vliegbereik ligt rond de 430 kilometer. De Boeing AH-6i biedt plaats aan twee piloten en drie passagiers. Boeing heeft de helikopter ontwikkeld voor de exportmarkt. 27 oktober 2009: Bedek Special Freighter De Boeing ER wordt sinds 1993 af-fabriek geleverd als vrachtvliegtuig. Boeing verkocht hiervan in totaal 82 exemplaren, waarvan zestig aan United Parcel Service. Een F kan 57 ton vracht over kilometer vervoeren bij een snelheid van 850 km/u. Bij een la-

11 ding van ruim 27 ton verdubbelt deze afstand zelfs. Het uit Israel afkomstige Israel Aerospace Industries/ Bedek Aviation Group (IAI/Bedek) zag al eerder brood in het ombouwen van oudere passagiersversies van de 767ʼs tot Freighter. Na meer dan honderd Boeings te hebben omgebouwd tot Bedek Special Freighter (BDSF) wordt ook de ER als BDSF te koop aangeboden. De Portugese operator EuroAtlantic beet in november 2008 het spits af door de eerste BDSF te bestellen. De ombouw wordt uitgevoerd door M&B Conversions, een in 2007 ontstane joint venture tussen het Japanse Mitsui en IAI/Bedek, waarbij Bedek als onderaannemer van M&B op Ben Gurion Airport de ombouw uitvoert. In februari 2009 werd de romp van de eerste ER geschikt gemaakt voor plaatsing van de grote vrachtdeur en aanpassing van het interieur (onder meer plaatsing van 9G-netten). De eerste op deze manier omgebouwde 767 vloog op 27 oktober 2009 voor het eerst. 5 november 2009: Airbus A F Met de eerste vlucht van de A F (Freighter) heeft Airbus een nieuwe vrachtvariant toegevoegd aan het modellenpalet. Het toestel wordt door de fabrikant omschreven als ʻmid size. Het van het succesvolle A verkeersvliegtuig afgeleide vrachttoestel werd eind april 2010 door de European Aviation Safety Agency (EASA) gecertificeerd na een testprogramma van tweehonderd uur. Het certificaat geldt voor zowel de door Pratt & Whitney PW4000 als Rolls-Royce Trent 700-motoren aangedreven toestellen. Tijdens het testprogramma kon Airbus de hoeveelheid mee te nemen lading naar boven bijstellen. De 200F kan 70 ton (was 69) vervoeren over kilometer of 65 ton (was 64) over kilometer. Eind 2009 stonden er bij Airbus 67 orders in de boeken van negen maatschappijen. Een A F kost gemiddeld 184,2 miljoen dollar. De nieuwe Airbus A F is de vrachtversie van de populaire A passagiersvariant. 10

12 De tweemotorige Agusta- Westland AW159 is een multifunctionele middelzware helikopter. 12 november 2009: AgustaWestland AW159 De nieuwe multifunctionele AW159 helikopter van de Italiaanse fabrikant AgustaWestland (AW) maakte de eerste vlucht vanaf de AW-vestiging in het Britse Yeovil. De helikopter krijgt een maximaal startgewicht van zesduizend kilo, en biedt plaats aan twee piloten en zeven passagiers. In totaal zet AW voor de certificatie drie AW159ʼs in om 650 vlieguren te maken, waarna de eerste helikopters in 2014 geleverd worden. Het Britse Ministerie van Defensie bestelde in december 2008 in totaal 62 AW159ʼs. Daarvan zijn er 34 bestemd voor de landstrijdkrachten, de overige 28 voor de marine. Het toestel wordt door de Britten aangeduid als AW159 ʻLynx Wildcatʼ. De AW159 is uitgerust met twee turboshaftmotoren van Honeywell/Rolls-Royce die elk een vermogen van pk leveren. Dat stelt de helikopter in staat om een kruissnelheid te halen van 291 km/u bij een vliegbereik van 963 kilometer. De maximale missieduur ligt rond de vierenhalf uur. Het toestel moet inzetbaar worden voor transporttaken, verkenningsmissies en maritieme aanvalstaken. 13 november 2009: AgustaWestland AW149 Een dag later vloog ook de nieuwe middelzware AW149-helikopter van AgustaWestland (AW) voor het eerst. Deze tweemotorige helikopter krijgt een maximaal startgewicht van kg en biedt plaats aan twee piloten en achttien passagiers. De AW149 is uitgerust met twee GE CT7-2E1 turboshaftmotoren met een vermogen van elk pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 278 km/u. De helikopter krijgt een volledig digitale cockpit, een automatische piloot en wordt gecertificeerd voor gebruik onder alle weersomstandigheden, zowel overdag als ʻs nachts. Het toestel moet inzetbaar worden voor zowel civiele als militaire transporttaken, verkenningsmissies, Search And Rescue (SAR), vervoer van gewonden, 11

13 VIP-vervoer en militaire (aanvals)taken. AW biedt de AW149 ook aan als TUHP149. Deze is aangeboden als kandidaat voor het Turkish Utility Helicopter Programme (TUHP) voor de Turkse strijdkrachten. 25 november 2009: Gulfstream G650 De nieuwe G650 van Gulfstream Aerospace maakte een min of meer mislukte eerste vlucht op 25 november, toen het toestel al na twaalf minuten moest landen door problemen met de wielluiken van het landingsstel. Het toestel krijgt een ʻultra largeʼ cabine die plaats gaat bieden aan elf tot achttien personen. Deze cabine krijgt een breedte van 2,59 meter bij een stahoogte van 1,96 meter. Het toestel krijgt uitzonderlijk grote ramen die 71,1 bij 50,7 centimeter meten. Voor de aandrijving zorgen twee 71,6 kn sterke Rolls-Royce BR725-turbofans die een kruissnelheid van Mach 0,9 (956 km/u) mogelijk maken op een hoogte van FL 510 ( m). Op deze vlieghoogte komt de cabinedruk overeen met een hoogte van meter. Wordt op FL 410 ( m) gevlogen dan is de druk vergelijkbaar met een hoogte van meter. Hierdoor worden passagiers minder snel vermoeid tijdens ultralange vluchten. Gulfstream belooft een startrol van maximaal meter bij een maximaal startgewicht van kg. Het maximale vliegbereik zal bijna kilometer bedragen. Tijdens de tweede vlucht op 12 december 2009, die beduidend langer was, werd een serie tests uitgevoerd waarbij onder andere de werking van het onderstel, de flaps en de elektrische en hydraulische boordsystemen onder de loep werden genomen. De piloten dirigeerden het toestel naar een hoogte van bijna drie kilometer en snelheden tot 440 km/u. De eerste G650 kreeg eind februari gezelschap van het tweede prototype. Uiteindelijk zullen vier prototypes een gezamenlijk certificatieprogramma van uur afwerken. De Agusta- Westland AW149 is zowel voor civiel als militair gebruik in te zetten. 12

14 Problemen met de luiken van het landingsstel, zorgden ervoor dat de eerste vlucht met de G650 maar twaalf minuten duurde. In de zomer van 2010 vlogen er al vier prototypes. De Russische Ka-226T is uitgerust met Franse motoren. 7 december 2009: Ka-226T De Russische helikopterbouwer Kumertau Aviation Production Enterprise (KumAPE) heeft succesvolle tests uitgevoerd met een Ka-226T helikopter voorzien van Franse Turbomeca Arrius 2G-motoren. Het is de eerste keer dat een Russische helikopter met coaxiale rotoren voorzien is van een dergelijke aandrijving. De Ka-226T heeft een maximaal startgewicht van vier ton en kan bijna anderhalve ton lading of negen passagiers vervoeren over een afstand van 525 kilometer. Bij een kruisnelheid van maximaal

15 230 km/u bedraagt de missieduur ruim drie uur. Het toestel kan dankzij de Franse motoren een vlieghoogte bereiken van meter. Wanneer een van beide motoren uitvalt, heeft de helikopter nog de beschikking over 750 pk motorvermogen om veilig te landen. De Ka-226T heeft schokbestendige AK-2000 stoelen en een in Rusland gebouwde VR-226N gearbox. Een andere opvallende eigenschap van de Ka-226T is de lege ruimte achter de cockpit. Het toestel is ontworpen voor meerdere doeleinden en kan op deze manier steeds worden aangepast, afhankelijk van de uit te voeren taak. 11 december 2009: Eurocopter EC175 De nieuwe tweemotorige Eurocopter EC175 onderging haar luchtdoop op 11 december De in december 2005 geïntroduceerde helikopter is door de Franse fabrikant in samenwerking met het Chinese Harbin Aviation Industry (HAIG) ontwikkeld en gebouwd. De EC175 is uitgerust met twee Pratt & Whitney Canada PT6C-67E turboshafts die een vijfbladige Spheriflex-hoofdrotor en een driebladige staartrotor aandrijven. De kruissnelheid bedraagt 280 m/u bij een vliegbereik van 740 kilometer. De piloten krijgen de beschikking over een digitale cockpit met vier lcd-displays. De vliegers kunnen ervoor kiezen om de besturing over te laten aan een vierassige automatische piloot. Het nieuwe toestel biedt plaats aan achttien passagiers. Eurocopter heeft inmiddels 114 orders voor de EC175. De helikopter zal naar verwachting in 2011 gecertificeerd zijn, waarna de eerste levering in 2012 plaatsvindt. De fabrikant verwacht de komende twintig jaar minimaal achthonderd EC175ʼs te verkopen. Het toestel zal in China door HAIG onder de modelnaam Z15 te koop worden aangeboden. De Eurocopter EC175 biedt plaats aan achttien passagiers.

16 De Gulfstream G250 wordt in Israel gebouwd. In de zomer van 2010 werd het testprogramma al met drie G250 s afgewerkt. 11 december 2009: Gulfstream G250 De nieuwe super-midsize Gulfstream G250 voltooide op 11 december een ruim drie uur en twintig minuten durende eerste vlucht. Daarbij werd een vlieghoogte bereikt van ruim meter en een snelheid van bijna 470 km/u. De G250 werd eind 2008 in Amerika geïntroduceerd als opvolger van de G200. Het vliegtuig is uitgerust met twee Honeywell HTF7250Gturbofans en kan met die motoren een afstand van maximaal kilometer overbruggen. Directe verbindingen tussen bijvoorbeeld Londen-New York en Londen-Dubai behoren daardoor tot de mogelijkheden. Gulfstream claimt voor het toestel de grootste cabine in de mid-size klasse: 7,87 meter lang, 2,18 meter breed en 1,9 meter hoog. Het toestel biedt plaats aan acht passagiers en krijgt negentien ovale ramen. De G250 wordt gebouwd bij Israel Aerospace Industries (IAI) op Ben Gurion International Airport. Daarna worden de toestellen overgevlogen naar Gulfstreams ʻCenter of Excellenceʼ in Dallas (Texas) voor de afbouw en inrichting. Eind maart 2010 werd een tweede prototype aan de testvloot toegevoegd; begin juni 2010 het derde. 11 december 2009: Airbus A400 Military Met de eerste vlucht van de Airbus A400 Military (M) op 11 december 2009 kwam een voorlopig einde aan een lange reeks vertragingen die terug was te voeren op de geavanceerde EuroPropInternational (EPI)- motoren. Toch duurt het nog tot eind 2012 voordat het eerste exemplaar wordt afgeleverd. Bij de A400M zijn de staartsectie (inclusief het richtingen hoogteroer), het vrachtluik, de wielbaaien voor het landingsstel en de propellerbladen (met kevlar-kern) gemaakt van composietmaterialen. Ook de 19 meter lange vleugelpanelen zijn opgetrokken uit composiet. Het toestel is uitgerust met vier Europrop TP400-D6 motoren die elk pk leveren en Ratier-Figeac FH386 propellers aandrijven. Deze hebben acht bladen en een diameter van 5,3 meter. De A400M heeft een nuttige lading 15

17 kg. Ook kan het toestel 116 parachutisten of 125 brancards en 7 verpleegkundigen vervoeren bij een kruissnelheid van 780 km/u over een afstand van maximaal kilometer. MSN 1 kreeg in de eerste helft van 2010 gezelschap van MSN 2 (april) en (MSN 3 mei). MSN 4 volgt in januari In juli 2011 wordt een vijfde toestel aan de testvloot toegevoegd. De vijf vliegtuigen gaan gezamenlijk een certificatieprogramma afwerken waarbij uur gevlogen wordt. MSN1 (1.200 uur) en MSN2 (1.100 uur) nemen hiervan het leeuwendeel voor hun rekening. Na de eerste vlucht ontspon zich een discussie door een zeer forse kostenoverschrijding. Even zag het er naar uit dat het project zou worden afgeblazen. Uiteindelijk bleken zeven landen bereid 3,5 miljard euro extra te betalen om het project te redden. België, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Turkije sloten met EADS een principeakkoord, en zullen tussen 2010 en 2014 de aanbetalingen sneller verrichten. Elk toestel kost 19,4 miljoen euro meer, waardoor bijvoorbeeld België met zeven bestelde A400Mʼs 136 miljoen euro extra moet betalen. Eind 2012 moet vervolgens de eerste van vijftig door de Franse luchtmacht bestelde A400Mʼs worden afgeleverd. Het toestel wordt zowel mili Ondanks een succesvolle eerste vlucht, heeft het doorgaan van het A400Mprogramma lang aan een zijden draadje gehangen. 14 december 2009: Hermes 900 UAV De bij de Israëlische defensiespecialist Elbit Systems gebouwde Hermes 900 UAV maakte op 14 december 2009 de eerste vlucht. Het onbemande toestel is afgeleid van de Hermes 450, waarmee op dat moment meer dan uur was gevlogen. De Hermes 900 heeft een maximaal startgewicht van kg en is uitgerust met een ultrastille motor. Het toestel kan onder alle weersomstandigheden autonome missies uitvoeren met een kruissnelheid van ruim 200 km/u. Daarbij kan op een hoogte van 10 kilometer bijna 36 uur onafgebroken worden gevlogen. De UAV wordt gele- 16

18 De eerste vlucht met de nieuwe 787 Dreamliner van Boeing vond twee jaar later plaats dan gepland. Als het aan producent Elbit ligt, kan de Hermes 900 UAV zowel militair als civiel worden ingezet. verd met bijna 300 kg missieapparatuur aan boord, waaronder elektro-optische toepassingen zoals lasers en sensoren. Elbit wil het toestel zowel aan militaire als civiele gegadigden te koop aanbieden voor observatie- of bewakingsdoeleinden 15 december 2009: Boeing 787 Dreamliner Twee jaar later dan gepland, maakte de 787 Dreamliner van Boeing eindelijk de eerste vlucht. Daaraan voorafgaand ging op 12 december 2009 tijdens taxitests het neuswiel bij een snelheid van 240 km/u heel even van de grond. Door de vertraging zal het eerste toestel pas eind 2010 bij launch customer All Nippon Airways (ANA) worden afgeleverd. Ondanks de vertraging zijn de Dreamliner-klanten opmerkelijk trouw aan Boeing gebleven.

19 22 december 2009: Dassault Falcon 900LX Dassault kondigde tijdens de European Aviation Convention & Exhibition2008 in Genève de Falcon 900LX aan, die voortborduurt op de Falcon 900EX EASy. Het nieuwe toestel krijgt door Aviation Partners ontwikkelde winglets die in combinatie met andere aerodynamische aanpassingen tot een brandstofbesparing van 7 procent leiden. De Falcon 900LX kan met acht passagiers en twee piloten kilometer overbruggen bij een kruissnelheid van Mach 0,80. Dat is 500 kilometer meer dan de 900EX. Daardoor kan de LX de routes Parijs-Beijing of Londen-Mumbai zonder tussenstop vliegen. Het toestel kan dankzij drie Honeywell TFE turbofans binnen meter optijgen en bereikt daarna binnen 20 minuten FL 390 ( m). Het plafond van de 900LX komt op FL 510 ( m) te liggen. De Dassault Falcon 900LX heeft een vliegbereik van bijna kilometer. 19 januari 2010: Grob Aircraft G 120TP De Duitse vliegtuigfabrikant Grob Aircraft introduceerde een nieuw trainingsvliegtuig: de door een turbomotor aangedreven Grob G 120TP. Grob heeft de G 120TP afgeleid van de bestaande G 120A die wordt aangedreven door een 260 pk sterke zuigermotor. De turbopropvariant is voorzien van een 380 pk sterke Rolls-Royce 250-B17F motor. Daarmee haalt het toestel een snelheid van 450 km/u bij een vliegbereik van maximaal kilometer. 26 januari 2010: Kawasaki C-2 Op 26 januari 2010 voltooide de in Japan ontwikkelde Kawasaki C-2 haar eerste vlucht vanaf het vliegveld van Gifu. De C-2 is een hoogdekker die aangedreven wordt door twee General Electric CF6-80C2L1F/F138-GE- 100 motoren. Daarmee haalt het toestel een kruissnelheid van 890 km/u 18

20 De Grob G120TP is een licht trainingsvliegtuig. De Kawasaki C-2 is een vrachtvliegtuig voor de middellange afstand. bij een vliegbereik van kilometer. De C-2 is ontworpen om 30 tot 35 ton vracht te vervoeren. Om het laden en lossen te vergemakkelijken, is een automatisch load-on/load-off systeem ingebouwd in de vrachtruimte. Daarnaast beschikt het toestel over een forse vrachtdeur aan de achterzijde. De driekoppige bemanning heeft de beschikking over fly-by-wire. Op verzoek kan ook een nachtzichtuitrusting worden ingebouwd. Het toestel kan in de lucht worden bijgetankt. In eerste instantie zullen acht C-2ʼs geleverd worden aan de Japanse luchtmacht die echter verspreid over enkele jaren ook dertig oudere C-1ʼs wil vervangen. Ook zullen op termijn zestien C-130Hʼs en dertien NAMC YS-11ʼs door de C-2 vervangen worden.

21 29 januari 2010: Sukhoi T-50 Dit nieuwe Russische gevechtsvliegtuig dat op 29 januari 2010 voor het eerst vloog, wordt door fabrikant Sukhoi omschreven als vijfde generatie PAK FA (Prospective/Promising Aircraft System of the Frontline Aviation). Het toestel zal naar verwachting vanaf 2015 operationeel inzetbaar zijn. Het gevechtsvliegtuig wordt uitgerust met een geavanceerde radar en een zogenoemde ʻelectronic pilotʼ-cockpit die de werkdruk van de piloot moet minimaliseren. De T-50 krijgt twee AL-41F turbofans met elk een maximale stuwdruk van 155 kn. Tijdens de eerste vlucht werden echter minder sterke krachtbonnen gebruikt vanwege nog niet opgeloste ontwikkelingsproblemen met de AL-motoren. De operationele missieduur zal ruim drie uur en bedragen, wat resulteert in een vliegbereik van vier- tot vijfduizend kilometer op een maximale vlieghoogte van twintig kilometer. Er wordt uitgegaan van een maximale snelheid van km/u (Mach 2,0) en een klimsnelheid van 350 m/seconde. De Sukhoi krijgt een maximaal startgewicht van 20 ton en kan verschillende vormen van bewapening meenemen tot een gewicht van kilogram. India, dat met de Russen samenwerkt bij de ontwikkeling van het geavanceerde toestel, is in principe bereid 250 Sukhoi T-50ʼs af te nemen voor haar eigen luchtmacht. De Sukhoi T-50 krijgt twee AL-41F turbofans met elk een maximale stuwdruk van 155 kn. 8 februari 2010: Boeing 747-8F Boeings nieuwe 747-8F vrachtjumbo vloog op 8 februari 2010 voor het eerst. Om uur was Boeing die dag gereed om het vliegtuig te laten vertrekken, maar moest vanwege laaghangende bewolking boven Seattle 20

22 Er waren in de zomer van 2010 in totaal 76 vrachtversies van de nieuwe Boeing besteld. Het eerste prototype werd in 2010 al voorzien van de nieuwe huisstijlkleuren van Cargolux die als eerste een 747-8F in ontvangst zal nemen. de vlucht bijna drie uur uitstellen. Tijdens de vlucht werd een hoogte bereikt van meter, waarbij een snelheid 426 km/u werd bereikt. Deze vlucht vormde de opmaat voor een testprogramma waarbij met drie 747-8Fʼs in totaal uur zal worden gevlogen. Op 14 maart 2010 vloog het tweede prototype voor het eerst, gevolgd door het derde toestel op 17 maart. Nummer drie mocht tijdens de eerste vlucht klimmen naar een hoogte van FL300 (9.144 m). Tijdens de tweeënhalf uur durende testvlucht werd een maximum snelheid opgetekend van 454 km/u. Daar waar de nieuwe Intercontinental-passagiersversie 3,5 meter langer is dan een Boeing , is aan de Freighter zelfs 5,6 meter toegevoegd. De vrachtversie krijgt een bereik van kilometer met een laadvermogen van 154 ton. Het toestel heeft bovendien 16 procent meer exploiteerbare vrachtruimte dan de F bij een iets groter vliegbereik. Bovendien wordt uitgegaan van 15 procent lagere kosten per ton per gevlogen kilometer. Boeing claimt bovendien dankzij de 787 Dreamliner-technologie zuiniger, stiller en schoner te kunnen vliegen, want het toestel heeft nieuw ontworpen vleugels en GEnx-2B67 motoren die voldoen aan de

23 Stage4 en QC2 geluidseisen. De fabrikant lanceerde het programma in november 2005 na orders van Cargolux (10) en Nippon Cargo Airlines (8). In het orderboek stonden tijdens de eerste vlucht 108 bestellingen voor de 747-8, waaronder 76 voor de vrachtvariant. De grootste klant is hier overigens het Amerikaanse Atlas Air dat twaalf toestellen wil. Een nieuwe 747-8F kost tussen de 301,5 en 304,5 miljoen dollar. De passagiersuitvoering, de Intercontinental, is 32 keer besteld. Lufthansa wil twintig toestellen en Korean Air vijf. Nederland levert ook een bijdrage aan de ontwikkeling van de Fokker Aerostructures is betrokken bij zowel het ontwerpen, ontwikkelen en vervaardigen van de eerste serie inboard flaps voor het programma als bij het beheren van de leveranciersketen. De uit composietmateriaal vervaardigde lichtgewicht inboard flaps vergroten het vleugeloppervlak tijdens het opstijgen en landen. De vleugeldelen zullen worden geproduceerd in Papendrecht en Hoogeveen. 10 februari 2010: Eurocopter CH-53GA Een door Eurocopter Deutschland gemoderniseerde middelzware CH- 53GA transporthelikopter maakte op 10 februari 2010 de eerste vlucht. Tijdens het ombouwproces werden niet alleen de wapensystemen van de helikopters aangepast, maar werden ook voorzieningen aangebracht om militairen snel te kunnen lokaliseren. De toestellen krijgen een digitale cockpit, een automatische piloot en geavanceerde navigatie om bij verminderd zicht te kunnen blijven vliegen. Ook worden infraroodsystemen, verbeterde communicatiemogelijkheden en satellietcommunicatie aangebracht, zodat piloten tijdens missies kunnen overleggen met collegaʼs aan boord van NH90ʼs en Tiger-helikopters. Grotere brandstoftanks verhogen het vliegbereik bovendien tot kilometer. Eurocopter mag voor de Eurocopter mag voor de Duitse strijdkrachten 109 helikopters moderniseren tot CH-53FA variant.

24 Viking Aircraft heeft meer dan vijftig orders voor de DHC- 6 Twin Otter Series 400. Duitse strijdkrachten 109 toestellen moderniseren, die na aanpassing tot 2030 meekunnen. De eerste helikopters worden eind 2011 geleverd. Duitsland wil de inzetbaarheid van de helikopters aanmerkelijk verbeteren voor het verplaatsen van militair personeel in oorlogsgebied. Alle CH-53GAʼs worden tussen 2011 en 2013 geleverd. 16 februari 2010: DHC-6 Twin Otter Series 400 Het eerste productie-exemplaar van de vernieuwde De Havilland Canada DHC-6 Twin Otter Series 400 vloog voor het eerst op 16 februari De Twin Otter Series 400 beschikt over een digitale Honeywell Primus Apexcockpit en P&WC PT6A-34 turbopropmotoren. Het toestel wordt gebouwd uit aluminium. Rompdelen als neussectie, deuren en stroomlijnkappen zijn echter van kunststof. Een Twin Otter kan twintig passagiers en twee piloten vervoeren. De Series 400 haalt een kruissnelheid van 337 km/u bij een maximaal bereik van kilometer. De nieuwste variant kost bijna 4 miljoen dollar. Het Canadese Viking Aircraft heeft meer dan vijftig orders voor het nieuwe toestel. Viking heeft sinds 2005 zowel de ontwerp- als productierechten in handen van vrijwel alle De Havilland-vliegtuigen. Het eerste tweemotorige turboproptoestel werd in de zomer van 2010 afgeleverd aan het Zwitserse Zimex Aviation. 4 maart 2010: ATR Met de eerste vlucht van bijna twee uur, voegde ATR op 4 maart 2010 ook de nieuwe ATR toe aan het modellenpalet. Het toestel moest een testprogramma van 75 uur afwerken naast de eveneens nieuwe ATR Beide toestellen moeten vervolgens in 2011 leverbaar zijn. ATR kondigde de 600-serie in oktober 2007 aan, toen voor de komende twintig jaar een marktpotentieel van nieuwe turboprops werd voorzien. Op dat moment was de succesvolle ATR al twee decennia op de markt. 23

25 Het toestel kwam in 1985 beschikbaar en is tot op de dag van vandaag door een groot aantal luchtvaartmaatschappijen besteld voor het gebruik op ʻdunneʼ regionale luchtlijnen. 10 maart 2010: KUH Surion De Korean Utility Helicopter (KUH) Surion is door Eurocopter en Korea Aerospace Industries ontwikkeld in het kader van het Korean Helicopter Program (KHP). Het tweemotorige toestel krijgt een maximaal startgewicht van 8,7 ton en gaat plaats bieden aan twee piloten en elf passagiers. Er wordt gemikt op een kruissnelheid van 240 km/u bij een missieduur van maximaal twee uur. Voor zelfverdediging wordt een tweetal mitrailleurs voorzien, terwijl tevens voorzieningen worden aangebracht voor ʻfriend or foeʼ -identificatie. Eurocopter levert naast de tandwielkasten en rotormast ook de automatische piloot voor de nieuwe helikopter. Tevens stelt het technische expertise beschikbaar. Korea denkt naast de eigen behoefte ook aan een exportmarkt voor driehonderd stuks. Het contract voor de ont- De ATR is het kleine zusje van de ATR die in oktober 2009 voor het eerst vloog. De KUH Kurion is ontwikkeld door Eurocopter en Korea Aerospace Industries.

26 wikkeling van de Surion stamt uit 2006 en voorziet in de ontwikkeling, bouw en levering van 245 middelzware transporthelikopters voor de Zuid- Koreaanse strijdkrachten. Het toestel maakte op 10 maart 2010 de eerste vlucht van een half uur 12 maart 2010: Nextant 400NEXT De eerste bij het Amerikaanse Nextant Aerospace omgebouwde Beechjet 400 zakenjet maakte op 12 maart 2010 de eerste vlucht als 400NEXT. Nextant ontwikkelde een moderniseringsprogramma voor oudere Beechjet 400A/Hawker 400XP zakenvliegtuigen, en voorziet de toestellen onder meer van nieuwe motoren, een eigentijdse cockpit en moderne cabine. Nextant rust de 400NEXT uit met Williams FJ44-3AP turbofans waardoor het toestel een fractie sneller wordt dan de Beechjet/Hawker: 850 tegen 828 km/u. Het toestel is in 22 minuten op meter en is daar 11 minuten eerder dan de Beechjet 400A/400XP. Ook dalen volgens Nextant de operationele kosten per gevlogen mijl. Tevens zal het bereik fors toenemen: van naar kilometer. De 400NEXT komt daarmee verder dan de nieuwe Hawker 450XP die met twee piloten en vier passagiers een bereik krijgt van kilometer. De 400NEXT krijgt een digitale Rockwell Collins Pro Line 21-cockpit, terwijl Rockwel ook het Venue cabine-entertainmentsysteem levert. Passagiers kunnen de lichtval in de cabine langs elektronische weg zelf regelen. De 400NEXT wordt verkocht voor minder dan 4 miljoen dollar. Het toestel is daarmee de helft goedkoper dan een nieuwe HBC 450XP. De 400NEXT is een omgebouwde Beechjet 400 zakenjet.

27 22 maart 2010: Virgin Galactic VSS Enterprise De VSS Enterprise van Virgin Galactic maakte op 22 maart 2010 de succesvolle eerste testvlucht waarbij SpaceShipTwo vastgekoppeld was aan moederschip ʻEveʼ. De vlucht ging tot ruim dertien kilometer hoogte. Het is de bedoeling dat het ruimteveer op vijftien kilometer hoogte afgekoppeld wordt en vervolgens met raketaandrijving verder stijgt. Het achttien meter lange ruimtevliegtuig biedt plaats zes passagiers en twee piloten en moet belangstellenden uiterlijk in 2012 op ruim 110 kilometer hoogte brengen. De inzittenden zijn dan enkele minuten gewichtloos. In de loop van 2010 moest SpaceShipTwo op eigen kracht gaan vliegen. Ruim driehonderd ruimtetoeristen reserveerden inmiddels bij Virgin Galactic, die dollar voor een ticket in rekening brengt. Moederschip ʻEveʼ voltooide al op 22 december 2008 haar eerste vlucht. Deze combinatie moet in de nabije toekomst ruimtetoerisme mogelijk maken: SpaceShipTwo vastgekoppeld aan moederschip Eve. 23 maart 2010: Avicopter AC313 De eerste door en in China ontwikkelde en gebouwde middelzware helikopter, de Avicopter AC313, vloog op 23 maart 2010 voor het eerst. Aansluitend op deze 25 minuten durende vlucht tekende de Chinese operator Flying Dragon een contract met fabrikant AVIC voor vijf AC313ʼs. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van 13,8 ton en biedt plaats aan 27 passagiers. In ambulance-uitvoering kunnen vijftien stretchers mee voor het vervoer van gewonden. AVIC ziet ook een rol weggelegd voor civiele doeleinden, waaronder het vervoer van vracht, bosbrandbestrijding en zoekacties. De tweemotorige helikopter heeft een vliegbereik van 900 kilometer. De nieuwe helikopter moet in 2011 gecertificeerd zijn. 30 maart 2010: HAL-LCH De van de HAL Druv afgeleide LCH (Light Combat Helicopter) wordt mogelijk door de luchtmacht van India aangeschaft. De 5,5 ton zware helikopter heeft twee Turbomeca-Shakti turboshaftmotoren van elk pk. 26

28 De AC313 is de eerste in China ontwikkelde en gebouwde middelzware helikopter. De van de HAL Druv afgeleide LCH is een in Pakistan ontwikkelde lichte aanvalshelikopter. Het toestel krijgt een kruissnelheid van 260 km/u bij een vliegbereik van 700 kilometer en een maximale vlieghoogte van meter. Het zestien meter lange toestel heeft een rotordiameter van 13,3 meter. In gevechtsuitvoering heeft de bemanning de beschikking over een 20 mm kanon en verschillende (on)geleide raketten. Ook kan een granaatwerper worden gemonteerd of een lichte bommenlading. De LCH die op 29 maart 2010 voor het eerst vloog, werd al in 2003 als LAH (Light Attack Helicopter) aangekondigd om verouderde Cheetah en Chetak helikopters te vervangen. Oorspronkelijk zouden 198 toestellen worden aangeschaft, maar dit aantal is bijgesteld naar 65. De LCH had al eind 2008 moeten vliegen, maar het project kampte met tegenslagen. Na de eerste vluchten moeten de technici proberen om de helikopter nog minimaal ruim 550 kg lichter te maken.

29 7 april 2010: Solar Impulse De door zonnecellen gevoede Solar Impulse legde op 3 december 2009 voor het eerst een afstand af van 350 meter waarbij een ʻvlieghoogteʼ werd bereikt van één meter. Op 7 april 2010 volgde de eerst echte vlucht. Het toestel bereikte daarbij een hoogte van meter, waarna het na een vlucht van 1 uur en 27 minuten weer landde. Het toestel heeft een spanwijdte van 63 meter, een gewicht van slechts kilo en wordt aangedreven door vier 10 pk sterke elektromotoren met zonne-energie als energiebron. De Impulse heeft zonnecellen op de vleugels en delen van de romp die ervoor zorgen dat gedurende de dag lithiumpolymeer batterijen worden opgeladen. Die maken het mogelijk dat het vliegtuig ook ʼs nachts kan vliegen. Het toestel, met de registratie HB-SIA, is een initiatief van de Zwitsers Bertrand Piccard en André Borschberg. Met een tweede toestel, de HB-SIB, willen de Zwitsers in 2012 een vlucht rond de wereld maken. Het prestigieuze Zwitserse Solar Impulse-project heeft ook een Nederlands tintje. Radius Design Experimental uit Etten-Leur bouwt al sinds 2007 presentatiemodellen van het toestel met een spanwijdte van respectievelijk vier en zes meter. 28 april 2010: Antonov An-158 Antonov gaat de tweemotorige An-148 ook in verlengde versie op de markt brengen als An-158. Deze variant heeft een romplengte van 30,8 meter en is 1,7 meter langer dan de AN-148, waardoor aan de binnenkant 2,5 meter extra ruimte ontstond. Ook zijn de vleugeluiteinden van het toestel voorzien van zogenoemde wing tip fences. De verlengde versie kan 99 passagiers vervoeren in een eenklasse-indeling. Antonov mikt op kruissnelheden liggend tussen 800 en 870 kilometer km/u op een hoogte van FL400 ( m) bij een vliegbereik van kilometer. Van de An-158 De door zonnecellen gevoede Solar Impulse gaat in de loop van 2012 een vlucht om de wereld maken. Op 9 juli 2010 maakte het toestel al een non-stop vlucht die 26 uur en negen minuten duurde. Daarbij werd een vlieghoogte bereikt van meter. 28

30 De Antonov An-158 is 1,7 meter langer dan de Antonov An-148. De GP One is een klein, kunststoffen sportvliegtuig voor twee personen. worden in de nabije toekomst ook twee vrachtvarianten afgeleid, de An- 158T met een laadvermogen van 13,5 ton en de 158T-100 die 25 ton vracht kan vervoeren. Ook wordt een VIP-variant ontwikkeld, de An-168. Bij de nieuwe toestellen wordt veelvuldig gebruik gemaakt van composietmaterialen. De eerste vlucht van de An-158 duurde een uur en drie kwartier en vond plaats op 28 april mei 2010: Jihlavan Skyleader GP One De Skyleader GP One is een uit koolstofvezel opgetrokken tweezitter. Het toestel is ontwikkeld voor de Amerikaanse Special-Light Sports Aircraft (S- LSA)-markt, maar komt ook beschikbaar voor de Europese markt tegen een kostprijs van ongeveer euro. De GP One haalt met een 80 pk sterk Rotax-motorblok een kruissnelheid van 193 km/u bij een vliegbereik van kilometer, waarbij de ultralight al vliegt na een startrol van 110 meter. Het toestel wordt geleverd met een in de romp geïntegreerde Galaxy-reddingsparachute en een op de grond verstelbare driebladige propeller.

31 6 juni 2010: F-35C Lightning II De marineveriant van de Joint Strike Fighter (JSF), de F-35C Lightning II, maakte op 6 juni 2010 de eerste vlucht. Het toestel is voor de U.S. Navy ontwikkeld om te worden gebruikt op vliegdekschepen. De F-35C wijkt af van de F-35A en F-35B door onder meer een grotere spanwijdte en grotere besturingsvlakken. Ook heeft het toestel een verstevigd landingsstel en een versterkte romp die de in de regel harde landingen op een vliegdekschip moeten opvangen. De F-35A vloog op 15 december 2006 voor het eerst en de F-35B, de short take-off/vertical landing (STOVL)-versie, koos op 11 juni 2008 voor het eerst het luchtruim. De F-35C Lightning II is de marineversie van de JSF 16 juni 2010: Boeing 787 Dreamliner ZA005 is de eerste 787 Dreamliner die uitgerust is met GE GEnx-motoren. De eerste vlucht duur 3 uur en 48 minuten. Boeing wilde voor eind juli 2010 het zesde prototype aan de vloot hebben toegevoegd. Ook dat 787- prototype zal GEnx-motoren krijgen. De eerste vier prototypes zijn uitgerust met Britse Rolls-Royce Trent 1000-motoren. Met dit kwartet prototypes was in juni 2010 al meer dan uur gevlogen. Het totale testprogramma zal vlieguren in beslag nemen. Daarnaast zal ook nog eens uur testwerk op de grond worden verricht. De fabrikant voerde extra inspecties uit aan het horizontale stabilo van de toestellen omdat mogelijk enkele onderdelen niet goed waren gemonteerd. Volgens Boeing liep het afleveringsschema hierdoor geen gevaar. Boeing had begin juli 2010 in totaal 860 Dreamliners in de orderboeken staan. Daarvan waren er 669 van het type en 191 van de grotere s (zie voor dit toestel het hoofdstuk Nieuwe vliegtuigen). 30

32 Deze Dreamliner is een van de twee testtoestellen die uitgerust is met GEnx-motoren van motorfabrikant General Electric. De onbemande Euro Hawk kan maximaal 36 uur nonstop vliegen waarbij het km kan afleggen. 29 juni 2010: Euro Hawk De bij Northrop Grumman gebouwde Euro Hawk maakte op 29 juni 2010 de eerste vlucht die bijna twee uur duurde. Het onbemande toestel steeg daarbij op van Palmdale (Californië), klom vervolgens naar een hoogte van meer dan tien kilometer en landde vervolgens op Edwards Air Force Base. De Euro Hawk heeft een lengte van 13,54 meter en een spanwijdte van 35,41 meter. Het vliegtuig is uitgerust met een 31,4 kn sterke Allison Rolls-Royce AE3007H turbofanmotor. Daarmee haalt het toestel een kruissnelheid van 660 km/u op een hoogte van maximaal voet ( meter). Het vliegtuig kan maximaal 36 uur non-stop vliegen waarbij het km kan afleggen. Het Duitse Ministerie van Defensie verleende Euro Hawk in 2007 de opdracht voor het ontwikkelen, testen en ondersteu-

33 nen van de afgeleide RQ-4 Global Hawk die zal worden uitgerust met SIG- INT-missieapparatuur. Het vliegtuig moet rond 2016 in Duitsland de sinds 1972 operationele Breguet Atlantic aflossen. Deze toestellen werden in de loop van 2010 van de operationele sterkte gehaald. Euro Hawk is een joint venture van Northrop Grumman en EADS Defence & Security. 1 juli 2010: Sikorsky S-70i Black Hawk De eerste in Europa gebouwde Sikorsky S-70i Black Hawk maakte op 1 juli 2010 de eerste vlucht. Het nieuwe toestel is in Polen bij PZL Mielec gebouwd. Hier laat Sikorsky de voor export bestemde Black Hawks bouwen. Sikorsky Aircraft biedt de S-70i aan als een tactische helikopter die kan worden ingezet voor verschillende militaire missies. Volgens de fabrikant is de Black Hawk dankzij een nieuw ontwerp, nieuwe technologieën en verbeterde manoeuvreerbaarheid meer geavanceerd dan de helikopters die door de concurrentie worden aangeboden. Sikorsky nam de Poolse vliegtuigfabriek in 2007 over. Na modernisering van de fabriek, die werk biedt aan mensen, werd de Poolse dochter ingezet bij de productie van onder meer de Black Hawk. Polskie Zaklady Lotnicze (PZL) is de grootste vliegtuigbouwer in Polen. In Mielec werden onder meer lichte tweemotorige transportvliegtuigen (M28 Skytruck) en eenmotorige vliegtuigen (M 18 Dromador) gebouwd. De Sikorsky S-70i Black Hawk wordt in Polen gebouwd en is bedoeld voor de export. 32

34 De HC-130J Super Hercules gaat bij het ACC de HC- 130 en MC- 130 s vervangen die worden ingezet voor respectievelijk reddingoperaties en speciale missies. 20 juli 2010: Lockheed Martin HC-130J Bij Lockheed Martin vloog de eerste van 21 bestelde HC-130J Combat Rescue Tankers op 20 juli 2010 voor het eerst. De toestellen zijn bestemd voor het U.S. Air Force Air Combat Command (ACC). De HC-130J Super Hercules gaat bij het ACC de HC-130 en MC-130ʼs vervangen die worden ingezet voor respectievelijk reddingoperaties en speciale missies. De bestaande order kan uitgebreid worden naar 31 vliegtuigen (11 HCʼs en 20 MCʼs). Ook de tankervariant, de KC-130J, is nog steeds populair. Zo bestelde de Amerikaanse regering drie KC-130J Hercules-tankers die worden ondergebracht bij de luchtmacht van Koeweit voor het bijtanken van F-18 gevechtsvliegtuigen en het uitvoeren van transporttaken. Koeweit vliegt al met de L-100, de civiele uitvoering van de C-130 Hercules. 33

35 Nieuwe vliegtuigen Airbus C295 MPA/ASW Airbus Military prijst de nieuwe Maritime Patrol Aircraft (MPA) versie van de C295 aan als effectief wapen tegen onderzeeboten in het kader van Anti Submarine Warfare (ASW). Het toestel is met het oog op deze taken onder meer uitgerust met een geïntegreerd missiesysteem (Fully Integrated Tactical System). De C295 kan meer dan elf uur onafgebroken patrouilleren. Airbus Military besloot het toestel voor de nieuwe taak aan te prijzen na geslaagde proeven in het voorjaar van 2010, waarbij torpedoʼs gelanceerd werden die onder de vleugel van het tweemotorige maritieme patrouillevliegtuig waren opgehangen. Met de proeven wilde de fabrikant aantonen dat het toestel in staat is dezelfde taken te verrichten als de P-3 Orion of de Breguet Atlantique. Airbus had midden 2010 aan twaalf gebruikers 82 C295ʼs verkocht. Negen klanten bestelden in totaal 47 CN235/C295ʼs in MPA-uitvoering. Boeing SF Het Amerikaanse ombouwbedrijf Aeronautical Engineers Inc. (AEI) heeft de eerste van twee tot vrachtvliegtuig omgebouwde Boeing ʼs afgeleverd bij MNG Airlines in Turkije. MNG zal het toestel vanaf Istanbul inzetten op geregelde vrachtvluchten naar Parijs, Londen en Keulen. De Boeing, een in 1989 gebouwde , vloog voorheen in passagiersuitvoering bij het Spaanse Futura International Airways voordat het in oktober 2009 voor ombouw naar Miami werd overgevlogen. AEI brengt bij de toestellen onder meer een speciale laadvloer en een grote vrachtdeur aan, waarna het toestel wordt aangeboden als SF (Special Freighter). De Airbus C295 MPA/ASW is onder meer uitgerust met een geïntegreerd missiesysteem.

36 AEI voorziet de toestellen onder meer van een speciale laadvloer en een grote vrachtdeur, waarna het toestel wordt aangeboden als SF (Special Freighter). De SF-versie kan ruim 21 ton vracht vervoeren, en biedt plaats aan tien standaard pallets. De ombouw vindt plaats onder een door fabrikant Boeing goedgekeurd programma. Het in 1958 opgerichte AEI is ʻs werelds oudste gespecialiseerde conversiebedrijf. De onderneming bouwde sinds de oprichting meer dan 350 verkeersvliegtuigen om tot vrachttoestel en heeft meer dan 120 aanvullende typecertificaten in huis om dit mogelijk te maken. Boeing Multi Mission NewGen Tanker De U.S. Air Force wil de sterk verouderde vloot van bijna 180 KC-135 tankvliegtuigen vervangen. Dit proces loopt al enkele jaren, maar leidde in 2008 tot een keuze voor de KC-45A, een van de Airbus A330 MRTT (Multi Role Tanker Transport) afgeleide versie die door Northrop Grumman en Airbus naar voren was geschoven. In reactie hierop tekende mededinger Boeing (dat met een 777-variant had meegedaan) met succes bezwaar aan, waarna het anderhalf jaar stil werd. In januari 2010 deponeerde de Amerikaanse luchtmacht echter een pakket van 372 nieuwe eisen waaraan het toekomstige tankvliegtuig zou moeten voldoen. Boeing reageerde als eerste en maakte duidelijk dat de fabriek aan elk van deze gespecificeerde eisen kan voldoen. Het antwoord op alle vragen lag daarbij niet in 35

37 de eerder gepresenteerde 777-variant, maar in de Multi Mission NewGen Tanker. Dat is een Boeing 767 die wordt uitgerust met zowel een ʻfly-bywire boomʼ als geavanceerde elektronica en avionica zoals aanwezig in de Boeing 787 Dreamliner. Het toestel wordt daarmee beduidend geavanceerder dan de vier door Japan en eveneens vier door Italië bestelde KC- 767J ʻAerial Refueling Tankersʼ. Boeing Phantom Ray De Phantom Ray is in twee jaar tijd ontwikkeld door Boeings Phantom Works. Het onbemande vliegtuig is ontworpen als vliegend prototype om ervaring op te doen met de eisen die aan toekomstige generaties gevechtsvliegtuigen zullen worden gesteld. Boeing denkt daarbij aan het ondersteunen van (gevecht)missies, surveillances, elektronische oorlogvoering (inclusief het storen van vijandelijke radar) en het uitvoeren van aanvallen. De Ray moet een autonoom vluchtpatroon kunnen uitvoeren waarbij het in de lucht wordt bijgetankt. Het onbemande toestel heeft een spanwijdte van 15,24 m, en is 10,97 m lang. Boeing werkt in het project onder meer samen met General Electric-Aviation (motor), Honeywell (remmen), Woodward-HRT (automatische piloot) en Heroux-Devtek (landingsstel). Het nieuwe toestel moest voor het eind van 2010 voor het eerst vliegen. De Boeing Multi Mission NewGen Tanker is gebaseerd op het Boeing 767- verkeersvliegtuig. 36

38 De onbemande Boeing Phantom Ray is in twee jaar tijd ontwikkeld door Boeings Phantom Works. De Boeing wordt een slagje groter dan de Boeing heeft in juli 2010 het definitieve ontwerp vastgesteld voor de tweede 787-variant, de Het toestel krijgt een vliegbereik van kilometer. De 9-versie gaat plaats bieden aan passagiers, en wordt zes meter langer dan de De spanwijdte (60 m), cabinediameter (5,74 m) en hoogte (17 m) zijn bij beide vliegtuigen gelijk. Het maximale startgewicht van 247,2 ton komt bijna 20 ton hoger te liggen dan dat van de Als alles volgens plan verloopt, wordt de eerste eind 2013 afgeleverd. Begin juli 2010 stonden er 191 orders in de boeken voor de

39 Boeing Intercontinental Boeing begon midden 2010 met de assemblage van het eerste rompdeel van de Intercontinental. Eind mei 2010 werden al de eerste grote vleugeldelen gemonteerd. Lufthansa bestelde twintig 8Iʼs en wordt de belangrijkste klant voor de nieuwe Boeing. Eind vorig jaar bestelde Korean Air er ook vijf. Er zijn tot op heden 33 toestellen verkocht, waaronder acht in VIP-uitvoering. Boeing wil eind 2011 het eerste toestel afleveren. De Boeing 747-8I moet in 2011 op de markt komen. Cirrus SR22T Cirrus Aircraft breidt de bestaande modellenreeks uit met de SR22T. Het nieuwe eenmotorige luxe reistoestel biedt plaats aan vier personen, en is uitgerust met een 315 pk sterke motor die Cirrus in samenwerking met motorfabrikant Teledyne Continental Motors (TCM) ontwikkelde. Volgens Cirrus leidt het nieuwe TCM-motorblok niet alleen tot betere prestaties, maar nemen ook de trillingen en het geluid in de cockpit tijdens de start af. Door een lagere compressieverhouding kan het nieuwe motorblok ook geschikt worden gemaakt voor andere brandstoffen dan loodhoudende vliegtuigbenzine. De vliegtuigfabrikant voerde tevens een aantal verbeteringen door aan het neuslandingsstel dat bovendien 7 kilo lichter werd. Ook werd de vorm van de luchtinlaten aangepast. Cobalt Co 50 De nieuwe Franse vliegtuigfabrikant Cobalt Aircraft Industries heeft de Co 50 geïntroduceerd. Het kunststoffen toestel gaat plaats bieden aan vijf per- 38

40 Bij de Cobalt Co 50 is de motor aan de achterzijde van het toestel geplaatst. sonen en moest al voor het eind van 2010 vliegen. Bij het opmerkelijke toestel is de motor aan de achterzijde van het toestel geplaatst. Cobalt koos hier voor een 350 pk sterke zuigermotorvariant van Teledyne Continental Motors, waarmee een kruissnelheid van ruim 450 km/u mogelijk wordt bij een vliegbereik van ruim kilometer. Bij de Co 50 worden aan de voorzijde van de romp kleine vleugeltjes aangebracht. Deze zogenoemde canards verbeteren de stabiliteit van een vliegtuig bij lage snelheid. Cobalt wil met de C0 50 een vuist maken tegen snelle reisvliegtuigen als de SR22 van Cirrus Aircraft, de Corvalis TT van Cessna en de DA50 van Diamond Aircraft. Het nieuwe toestel moet niet alleen snel worden, maar ook comfortabel. Wat onder meer moet blijken uit een 1,34 m brede cabine, een luxe lederen interieur en side stick besturing. De nieuwe Cirrus SR22T is een snel en luxueus reisvliegtuig.

41 Comac C919 Commercial Aircraft Corporation of China (Comac) gaat een narrow body verkeersvliegtuig ontwikkelen, de C919. Het nieuwe toestel moet plaatsbieden aan 130 tot 200 passagiers. Comac begon al in 2009 met de bouw van de romp (met een hoogte van 4,16 m en een breedte van 3,96 m) en de neussectie. Het eerste model wordt ontworpen voor passagiers in een tweeklasse-indeling. Het toestel wordt 38,6 m lang en krijgt een spanwijdte van 35,4 m (inclusief winglets). De C919 krijgt in het Westen geproduceerde motoren en een vliegbereik van kilometer. Er wordt al gedacht aan een verlengde versie met een bereik van kilometer. De nuttige lading is voorlopig vastgesteld op 21 ton. Voor de besturing wordt fly-by-wire toegepast. Vooreerst wordt uitgegaan van een kruissnelheid van Mach 0,785 op FL398 ( m). Motorproducenten Safran en GE Aviation hebben inmiddels interesse getoond in het Chinese project. Het eerste prototype moet in 2014 vliegen, gevolgd door eerste afleveringen in De C919 krijgt in het Westen geproduceerde motoren en een vliegbereik van kilometer. Do 228 New Generation (NG) RUAG Aerospace Services heeft eind november 2009 in het Duitse Oberpfaffenhofen de Dornier Do 228 New Generation (NG) aan het publiek voorgesteld. De nieuwe Do 228 heeft twee 940 pk sterke turbopropmotoren van producent Garrett, elk voorzien van een vijfbladige propeller. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 435 km/u bij een vliegbereik van 845 kilometer. Het toestel heeft een opnieuw ontworpen cabine en een digitale cockpit met sterk verbeterde navigatiesoftware en communicatiemogelijkheden. Het Zwitserse moederbedrijf RUAG besloot in oktober 2007 het tweemotorige turbopropvliegtuig opnieuw in productie te nemen. Vergele- 40

42 Vergeleken met de oude Dornier Do 228 zijn meer dan 350 verbeteringen doorgevoerd bij de 228 NG. ken met de oude Dornier Do 228 zijn meer dan 350 verbeteringen doorgevoerd. De romp, vleugels en staartsectie worden in India bij Hindustan Aeronautics Limited (HAL) geproduceerd, waarna de toestellen in Duitsland worden geassembleerd. RUAG biedt het tweemotorige toestel onder meer aan als passagiersvliegtuig met ruimte voor maximaal negentien passagiers. Het toestel werd eind augustus 2010 door de Europese luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerd. Dornieur Seastar CD2 De Canadese vliegtuigbouwer Dornier Seaplane heeft de Canadese plaats Saint-Jean-sur-Richelieu aangewezen als productielocatie voor het nieuwe Seastar CD2-watervliegtuig. Als alles naar plan verloopt wordt in 2011 de eerste Seastar gebouwd, waarna de productie opgevoerd wordt tot 36 in Dornier had medio intentieverklaringen voor het toestel dat vanaf 2012 geproduceerd moet worden. Volgens Dornier gaat het project werk opleveren voor 250 mensen. De Dornier Seastar CD2 is gebaseerd op een vliegboot van Claudius Dornier die er al ver voor de Tweede Wereldoorlog furore mee maakte. Het huidige project is een particulier initiatief van de Duitse familie Dornier die tot op heden meer dan 150 miljoen dollar in het watervliegtuig investeerde en eerder onder de naam Dornier Seawings AG sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw pogingen ondernam het toestel in serie te produceren. Onder leiding van Conrado Dornier slaagde Seawings er in 1990 in het toestel zowel Europees als Amerikaans gecertificeerd te krijgen. Na de bouw van drie vliegtuigen werd dit project gestaakt door geldgebrek. Bij de huidige poging zal het nieuwe toestel op basis van dit typecertificaat geproduceerd kunnen worden. Wel wordt het interieur aangepast en zijn sterkere motoren aangebracht. De 41

43 volledige kunststoffen CD2 heeft twee PT6A-135A turbopropmotoren met elk 650 pk motorvermogen. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 330 km/u bij een vliegbereik van ruim kilometer. Het toestel kost 6 miljoen dollar, biedt plaats aan twee piloten en twaalf passagiers, maar is ook in luxe zakenuitvoering leverbaar. Elektra One Het door de Duitse luchtvaartingenieur Calin Gologan geleide PC-Aero heeft de door een elektromotor aangedreven Elektra One geïntroduceerd. Het vliegtuig heeft een spanwijdte van 8,6 m en krijgt dankzij een 16 kw sterke koolborstelloze elektromotor een vliegbereik van 400 km bij een kruissnelheid van 160 km/u. De maximale vliegduur ligt rond de 3 uur (bij 120 km/u). Het leeggewicht van de Elektro One bedraagt inclusief basisaccu 120 kg. Gologan werkte ook het Green Village Airfield uit. Dit concept voorziet in een hangar met zonnecollectoren die voldoende stroom kunnen leveren voor meerdere Elektraʼs. Volgens PC-Aero is 20 vierkante meter zonnepaneel voldoende om een Elektra One op jaarbasis 300 uur te laten vliegen. De nieuwe Dornier Seastar CD2 is gebaseerd op een vliegboot van Claudius Dornier die al ver voor de Tweede Wereldoorlog furore maakte. Evektor EV-55 Outback De EV-55 Outback van de Tsjechische vliegtuigbouwer Evektor heeft in het vroege voorjaar van 2010 haar publiekspresentatie beleefd. De lichte tweemotorige Outback gaat plaatsbieden aan negen tot veertien inzittenden, maar kan ook in vracht- of zakenuitvoering worden geleverd. Evektor mikt met het toestel dan ook nadrukkelijk op het lichte vrachtsegment en omschrijft de nieuweling als een betaalbare ʻNew Generation Utility Turbopropʼ. Een pluspunt is de grote flexibele cabine-inhoud van bijna 10 kubie- 42

44 De Elektra One heeft een 16 kw sterke koolborstelloze elektromotor. De Evektor EV-55 Outback gaat plaats bieden aan negen tot veertien inzittenden, maar kan ook in vrachtof zakenuitvoering worden geleverd. ke meter. Met het oog op eventuele transporttaken wordt een grote deur aangebracht die 1,25 m breed en 1,31 m hoog is. Hierdoor kunnen ook standaardcontainers vervoerd worden. De Outback krijgt twee 536 pk sterke PT6A-21 Pratt & Whintey Canada turbopropmotoren die het toestel een kruissnelheid geven van 400 km/u. Het vliegbereik komt iets boven de 700 km te liggen. De fabrikant wil de Outback op termijn ook met drijvers aanbieden. Evektor is vooral bekend van lichte sportvliegtuigen als de Eurostar SL en SportStar Sl.

45 FF5000MV De Amerikaanse vliegtuigfabrikant Freight Feeder Aircraft Corporation (FFAC) ontwikkelt een militaire variant uit het nieuwe tweemotorige FF5000-vrachtvliegtuig. FFAC noemt het nieuwe vliegtuig de FF5000 Military Variant Aircraft (FF5000MV). Het toestel zou geschikt zijn voor troepentransport, het vervoer van gewonden, het vervoer van grote lading en het bijtanken van andere vliegtuigen tijden de vlucht. FFAC kondigde de komst van het toestel eigenlijk al eind 2007 aan, maar gaf hier toen geen ruchtbaarheid aan. Volgens de vliegtuigbouwer zijn sindsdien van overheden en hulpverleningsorganisaties verschillende verzoeken gedaan voor aanvullende informatie. De civiele variant van de FF5000 krijgt twee Pratt & Whitney Canada PW150A-motoren met een maximale vermogensafgifte van pk. Met een kruissnelheid tussen 463 en 504 km/u krijgt de FF5000 een bereik van kilometer met een lading van ruim 16 ton. FFAC heeft inmiddels met een delegatie van de Zuid-Afrikaanse luchtmacht onderhandelingen gevoerd over de eventuele levering van de FF5000MV. Aanleiding voor deze gesprekken was het Zuid-Afrikaanse besluit om af te zien van de aanschaf van het nieuwe transportvliegtuig Airbus A400M. Freight Feeder Aircraft Corporation (FFAC) ontwikkelt een militaire variant uit het nieuwe tweemotorige FF5000- vrachtvliegtuig. Grob G 120TB De Duitse vliegtuigfabrikant Grob biedt de G 120TP aan, die op 19 januari 2010 voor het eerst vloog (zie het hoofdstuk Eerste vluchten), en kan op verzoek worden uitgerust met lichtgewicht Martin-Baker Mk. 15B-schietstoelen. Deze versie wordt als G 120TB aangeprezen. Het nieuwe toestel krijgt een levensduur van minimaal vlieguren. 44

46 De Grob G120TP kan op verzoek worden uitgerust met Martin- Baker Mk. 15B-schietstoelen. Voor de nieuwe TP-versie hebben inmiddels India, Indonesië en Groot- Brittannië belangstelling getoond, omdat in deze landen behoefte bestaat aan nieuwe, lichte trainers. Grob heeft de G 120TP afgeleid van de bestaande G 120A, een redelijk succesvol toestel waarvan de fabrikant er tot op heden 54 wist te verkopen. Sky-Aircraft Sk-105 Skylander De Franse onderneming Geci Aviation komt met een nieuw licht multifunctioneel vliegtuig, de Sky-Aircraft Sk-105 Skylander. De hoogdekker gaat plaats bieden aan negentien passagiers. In transportuitvoering krijgt de Sk- 105 een vrachtruim met een inhoud van 28 kubieke meter waarin 3 ton vracht kan worden vervoerd. Tevens zal het toestel beschikbaar komen in VIP-uitvoering en als troepentransportvliegtuig. De Skylander wordt uitgerust met twee Pratt & Whitney turbopropmotoren. Het toestel krijgt een maximale kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van kilometer. Zogenoemde ʻshort fieldʼ-eigenschappen moeten er toe leiden dat de Skylander vanaf onverharde startbanen na een aanloop van 250 meter al moet vliegen. In 2012 moeten de eerste toestellen afgeleverd worden bij 45

47 onder meer Maleisië en de Verenigde Arabische Emiraten die respectievelijk vier en twaalf Skylanders bestelden. De fabriek is inmiddels begonnen met de bouw van de eerste van in totaal vier prototypes. Het toestel moet in de tweede helft van 2011 voor het eerst vliegen en een jaar later gecertificeerd zijn. Volgens de fabrikant bestaat er tot 2028 een markt voor ongeveer Skylanders. HBC King Air C90GT HBC heeft alweer de achtste variant van de in 2003 geïntroduceerde King Air C90 in de aanbieding, de C90GTx. Het vernieuwde toestel heeft composiet winglets voor betere klimprestaties en minder brandstofverbruik. Ook is het maximale startgewicht met 157 kg gestegen naar kg waardoor de maximale nuttige lading nu 340 kg bedraagt. Dat is bijna het dubbele van dat van de C90GTi. Vergeleken met de C90GTi neemt het vliegbereik bij vier passagiers 370 kilometer toe op ft op FL300 (9.144 m) bij een kruissnelheid van 500 km/u. De C90GTx heeft een fullyintegrated Rockwell Collins Pro Line 21-avionics suite, inclusief Doppler weerradar. HBC heeft de in de C90GTx toegepaste updates ook als 90x Package beschikbaar voor gebruikers van oudere C90ʼs en E90ʼs. De multifunctionele Skylander wordt uitgerust met twee Pratt & Whitney turbopropmotoren. KAI KC-100 Korea Aerospace Industries (KAI) werkt sinds juni 2008 aan de ontwikkeling van een nieuw vierpersoons toestel, de KC-100. Het vliegtuig moet in juni 2013 op de markt komen, waarbij de fabrikant mikt op zowel een Ame- 46

48 De King Air C90GT heeft composiet winglets voor betere klimprestaties en minder brandstofverbruik. De nieuwe KAI KC-100 moet in juni 2013 op de markt komen. rikaans als Europees typecertificaat. Het eenmotorige toestel wordt volledig uit kunststof gebouwd en krijgt een zuigermotor aangedreven zescilinder TSIOF-550 Full Authority Digital Engine Control (FADEC)-motorblok van 310 pk waarmee kruissnelheden tot 445 km/u mogelijk moeten worden. De KC-100 krijgt een geavanceerde lichtgewicht Hartzell-propeller (drie bladen) die inclusief aluminium spinner en anti-ijs voorzieningen iets meer dan 30 kg weegt. KAI mikt op een maximaal startgewicht van kg waarbij de nuttige lading maximaal 500 kg bedraagt. Het vliegbereik wordt opgegeven als ruim kilometer. De KC-100 krijgt een volledig digitale Avidyne-cockpit en een cabine met een breedte van 1,42 meter. Het toestel wordt 8,59 m lang en 2,87 m hoog bij een spanwijdte van 11,37 m (inclusief winglets). Om de veiligheid te vergroten, zal de laatste generatie voorzieningen worden ingebouwd om botsingen in de lucht te voorkomen. 47

49 Irkut MS Het Russische overheidsbedrijf United Aircraft Corporation (UAC) bundelt bij de nieuwe Irkut MS de krachten van Yakovlev, Tupolev, Irkut, Sukhoi en Ilyushin. De MS gaat plaatsbieden aan passagiers. De spanwijdte en lengte worden 35,9 meter, terwijl de hoogte 11,5 meter zal bedragen. UAC claimt dat het toestel 15 procent minder brandstof zal verbruiken dan een vergelijkbare Airbus of Boeing. Ook de operationele kosten zouden zoʼn 15 procent lager uitkomen. Het vliegbereik komt rond de km te liggen. Het ʻsingle aisleʼ-verkeersvliegtuig kan naar keuze worden uitgerust met Russische Aviadvigatel PD-14 motoren of de PW1000G van Pratt & Whitney. De eerste vlucht staat voor 2014 op de rol, waarna het eerste productietoestel in 2016 geleverd zou kunnen worden. De MS wordt aangeboden in een markt waarin ook Sukhoi met de SSJ actief is, naast Mitsubishi Heavy Industries met de nieuwe MRJ en de CSeries van Bombardier. Het Maleisische Crecom Burj Resour ces bestelde al vijftig MS ʼs bij UAC. Crecom wil de toestellen onder meer verhuren aan luchtvaartmaatschappijen in Zuidoost-Azië. De Irkut MS gaat plaatsbieden aan passagiers in een cabine die hoger en breder wordt dan een Airbus A320 of Boeing 737. Ook de cockpit wordt state of the art. 48

50 Aeronautical Engineers (AEI) denkt 75 dagen nodig te hebben om van een gewone MD-80 een vrachtvliegtuig te maken. MD80-Special Freighter De Amerikaanse ombouwspecialist Aeronautical Engineers (AEI) gaat vliegtuigen uit de MD-80-familie tot vrachttoestellen ombouwen. In de afgelopen jaren zijn veel MD-80ʼs werkloos geworden en ook de komende jaren worden veel van deze passagiersvliegtuigen afgedankt. AEI zegt zich vooral te willen toeleggen op de ombouw van de MD-81, MD-82, MD-83 en MD-88. Volgens de onderneming uit Miami is het tweemotorige straalvliegtuig geschikt voor de ombouw tot ʻfreighterʼ, omdat de waarde van de toestellen laag is. Ook vallen de ombouwkosten mee. Het bedrijf verwacht 75 dagen nodig te hebben om van een gewone MD-80 een vrachtvliegtuig te maken. De ombouwwerkzaamheden aan de ʻMD- 80SFʼ vinden in eerste instantie plaats op het terrein van AEI op de internationale luchthaven van Miami. Later kan de ombouw ook op andere locaties plaatsvinden. Aeronautical Engineers maakte de laatste decennia van veel Boeing 727ʼs en 737ʼs al vrachtvliegtuigen (zie ook in dit hoofdstuk bij Boeing SF). 49

51 QinetiQ Zephyr Het onbemande door zonne-energie aangedreven vliegtuig QinetiQ Zephyr heeft een wereldrecord gevestigd door 336 uur en 21 minuten onafgebroken te vliegen. Bij de recordpoging was een waarnemer van de wereldluchtsportfederatie FAI aanwezig. De Zephyr vloog in 2008 al meer dan 80 uur onafgebroken. Het 50 kilogram zware toestel is een zogenoemde highaltitude long endurance unmanned air system. Het werd ontwikkeld door het Britse bedrijf QinetiQ dat gespecialiseerd is in het geven van technische adviezen op het gebied van luchtvaart, defensie en beveiliging. Bij het ontwerp was al rekening gehouden met een aantal wensen van het Britse Ministerie van Defensie. De huidige versie is met een spanwijdte van 22,5 meter bijna 4 meter groter en meer dan de helft langer dan het model dat in 2008 werd gebruikt, waardoor meer zonnepanelen op de vleugel konden worden aangebracht Ook werd de aerodynamica van het uit koolstofvezel opgetrokken toestel verfijnd. Het vorige officiële duurrecord dateert van 22 maart 2001 toen een Northrop Grumman RQ-4A Global Hawk 30 uur en 24 minuten in de lucht bleef. De langste bemande non-stop vlucht werd in december 1986 gevestigd toen de Rutan Voyager na 216 uur, 3 minuten en 44 seconden weer aan de grond kwam. De QinetiQ Zephyr bleef 336 uur en 21 minuten onafgebroken in de lucht. SubSonex JSX1 De Amerikaanse vliegtuigbouwer Sonex Aircraft heeft eind 2009 de door een straalmotor aangedreven SubSonex JSX1 geïntroduceerd. Het uit vliegtuigaluminium opgetrokken toestel is ontworpen voor recreatief gebruik. De JSX1 is uitgerust met een digitale cockpit en biedt plaats aan een enkele inzittende. Dankzij een uit Tsjechië afkomstige lichtgewicht PBS TJ100-turbofan kan het toestel een kruissnelheid halen van ruim 380 km/u. De turbofan is daarbij even compact als het toestel zelf. De 19 kilo- 50

52 De kleine SubSonex JSX1 heeft een topsnelheid van ruim 440 km/uur. De Tecnam P2006 MMA is een missievariant die afgeleid is van de tweemotorige Tecnam P2006T. gram zware krachtbron is slechts 48,5 centimeter lang bij een doorsnede van 27,2 centimeter. Als het toestel in 2011 eenmaal op de markt komt, wordt het niet aangeboden in de Amerikaanse Light Sports Aircraft (LSA)-klasse, omdat het veel te snel is. LSAʼs mogen niet sneller dan 222 km/u zijn, terwijl de SubSonex bijna twee keer zo snel wordt door de topsnelheid van 443 km/u. Sonex Aircraft LCC levert sinds 1998 bouwtekeningen en bouwkits voor kleine vliegtuigen. De fabrikant is niet voornemens de SubSonex in kitvorm aan te bieden. Tecnam P-2006T Multi Mission Aircraft De Italiaanse vliegtuigfabrikant Tecnam heeft in samenwerking met de Oostenrijkse apparatuurspecialist Airborne Technologies een missievariant afgeleid van de tweemotorige Tecnam P2006T. Het nieuwe toestel

53 kan bijna 5 uur onafgebroken patrouilleren met een bemanning van twee personen. De P2006 Multi Mission Aircraft (MMA) kan met volle tanks, een piloot en een operator ongeveer 80 kg aan lichtgewicht apparatuur meenemen bij een kruissnelheid van kilometer km/u. Airborne Technologies is geen onbekende in Oostenrijk. Voor Diamond Aircraft uit dat land levert het observatie- en missiesystemen voor de tweemotorige Diamond DA42 MPP en de eenmotorige HK36 MPP. Tecnam P2010 De nieuwe Tecnam P2010 biedt plaats aan vier personen. De eenmotorige hoogdekker wordt uitgerust met een lichtgewicht Lycoming IO-360-benzinemotor die 180 pk gaat leveren. De P2010 borduurt voort op de in 2009 geïntroduceerde tweepersoons P2008 (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten). Het nieuwe toestel krijgt een spanwijdte van 10,5 meter bij een romplengte van 7,54 meter. De driedeurs cabine wordt 1,2 meter breed en 1,22 m hoog. Volgens Tecnam krijgt de vierzitter een kruissnelheid van 250 km/u bij een vliegbereik van ruim km dankzij een tankinhoud van 210 liter. De toepassing van kunststof bij het vliegtuig is mogelijk dankzij de overname van het Spaanse CAG in Hierdoor kreeg Tecnam de mogelijkheid kunststoffen vliegtuigonderdelen te vervaardigen. Bij de P2010 zullen de cabine en een aantal interne rompdelen uit koolstofvezel vervaardigd worden. Tecnam was voornemens het nieuwe toestel tijdens de luchtvaartbeurs Aero 2011 in het Duitse Friedrichshafen voor het eerst aan het publiek tonen. Traveler TR-230 De Traveler TR230 is een Duits-Zwitsers toestel. Het krijgt een Garmin G1000-cockpit, drie deuren en een cabine met plek voor vier personen. Voor het brandschot zit een 230 pk Textron Lycoming IO-540-AB1A5 motor waarmee een kruissnelheid tot 296 km/u mogelijk wordt. De volledig kunststoffen hoogdekker weegt leeg 850 kg bij een maximaal startge- De P2010 borduurt voort op de in 2009 geïntroduceerde tweepersoons P2008 die in oktober 2009 voor het eerst vloog. 52

54 De Traveler TR230 is een volledig uit kunststof gebouwd Duits-Zwitsers toestel. Het Duitse Xtreme Air bouwt aerobatic toestellen van het type Sbach 300 en 342 (afgebeeld). wicht van kg. De Duitse vliegtuigbouwer Extra Aircraft gaat het toestel bouwen dat ongeveer euro gaat kosten. Voor het project tekenden het Duitse V-plane Engineering (onder leiding van Dr. Volker Kassera) en HighWing Corporation uit Zwitserland die het prototype ontwikkelde. De TR230 is ontwikkeld door Calin Gologan die ook achter de Elektra One zit. Xtreme Air Het Duitse Xtreme Air bouwt aerobatic toestellen van het type Sbach 300 en 342. Beide vliegtuigen zijn ontworpen door Philipp Steinbach die ooit bij Extra Aircraft werkte, maar tien jaar geleden voor zichzelf begon. De Sbach 300 en 342 zijn ʻstate of the artʼ, hebben een carbon monocoque frame en zijn pure sport-/aerobatic vliegtuigen die +/- 10G aankunnen. Het EASA-certificaat voor beide toestellen werd in de zomer van 2010 uitgereikt. De reissnelheid ligt rond de 370 km/u, waarbij de toestellen meer dan meter per minuut kunnen klimmen.

55 Ontwikkelingen grote luchtvaart Overlast door vulkaanas De Europese luchtvaart ondervond in april 2010 veel hinder van een aswolk na een uitbarsting op 14 april 2010 door de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Door de ongunstige windrichting arriveerde deze wolk boven Europa waarna grote delen van het Europese luchtruim sloten. Daardoor strandden niet alleen in Europa, maar ook wereldwijd tienduizenden passagiers. Luchtverkeersleidingsorganisatie Eurocontrol berekende dat in de periode tussen 14 en 20 april niet minder dan vluchten in Europa afgelast werden. Op het hoogtepunt van de overlast vonden dagelijks maar vluchten plaats, terwijl dat er normaal tot waren. Pas op 21 april kon het luchtverkeer weer volledig hervat worden. De door de aswolk ontstane schade bedroeg wereldwijd 5 miljard dollar, waarvan 2,2 miljard voor de luchtvaart. In mei deed zich nog een tweede situatie voor waarbij delen van het luchtruim tijdelijk gesloten werden. Die overlast was echter minder groot dan in april. Het Amerikaans-Canadese Field Aviation paste een Dash 8 Q300 Maritime Surveillance Aircraft voor de IJslandse kustwacht aan. Dit toestel observeert, verzamelt en fotografeert vulkaanactiviteit met onder meer infraroodapparatuur. (Foto Arni Saeberg) 54

56 Deze foto van de zeven kilometer hoge aspluim afkomstig uit de Eyjafjallajökull is op 19 mei 2010 genomen op een hoogte van meter door een DA42 MPP Guardian. Het Britse Meteorologisch Instituut gaf dagelijks updates uit in de periode waarin de aswolk de luchtvaart parten speelde. Hier de situatie boven Europa op 15 april

57 DLR, het Duitse centrum voor lucht- en ruimtevaart, voert met een aangepaste Dassault Falcon 20 regelmatig meetvluchten uit boven IJsland wanneer er sprake is van vulkanische activiteit. (Foto Bernadett Weinzierl/ DLR Falcon flight) Airbus A318 A318 British Airways heeft de eerste van twee bestelde A318ʼs gekregen waarmee trans-atlantische lijndienstvluchten tussen London en New York zullen worden uitgevoerd. Op de heenvlucht naar New York wordt een tussenlanding gemaakt in het Ierse Shannon. De retourvlucht van de Verenigde Staten naar Groot-Brittannië kan non-stop worden overbrugd. De A318ʼs zijn gecertificeerd voor starts en landingen op London City Airport. De toestellen tellen elk 32 business class stoelen met inter- De intercontinentale A318 s van British Airways zijn gecertificeerd voor starts en landingen op London City Airport.

58 netaansluiting en sms-mogelijkheden. De A318 is onderdeel van de A320- serie. Daarmee zijn sinds 1988 meer dan vijftig miljoen vluchten uitgevoerd. Sindsdien zijn met de toestellen van het type A318, A319, A320 en A321 ruim vijf miljard passagiers vervoerd. Wereldwijd zijn er meer dan A320-varianten afgeleverd aan zoʼn 310 klanten. Airbus maakte in december 2009 de eerste zaagsnede voor een deel van de romp van de A XWB. Airbus A350 Nadat United Airlines een definitieve overeenkomst tekende voor de aanschaf van 25 Boeing Dreamliners, bestelde de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij eenzelfde aantal toestellen bij Airbus van de A XWB. De widebody-vliegtuigen krijgen Rolls-Royce Trent XWB-motoren en worden tussen 2016 en 2019 afgeleverd. Ethiopian Airlines bestelde ook twaalf A350XWB-900ʼs. Door die order liep het aantal klanten op tot 32 en het aantal bestelde toestellen tot 505. De A350 komt in drie versies beschikbaar met een vliegbereik van kilometer. Het toestel zal worden aangedreven door Rolls-Royce Trent XWB-motoren. De A350 krijgt onderdelen die in Nederland vervaardigd zijn. Stork Fokker AESP gaat de ontwikkeling en de productie van outboard flaps voor de A350 ter hand nemen. Deze flaps kunnen ook tijdens de kruisvlucht versteld worden. De ontwikkelingsactiviteiten zullen ongeveer anderhalf jaar duren, waarna jaarlijks 140 sets worden afgeleverd. United Airlines bestelde 25 A XWB s en eenzelfde aantal Dreamliners en eenzelfde aantal.

59 Sharklets A320/A321 Airbus investeert jaarlijks 100 miljoen euro in de ontwikkeling van technologische verbeteringen. Zo werden eind 2009 de ʻsharkletʼ-vleugeltips geïntroduceerd die het toestel brandstofzuiniger maken en het vliegbereik vergroten. Air New Zealand wordt in 2012 de eerste gebruiker van met ʻsharkletsʼ uitgeruste A320ʼs. De opstaande vleugeluiteinden moeten een brandstofbesparing opleveren van 3,5 procent. Daarnaast verbeteren zowel de klimprestaties als het vliegbereik. De uitstoot per vliegtuig neemt af met 700 ton per jaar. Ook leveren de ʻsharkletsʼ een extra vliegbereik van 185 km of een extra betalende lading van 500 kilo op. De nieuwe vleugeltips vergen een extra investering van dollar per nieuw te bouwen toestel. In 2010 plaatste Finnair bij Airbus ook een bestelling voor vijf A321ERʼs die eveneens worden voorzien van ʻsharkletsʼ. De toestellen kunnen verder vliegen dan de zes A ʼs waarover Finnair op dat moment al beschikte. De A321ERʼs vervangen vier Boeing ʼs. Het bereik van de A321ER edraagt meer dan kilometer. Vanaf 2013 moet de nieuwe optie ook beschikbaar zijn voor de A318 en A319. Air New Zealand wordt in 2012 de eerste gebruiker van A320 s die met de nieuwe vleugeltips worden uitgerust. Finnair plaatste in 2010 bij Airbus een bestelling voor vijf A321ER s die worden voorzien van sharklets. 58

60 Op 18 januari 2010 kwam Emirates Airline in Hamburg de achtste A380 ophalen. Bijzonder was dat deze vijfentwintigste door Airbus afgeleverde A380, gelijktijdig het zesduizendste door Airbus geproduceerde vliegtuig was en constructienummer droeg. Het eerste door Airbus geleverde toestel was een A300B2 voor Air France in mei A380 Airbus zette een A380 in, om aan te tonen dat het de fabrikant ernst is met het door de Verenigde Naties uitgeroepen jaar van de biodiversiteit. De luchthaven van Manchester wordt ʻs werelds eerste kleinere luchthaven voor de A380. Emirates Airline wilde het toestel vanaf september één keer per dag gaan inzetten voor een retourvlucht tussen de Britse stad en Dubai. Eind maart voerde Singapore Airlines de eerste lijndienstvlucht naar Zürich uit met een A380. Zürich is na Londen en Parijs SIAʼs derde Europese bestemming voor de dubbeldekker. Ook Lufthansa ontving haar eerste A380 en deed daarmee verschillende luchthavens aan. Alle Lufthansa A380ʼs krijgen 526 stoelen. Tegelijkertijd met de acceptatie, introduceerde Lufthansa een nieuw First Class-concept. Daarin voeren geen afgesloten cabines, maar een open ruimte de boventoon. Een flexibel privéscherm zorgt desgewenst voor de nodige privacy. Lufthansa is de vijfde maatschappij die met de A380 gaat vliegen en kreeg de beschikking over het 28ste toestel dat afgeleverd werd. Ook Air France, Singapore Airlines, Emirates Airline en Qantas vliegen er mee. De Duitse luchtvaartmaatschappij krijgt in 2010 nog vier A380 s. In de loop van 2010 plaatste Emirates Airline een aanvullende order voor 32 A380ʼs waardoor de luchtvaartmaatschappij in totaal 90 dubbeldekkers in bestelling had. Emirates had op dat moment al tien A380ʼs in de vloot. In juni 2010 waren er dertig A380ʼs in gebruik. Airbus is voornemens het maximale startgewicht van de A380 verhogen van 569 naar 573 ton. Door deze ingreep neemt het maximale vliegbereik onder bepaalde omstan- 59

61 Lufthansa ontving in 2010 haar eerste A380 en deed daarmee verschillende luchthavens aan. digheden toe van naar kilometer. Alle A380ʼs die vanaf 2013 de productielijn verlaten, worden met het hogere toegestane startgewicht geleverd. Ook zullen de toestellen dan van licht aangepaste vleugels zijn voorzien. Om het hogere startgewicht mogelijk te maken, wordt bovendien de romp van het toestel versterkt. ATR De nieuwe en (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten) krijgen niet alleen een nieuwe cockpit. Ook de cabine wordt aangepakt dankzij de inbreng van de Italiaanse designstudio Giugiaro. De Italiaanse designers maakten furore in de autoindustrie, maar ontwierpen ook al interieurs van zakenvliegtuigen. ATR noemt het Giugiaro-design de Armonia-cabine die volgens de fabrikant niet alleen schoonheid, harmonie, balans en kalmte uitstralen, maar ook meer been- en bergruimte mogelijk maken. Giugiaro tekende hier voor de stoelen, het plafond, de zijpanelen en de bagagevakken. Dankzij lichtgewicht materialen wordt een gewichtsbesparing gerealiseerd van ongeveer 160 kg. Beide ATRʼs kunnen op verzoek worden geleverd met een tweeklassenindeling. In de business class zal daarbij aan een zijde van het gangpad één stoel worden geplaatst en twee stoelen aan de andere zijde. De gewone opstelling is twee aan twee. De ATR-600 serie krijgt een nieuwe cabine naar Italiaans ontwerp. 60

62 In Belfast werd een nieuwe productiefaciliteit in gebruik genomen waar de vleugels voor de nieuwe Bombardier Cseries-vliegtuigen zullen worden gemaakt. In de loop van 2010 werd een eerste testversie van de vleugel vervaardigd. Een order van Republic Airways voor veertig CS300- vliegtuigen betekende een forse opsteker voor de Canadese vliegtuigbouwer Bombardier. Bombardier CSeries Bombardier begon in 2010 met het vaststellen van het definitieve ontwerp van de CSeries. Het nieuwe toestel krijgt ook Nederlandse inbreng: Fokker Elmo gaat het elektrische bekabelingssysteem voor de PurePower PW1000G-vliegtuigmotor van Pratt & Whitney ontwikkelen en produceren. De ontwikkelingsactiviteiten zijn inmiddels gestart op de vestiging van Fokker Elmo in het West-Brabantse Hoogerheide. In het Canadese Saint-Laurent arriveerde in de loop van 2010 een rompdeel voor het regionale verkeersvliegtuig. Een echt vliegtuiggedeelte was het echter niet. Het ging om een testexemplaar waarmee bekeken werd of de Chinese leverancier aan de gestelde kwaliteitseisen kan voldoen. De cabinesectie is 7 meter lang, heeft een diameter van 3,7 meter en is gebouwd bij de Shenyang Aircraft Corporation in China. Het betreft een testexemplaar waarmee Bombardier verschillende proeven gaat uitvoeren. In Belfast werd een nieuwe productiefaciliteit in gebruik genomen waar de vleugels voor de nieuwe Cseriesvliegtuigen zullen worden gemaakt. In de loop van 2010 werd een eerste testversie van de vleugel vervaardigd. Het proefexemplaar meet driekwart van de volledige spanwijdte en wordt via een uniek procédé ontworpen en gebouwd. Eerder werd in het Canadese Mirabel de eerste paal geslagen voor een nieuwe fabriek met een oppervlakte van vierkante meter. Het Canadese onderkomen wordt door de fabrikant omschreven als Com- 61

63 plete Integrated Aircraft Systems Test Area waar alle tests voor de CSeries zullen worden uitgevoerd. Een order van Republic Airways voor veertig CS300-vliegtuigen betekende een forse opsteker voor de Canadese vliegtuigbouwer. De Amerikaanse regionale luchtvaartonderneming nam daarbij een optie op nog eens veertig toestellen. Bombardier had op dat moment definitieve bestellingen voor negentig Cseries, waaronder dertig CS100ʼs voor Lufthansa. Lease Corporation International Group bestelde drie CS100ʼs en zeventien CS300ʼs. Het nieuwe verkeersvliegtuig moet in 2012 voor het eerst vliegen en in 2013 geleverd worden. Bombardier Dash De levensduur van de 240 nog in actieve dienst vliegende De Havilland Canada DHC wordt verlengd van naar starts en landingen. Bombardier heeft hiervoor een Extended Service Program (ESP) ontwikkeld. Hierbij worden alle systeem- en structuurcomponenten van de Dash-100 kritisch tegen het licht gehouden en waar nodig vervangen. De Noorse luchtvaartmaatschappij Widerøe werd de eerste klant. Widerøe vliegt al sinds 1993 met de Dash Het oudste toestel heeft hier inmiddels meer dan starts en landingen opgetekend. In het verlengde van de structurele modernisering kunnen desgewenst ook modernere cockpits en/of nieuwe cabines worden geïnstalleerd. Bombardier bouwde de tweemotorige turboprop tussen 1984 en 2005 en leverde in totaal 299 toestellen af. De Dash-100 kan passagiers vervoeren bij een kruissnelheid van 500 km/u bij een maximaal vliegbereik van bijna kilometer. Bombardier overweegt het ESP ook aan te bieden voor Dash en Dash varianten. Modernisering Beech 1900 Hawker Beechcraft Corporation (HBC) biedt gebruikers van de Beech 1900 sinds 2010 de mogelijkheid hun toestel te moderniseren door de bestaande Collins EFIS 85-cockpit te vervangen door een digitale versie. HBC biedt hiervoor het Rockwell Collings Pro Line 32 Integrated Display Bombardier bouwde de tweemotorige Dash tussen 1984 en 2005 en leverde in totaal 299 toestellen af.

64 Gebruikers van de Beechcraft 1900 hebben sinds 2010 de mogelijkheid hun toestel te moderniseren door de bestaande Collins EFIS 85-cockpit te vervangen door een digitale versie. System (IDS) aan, dat uit twee primaire beeldschermen en een multifunctioneel scherm bestaat. Dit IDS is in staat om beelden afkomstig van infrarood- en videocameraʼs te presenteren. Ook kunnen naar wens motorgegevens en naderingskaarten worden getoond. De Beech 1900D biedt plaats aan twee piloten en negentien passagiers. Er kan een kruissnelheid van 460 km/u worden behaald bij een vliegbereik van ruim kilometer. Er zijn tussen 1984 en 2004 bijna zevenhonderd Beech 1900ʼs afgeleverd. Embraer E-190 De Embraer E-190 mag sinds februari 2010 zogenoemde steile naderingen uitvoeren. Hierbij worden vliegvelden niet aangevlogen onder de gebruikelijke 3,5 graden, maar wordt de nadering uitgevoerd onder een hoek van 5,5 graden. Op deze manier kunnen obstakels vermeden worden of geluidshinder worden gereduceerd. Europese luchthavens waarvoor deze naderingsregels gelden zijn onder meer London City Airport (LCY) en de Zwitserse luchthavens Lugano en Sion. Ook Marseille Provence en Chambery in Frankrijk vallen onder dit regime, evenals Stephenville International in Canada. Bij de E-190 maakt een softwarematige aanpassing in het bestaande fly-by-wire systeem steile naderingen mogelijk. Hoewel de E-190 niet volledig afgetankt van LCY kan vertrekken, is er toch sprake van een vliegereik van km waardoor de meeste Europese zakenbestemmingen bereikt kunnen worden. E-Jets hebben onder normale omstandigheden een vliegbereik van kilometer. De eerste maatschappijen die van de nieuwe toestemming gaan profiteren zijn CityFlyer, Baboo Airlines en Lufthansa Cityline die met de E-190 op LCY gaan vliegen. Naar verwachting zullen eind 2010 vanaf LCY ongeveer een miljoen passagiers zijn vervoerd met in totaal vijftien E-Jets. Embraerʼs E-170 (British Air- 63

65 ways) kreeg al eerder toestemming om op LCY te landen. Embraer wil de succesvolle E-190 overigens ook in China gaan produceren. Dat wordt mogelijk wanneer een contract in 2011 afloopt dat voorziet in de bouw van de vijftigzits ERJ-145 in Harbin. Embraer zelf staakt de productie van dit kleine regionale verkeersvliegtuig. Het opstarten van een nieuwe productielijn voor de E-190 duurt anderhalf jaar. MD-80 Het Amerikaanse bedrijf Dugan Kinetics heeft voor vliegtuigen uit de MD- 80-reeks een nieuw type thrust reverser ontwikkeld. Daarmee zijn volgens Dugan brandstofbesparingen mogelijk tot ruim 9 procent. Het bedrijf ontwikkelde een toepassing waarbij koude lucht gemengd wordt met hete uitlaatgassen. Dugan Kinetics noemt de toepassing ʻEP-80 Ejector/TRʼ, waarbij proeven met de Ejector bij een aangepaste MD-83 aantoonden dat er tijdens de klimvlucht veel brandstof kan worden bespaard. Gedurende de kruisvlucht liggen de besparingen tussen de 0,5 en 8,3 procent. De besparingen konden worden bereikt door de straalomkeerders niet op de gebruikelijke manier in de motorbehuizing te plaatsen, maar erbuiten. Daardoor kan een tweede luchtstroom worden gerealiseerd die naar de hete uitlaatgassen wordt geleid en er vervolgens mee wordt gemengd. Er is patent aangevraagd op de vinding en het bedrijf was in 2010 in onderhandeling met verschillende gebruikers van de MD-80. Van de geleverde MD-80-varianten die tussen 1980 en 1999 zijn gebouwd, is nog een groot aantal actief. Zo vliegen er bij het Amerikaanse Delta Air Lines zoʼn 120 MD-88ʼs. American Airlines heeft nog 162 MD-82ʼs en negentig MD- 83ʼs in gebruik. In Europa was SAS met 42 MD-80ʼs een grootgebruiker. De Scandinavische luchtvaartmaatschappij besloot echter begin april 2010 haar laatste achttien MD-80ʼs te verkopen aan het Amerikaanse Allegiant Travel Company. Bij de E-190 maakt een softwarematige aanpassing in het bestaande fly-by-wire systeem steile naderingen mogelijk, waardoor het toestel ook op London City Airport mag landen. 64

66 Dugan Kinetics heeft voor vliegtuigen uit de MD-80-reeks een nieuw type thrust reverser ontwikkeld waarmee forse brandstofbesparingen mogelijk zijn. De MRJ90 krijgt bij een kruissnelheid van 900 km/u een vliegbereik van ruim kilometer. Mitsubishi Regional Jet In de loop van 2010 werd bekend dat BAE Systems Regional Aircraft betrokken wordt bij de ontwikkeling van de Mitsubishi Regional Jet (MRJ). Het Britse bedrijf gaat zich bezighouden met ontwerp-, integratie- en certificeringstaken die verband houden met de aandrijfsystemen van het nieuwe Japanse regionale verkeersvliegtuig. BAE Systems heeft expertise op het gebied van de motoren, motorbevestiging, motorgondels, auxiliary power units (APUʼs) en brandstofsystemen. Tevens werd bekend gemaakt

67 dat EADS-dochter Eurocopter voor Mitsubishi de vracht-, service- en passagiersdeuren mag bouwen. Deze onderdelen zullen in het Duitse Donauwörth worden ontwikkeld en gebouwd. Ook de Nederlandse bedrijven ADSE Consulting & Engineering en Atkins Nedtech zijn betrokken bij de ontwikkeling van het toestel. MRJ tekende in de loop van 2010 bovendien een overeenkomst met de Canadese simulatorbouwer CAE voor de ontwikkeling en bouw van een full flight simulator (FFS) om toekomstige bemanningen te kunnen trainen. Het Amerikaanse Trans States Holdings bestelde in oktober 2009 bij Mitsubishi vijftig MRJʼs met een optie op nog een vijftig. Trans States wil de MRJʼs onderbrengen bij Trans States Airlines en GoJet Airlines. In maart 2008 bestelde All Nippon Airways als eerste vijftien MRJʼs met opties voor nog eens tien, waardoor het totale orderboek voor de MRJ opliep naar 65 orders en 60 opties. De MRJ70 krijgt een vliegbereik van km bij een kruissnelheid van ruim 820 km/u. De MRJ90 kan ruim kilometer verder vliegen bij een kruissnelheid van 900 km/u. Alle toestellen zullen worden voorzien van Pratt & Whitney PurePower PW1000G-motoren. De eerste vlucht van de MRJ staat gepland voor Sukhoi Super Jet In de aanloop naar certificatie voegde Sukhoi begin 2010 een vierde prototype van de SSJ100/95 aan de vloot toe. Dit toestel zou hoofdzakelijk worden gebruikt om boordsystemen, brandbestrijdingssystemen en elektronica te testen. Tevens worden er bemanningen van luchtvaartmaatschappijen mee getraind die de SSJ100/95 hebben gekocht. Dankzij dit vierde toestel kon Sukhoi maandelijks 75 uur vliegtesten uitvoeren. Met de drie bestaande toestellen was medio 2010 tijdens bijna zevenhonderd testvluchten meer dan uur gevlogen. Sukhoi had overigens de eerste van in totaal dertig door Aeroflot bestelde toestellen al eind 2009 willen afleveren. Door problemen met de motoren werden deze leveringen echter uitgesteld tot de tweede helft van Volgens Sukhoi waren deze pro- Nadat begin juni 2010 proeven uitwezen dat de Sam 146 motoren geen hinder hebben van op startbanen aanwezig water, werden de motoren gecertificeerd.

68 blemen te wijten aan het Russische NPO Saturn, dat samen met de Franse motorfabrikant Snecma verantwoordelijk is voor de productie van de 76,8 kn sterke PowerJet SaM 146-turbofans. De Europese luchtvaartautoriteit EASA keurde deze motor medio 2010 goed nadat er ruim zeven jaar aan was gewerkt. Nadat proeven in juni 2010 uitwezen dat de motoren geen hinder hebben van op startbanen aanwezig water, kon de certificatie worden afgerond. In de loop van 2010 had de Sukhoi/Alenia Aeronautica joint venture 126 orders voor de SSJ100/95. De meest recente order werd geplaatst door de nieuwe Laotiaanse luchtvaartmaatschappij Phongsavanh Airlines dat eind mei drie SSJ100/95ʼs bestelde met opties voor nog eens zes. Op de Russische thuismarkt zal het toestel vooral de verouderde Tupolev Tu-134 vervangen. Daarom bestelden Aeroflot en Armavia 32 Superjets terwijl Avialeasing er 24 wil. Ook de Finance Leasing Company bestelde er twee voor Yakutia uit Siberië, terwijl opties werden genomen op acht vliegtuigen. In Europa voegde ItAli Airlines tien toestellen toe aan de backlog en Asset Management Advisors vijf. Een niet nader genoemde klant bestelde er twintig. Evacuatietrainer Het Britse Electronic Design and Modelling uit Manchester bouwde in opdracht van Sukhoi en Alenia Aeronautica een beweegbare trainer waarmee een hele reeks evacuatiescenarioʼs kan worden gesimuleerd. Met de trainer kan onder meer de ontruiming van een Superjet na problemen met het landingsstel worden geoefend. De trainer zal in Venetië bij Alenia worden opgesteld voor training van toekomstige piloten en cabinepersoneel. Het nieuwe regionale verkeersvliegtuig biedt plaats aan 86 tot 103 passagiers. Het toestel haalt een kruissnelheid van ruim 825 km/u bij een maximaal vliegbereik van kilometer. Met deze trainer kan de ontruiming van een SSJ100/95 na bijvoorbeeld problemen met het landingsstel worden geoefend. Inzet: de cabine van de SSJ100/95. 67

69 Xian MA600 gecertificeerd De MA600, het nieuw turbopropvliegtuig van de Chinese vliegtuigbouwer Xian Aircraft, is in 2010 door de Chinese luchtvaartautoriteiten gecertificeerd. Ook heeft de fabrikant het zogenoemde productiecertificaat ontvangen waardoor het toestel in serie mag worden gebouwd. Het toestel is een verbeterde versie van de M60, die in 2005 op de markt werd gebracht. Het vliegtuig is voorzien van twee Pratt & Whitney Canada PW127J-turbopropmotoren met een vermogen van elk pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 514 km/u bij een vliegbereik van kilometer. De cockpit wordt geleverd door Rockwell Collins die het toestel voorziet van een Pro Line 21 digitale-cockpit. De ʻModern Arkʼ 600 biedt plaats aan twee piloten en zestig passagiers. Bij de introductie van de MA600 in 2008 werden twee toestellen besteld door de Civil Aviation Flight University of China in Guanghan. Sindsdien zijn er verder geen orders opgetekend. Van de M60 zijn tot op heden 136 toestellen besteld en ruim veertig afgeleverd. De Xian MA600 is een verbeterde versie van de M60 die in 2005 op de markt werd gebracht. De duurzame productie van brandstof als alternatief voor fossiele brandstoffen neemt steeds serieuzere vormen aan. Duurzaam produceren De duurzame productie van brandstof als alternatief voor fossiele brandstoffen neemt steeds serieuzere vormen aan. Dat blijkt uit verschillende projecten waarbij zowel Airbus en Boeing, als Embraer betrokken zijn. Hierbij speelt ook het terugdringen van de CO2-uitstoot een prominente rol. Minstens zo belangrijk is het besef dat zowel de voor de wereldvoedselproductie onmisbare landbouwgronden, als de beschikbare drinkwa- 68

70 Het EMB 202 Ipanema gewasbeschermingsvliegtuig mag al sinds 2004 op uit suikerriet gewonnen ethanol vliegen tervoorraden moeten worden ontzien. Boeing, Etihad Airways, Honeywell en het Masdar Institute of Science and Technology hebben de koppen bij elkaar gestoken en gaan in Abu Dhabi een duurzaam bio-energie project opzetten: het Sustainable Bioenergy Research Project (SBRP). Hierbij zal zeewater worden gebruikt om in de woestijn salicornia (zeekraal) te verbouwen, een plant die bekend staat in een zoute omgeving te kunnen overleven. Er wordt een proeftuin opgezet met een oppervlakte van bijna twee vierkante kilometer. Ook in Qatar zijn de handen ineen geslagen. Daar gaat Qatar Airways samen met Qatar Science & Technology Park, Qatar Petroleum en Airbus een centrum oprichten voor onderzoek naar biobrandstof: het Qatar Advanced Biofuel Platform (QABP). Dit initiatief volgde enkele maanden nadat op 12 oktober 2009 een toestel van Qatar Airways een zes uur durende vlucht van Londen naar Doha uitvoerde op een mengsel dat voor 50 procent uit GTL (vloeibaar gas) en voor 50 procent uit normale kerosine bestond. Deze GTL Jet Fuel is volgens Qatar een reëel alternatief voor traditionele kerosine. Ook wordt minder CO2 uitgestoten. QABP is het rechtstreeks gevolg van een met het Amerikaanse bedrijf Verno Systems uitgevoerde studie naar de haalbaarheid van een nieuwe generatie biobrandstoffen (BTL, Biomass To Liquid) op basis van planten en andere (rest)materialen. De grondstoffen die kunnen worden ontwikkeld of gevormd om BTL te maken, zijn inmiddels geïdentificeerd. Ook in Brazilië wordt gekeken naar duurzame brandstof. Daar is Embraer betrokken bij de Braziliaanse alliantie voor biobrandstoffen. Daarin hebben naast de fabrikant ook luchtvaartmaatschappijen als GOL Airlines, TAM Airlines en TRIP Airlines zitting, evenals producenten van jatropha en suikerriet. Embraer heeft hier de nodige ervaring omdat het door haar geproduceerde eenmotorige Emb 202 Ipanema-gewasbeschermingsvliegtuig al sinds 2004 op uit suikerriet gewonnen ethanol mag vliegen. 69

71 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart Avro Business Jet Explorer Het Britse BAE Systems heeft tijdens de zakenluchtvaartbeurs EBACE in Genève twee speciale varianten van de viermotorige Avro Business Jet (ABJ) voorgesteld: de Explorer One en de Explorer Four. Beide toestellen krijgen een zogenoemd ʻair deckʼ waarop passagiers tijdens warme zomeravonden ongestoord van de omgeving kunnen genieten, bijvoorbeeld tijdens een safari. BAE Systems zet beide Explorers in de markt als uniek reisconcept. De van oorsprong viermotorige regionale verkeersvliegtuigen zijn gecertificeerd voor het uitvoeren van starts en landingen vanaf onverharde banen. Doordat de toestellen onafhankelijk kunnen opereren van grondapparatuur, kunnen ze vrijwel onbeperkt worden ingezet. Het vliegbereik van deze vliegende campers ligt rond de drieduizend kilometer. Een vliegklare Explorer kost ruwweg 16 miljoen dollar. Het interieur van zowel de Explorer One als de Explorer Four is ontworpen door het Britse designbureau Design Q, dat al eerder tekende voor de inrichting van door BAE Systems aangeboden zakeninterieurs. Nieuw is ook de BAe ABJ van het Britse Chello Aviaton. Deze omgebouwde AVRO RJ biedt plaats aan 44 passagiers in een zogenoemde Club 4-configuratie. Chello ontwikkelde het toestel in samenwerking met Waypoint Aviation en Starling Aviation en biedt het toestel aan voor VIP- en businesscharters. BAE Systems zet de ABJ Explorer in de markt als uniek reisconcept. 70

72 De vraag naar zakelijke uitvoeringen van de BAe blijft onveranderd groot. (Foto Ruud Vos) Corporate CSeries Er komt een zakenvariant van de nieuwe Bombardier CSeries. Het nieuwe toestel zal worden aangeduid als Corporate CSeries. Volgens Bombardier wordt de zakenvariant een directe concurrent van de op de Boeing gebaseerde BBJ 3. De zakelijke uitvoering van de CSeries zal ongeveer 20 procent goedkoper in het gebruik zijn dan een BBJ. Learjet 60XR Signature Voor de Learjet 60XR komen twee zogenoemde Signature-interieuropties beschikbaar. In Signature Series Red-uitvoering gaat de 60XR plaatsbieden aan zes passagiers. In de cabine op stahoogte wordt de breedte van het gangpad op 38 cm gebracht. De toestellen krijgen grotere galleyʼs, breedbandinternet en satelliettelefoon. Bij de Signature Series Black wordt tevens een verbeterd inflight entertainment aangeboden met een LCDtelevisie met een schermdiameter van 61 centimeter. De Learjet 60XR biedt plaats aan acht tot tien passagiers bij een maximale kruissnelheid van 861 km/u op meter bij een vliegbereik van kilometer. Tot en met 31 maart 2010 werden er in totaal 39 Learjet 60XRʼs afgeleverd. Het toestel is sinds 2007 leverbaar. Ook verlengde de fabrikant de garantie op fabrieksonderdelen van twee naar vijf jaar, met uitzondering van de motoren en de auxiliary power unit. 71

73 De Learjet 60XR is sinds 2007 leverbaar. De Signaturevariant sinds De Learjet 85 wordt het topmodel in de Learjet-reeks van Bombardier.

74 Learjet85 De bij Rockwell Collins ontwikkelde Pro Line Fusion van de Learjet 85 wordt nog overzichtelijker en meer ergonomisch door onder meer een papierloze cockpit. Ook krijgt het toestel optioneel een head-up display, enhanced vision en synthetic vision. Lufthansa Technik zal voor de zakenjet een op ethernet gebaseerd systeem ontwikkelen waarbij zowel het inflight entertainment system als het klimaatsysteem in de cabine door middel van een enkele centrale computer geregeld worden. De kunststoffen Learjet 85 krijgt een maximaal vliegbereik van km bij een kruissnelheid van Mach 0,82. Hoewel Bombardier het toestel wilde certificeren voor FL510, is gekozen voor een lagere hoogte: FL 490 ( m). Het toestel moet binnen 18 minuten na de start FL 410 ( m) bereiken. Er zijn inmiddels zestig Learjet 85ʼs besteld. Het toestel moet in 2013 op de markt komen. Cessna s topmodel, de Citation X, kan ook met winglets geleverd worden. (Foto Ruud Vos) Cessna Citation X De Cessna Citation X was tot de komst van de Gulfstream G650 (zie hoofdstuk Eerste vluchten) het snelste zakenvliegtuig met een maximale snelheid van Mach 0,92 (1.126 km/u). Nieuwe zogenoemde Elliptical Winglets van Winglet Technology leiden tot 5 procent minder brandstofverbruik en het eerder bereiken van een vlieghoogte FL450 ( m) in 27 minuten. Op die hoogte is het toestel met 977 km/u ook nog eens 30 km/u sneller is dan voorheen. De door de Europese luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerde winglets worden door Winglet Technology ook als retrofit aangeboden. Een setje winglets kost dollar en kan in alle Cessnaservicecentra worden aangebracht. Cessna leverde sinds de introductie in 2004 meer dan 250 Citation X-varianten af. Een nieuwe toestel kost 21,7 miljoen dollar (exclusief winglets). De Citation X is de grootste en snelste Cessna die plaatsbiedt aan twee piloten en elf passagiers. Cessnaʼs topmodel heeft een maximaal vliegbereik van kilometer.

75 Citation veertig jaar De veertigste verjaardag van de eerste vlucht van de Cessna Citation werd op 15 september 2009 gevierd. Het toestel werd in 1968 aangekondigd als Fanjet 500 met zespersoons drukcabine en een kruissnelheid tot 645 km/u tegen een stuksprijs van dollar. De naam werd echter veranderd in Citation als eerbetoon aan het paard Citation dat in 1968 de Amerikaanse Triple Crown won. Daarom werd het toestel na de eerste vlucht op 15 september 1969 gelauwerd. Cessna levert tegenwoordig de Mustang, CJ1+, CJ2+, CJ3, CJ4, XLS+, Sovereign en de Citation. Sinds de eerste Citation gingen meer er dan zesduizend Citation-varianten over de toonbank. Cessna Citation CJ4 De nieuwe tweemotorige Citation CJ4 is goedgekeurd door de Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA). Het toestel biedt plaats aan twee piloten en acht passagiers. De eerste exemplaren worden nog in de loop van 2010 afgeleverd, meldt de in Wichita (Kansas) gevestigde vliegtuigfabrikant. De CJ4 heeft een digitale Collins Pro Line 21-cockpit en het Venue cabine-managementsysteem van Rockwell Collins in de cabine. Passagiers krijgen tevens de beschikking over Blu-Ray DVD met HD-monitoren. Een afsluitbaar toilet is standaard aanwezig. Het toestel kan met maximale lading na een aanloop van 950 meter het luchtruim kiezen en bereikt binnen 28 minuten de maximale kruishoogte op meter. Met het toestel is een kruissnelheid mogelijk van 840 km/u. Het vliegbereik met twee piloten en vijf passagiers ligt rond de kilometer. Iedere piloot die een aantekening heeft om te mogen vliegen met de kleinere Citations van het type CJ1+, CJ2+ of CJ3+, mag zonder aanvullende opleiding ook met de CJ4 op pad. Een nieuwe Citation CJ4 kost 9 miljoen dollar. Op het moment van certificatie waren er 150 besteld. Cessna leverde sinds de eerste vlucht van de Cessna Citation in 1969 meer dan zesduizend toestellen af. Op de foto (van links naar rechts): testpiloot Milt Sills, Cessnabaas Dwane Wallace, testpiloot Jim LeSueur en Cessna s Del Roskam. 74

76 Cessna leverde de eerste CJ4 in 2010 af. (Foto Ruud Vos) Ondanks een forse ordervoorraad, werden in 2010 amper driemotorige Dassaults van het type Falcon 7X besteld. Dassault Falcon 7X Dassault leverde in mei 2010 de 75ste Falcon 7X af. De Franse fabrikant had op dat moment een orderboek van 120 Falcons, maar zag dat in 2010 niet verder toenemen. Er zijn inmiddels verschillende 7X-servicebulletins uitgegeven, waaronder de zogenoemde ʻLoad 10-updateʼ voor de EASy-cockpit. ʻLoad 10ʼ bevat onder meer TOLD (Take-off and Landing Data), waarmee vooraf verschillende snelheden (V1, V2, VR) met bijbehorende motorsettings worden berekend. Ook kan ʻLoad 10ʼ de benodigde baanlengte voor de landing berekenen. Onderdeel van de update is tevens een waarschuwingssysteem voor windschering (Windshear Escape Guidance) en een Runway Awareness and Advisory System. Ook zijn verschillende verbeteringen aan het Digital Flight Control System doorgevoerd, terwijl ook een Enhanced Flight Vision System beschikbaar kwam.

77 Doorstart Eclipse De boedel van de in 2009 failliet verklaarde zakenjetbouwer Eclipse Aviation is overgenomen voor een bedrag van 40 miljoen dollar. De vier investeerders achter het nieuwe Eclipse Aerospace richten zich in eerste instantie alleen op het onderhoud en de service aan de vloot van de 260 reeds geproduceerde Eclipse EA500ʼs. In een later stadium wordt mogelijk ook de productie van nieuwe toestellen hervat. Om de bestaande vloot vliegwaardig te houden, werden in 2010 zogenoemde Platinum Service Centers in Amerika en Europa geopend. Het eerste Europese centrum is gehuisvest op het general aviation gedeelte van Atatürk International Airport in Istanbul. Daar kunnen de in Europa aanwezige EA500ʼs voortaan worden onderhouden. Het Turkse centrum is ingericht voor het plegen van onderhoud, het doorvoeren van modificaties en het verrichten van reparaties aan de tweemotorige very light jet. Eclipse Aerospace hoopt via dit Europese centrum ook service te kunnen bieden aan EA500-gebruikers in het Midden-Oosten en Afrika. De fabrikant heeft een mobiel onderhoudsteam paraat om hulp te bieden als er ergens een EA500 is gestrand. Kort na de doorstart gaven de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten groen licht voor het commercieel inzetten van de very light jet met slechts één piloot in de cockpit. Gelijktijdig sloot Eclipse Aerospace een contract met simulatorbouwer SimCom voor het trainen van piloten in de vernieuwde cockpit van de EA500. Ook de Europese luchtvaartautoriteit EASA keurde de EA500 goed. Het Spaanse luchttaxibedrijf JetReady wil de komende vier jaar 23 vliegtuigen aanschaffen en die inzetten vanaf zes Spaanse vliegvelden. De EASA stelde verschillende aanvullende voorwaarden voor het commercieel mogen inzetten van de EA500 in Europa. Zo moeten de toestellen uitgerust zijn met de laatste versie van de digitale Avio NG 1,7- cockpit. Ook moest de hoofdcomputer worden aangepast en moet de software van de onderhoudscomputer aan boord van het toestel worden opgewaardeerd. Daarnaast moet er sprake zijn van een aan GPS gekoppelde automatische piloot en van een aantal analoge vlieginstrumenten. Tevens moeten de EA500ʼs onder omstandigheden kunnen vliegen waarbij ijsvorming optreedt. Na een doorstart in 2009 keurde ook de Europese luchtvaartautoriteit EASA de Eclipse Aerospace EA500 goed, waardoor het Spaanse luchttaxibedrijf Jet- Ready er mee mocht gaan vliegen. (Foto Ruud Vos)

78 De nieuwe Embraer ERJ 135 Corporate Shuttle is afgeleid van de ERJ 135 die als regionaal verkeersvliegtuig gebruikt wordt. Embraer leverde begin 2010 de honderdste Phenom 100 af. Embraer ERJ 135 Corporate Shuttle Embraer komt met een van het ERJ 135-verkeersvliegtuig afgeleide corporate shuttle (CS) die plaats gaat bieden aan zestien passagiers bij een vliegbereik van ruim kilometer. De toestellen worden onder verantwoordelijkheid van Embraer-dochterbedrijf EEC Leasing omgebouwd. EEC zal een aantal ERJ 135ʼs bij Embraer Aircraft Maintenance Services in Amerika laten voorzien van een VIP-interieur. In 2008 bestelde de Braziliaanse luchtmacht twee ERJ 135ʼs. Deze bestelling vormde de opmaat voor wat nu de ERJ 135 CS heet. Embraer Phenom 100/300 De European Aviation Safety Agency (EASA) verleende begin mei 2010 het typecertificaat voor de Embraer Phenom 300. Eerder verstrekten ook de Braziliaanse ANAC en de Amerikaanse FAA al het typecertificaat voor dit toestel. De zakenjet is de grotere uitvoering van de Phenom 100 en biedt plaats aan tien personen. Het toestel haalt een snelheid van 839 km/u en kan een afstand van km overbruggen. Embraer leverde begin 2010 de honderdste Phenom 100 af. De Phenomreeks werd in 2005 geïntroduceerd, waarbij de Phenom 100 in 2007 voor het eerst vloog en sinds eind 2008 leverbaar is. Het toestel is ook opgenomen in het Nederlandse register (PH-STI). Embraer wil jaarlijks honderd Phenoms afleveren en heeft in 2010 ook meerdere Phenom 300ʼs afgeleverd. 77

79 Garmin 3000 cockpit De nieuwe PiperJet en tweemotorige HondaJet krijgen als eerste zakenjets het nieuwe Garmin 3000 Flight Management Systeem (FMS) dat met touch screens bediend wordt. De G3000-cockpit bestaat uit drie beeldschermen die elk een diameter hebben van 14,1 inch (35,91 cm). Het is ʻs werelds eerste cockpit waarbij de beeldschermen worden gevoed door het eveneens nieuwe Garmin GTC 570 FMS dat bediend wordt via twee touch screens met een diameter van elk 5,7 inch (14,48 cm). Met de GTC 570 worden onder meer de radioʼs geselecteerd, kan weersinformatie worden opgeroepen en informatie worden getoond over de belangrijkste vliegtuigsystemen. Piper deelde tijdens de NBAA 2009 mee in 2010 de productie met 50 procent te verhogen van 110 naar 165 vliegtuigen. De fabrikant heeft enkele honderden orders voor de 2,2 miljoen dollar kostende Piper- Jet die in 2011 gecertificeerd moet zijn. Zowel Piper als Honda gaan de nieuwe digitale Garmin G3000 gebruiken in hun zakenjets. Gulftream EVS Gulfstream heeft het vijfhonderdste met Enhanced Vision System (EVS) uitgeruste toestel afgeleverd. Dankzij een in de neus geïnstalleerde FLIR (Forward-Looking Infrared) kan ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig gevlogen, geland en getaxied worden. De beelden van het EVS worden vervolgens op een apart display gepresenteerd. EVS wordt sinds 2001 als optie aangeboden. Gulfstream bracht begin 2008 een verbeterde versie uit, het EVS II, dat gekoppeld wordt aan een door computers gegenereerd kunstmatig driedimensionaal zicht. Dit zogenoemde Synthetic Vision-Primary Flight Display is in juli 2009 gecertificeerd. Het oudere EVS 1 is aangebracht in 464 Gulfstreams. Het EVS 1 wordt vaak gebruikt in combinatie met een head-up display. EVS II is inmiddels in 36 Gulfstreams ingebouwd. 78

80 Boven en midden: Het door Gulfstream geïntroduceerde EVS is populair bij gebruikers van de luxe zakenjets voor de lange afstand. De meest recente versie van Gulfstream EVS werd in 2009 gecertificeerd. 79

81 Gulfstream G150 De eerste Gulfstream G150 is in de loop van 2010 op London City Airport geland. De zakenjet werd in het voorjaar van 2010 gecertificeerd voor starts en landingen op de meter lange startbaan van de luchthaven in de binnenstad van Londen. De nadering moet er onder een hoek van 5,5 graden worden aangevlogen vanwege de in Londen geldende geluidsbeperkingen. De in 2002 aangekondigde G150 is de opvolger van de Astra SPX/G100. De eerste door Israël Aircraft Industries (IAI) en Gulfstream gebouwde G150 werd in januari 2005 voorgesteld aan het publiek. Al op 3 mei 2005 vloog het toestel voor het eerst. Dankzij een intensief testprogramma met twee G150ʼs werd op 7 november 2005 zowel door de Civil Aviation Administration van Israël als de Amerikaanse Federal Aviation Administration het typecertificaat uitgereikt. De zakenjet biedt plaats aan twee piloten en acht passagiers. Bij vier passagiers en een kruissnelheid van 796 km/u ligt het vliegbereik rond de kilometer. De G150 was de De Gulfstream G150- zakenjet mag sinds het voorjaar van 2010 starten en landen op de meter lange baan van London City Airport in de binnenstad van Londen.

82 eerste Gulfstream die sinds 2006 voldoet aan de extreem strenge Stage 4- geluidsregels. Ook voldoet het toestel aan de Reduced Vertical Separation Minimum-criteria. Op vlieghoogtes liggend tussen m en m is sinds 2005 de verticale scheiding tussen twee vliegtuigen teruggebracht van naar ft (van 610 naar 305 meter). Hawker Beechcraft 800XPR Hawker Beechcraft Services (HBS) heeft productupdates aangekondigd voor de Hawker 800XP. Het pakket omvat nieuwe TFE731-50R turbofans met een stuwdruk van 20.7 kn. Meer dan zeventig veranderingen aan de turbofan moeten hier niet alleen leiden tot brandstofreductie (7 procent) maar ook tot een groter onderhoudsinterval. Het onderhoud zal onder Honeywells Maintenance Service Plan worden uitgevoerd. Dankzij winglets nemen volgens HBS zowel de stabiliteit als het klimvermogen toe. De 800XPR zal FL370 ( m) 3 minuten eerder bereiken dan een gewone 800XP. De klim naar de maximale vlieghoogte op FL410 ( m) duurt 25 minuten. Wie wil, kan de 800XPR vervolgens uitrusten met een digitale cockpit. Ook kan de cabine opnieuw ingericht worden. De Premier II van Hawker Beechcraft zal niet voor het eind van 2012 leverbaar zijn. Hawker Beechcraft Premier II De marktintroductie van de nieuwe Hawker Beechcraft Premier II is met twee jaar uitgesteld. De nieuwe zakenjet zal niet eerder dan eind 2012 leverbaar zijn. Het zespersoons toestel met Williams International FJ44-3AP motoren en Rockwell Collins Pro Line 21-avionica gaat de Premier 1A opvolgen. Het toestel is dan ook een doorontwikkeling van deze goed verkopende Premier IA. De Premier II gaat plaatsbieden aan vier passagiers. Vergeleken met de 1A krijgt het toestel een hogere kruissnelheid, meer nuttige lading en 20 procent meer bereik. Hawker Beechcraft gaat de Premier II uitrusten met twee FJ44-3AP turbofans. Het toestel krijgt een bereik van bijna km bij een kruissnelheid van 861 km/u. De Premier II moest eigenlijk in april 2009 vliegen en een jaar later gecertificeerd zijn.

83 Kestrel Aircraft Kestrel Aircraft Company(KAC) gaat op de Amerikaanse marinebasis Naval Air Station Brunswick (NASB) in de Amerikaanse staat Maine beginnen met de bouw van de Kestrel. De onderneming zal worden geleid door Alan Klepmeier, de medeoprichter van Cirrus Design. Klapmeier trok zich in 2009 uit de succesvolle onderneming terug na een mislukte poging het Cirrus Jet-programma naar zich toe te trekken om zich bezig te gaan houden met nieuwe luchtvaartontwikkelingen. KAC kon bij de plannen rekenen op de steun van de Midcoast Regional Redevelopment Authority. Het opstarten van het productieproces vergde een investering van 100 miljoen dollar. De onderneming heeft hiervoor een in 2004 gebouwde hangar op NASB met een oppervlakte van ruim vierkante meter ter beschikking die wordt omgebouwd tot productiehal. De nieuwe fabriek moet werk gaan bieden aan driehonderd mensen. KAC wilde nog voor eind 2010 de typecertificatie afronden en rond de herfst beginnen met de bouw van de eerste vliegtuigen. De Kestrel is een eenmotorige turboprop die plaats biedt aan maximaal zeven personen. Het kunststoffen toestel kan dankzij meer dan pk motorvermogen kruissnelheden halen tot 630 km/u op een vlieghoogte van meter. Het toestel werd in 1998 door de Brit Richard Noble en diens bedrijf Farnborough Aircraft geïntroduceerd. Noble verkocht het project later aan de Brit Geoffrey Galley die het prototype bouwde, maar er niet in slaagde het toestel in productie te nemen. Het bedrijf kreeg in 2008 een nieuwe eigenaar, waarna KAC werd gevormd. Het toestel is bedoeld als concurrent voor onder meer de turbopropmotor aangedreven TBM 850 en very light jets. De Kestrel is een eenmotorige turboprop die plaatsbiedt aan zeven personen. 82

84 Het ombouwen van een CRJ200 tot zakentoestel conform de specificaties van Project Phoenix vergt ongeveer acht tot tien maanden. Project Phoenix Phoenix CRJ heeft in het najaar van 2009 het eerste tot zakenjet omgebouwde CRJ200-verkeersvliegtuig afgeleverd bij Ritz Pacific in Macau. Hier wordt het toestel onder beheer van Jet Asia ingezet gezet voor onder meer VIP-charters. Het afgeleverde toestel werd in maart 2008 gekocht uit de boedel van Independence Air waar het toestel bijna twintigduizend uur vloog. De CRJ200 kreeg vervolgens bij Skyservice op Toronto Pearson Airport een C-Check en een moderne cockpit, waarna het bij ombouwspecialist Flying Colors van een nieuw interieur werd voorzien. Het ombouwen van een CRJ200 vergt ongeveer acht tot tien maanden. De prijs van een door Project Phoenix geleverd toestel bedraagt zoʼn 18 miljoen dollar. Project Phoenix werd tijdens de Dubai Airshow in november 2007 opgericht en kon kort daarna bestellingen noteren van Kanyan Capital (2) en Ritz Pacific (1). Een jaar later bestelde ook de Egyptische acteur en kunstenaar Yousef Mansour een CRJ200-zakenjet. 83

85 Voor Project Phoenix uit Dubai is overigens de Boeing de ideale conversiekandidaat die in aanmerking komt voor het predicaat Phoenix LBJ (Large Business Jet). Phoenix heeft bij verschillende bedrijven in Europa, Australië en Amerika offertes opgevraagd voor een VVIP-interieur. Rupert Mann van de Britse Rainsford Mann Design Group werd daarbij aangezocht als interieurdesigner. Volgens Phoenix is een omgebouwde tientallen miljoenen dollars goedkoper dan een nieuwe Boeing Business Jet (BBJ 1, 2 en 3). Phoenix verwierf eerder bekendheid met het ombouwen van Bombardier CRJ200ʼs tot VIP-variant. Bij Project Phoenix kunnen in de nabije toekomst ook gebruikte Boeings van het type worden omgebouwd tot luxe zakenjet. 84

86 De Russische luchtvaartautoriteiten hebben groen licht gegeven voor het gebruik van een VIP-uitvoering van het Tu-204 verkeersvliegtuig. Tu A VIP De Russische luchtvaartautoriteiten keurden medio 2010 de VIP-uitvoering van de Russische Tupolev Tu A goed. Het toestel kan met achttien passagiers twaalf uur onafgebroken vliegen dankzij extra brandstoftanks. De Tu A VIP is uitgerust met een slaapkamer, een douche en entertainmentsystemen. Tupolev toonde de VIP-versie van de Tu-204 voor het eerst tijdens de MAKS-luchtvaartbeurs van 2009 in Moskou. 85

87 Ontwikkelingen kleine luchtvaart Vliegverbod opgeheven De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) hief medio 2010 het vliegverbod van de Zenair Zodiac CH601 XL onder voorwaarde op. Dit type werd sinds eind november 2008 aan de grond gehouden na een ongeval op 14 september 2008 boven het Markermeer waarbij de twee inzittenden om het leven kwamen. Uit voorlopig onderzoek bleek dat het verongelukte toestel neerstortte omdat de rechtervleugel omhoog vouwde. Vervolgens ontdekte de IVW een ontwerpfout die internationaal bekend werd gemaakt. Het vliegverbod werd opgeheven onder voorwaarde dat de rolroeren waren aangepast en de vleugels versterkt, conform een nieuw ontwerp. In Nederland stonden tien van deze Zodiacs aan de grond. Cessna Cessna C150 vijftig Het was eind 2009 vijftig jaar geleden dat Cessna de C150 introduceerde. Sindsdien werden tussen 1959 en 1977 in totaal exemplaren afgeleverd. Het toestel leidde tussen 1977 en 1985 een tweede leven. Toen werden er exemplaren geleverd. C162 Skycatcher Kort voor de jaarwisseling 2009/2010 werd de eerste C162 Skycatcher overhandigd aan Rose Pelton, de vrouw van Cessna-baas Jack Pelton. Maar doordat Cessna twee testvliegtuigen verloor tijdens spin-recovery tests, moest dit probleem eerst zijn opgelost voordat echt met seriematige De Zenair Zodiac CH601 XL werd door ongevallen lang aan de grond gehouden. (Foto Ruud Vos) 86

88 In 2009 een halve eeuw op de markt: Cessna s C150. De eerste in China geproduceerde C162 Skycatcher vloog op 17 september uitlevering kon worden begonnen. De oplossing is gevonden in aanpassingen aan het ontwerp, zoals een groter oppervlak van het richtingroer en een kleinere uitslag van zowel elevator als ailerons. Deze aanpassingen worden niet bij de fabriek in China aangebracht, maar bij herassemblage in Amerika bij Yingling Aviation. De leveringsvertragingen bedroegen daardoor zes tot negen maanden. De Amerikaanse fabrikant besloot eerder het toestel niet in eigen huis te laten bouwen, maar bij de Shenyang Aircraft Company (SAC) in China. Met de Skycatchers wordt in China proef gevlogen, waarna de toestellen worden gedemonteerd. Na verscheping worden ze bij een van de drie Amerikaanse assemblagecentra opnieuw opgebouwd en afgeleverd. In Amerika heeft Cessna in samenwerking met vliegopleider King Schools een webbased trainingsprogramma ontwikkeld.

89 Centurion Aircraft Engines De Duitse fabrikant van dieselblokken Centurion Aircraft Engines ontving van de EASA een aanvullend typecertificaat voor de installatie van de 155 pk sterke Centurion 2.0 S in de Cessna 172 Skyhawk. Het typecertificaat geldt voor alle Cessna 172-modellen uit de F- en S-serie. De in Amerika en Frankrijk gebouwde 172 is met meer dan veertigduizend exemplaren het best verkochte vliegtuig in de General Aviation. De Centurion 2.0 S is beduidend sterker dan de eerder gevoerde 2.0 die 135 pk levert. Een Cessna 172S heeft met het 2.0 S-blok bij een kruissnelheid van 210 km/u een vliegbereik van ruim kilometer. Centurion Aircraft Engines verlengde in 2010 de levensduur van de transmissiekast van de nieuwe 2.0 S van 300 naar 600 uur. De fabrikant leverde in 2009 meer dan 360 motoren af. Ook werd gebruikers van oudere motoren een omruilaanbod gedaan. De leveringsvertragingen bedroegen door ongevallen met twee prototypes van de C162 zes tot negen maanden. Centurion Aircraft Engines voert een voortvarend ombouwbeleid met haar dieselblok.

90 Cirrus Aircraft Cirrus introduceerde in 2010 de SR22T (zie hoofdstuk Nieuwe vliegtuigen). Daarnaast introduceerde de fabrikant de Cirrus Landing Gear Simulator (CLGS). Hoewel de SR20- en S22-vliegtuigen zijn uitgerust met een vast landingsstel, ziet Cirrus toepassingsmogelijkheden voor opleiders die deze vliegtuigen inzetten in het professionele opleidingstraject. De fabrikant denkt hier met name aan Multi-Pilot Licensing en vergelijkbare opleidingsprogrammaʼs waarin op een bepaald moment problemen met het intrekken of uitklappen van het landingsstel moet worden geoefend. CLGS bestaat uit een interfacepanel voor de piloot, een probleemscenario keuzemenu voor de instructeur en een waarschuwingssignaal (dat met een aparte knop kan worden uitgeschakeld). Het CLGS is al geïnstalleerd in verschillende toestellen. Diamond Aircraft Volgens Diamond vergt de ombouw naar de DA42 NGstatus niet meer dan twee tot vier weken. DA42 Twin Star NG Diamond Aircraft waardeert oudere DA42 Twin Stars op verzoek op. Bij die ombouwoperatie worden beide TAE 135 TDi-dieselmotoren van 135 pk vervangen door AE300-diesels met een vermogen van 170 pk elk. Ook werden verschillende aanpassingen doorgevoerd om de toestellen op een hoger technisch plan te krijgen. Diamond bood gegadigden daarbij de mogelijkheid een digitale automatische piloot te laten installeren en een nieuw interieur. Volgens Diamond vergt de ombouw naar de NG-status niet meer dan twee tot vier weken. Diamond ontving van de Amerikaanse

91 De DA42 L360 werd uitgeroepen tot het beste kleine vliegtuig van luchtvaartautoriteiten tevens een typecertificaat voor de DA42 NG die met twee AE-300 motoren is uitgerust. Onder de Amerikaanse regelgeving mag de DA42 NG tevens instrumentvluchten uitvoeren en vliegen onder omstandigheden waarin ijsvorming optreedt. DA42 L360 De DA42 L360 is door de international website aero-news.net uitgeroepen tot beste General Aviation toestel van Diamond Aircraft leverde sinds 2004 meer dan 600 Twin Stars af, waaronder de DA42 L360 met 160 pk sterke Lycomingblokken. Het toestel wordt in Europa meestal geleverd met Austro Engine AE 300-turbodiesels. Die krachtbronnen kunnen volgens Diamond nog stiller worden dan ze al zijn. Een nieuw ontwikkeld uitlaatsysteem zorgt ervoor dat een DA42 in take-off 20 db minder geluid gaat produceren dan wettelijk toegestaan. Op 600 meter hoogte produceren de AE300ʼs vervolgens maar 44 db. Diamond en EADS werken samen bij een biobrandstofproject waarbij deze DA42 voor het eerst vloog met brandstof die gemaakt is uit algen. De Oostenrijkse fabrikant wist beslag te leggen op liter algae fuel.

92 De DA40 NG is de opvolger van de DA40 TDI. (Foto Ruud Vos) Diamond zette een HK36 MPP (Multi Purpose Platform) in voor het meten van asconcentraties. DA40NG De Europese luchtvaartautoriteit EASA certificeerde in 2010 de DA40 New Generation. Het toestel is uitgerust met het nieuwe 168 pk sterke Austro Engine AE-300 turbodieselblok. Het typecertificaat werd uitgereikt tijdens de jaarlijkse AERO-beurs voor de kleine luchtvaart in het Duitse Friedrichshafen. Diamond Aircraft ontwikkelde het nieuwe motorblok na langdurige strubbelingen bij de Duitse dieselmotorbouwer Thielert Aircraft Engines (TAE, het tegenwoordige Centurion Aircraft Engines). De fabrikant leverde meer dan toestellen van het type DA40. De DA40 wordt geleverd met zowel een traditionele verbrandingsmotor als een dieselvariant. Asmetingen Na de IJslandse vulkaanuitbarstingen in april en mei 2010 zette Diamond twee vliegtuigen in voor het meten van asconcentraties boven Zwitserland en Oostenrijk. Die metingen werden uitgevoerd met een Diamond HK36 MPP (Multi Purpose Platform) en een DA42 MPP. Het Zwitserse bedrijf MetAir vloog daarbij dagelijks op verschillende hoogtes met de HK36 MPP boven Zwitserland. Tijdens de eerste metingen werd ontdekt dat de aswolk Zwitser-

93 land binnendreef op een hoogte van meter en daar zichtbelemmerend werkte. Al snel daalde de wolk naar meter, waarbij de concentratie as aanmerkelijk afnam en het zicht verbeterde. In Oostenrijk werden met de DA42 MPP in opdracht van verschillende luchthavens metingen verricht op vlieghoogtes variërend van 500 tot meter. Daarbij moest zowel de dichtheid als de richting van de aswolk worden bepaald. Hieruit werd duidelijk dat de asconcentraties boven Wenen honderdvijftig keer hoger waren dan boven de hooggelegen Semmeringpas, die in de omgeving van de Oostenrijkse hoofdstad ligt. Diamond maakte voor de vluchten in Oostenrijk gebruik van het door MLU ontwikkelde Airpointer-systeem. Flight Design De Duitse vliegtuigfabrikant Flight Design heeft speciaal voor de Amerikaanse markt de daar zeer goed verkopende CTLS aangepast voor gebruik door mindervalide piloten. Door gebruik te maken van onder meer een deels gefixeerde stuurkolom met handgrepen en een cargopod onder het toestel, wordt deze groep piloten een alternatief geboden. Flight Design heeft in de achterliggende jaren meer dan driehonderd CT-varianten in Amerika geleverd. Tijdens contacten met piloten werd duidelijk dat er behoefte bestond aan een aangepast toestel waarmee ook vliegers met bepaalde handicaps zouden kunnen vliegen. Ook bracht de fabrikant een cargo bay onder het toestel aan, waarin onder meer een rolstoel kan worden vervoerd. In Oostenrijk werden met een DA42 MPP in opdracht van verschillende luchthavens metingen verricht op diverse vlieghoogtes. Liberty XLT Liberty Aerospace was in 2009/2010 in de weer met een door de Britse producent Wilksch Airmotive gebouwde driecilinder WAM120 vloeistofgekoelde tweetakt dieselmotor. Volgens Liberty leidde de installatie van het 120 pk sterke dieselblok in de XL2 slechts tot een kleine aanpassing aan de motorkap van het toestel. Hoewel Liberty de XLT al in 2010 wilde leveren, zal dit zeker nog twee jaar gaan duren vanwege certificatieperikelen met het motorblok. Volgens Liberty zijn proeven noodzakelijk omdat op ter- 92

94 Flight Design paste een CTLS aan voor gebruik door mindervalide piloten. De Liberty XLT wordt uitgerust met een Brits dieselblok. mijn de levering van loodhoudende vliegtuigbrandstof niet langer gegarandeerd is. De benzine-uitvoering van de XL2 heeft een Teledyne Continental van 125 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 240 km/u. Het tweepersoons toestel heeft een vliegbereik van bijna kilometer.

95 Hawker Beechraft G58 Hawker Beechcraft heeft ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Beechcraft Baron in 2010 een Special Limited Edition Model op de markt gebracht. Het toestel heeft onder meer speciale Hartzell Scimitar high performance propellers en vier speciale kleurenschemaʼs. Om het bijzondere karakter te benadrukken, zijn op de met leer beklede stuurkolommen 14 karaats gouden emblemen aangebracht met speciale logoʼs. Het toestel wordt geleverd met luxe lederen bekleding, Rosenzonneschermen, headsets en airconditioning. De Limited Edition heeft een nuttige lading van 682 kg. Sinds de introductie van de Baron als gemodificeerd Model 95 Travel Air zijn er meer dan varianten verkocht. De huidige G58ʼs zijn uitgerust met 300 pk sterke Teledyne Continental IO- 550 motoren waarmee een kruissnelheid kan worden behaald van 374 km/u. Bij een kruissnelheid van 309 km/u kan een Baron 9 uur onafgebroken vliegen. Veertien karaats gouden emblemen en speciale logo s markeren een halve eeuw Beech G58 Baron. Mistral Engines De Amerikaanse motorproducent Mistral Engines heeft de ontwikkeling van nieuwe voor de luchtvaart ontwikkelde wankelmotoren gestaakt. Als reden noemde de producent het uitblijven van noodzakelijke fondsen voor het certificeren van het 300 pk sterke motorblok. De G-300 motor zou begin 2011 door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten gecertificeerd worden. Mistral Engines werkte al enige tijd aan een serie vloeistofgekoelde wankelmotoren. De G staat hier voor Gasoline, Mogas, Avgas en ethanol. De blokken worden uitgerust met een zogenoemd Digital Engine Management-systeem. Volgens Mistr- Einde oefening voor wankelmotoren in de luchtvaart? 94

96 al zijn wankelmotoren tot 30 procent goedkoper in gebruik dan vergelijkbare benzinevarianten. Bovendien wegen de motorblokken minder en zijn ze erg stil. Al in juli 2009 besloot Mistral de ontwikkeling van de uit vier varianten bestaande G-serie met negen maanden op te schorten, ondanks een extra kapitaalinjectie van 1 miljoen euro. Daarna zouden de certificatiewerkzaamheden voor de G-300 worden hervat. Mooney Aircraft Mooney Aircraft is voornemens de productie te hervatten nadat de fabriek in november 2008 noodgedwongen de deuren tijdelijk sloot als gevolg van de economische crisis. De fabrikant accepteert weer aanbetalingen voor modellen. Mooney is optimistisch over een eventuele doorstart, temeer daar de 26 toestellen die in 2009 op de balans stonden inmiddels allemaal zijn verkocht. Leverbaar met digitale cockpit: de Piper Archer III. Piper Aircraft Piper Archer G500 ProVison Piper Aircraft besloot in 2008 de productie van verschillende modellen te staken, maar zag door een aantrekkende marktvraag nieuwe mogelijkheden voor de Archer. De fabriek besloot daarop het toestel opnieuw in productie te nemen en in 2010 aan te bieden als Archer G500 Pro Vision. Het toestel wordt af-fabriek geleverd met een Garmin G500-cockpit, airconditioning, leren stoelen, een automatische piloot en digitale weerradar. Het toestel haalt kruissnelheden tot 237 km/u bij een vliegbereik tussen 822 en 967 kilometer.

97 Dankzij infrarood is het met Piper Aircraft veiliger vliegen. EVS Piper Aircraft gaat samenwerken met het Amerikaanse bedrijf Forward Vision Systems om twee Enhanced Vision Systems (EVS) systemen geschikt te maken voor gebruik in Pipers van het type Malibu Mirage, Meridian en Matrix. Dankzij het bij EVS gebruikte FLIR (forward-looking infrared) kan ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig worden gevlogen, geland en getaxied. De beelden van EVS kunnen op een apart display worden gepresenteerd of via het primaire vluchtdisplay. PiperSport Piper introduceerde begin 2010 de nieuwe tweepersoons PiperSport. Het vliegtuig wordt in licentie bij het Tsjechische Czech Sport Aircraft (CSA) geproduceerd en wordt via het bestaande dealernetwerk van Piper gedistribueerd. Met de PiperSport gaat Piper Aircraft zich richten op de in Amerika populaire Special-Light Sports Aircraft-klasse (S-LSA), waarin ook Cessna actief is met de C162 Skycatcher. De PiperSport heeft een 100 pk sterke Rotax 912-motor waarmee een maximale snelheid van 220 km/u 96

98 Er zijn drie varianten beschikbaar van de nieuwe Piper: Piper- Sport, Piper- Sport LT (een trainingsversie) en Piper- Sport LTD (luxemodel). mogelijk is bij een vliegbereik van ruim kilometer. Het toestel kan worden afgetankt met zowel vliegtuigbenzine (Avgas) als loodvrije autobenzine, en is voorzien van een digitale cockpit. Standaard wordt een BRS ballistische reddingsparachute meegeleverd, evenals leren stoelen. Warrior III Piper heeft voor een Maleisische vliegopleider een reeks Warrior IIIʼs gebouwd die, dankzij een door Peterson Aviation ontwikkelde kit, ook op autobenzine kunnen vliegen. De kit is al enkele jaren door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten gecertificeerd voor de Warrior en andere PA-28 modellen. Piper leverde in 2009 slechts acht Warrior IIIʼs en enkele Archers III af, maar wilder er in 2010 minimaal honderd bouwen. De fabrikant heeft daarnaast diverse projecten lopen waarbij gekeken wordt naar het gebruik van alternatieve brandstoffen. Replicaʼs Piper Cub icub De door Sportair USA gevoerde icub is een bij Zlin Aviation gebouwde Zlin Cub. Het Tsjechische toestel is geen echte Cub-replica zoals de American Legends of de toestellen van Cubcrafters die Continental blokken voor het brandschot hebben. Bij de icub is dat een 100 pk sterk Rotax 912 ULS-motor. Het nieuws wordt hier echter gevormd door de montage van 97

99 een ipad van Apple op het voorste panel en een iphone G4 voor de passagier. Omdat beide systemen gebruikmaken van dezelfde software, kan het systeem ook voor boordcommunicatie worden gebruikt. Bijzonder is ook dat het toestel wordt geleverd met een aantal voor de iphone en ipad beschikbare luchtvaart- en navigatieapplicaties (zogenoemde apps). AmphibCub American Legend Aircraft Company leverde in 2010 de eerste met drijvers uitgeruste Legend AmphibCub af. Het toestel valt in Amerika onder de S- LSA regelgeving. De door American Legend ontwikkelde Legend Cub is een replica van de beroemde Piper Cub. Het is een volgens dezelfde specificaties gebouwd eenmotorige toestel dat een doorslaand succes in Amerika is. Sinds de invoering van de LSA-regels in 2005, leverde American tot en met eind Legend Cubs af. De fabrikant heeft in de LSA-klasse een marktaandeel van ongeveer 10 procent. In de nieuwe icub zit een tablet pc van Apple. Replica van een Piper Cub op drijvers: de AmphibCub.

100 CubCrafter s Super Sportcub heet sinds 2010 Carbon Cub SS. Carbon Cub SS CubCrafterʼs Super Sportcub heet sinds 2010 Carbon Cub SS. Volgens de fabriek doet die nieuwe naam meer recht aan het goeddeels uit koolstofvezel opgetrokken in- en exterieur van het toestel. De Carbon Cub is de enige S-LSA met een 180 pk sterke CC340-motor voor het brandschot. Het toestel is afgeleid van de succesvolle in 2007 gecertificeerde Sports Cub S2. CubCrafters levert nog twee andere Cub-varianten: de Top Cub en de Cub Ex. CubCrafters neemt in het LSA-klassement de vierde plek in. Eind december 2009 waren er 109 toestellen geleverd. Robin 400 Dankzij een overeenkomst tussen Finch Aircraft en CEAPR wordt de Robin 400 opnieuw in productie worden genomen in Dijon-Darois. Finch-eigenaar Philippe Le Corre wil daarbij aanleunen tegen de bestaande infrastructuur en kennis bij CEAPR, de huidige eigenaar van Robin. Ook wil Le Corre een overeenkomst sluiten met CEAPR om gebruik te mogen maken van diens POA en Part M (spares, continued airworthiness, maintenance, repairs) en het Apex-dealernetwerk revitaliseren. Een aanvraag voor de productiestart is inmiddels bij de Europese luchtvaartinstantie EASA ingediend. Bij groen licht wordt gedacht aan een jaarproductie van honderd tot tweehonderd toestellen. Le Corre is zelf piloot en heeft in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw bij Dassault zijn sporen verdiend. Soloy C206 Mk II De Soloy van Cessna heeft een Europees EASA-certificaat op zak waardoor de standaard aanwezige IO-540-AC1A5 of TIO-540-AJ1A benzinemotor van 300 pk in de C206 mag worden vervangende door een 400 pk 99

101 sterke Rolls Royce 250-B17F turbine met een TBO van uur. Inbouw resulteert in een kruissnelheid van 318 km/u en een vliegbereik van kilometer. Quartz Mountain Aviation De bezittingen van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Quartz Mountain Aviation zijn in maart 2010 onder de hamer gekomen. Quartz herintroduceerde in 2008 de Luscombe 11 Sedan uit 1946 als QM 11E, maar werd uiteindelijk slachtoffer van de recessie. Quartz Mountain sleutelde op dat moment al meer dan tien jaar aan de 11E voordat het toestel aan kopers werd aangeboden. Het originele toestel in staartwieluitvoering werd bij QM omgebouwd naar een neuswielgestuurde versie. Het vierpersoons toestel kreeg vervolgens een 185 pk sterke Teledyne Continental-motor onder de motorkap. QM was tevens de eerste vliegtuigproducent die gebruik maakte van Garminʼs digtale G 950-cockpit. De fabrikant ontving het bewijs van luchtwaardigheid voor de QM 11E in 2007 en wist in 2008 acht toestellen te verkopen. Tot de inventaris behoorden onder meer zeven Luscombe (11E) toestellen en vijf nieuwe vliegtuigmotoren. Ook werden talloze onderdelen geveild, evenals alle mallen en speciale gereedschappen. De Soloy C206 Mk II. Quartz Mountain Aviation ging helaas in 2010 failliet.

102 TB20 Trinidad Daher-Socata introduceerde in 2010 de digitale Garmin G500-cockpit die kan worden ingebouwd in Socata TB20 Trinidad GT-toestellen. De Garmin G500 bestaat uit een liggend beeldscherm dat in twee helften is verdeeld. De linker helft dient voor het weergeven van primaire vluchtgegevens, de rechter als multifunctioneel display. Het G500-systeem kan worden uitgebreid met onder meer Synthetic Vision en digitale vliegkaarten. Ook kan het gekoppeld worden aan de nieuwe GAD 43 automatische piloot van Garmin. De cockpit werd in de loop van 2010 door de Europese luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerd. Socata leverde meer dan TBʼs af. Het toestel biedt plaats aan vier inzittenden en wordt aangedreven door een 250 pk sterke zuigermotor waarmee een kruissnelheid tot ruim 260 km/u mogelijk is. Het vliegbereik van de TB20 ligt op bijna kilometer. Het toestel wordt sinds 2008 alleen nog op bestelling gebouwd. De TB 20 mag worden uitgerust met een digitale Garmin G500-cockpit. 101

103 TCM-SMA De Amerikaanse vliegtuigmotorfabrikant Teledyne Continental (TCM) heeft een licentieovereenkomst gesloten met de Franse dieselfabrikant SMA. Hierdoor kon de SMA SR305-dieselmotor versneld worden geïntroduceerd op de Amerikaanse markt. TCM voerde in 2010 al proeven uit met een motor die in een Cessna 182 was gemonteerd. De Franse fabrikant introduceerde in het voorjaar van 2010 een nieuwe variant van de sinds 2001 gecertificeerde SR305. Deze SR E levert een vermogen van 170 kw (230 pk) en moet zowel Amerikaans als Europees gecertificeerd worden. Van de SR305 zijn slechts 46 exemplaren verkocht. TCM is van plan in 2012 een zescilindervariant op de markt te brengen. Dit nieuwe dieselblok moet 350 pk gaan leveren. De Franse fabrikant SMA introduceerde in het voorjaar van 2010 een nieuwe variant van de sinds 2001 gecertificeerde SR305-dieselmotor. 102

104 Ontwikkelingen helikopters Volgens AVX bieden de coaxiale rotorconstructie en de ducted fans meerdere voordelen. AVX Het Amerikaanse bedrijf AVX Aircraft Company is op zoek naar een investeerder die geld wil steken in een project dat kan leiden tot de vervanging van enkele honderden Amerikaanse militaire helikopters van het type OH- 58D Kiowa Warrior. AVX staat een relatief eenvoudige oplossing voor ogen waarbij grote delen van de romp van de Warrior worden hergebruikt. Door vervolgens een coaxiaal rotorsysteem aan te brengen en ducted fans voor de horizontale aandrijving, ontstaat volgens de initiatiefnemers een helikopter die aan alle operationele eisen voldoet. Volgens AVX biedt de coaxiale rotorconstructie meerdere voordelen. Zo zou een OH-58D/AVX met een gewicht van kg zelfs bij een buitentemperatuur van 35 C kunnen hoveren op een hoogte van ft (1.830 m) zonder dat er sprake is van grondeffect. Ook zou het toestel (vergeleken met vergelijkbare helikopters met een enkele hoofdrotor) maximaal 85 procent van het benodigde motorvermogen nodig hebben om dezelfde lading te kunnen tillen. Bovendien zou de vliegsnelheid van de OH-58D door de ducted fans kunnen toenemen (van 166 km/u naar ongeveer 222 km/u) bij een operationeel vliegbereik van 445 kilometer en een maximale missieduur van circa 3 uur. De onderneming wil daarbij in eerste instantie een bestaande Bell 206 JetRanger ombouwen naar een vliegend AVX-prototype. Het bedrijf is 103

105 van plan de conversiekits uiteindelijk aan te bieden voor 1,5 miljoen dollar per stuk. Voor het ombouwen van een Kiowa wordt vervolgens dollar in rekening gebracht. Oorspronkelijk zou de van de Bell 407 afgeleide Armed Reconnaissance Helicopter (ARH)-70 de Warrior opvolgen, maar een te late levering en een kostenoverschrijding leidden in 2008 tot de ontbinding van het contract. AgustaWestland Grand New AgustaWestland (AW) heeft met de Grand New een nieuwe medium twin helikopter aan het modellenpalet toegevoegd. Aan de buitenkant oogt deze als de sinds 2005 leverbare Grand. In de cockpit wordt echter een totaal andere, digitale wereld aangetroffen met satellietnavigatie, synthetic vision, enhanced vision, terreinwaarschuwing (HTAWS) en een dubbel uitgevoerde autopilot (vier assen) die gekoppeld is aan een state-of-the-art flight management systeem. AW monteerde tevens een Electronic Flight Instrument System en een Integrated Display System dat aan de bemanning en onderhoudspersoneel informatie verstrekt over de technische staat van de helikopter. Voor medische inzet zal het toestel door de Amerikaanse FAA worden gecertificeerd voor het gebruik van ʻnight vision gogglesʼ. De fabrikant heeft meer dan 290 orders voor de Grand opgetekend, inclusief elf Da Vinci-uitvoeringen voor de Zwitsere operator REGA. Deze helikopters krijgen eveneens een op de Grand New gebaseerde cockpit. (Zie ook Luchtvaart 2009). AW heeft inmiddels al meerdere orders voor de Grand New. De Agusta- Westland Grand New heeft een uiterst moderne digitale cockpit 104

106 Bij de langjarige tests om het ijsbestrijdingssysteem voor de AW139 te perfectioneren werd een aangepaste Chinook-helikopter gebruikt. Full Ice Protection System Het Full Ice Protection System (FIPS) voor de AW139 is door de EASA gecertificeerd. Hierdoor mag de AW139 als een van de eerste helikopters vliegen onder omstandigheden waarbij ijsvorming zo goed als zeker is. Aan het door AW ontwikkelde FIPS wordt al sinds 2004 gesleuteld. Bij de langjarige tests om het systeem te perfectioneren werd een aangepaste Chinook-helikopter ingezet. Deze spoot tijdens verschillende vluchten onderkoelde regen op de rotorbladen van de AW139 om de effectiviteit van het FIPS te testen. De fabrikant verwachtte in 2010 twaalf met FIPS uitgeruste AW139ʼs te kunnen afleveren. Participant Bell zou rond juni 2010 een definitief besluit nemen over voortzetting van de deelname in het BA609-tiltrotorproject. Er zijn meer dan tachtig BA609 s besteld, maar Agusta mikt ook op een order van veertig tot vijftig stuks voor de Italiaanse overheid. De wereldwijde afzetmarkt wordt geschat op vijfhonderd toestellen, die elk 29 miljoen dollar per stuk kosten. De tiltrotor moet in 2013 gecertificeerd zijn. AugustaWestland gaat tevens een joint venture aan met het Indiase Tata Sons voor het opzetten van een AW119-productielijn. In India zullen vanaf 2011 jaarlijks dertig AW119ʼs van de band moeten rollen. AW169 AW introduceerde tijdens de Farnborough Airshow 2010 een nieuwe multifunctionele helikopter, de AW169. Het toestel krijgt een maximaal startgewicht van 4,5 ton en wordt tussen de lichtere AW109 en de grotere AW139 gepositioneerd die een maximaal startgewicht hebben van respectievelijk 2,85 en 6,4 ton. De AW169 gaat plaatsbieden aan twee piloten en tien passagiers. De helikopter krijgt twee Pratt & Whitney Canada PW210- turboshaftmotoren, een geavanceerd rotorsysteem, de laatste generatie avionica en de modernste navigatiesoftware. Ook wordt een digitale cockpit aangebracht met een dubbel uitgevoerd flight management systeem en drie grote beeldschermen. Het toestel krijgt een vierassige automatische piloot. Twee grote schuifdeuren moeten het in- en uitstappen vergemakkelijken. Volgens AW wordt daarmee ruimschoots voldaan aan de meest uit- 105

107 eenlopende operationele gebruikseisen. De heli werd tijdens de 2008-editie van de Farnborough Airshow aangekondigd als model XX9. Bij de ontwikkeling van de AW169 is een belangrijke rol weggelegd voor de Britse vestiging in Yeovil. De fabrikant rekent op een markt voor bijna duizend AW169ʼs in de komende twintig jaar. Het toestel moet rond 2015 leverbaar zijn. De multifunctionele AgustaWestland AW169 krijgt een maximaal startgewicht van 4,5 ton. EUROCOPTER EC145 Mercedes-Benz Style Eurocopter en automobielfabrikant Mercedes-Benz hebben in Genève tijdens de zakenluchtvaartbeurs EBACE 2010 een speciale variant van de tweemotorige EC145 voorgesteld. Het interieur van de nieuwe helikopter is geënt op de eveneens nieuwe R-klasse van Mercedes. Eurocopter mikt met de EC145 Mercedes-Benz Style op klanten die voor stijl en klasse gaan. Het toestel heeft onder andere houten plafondpanelen, een scheidingswand tussen cockpit en cabine en een high-end inflight entertainment systeem. De inrichting van de helikopter, die plaatsbiedt aan vier passagiers, werd ontworpen door de Mercedes-Benz Advanced Design Studio uit het Italiaanse Como. Eurocopter voert verschillende VIP-versies, waaronder de EC135 ʻLʼHélicoptère par Hermèsʼ en vijf verschillende ʻStylenceʼ-versies. De modelnaam is hier een samentrekking is van ʻStyleʼ en ʻSilenceʼ 106

108 De EC145 MB-Style leunt qua interieurdesgin aan tegen een luxe Mercedes-Benz. Andrew Winch Designs Ook in Groot-Brittannië krijgen helikopters een personal touch. Het Britse ontwerpbureau Andrew Winch Designs is in samenwerking met jachtbouwer Edmiston en Eurocopter bezig een uitermate luxueuze VIP-variant te ontwikkelen van de tweemotorige EC155 B1 Dauphin die standaard bijna 10 miljoen dollar kost. Binnen het ʻVertical take-off tenderʼ-concept gaat dit toestel plaatsbieden aan vier tot vijf passagiers (tegen dertien in de standaarduitvoering). Winch bedacht in 2008 het winnende ontwerp van het ultiemeʼ jacht voor jachtbouwer Edmiston, na eerder de Super Yacht Range Rover te hebben ontworpen voor dezelfde scheepswerf. De EC155 Dauphin kan in standaarduitvoering twee piloten en dertien passagiers vervoeren bij een kruissnelheid van maximaal 324 km/u. Het maximale bereik ligt rond de 800 kilometer. De EC155 Dauphin is uitgerust met twee turboshaftmotoren van elk pk. 107

109 Andrew Winch Designs ontwikkelt in samenwerking met jachtbouwer Edmiston en Eurocopter een uitermate luxueuze VIP-variant. Eurocopter EC175 SAR-Medevac De EC175 (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten) komt er tevens in SAR/Medevac-uitvoering. Het toestel is niet afhankelijk van grondapparatuur en kan daardoor binnen vijf minuten na een (nood)oproep onderweg zijn. De SAR-versie krijgt een radar van 360 graden, een elektro-optisch systeem en een sterk zoeklicht. Grote bolle zijramen moeten observaties mogelijk maken, terwijl getakeld kan worden met een dubbel uitgevoerde hoist. Twee extra brede schuifdeuren moeten het laden en lossen van brancards vereenvoudigen. Er zijn door veertien afnemers in totaal 114 EC175ʼs besteld. Eurocopter mikt op wereldwijde certificatie in 2011, gevolgd door de eerste leveringen in De SAR/Medevac-versie van de nieuwe EC175 komt in 2012 op de markt.

110 Eurocopter EC225 Voor de EC 225 heeft Eurocopter een systeem ontwikkeld waardoor het toestel kan worden ingezet als brandbestrijder. Hiertoe kan in de cabine een tank worden aangebracht die liter blusmiddel kan bevatten. De tank kan met een flexibele slurf worden gevuld, terwijl de helikopter stil boven het water hangt. Het hele systeem (slurf, tank en waterafwerpmechanisme) kan in minder dan twintig minuten worden aangebracht of verwijderd. De nationale reddingsdienst van Zuid- Korea (119 Rescue Service) gaat als eerste gebruikmaken van een EC225 die met deze voorziening is uigerust. De EC225 kan ook gebruikt worden voor het bestrijden van bosbranden. Eurocopter voert experimentele vluchten uit waarbij gefingeerde signalen van het nieuwe Europese vluchtnavigatiesysteem Galileo worden opgevangen. GATE Eurocopter heeft met een EC145 navigatie- en precisievluchten uitgevoerd waarbij gebruik werd ge maakt van gefingeerde signalen van het nieuwe Europese vluchtnavigatiesysteem Galileo dat momenteel ontwikkeld wordt. De proeven vonden plaats in het kader van het Galileo Test and Development Environment-programma (GATE). Er werden in samenwerking met het Duitse bedrijf Funkwerk Avionics op zes bergtoppen antennes geplaatst om de Galileo-satellietsignalen (zogenoemde ʻpseudolitesʼ) te simuleren. Om de potentie van het systeem aan te tonen, werd een met een transponder uitgeruste gewonde brandweerman opgespoord en gered nadat diens signaal door de helikopter was gelokaliseerd. Tijdens de vlucht in Berchtesgaden activeerde de piloot tevens een door Eurocopter ontwikkeld synthetic vision systeem waarbij gebruik gemaakt wordt van het ʻtunnel in the skyʼ-principe. Hierbij verschijnt het door de piloot geplande vluchtpad op het primaire display. Euro- 109

111 copter noemt dit systeem Pilas (Pilot Assistance System), maar feitelijk is het de helikoptertoepassing van ʻhighway in the skyʼ. Pilas kan dienen als virtuele copiloot waarbij, mede dankzij synthetic vision, gevaarlijke situaties vermeden kunnen worden bij vluchten op geringe hoogte. BVI Nieuw vormgegeven rotorbladen moeten bijdragen aan minder geluidsoverlast die ontstaat wanneer de tip van een rotorblad in de luchtwervelingen komt van een ander rotorblad. Met deze rotorvorm kan het geluid dat door blade-vortex interactions (BVI) wordt veroorzaakt, met 3 tot 4 db worden teruggedrongen. Prettig neveneffect: de bladen verbeteren de prestaties van de helikopter. De experimentele rotorbladen zijn aangebracht op een EC155 die er al meer dan 75 uur mee gevlogen heeft. eco2avia Eurocopter heeft een hybride concept ontwikkeld met twee kleine dieselmotoren en een elektromotor van Ecomotors International die de hoofd- en staartrotor aandrijven. Beide dieselblokken verbruiken volgens Eurocopter tot 30 procent minder brandstof dan bekende turbovarianten. Dit kan oplopen tot 50 procent als efficiënt met de boordaccuʼs wordt omgesprongen. De helikopter gaat plaats bieden aan zes personen en wordt liefkozend onder het eco2avia label geplaatst. Volgens Eurocopter leiden nieuw vormgegeven rotorbladen tot minder geluidsoverlast. Dit hybride model wordt volgens Eurocopter de helikopter van de toekomst. (Foto Ruud Vos)

112 Brazilië Eurocopter en Helicópteros do Brasil-Helibras zijn in het Braziliaanse Itajuba begonnen met de bouw van een nieuwe fabriek waar de vijftig EC725 s gebouwd gaan worden die eind 2008 door de Braziliaanse strijdkrachten werden besteld. Helibras heeft al ervaring met het assembleren van Eurocopter s AS350 Ecureuil. De Chileense dochteronderneming Cono Sur verkocht overigens tijdens de Fideae Air and Space Show 2010 zeven helikopters aan overheidsinstellingen en privépersonen. Een eenmotorige Eurocopter AS350 B3 slaagde er in alpinisten op een hoogte van meter uit hun benarde positie te bevrijden. Russisch trainingscentrum Eurocopter gaat in het westen van Siberië een nieuw opleidingscentrum bouwen dat in 2010 in gebruik wordt genomen. De school zal onderbracht worden bij UTair die een vloot heeft van meer dan tweehonderd helikopters, waaronder de AS350B3, AS-355N en BO-105. De toestellen worden ingezet voor onder meer het controleren van pijpleidingen, VIP-transport en ambulancediensten. Het bedrijf is tevens officieel onderhoudscentrum voor Eurocopter in de Russische regio. UTair wordt in 2012 ook de eerste klant van de nieuwe tweemotorige EC 175 waarvan de onderneming er in 2008 vijftien bestelde met opties voor eenzelfde aantal. Bergreddingen Een reddingshelikopter van charteroperator Fishtail Air uit Nepal heeft naar alle waarschijnlijkheid de hoogste bergredding ooit uitgevoerd, door op 29 april 2010 drie gestrande Spaanse bergbeklimmers met een eenmotorige AS350 B3 van een hoogte van meter naar een lager gelegen basiskamp te vervoeren. Het trio zat op dat moment al 36 uur vast op de Mount Annapurna. Bij de reddingsoperatie werd een hulpverlener aan een

113 200 honderd meter lange lijn naar beneden gelierd. De alpinisten werden vervolgens naar een lager gelegen basiskamp op vier kilometer hoogte gevlogen. De redding werd uitgevoerd in samenwerking met Air Zermatt uit Zwitserland dat de piloot en de redder/berggids leverde. Op 25 april 2010 werden eveneens met hulp van een deels Zwitserse helikopterbemanning vier Koreaanse klimmers en drie Nepalese Sherpa s in veiligheid gebracht, Deze groep was op een hoogte van meter in moeilijkheden gekomen op de Mount Manaslu. heli15 SIKORSKY S-61T Sikorsky mag voor de Amerikaanse overheid 110 oude S-61/H-3ʼs ombouwen tot S-61T. Sikorsky gaat deze helivloot voorzien van composiet rotorbladen, een digitale cockpit en nieuwe kabelbomen. Ook wordt het maximale startgewicht met 600 kg verhoogd en zullen de prestaties in hoog gelegen, warme gebieden verbeteren. De eerste vier S61-Tʼs bevinden zich inmiddels in Afghanistan, waar ze door de Amerikaanse ambassade worden ingezet voor het vervoer van personen en vracht. Het testprogramma met drie S-76D helikopters verloopt voorspoedig. De eerste productieromp wordt binnenkort door Aero Vodochody uit Tsjechië geleverd. SAR S-92 Sikorsky mag 24 SAR S-92ʼs leveren voor inzet in Engeland en Schotland. De order is een gevolg van het besluit van de Britse Ministeries van Defensie en Transport om het Soteria-team (bestaande uit CHC, Thales, Sikorsky en de Royal Bank of Scotland) aan te wijzen als leverancier voor de nieuwe SAR-helikopters. Het Air Knight-consortium (British International Helicopters, Lockheed Martin en VT) dat de EC225 aanbod, vist daardoor De Sikorsky S61/H3 wordt opgewaardeerd tot 61-T.

114 De SAR S-92 gaat in Engeland en Schotland de Westland Sea Kings vervangen. achter het net. De SAR S-92 gaat de Westland Sea Kings vervangen. Met een kruissnelheid van km/u is de Sikorsky bijna 30 procent sneller dan een Sea King. In SAR-uitvoering herbergt de S-92 vier bemanningsleden en kan die tien passagiers meenemen. De Britse versies krijgen FLIRsensoren. Tevens zullen de cockpits worden ingericht voor het gebruik van nachtzichtapparatuur. Op termijn zullen de toestellen onder civiel commando op vier Britse marine- en acht luchtmachtbases worden gestationeerd. Ongeveer een kwart van de bemanningsleden zal daarbij een militaire rang hebben. CHC Search and Rescue voert sinds 2007 onder een speciaal contract met vier S-92ʼs missies uit vanaf Stornoway (Schotland) en Sumburgh (Shetland Eilanden). Dat deze in een behoefte voorzien, blijkt uit de cijfers: 295 SAR-missies in 2009, waarbij Stornoway met 183 reddingsmissies de kroon spande. Naar verwachting zullen de eerste SAR S- 92ʼs vanaf 2012 het huidige viertal komen versterken. De S-92 is sinds eind 2004 leverbaar. Met de 105 geleverde toestellen is meer dan uur gevlogen. De helikopters vliegen gemiddeld 150 uur per maand. Koploper is een vroege S-92 die meer dan uur gevlogen heeft; twaalf andere toestellen hebben elk meer dan uur opgetekend. (Foto Stephen Branley) X-2 De experimentele Sikorsky X-2 heeft helikoptergeschiedenis geschreven door een voorwaartse snelheid op te tekenen van 311 km/u. Daarmee werd de helikopter met contraroterende hoofdrotors een van de snelste helikopters van dit moment. Tijdens proefvluchten bleek het toestel te snel voor de begeleidende Sikorsky S-76, die niet sneller kan dan 288 km/u. 113

115 De experimentele Sikorsky X-2 haalt inmiddels een snelheid van 482 km/u. Kort daarna werd de snelheid opgevoerd naar ruim 335 kilometer km/u. Uiteindelijk moest het toestel, dat uitgerust is met twee LHTEC T800 turboshaftmotoren, een topsnelheid kunnen halen van meer dan 465 km/u. Eigen helikopterindustrie Emiraten De Verenigde Arabische Emiraten gaan een eigen helikopterindustrie op poten zetten. De in Dubai gevestigde investeringsmaatschappij Perla Group International heeft met het oog hierop het in Oekraïne gevestigde DB Aerocopter gekocht. DB Aerocopter uit Poltava bouwt sinds de negentiger jaren van de vorige eeuw lichte helikopters die plaatsbieden aan twee personen. Van de meest recente versie, de in 2007 geïntroduceerde AK1-3, zijn inmiddels negentig exemplaren geleverd. Het toestel wordt aangedreven door een viercilinder Subaru-zuigermotor. Naar verwachting worden in 2010 ongeveer 130 helikopters afgeleverd terwijl DB in gesprek is met Brazilië voor de levering van nog eens 200 toestellen. Een nieuwe AK1-3 kost ongeveer dollar. De AK1-2 zal in de Verenigde Arabische Emiraten worden geproduceerd. 114

116 Enstrom Helicopter Enstrom verkocht in 2009 maar vijf helikopters en was mede daardoor gedwongen zeventig medewerkers te ontslaan. Begin 2010 lijkt keerde het tij toen een order van zestien Enstrom 480B-helikopters voor de Thaise marine binnenkwam. Kort daarna bestelde ook de Japanse luchtmacht dertig Enstroms. De 480B wordt aangedreven door een Rolls-Royce 250- C20W turboshaftmotor met een vermogen van ruim 270 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 225 km/u bij een vliegbereik van 685 kilometer. Het toestel biedt plaats aan maximaal vijf personen. RUSSISCHE HELIKOPTERS Russian Helicopters Russian Helicopters Joint Stock Company (JSC) is een in 2006 opgericht samenwerkingsverband van de helikopterproducenten Kazan, Mil Moscow en Kamov. Het bedrijf wil in Europa een nieuwe afzetmarkt vinden. De Russische helikopterindustrie begint daarbij aardig op stoom te komen. Werden in 2008 bijvoorbeeld 169 helikopters afgeleverd, in 2009 waren het er 186 (plus 9 procent). Vergeleken met 2004, toen er slechts 85 helikopters werden geleverd, is sprake van een gestage groei. Ook wordt een toenemend aantal heliʼs uitgerust met Westerse motoren, waaronder de nieuwe Ka-62 die Turbomeca Ardiden 3G -aandrijving krijgt. Russian Helicopters ziet ook exportmogelijkheden voor de Kazan Ansat en Mi-38. De Kazan Ansat is een lichte tweemotorige multifunctionele helikopter. Kazan Ansat De Kazan Ansat wordt gepresenteerd als een lichte tweemotorige multifunctionele helikopter die in standaarduitvoering plaatsbiedt aan een piloot en negen passagiers. Wanneer de stoelen worden verwijderd, kan de helikopter kg vracht vervoeren. Wordt gebruik gemaakt van een ʻslingʼ voor het vervoeren van externe lading, dan mag de vracht kg we-

117 gen. De exportversie van de Ansat heeft twee Pratt & Whitney PW207-turboshaftmotoren die elk 561 pk continu leveren en 630 pk tijdens de start. Het toestel haalt een kruissnelheid van 280 km/u bij een bereik van 635 kilometer. De maximale vlieghoogte bedraagt m meter. De Kamov Ka- 28 wordt naar veel landen geëxporteerd. Kamov Ka-28 Kamov leverde eind 2009 de eerste drie van in totaal negen bestelde Ka- 28ʼs af bij de Chinese marine. Het toestel is de exportvariant van de Ka-27 ASW die is uitgerust met twee pk sterke TV3-117VMAR-turboshafts. De Chinese marine bestelde in 1998 al vijf Ka- 28ʼs voor onderzeebootbestrijding en drie stuks voor reddingsoperaties op zee. De Ka-28 biedt plaats aan drie bemanningsleden en twee tot drie specialisten en kan tot kg lading vervoeren bij een kruissnelheid van 205 km/u. Het vliegbereik is afhankelijk van het type operationele inzet, maar ligt rond de 980 kilometer. De Ka-28 wordt gebouwd bij Kumertau Aviation dat sinds de eeuwwisseling 33 Ka-28ʼs leverde aan China, India, Vietnam, Syrië, Joegoslavië en Cuba. Kamov Ka-32A11BC De Kamov Ka-32A11BC is door de Europese luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerd voor Europees gebruik. Het certificaat voor de tweemotorige helikopter met coaxiale hoofdrotorbladen is ontleend aan de Canadese licentie. Door de EASA-certificatie mag de helikopter commercieel ingezet worden. Het toestel mocht al met een speciaal bewijs van luchtwaardigheid commercieel worden ingezet voor onder meer bosbrandbestrijding en de controle van hoogspanningsleidingen. 116

118 De Kamov Ka-32A11BC biedt plaats aan twee piloten en maximaal vijftien passagiers. De Kamov Ka-32 wordt bij Kumertau Aviation Production Enterprise gebouwd. De helikopter biedt plaats aan twee piloten en vijftien passagiers. De vrachtversie kan 5 ton lading vervoeren, waarvan 3,7 ton in het vrachtruim. Het toestel is uitgerust met twee Klimov TV3-117VMA-turboshaftmotoren van pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 230 km/u. Het vliegbereik bedraagt ongeveer 670 kilometer. Met extra brandstof ligt het vliegbereik rond kilometer bij een maximale missieduur van ruim zes uur. Er vlogen al verschillende Ka-32 varianten in Spanje, Portugal, en Zwitserland. De grootste gebruiker is Korea die meer dan zestig Ka-32ʼs gebruikt voor onder meer bosbrandbestrijding en kustwachttaken. Kamov Ka-62 De nieuwe tweemotorige Kamov Ka-62 kan dankzij een overeenkomst tussen Russian Helicopters en de Franse Safran-groep worden uitgerust met Turbomeca Ardiden 3G-turboshafts. De Ka-62 kan kg vracht vervoeren of maximaal zestien passagiers. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van kg. Beide motoren leveren pk (take-off) en pk continu. Het toestel krijgt een vliegbereik van ruim 600 km, een kruissnelheid van 270 km/u en wordt aangeboden voor onder meer de olieindustrie, bevoorradingsvluchten en ambulancetaken. De multifunctionele helikopter is een civiele uitvoering van de militaire Ka-60. In 2009 sloten Turbomeca en Russian Helicopters al een overeenkomst voor de levering van Arrius 2G1-motoren voor de tweemotorige Ka-226T met twee contraroterende hoofdrotors. Eerder werden al overeenkomsten gesloten voor het leveren van Turbomeca Arrius 2F-motoren voor de nieuwe Mi-34 Sapsan (zie ook Luchtvaart 2010). 117

119 De Kamov Ka-62 heeft Turbomeca Ardiden 3G turboshaftmotoren. De Mil Mi-8 is een middelzware transporthelikopter met een startgewicht van 12 ton.

120 Mil Mi-8/17M Russian Helicopters is in 2010 begonnen met een moderniseringsprogramma van de middelzware Mi-8 transporthelikopter, waarna deze in 2013 leverbaar moet zijn. Het toestel, waarvan er meer dan twaalfduizend zijn gebouwd, is sinds 1967 in actieve dienst bij onder meer de Russische luchtmacht. De kern van het moderniseringsprogramma wordt gevormd door een nieuwe digitale cockpit. Russian Helicopters gaat hiervoor de IBKV-17 cockpit gebruiken die momenteel al in de Mi-38 wordt ingebouwd. Deelnemers aan het moderniseringsprogramma zijn Transas, Russian Avionics en het Ramenskoye Instrument Plant Design Bureau. Na de upgrade moet de helikopter als Mi-8/17M tot 2020 meekunnen. De Mil Mi- 8 heeft een startgewicht van 12 ton. Het toestel is uitgerust met twee Klimov-turboshaftmotoren met een vermogen van pk elk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik van 450 kilometer. De Mi-8 kan 24 passagiers of 3 ton vracht vervoeren en is wereldwijd aan vele tientallen militaire en civiele gebruikers verkocht. De civiele variant van de Mi-171S biedt plaats aan 26 passagiers. Mi-171S Airfreight Aviation uit de Verenigde Arabische Emiraten heeft twintig Mi- 171S transporthelikopters besteld. De middelzware tweemotorige helikopter kan 4 ton vracht of 37 militairen vervoeren. De civiele variant biedt plaats aan 26 passagiers. Het toestel kan met een maximaal startgewicht van 12 ton ook worden ingezet als ambulancehelikopter en kan dan twaalf patiënten op stretchers vervoeren. Met de Mi-171S is een kruissnelheid mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik tussen 610 km en (met extra brandstoftanks) kilometer. Van de meer dan honderd Mi-171ʼs in het Midden-Oosten zijn er zeventig afgenomen door Airfreight Aviation die de helikopters ook onderhoudt.

121 De exportversie van de Mi-38 heeft twee Prat & Whitney PW-127T/S turboshaftmotoren. Mi-38 De Mi-38 wordt aangeboden als middelzware tweemotorige multifunctionele helikopter die in standaarduitvoering plaats biedt aan twee piloten en dertig passagiers. De vrachtversie kan intern 5 ton vracht vervoeren. Wordt alleen de sling gebruikt, dan kan er 7 ton mee. De exportversie heeft twee Pratt & Whitney PW-127T/S turboshafts die tijdens de start elk pk leveren. Het toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 275 km/u bij een bereik van km op een maximale vlieghoogte van meter. Bosbrandbestrijders Russian Helicopters heeft permanent drie helikoptertypes beschikbaar voor bosbrandbestrijding. Naast de Kamov Ka-32A11BC zijn dat de Mi- 171 en de Mi-26T. De Mi-26T kan 19,6 ton water afwerpen in 15 seconden. Het toestel kan, wanneer het op een hoogte van een meter stil hangt, de bucket vervolgens in 10 seconden weer herladen. De Korshun wordt ontwikkeld voor de middellange afstand. UAVʼs Russian Helicopters gaat drie onbemande helikopters ontwikkelen, de Korshun, de Ka- 117 en de Ka-135. De helikopters worden bestemd voor een breed scala aan taken waaronder observatie, vrachtvervoer en het uitvoeren van speciale missies. De Korshun wordt ontwikkeld voor de middellange afstand. Het 500 kg zware toestel krijgt een bereik van 300 km, waarover het een lading van 150 kg kan vervoeren bij een snelheid van

122 Inspiratie Neem nu een abonnement op het grootste, meest complete en meest actuele luchtvaarttijdschrift van Nederland en België. Kies voor een eenmalige korting of een luxe verzamelband als welkomstcadeau. Twaalf keer per jaar alle ins and outs over je hobby, dat is Piloot en Vliegtuig. Ga snel naar en meld je aan! DE MOTOR ACHTER JE PASSIE

123 km/u. De Ka-135 wordt uitgerust met een coaxiaal rotorsysteem. Dit 300 kg zware toestel wordt voorzien van een zuigermotor waarmee een snelheid van 170 km/u kan worden bereikt. De Ka-135 kan een lading van 100 kg over maximaal 100 km transporteren. De groter uitgevoerde Ka-117 krijgt een vliegbereik van meer dan 400 kilometer. SIMULATORS Frasca Frasca International bouwde voor de Bristow Group een gecertificeerde full flight simulator (FFS) voor de S-92. Deze FFS mag ingezet worden op de levels B, C en D en wordt over zes assen elektrisch bewogen. Het blikveld in de cockpit bedraagt dankzij het TruVision Global dome-systeem en LCOS-projectoren 220 x 70 graden. Er kan geput worden uit meerdere uitermate gedetailleerde visuele databases. De FFS wordt geleverd met een echte S-92 cockpit, dan wel een gesimuleerde versie. De Ka-135 wordt uitgerust met een coaxiaal rotorsysteem en krijgt in de toekomst gezelschap van de Ka-117. Sikorsky-CAE Volgens CAE vindt ongeveer een kwart van alle helikopterongevallen plaats tijdens trainingsvluchten. De simulatorgigant wil dat aantal met de CAE 3000 Series drastisch terugdringen. De fixed base simulator is voorzien van het Tropos-6000 zichtsysteem dat getoond wordt op een scherm met een blikveld van 220 x 80 graden. Vliegbewegingen worden gesimuleerd door een platform met een bewegingsvrijheid van 3 graden. Het accent ligt daarbij op het creëren van dynamische omstandigheden zoals die voorkomen bij de offshore industrie. De prijs van een CAE 3000 begint bij 4 miljoen dollar, maar kan oplopen tot 10 miljoen dollar. 122

124 Frasca International bouwde voor de Bristow Group een gecertificeerde full flight simulator voor de S-92. Sikorsky en CAE bouwden een geavanceerde simulator om het aantal ongevallen met helikopters terug te dringen.

125 DIGITALE COCKPITS Garmin G500H Zowel Garmin als Avidyne komen met helikoptervarianten met geavanceerde glass panel displays. Bij Garmin is dit de G500H. Het dubbel uitgevoerde display is speciaal ontwikkeld voor helikopters, wat onder meer blijkt uit een database met meer dan heliports en ruim dertigduizend objecten in het Helicopter Terrain Awareness and Warning System (HTAWS). Garmin ontwikkelde ook de helicopter synthetic vision technology. De G500H kan worden gekoppeld aan XM WX Satellite Weather (Nexrad). Beelden afkomstig van forward looking infrared (FLIR) en andere video- en camerabronnen kunnen eveneens getoond worden. HTAWS kan tevens als upgrade aangeschaft worden voor de GNS 430W/530W-cockpit. Bell Helicopter richtte inmiddels een Bell 407 in met deze digitale cockpit. Avidyne EX600 MFD Avidyne betreedt de helikopterarena met het EX600 Multi-Function Display (MFD) dat kan communiceren met Honeywells-terreinwaarschuwingssysteem HTAWS, de RDR 1400 kleurenweerradar en beperkt Search & Rescue Radar System. De producent bracht in de loop van 2010 de eerste EX600 MFD aan in een Eurocopter A-Star 350B. Bell Helicopter richtte inmiddels een Bell 407 in met de digitale Garmin G500H-cockpit. 124

126 Avidyne plaatste in 2010 de eerste EX600 Multi-Function Display in een Eurocopter A-Star 350B.

127 Ontwikkelingen militaire luchtvaart A319 ACJ voor Luftwaffe De Duitse regering nam in het voorjaar van 2010 de eerste van twee Airbus A319 Corporate Jetliners (AJCʼs) in ontvangst. Het toestel werd in negen maanden tijd omgebouwd bij Lufhansa Technik en is na aflevering ondergebracht bij het Flugbereitschaft des Bundesministeriums der Verteidigung (BMV). Beide AJCʼs krijgen een flexibele VIP-zone (twaalf passagiers) en een zogenoemd ʻdelegation areaʼ met stoelen. Dit laatste deel van de cabine kan worden ingericht voor het vervoer van gewonden, terwijl de VIPzone kan worden omgebouwd tot intensive care unit met beademingsapparatuur. Ook zijn de cabines aangepast aan gebruik voor minder valide passagiers. Beide toestellen krijgen een beveiligd communicatiesysteem voor het gebruik van telefoon, fax, internet en . Door het inbouwen van vier extra brandstoftanks kunnen de A319ʼs non-stop van Berlijn naar Washington of Beijing vliegen. De Duitse Luftwaffe kocht eerder een kwartet tweemotorige Bombardier Global 5000-jets Deze vier vliegtuigen moeten samen met beide A319ʼs de bestaande vloot van Challenger 601ʼs gaan vervangen. Binnen een speciaal squadron zullen de toestellen worden ingezet voor VIP-transport en Medical Evacuation (MedEvac)-missies. Ook werden twee ex-lufhansa A ʼs aangeschaft. Deze werden in de loop van 2010 eveneens bij Lufthansa Technik omgebouwd. De Duitse regering nam in het voorjaar van 2010 de eerste van twee Airbus A319 Corporate Jetliners in ontvangst. 126

128 EADS North America gaat met Northrop Grumman toch weer meedingen naar de megaorder in het kader van het tankermoderniseringsprogramma van de U.S. Air Force. Deze Alenia Aermacchi MB-339CM is het zevenduizendste gebouwde vliegtuig sinds de oprichting in EADS KC-45 EADS North America heeft samen met haar Amerikaanse partner Northrop Grumman besloten toch weer mee te dingen naar de megaorder in het kader van het tankermoderniseringsprogramma van de U.S. Air Force (USAF). De fabriek heeft met het oog daarop op een KC-X Request for Proposal ingediend bij de Amerikaanse luchtmacht. De USAF gunde EADS in 2008 de order voor 179 tankers. Deze werd later ingetrokken na felle protesten van concurrent Boeing. EADS houdt bij het nieuwe aanbod een eerder gedane toezegging staande: een nieuwe fabriek in Mobile (Alabama) waar zowel de KC-45 als de A330 gebouwd kan worden. De KC-45 is een aan de Amerikaanse eisen aangepaste A330 Multi Role Tanker Transport (MRTT) waarvan inmiddels 28 exemplaren zijn geleverd. Alenia Aermacchi c/n7000 Het 7.000ste door de Italiaanse vliegtuigbouwer Alenia Aermacchi gebouwde toestel is een MB-339CM. Dit toestel maakte eind september 2009 de eerste testvlucht ter voorbereiding op aflevering bij de Koninklijke Maleisische Luchtmacht. Het toestel is het zesde op rij dat wordt afgeleverd aan Maleisië onder een in 2006 getekend contract. Alenia werd in 1913 opgericht als Nieuport-Macchi.

129 ATR De Royal Thai Air Force beschikt over vier ATR72-500ʼs in VIP-uitvoering. De luchtmacht gebruikt het toestel onder meer voor het vervoer van de Thaise Koninklijke familie, regeringsfunctionarissen en hoge militairen. De toestellen hebben een luxe interieur en een passagiersdeur aan de voorzijde. Deze optie komt niet voor bij de standaarduitvoering. Het viertal werd in 2007 besteld. BOEING Phantom Eye Boeing Phantom Works heeft een nieuw onbemand spionagevliegtuig ontwikkeld, de Phantom Eye. Het toestel kan non-stop vier dagen vliegen bij een kruissnelheid van ongeveer 280 km/u. Het toestel heeft een spanwijdte van 46 meter, krijgt een nuttige lading van 200 kg en wordt aangedreven door twee propellermotoren die elk 150 pk leveren dankzij waterstofaandrijving. Na grondproeven en taxitests bij NASA op Edwards Air Force Base moet het toestel begin 2011 voor het eerst vliegen. Ook militaire bevelhebbers laten zich in luxe vliegtuigen als de ATR vervoeren. De Boeing Phantom Eye kan vier dagen onafgebroken vliegen.

130 Boeings B-1B Lancer is een strategische bommenwerper met intercontinentaal vliegbereik. B-1B Lancer De B-1B Lancer is binnenkort een kwart eeuw in dienst bij de Amerikaanse luchtmacht. Hoewel de viermotorige Lancer oorspronkelijk ontwikkeld werd als opvolger van de achtmotorige B-52, wordt het toestel sindsdien ingezet naast de inmiddels hoogbejaarde bommenwerper. De B-1A werd rond 1975 ontworpen, maar verder dan vier vliegende prototypes kwam men destijds niet, waarna de bouw werd stopgezet. Pas in 1981 werd het programma onder president Reagan weer opgepakt met de B-1B. Het eerste productietoestel vloog in 1984, waarna in mei 1988 de laatste werd gebouwd. Van de honderd geleverde Lancers vliegen er nu nog 66. De strategische bommenwerper heeft een intercontinentaal vliegbereik en kan een snelheid van Mach 1,2 halen wanneer op zeehoogte gevlogen wordt. mil6b C-17 Globemaster III Na de eerste aflevering in juli 2009 is ook de tweede voor de NATO Airlift Management Organization (NAMO) C-17 Globemaster III afgeleverd. Het toestel wordt ingezet door de Heavy Airlift Wing (HAW) van het Strategic Airlift Capability (SAC). Nederland is een van de twaalf deelnemers in dit programma en tekende voor een jaarlijks gebruik van vijfhonderd vlieguren. De eerste C-17 werd half juli 2010 afgeleverd; de derde Globemaster volgde kort daarna. De Verenigde Arabische Emiraten hebben bij Boeing zes C-17 Globemaster IIIʼs besteld. De eerste vier toestellen worden in 2011 geleverd. De overige twee een jaar later. Ook het Britse Ministerie van Defensie heeft opnieuw een Boeing C-17 Globemaster III voor de Royal Air Force (RAF) besteld voor aflevering in december Met zes C-17ʼs is door de RAF al meer dan vijftigduizend uur gevlogen. Het zeven- 129

131 Er zijn ruim 220 C-17s in gebruik waarvan 193 bij de Amerikaanse luchtmacht. de toestel zal op Brize Norton in Oxfordshire worden gestationeerd. Er zijn ruim 220 C-17ʼs in gebruik, waarvan 193 bij de Amerikaanse luchtmacht. De overige negentien zijn in handen van internationale afnemers. Onder die gebruikers bevindt zich ook de luchtmacht van Qatar. Die ontving in 2009 een tweede Globemaster. Qatar bestelde in 2008 twee C 17 s met een optie voor nog eens twee stuks. Hummingbird De onbemande A160T Hummingbird van Boeing heeft tijdens proeven aangetoond dat de helikopter in staat is autonoom twee retourvluchten van elk 280 km uit te voeren met een lading van bijna 600 kilogram binnen een door het U.S. Marine Corps vereist schema van zes uur. Ook bleek de A160T een lading van kg te kunnen vervoeren naar een afleverpunt op 140 km van het vertrekpunt. De marine wil de toestellen inzetten voor troepenbevoorrading in afgelegen Afghaanse gebieden. De proeven werden uitgevoerd in opdracht van het U.S Marine Corps Warfighting Laboratory. De Hummingbird van Boeing kan een lading van kg vervoeren. 130

132 Korea bestelde 21 F-15K Slam Eagles. Werd niet geselecteerd: de Boeing C-7A7 in de KC-X tanker contest. F-15K Slam Eagle De eerste van in totaal 21 door de Korea Air Force (ROKAF) bestelde F- 15K Slam Eagles vloog medio april Het met Pratt & Whitney F EEP turbofans uitgeruste toestel is een in technologisch opzicht sterk opgewaardeerde variant van de F-15 E. De toestellen werden besteld onder het zogenoemde Next Fighter II-contract en moeten tot 2040 meegaan. Boeing leverde eerder onder het Next Fighter I-contract tussen 2005 en 2008 veertig F-15Kʼs af aan Korea. Deze toestellen zijn uitgerust met een General Electric F turbofan. KC-7A7 Boeing kwam in de loop van 2009 met een nieuw alternatief om de U.S. Air Force over de streep te trekken in de KC-X tanker contest. De fabrikant wilde naast de KC-767 nu ook een tanker aanbieden op basis van de 777, de KC-7A7. Vergeleken met de huidige KC 135 kan de KC procent

133 meer brandstof vervoeren, drie keer zoveel vracht en vijf keer zoveel passagiers. De KC-7A7 zou, vergeleken met de Airbus A330-KC45A, zelfs 23 procent meer brandstof, 44 procent meer vracht of 42 procent meer passagiers kunnen vervoeren in een meer betrouwbaar en technologische geavanceerder airframe, aldus Boeing. In de loop van 2010 besloot Boeing af te zien van dit initiatief en zich te richten op de 767 die nu wordt aangeduid als Multi Mission NewGen Tanker (zie ook het hoofdstuk Nieuwe vliegtuigen). Simulator C130 AMP Boeing heeft de eerste van drie C-130 Avionics Modernization Program (AMP) simulators afgeleverd op Little Rock Air Force Base. De full motion simulator was nodig omdat de eerste van honderd te moderniseren C-130 vrachtvliegtuigen voor de Amerikaanse Air Force Reserve Command en de Air National Guard beschikbaar komen. Tijdens de AMP-conversie worden alle analoge instrumenten verwijderd en vervangen door zes digitale beeldschermen en een digitaal vluchtmanagementsysteem. In AMP-uitvoering zal de C-130 over dezelfde cockpit beschikken als de Next Generation Boeing 737. Speciale simulators moeten bemanningen voorbereiden op het vliegen met de vernieuwde C

134 De Franse vliegtuigbouwer Daher- Socata mag voor het Franse Ministerie van Defensie onder meer 28 Embraer 121 Xingu s uitrusten met een nieuwe digitale cockpit. Daher-Socata De Franse vliegtuigbouwer Daher-Socata mag voor het Franse Ministerie van Defensie 28 Embraers van het type Embraer 121 Xingu uitrusten met een nieuwe digitale cockpit. De opdracht werd verleend na succesvol verlopen tests met twee eerder omgebouwde Xinguʼs. De modernisering vindt plaats ten behoeve van de École de lʼaviation in Avord. Onderdeel van het moderniseringsprogramma is het vervangen van de traditionele cockpit en het aanbrengen van twee Sagem Avionics ICDS-10 primary flight displays en een ICDS-10 multifunction display. Ook worden een Garmin GNS 430 navigatie-/communicatiesysteem, een Garmin SL30 communicatie- en navigatieset en een Garmin GTX 330D Mode S-transponder aangebracht. Mogelijk worden alle 39 Xinguʼs omgebouwd die de Franse defensie sinds 1982 gebruikt. Het bedrijf mag ook 26 TBM 700ʼs op een hoger plan tillen die nu nog zijn uitgerust met analoge cockpits. De eenmotorige turbopropvliegtuigen krijgen een Garmin G1000-cockpit met twee primaire beeldschermen en een multifunctioneel display. Ook krijgt elk toestel een Apibox Flight Data Recorder en worden voorzieningen aangebracht om informatie over het weer onderweg te kunnen ontvangen. Gelijktijdig met het aanbrengen van de nieuwe cockpit wordt het interieur vervangen. De TBMʼs zijn ondergebracht bij de luchtmacht (14), de landmacht (10) en bij het CEV Flight Test Center (2). De operatie moet in 2014 voltooid zijn.

135 EMBRAER Super Tucano De Chileense luchtmacht heeft in 2010 bij Embraer de eerste vier van twaalf in augustus 2008 bestelde Super Tucanoʼs in ontvangst genomen. Met de toestellen zullen onder meer piloten worden opgeleid en drugstransporten worden bestreden. Ook de Dominicaanse Republiek kon in 2010 de eerste twee van acht bestelde Super Tucanoʼs in Sao Jose dos Campos komen ophalen. Embraer verkocht in totaal 173 Super Tucanoʼs. De Braziliaanse luchtmacht vliegt inmiddels met 83 van deze Embraers. Embraer verkocht in totaal 173 Super Tucano s. KC-390 Embraer gaat ontwerpaanpassingen doorvoeren bij het nieuwe transporten tankvliegtuig KC-390. Het in april 2007 geïntroduceerde toestel krijgt onder meer een grotere spanwijdte. De Braziliaanse fabrikant mikt op een marktbeschikbaarheid in Embraer besloot de KC-390 te ontwikkelen nadat de Braziliaanse luchtmacht een intentieverklaring tekende voor 23 toestellen. De KC-390ʼs vervangen daar dertig C-130ʼs van Lockheed Martin. Bij recent gepresenteerde projectplannen bleek de spanwijdte met 1,1 meter toegenomen te zijn tot 35 meter, terwijl het toestel met 33,9 meter ook een halve meter langer wordt. De hoogte neemt daarentegen af van 11,4 naar 10,7 meter. Embraer wil eind 2011 beginnen met het aanmaken van gereedschappen en het bouwen van mallen voor de KC-390. De eerste vlucht van het toestel staat in de planning voor eind Het vliegtuig krijgt een kruissnelheid van 850 km/u. Het laadvermogen zal 19 ton bedragen bij een vliegbereik van kilometer. De KC-390 kan ook worden gebruikt als tanker of voor Medical Evacuation-missies (MedEvac). Embraer verkocht inmiddels 12 toestellen aan Columbia, 6 aan Portugal, 6 aan Chili en 2 aan Tsjechië. 134

136 Er worden twee prototypes van het Embraer KC-390 transportvliegtuig gebouwd. De AAS-72X wordt de bewapende variant van de uit de tweemotorige EC145 afgeleide UH-72A Lakota Light Utility Helicopter. EUROCOPTER Armed Scout American Eurocopter gaat met Lockheed Martin drie AAS-72X helikopters bouwen in opdracht van het Amerikaanse leger. Deze wil de toestellen gaan beoordelen op bewapende inzetbaarheid. Ook wil het leger uitzoeken welke missieapparatuur daarvoor het best gebruikt kan worden. De AAS-72X wordt de bewapende variant van de uit de tweemotorige EC145 afgeleide UH-72A Lakota Light Utility Helicopter. American Eurocopter leverde hiervan al meer dan honderd exemplaren af, waarmee inmiddels uur gevlogen is. Eurocopter besloot de AAS-72X in een eerder stadium als Armed Scout 645 aan te bieden als alternatief voor een afgeblazen overheidscontract met concur-

137 rent Bell Helicopter. Bell zou 522 ARH-72 Arapaho-helikopters leveren, maar deze werden veel te duur door zeer forse kostenoverschrijdingen. Behalve American Eurocopter (Armed Aerial Scout 72X) hebben ook AVX en Sikorsky (X2 Technology Light Tactical Helicopter) oren naar de omvangrijke vervangingsorder die kan oplopen tot 6 miljard dollar. (Zie ook bij Ontwikkelingen helikopters). AS365K Panther Dochteronderneming Helicópteros do Brasil (Helibras) mag tussen 2011 en 2021 voor het Braziliaanse leger 32 AS365K Panther-helikopters moderniseren en tevens twee Panthers opnieuw opbouwen. De toestellen krijgen nieuwe FADEC gecontroleerde Turbomeca Arriel 2C2 CG-turboshaftmotoren die 15 procent meer continu vermogen leveren. Ook krijgen de heliʼs digitale radioʼs, een vierassige autopilot en een digitale Rockwell- Collins Proline 21-cockpit. Helibras is voornemens jaarlijks vier Panthers te moderniseren. Helibras mag tussen 2011 en 2021 voor het Braziliaanse leger 32 AS365K Panther helikopters moderniseren. EC225 Super Puma De Franse marine bestelde twee EC225 Super Pumaʼs die in de eerste helft van 2010 geleverd werden ter vervanging van de verouderde Super- Frelons. Beide helikopters worden ingezet voor SAR-missies boven zee en op de marinevliegbasis Lanvéoc gestationeerd. De tweemotorige EC225 heeft een vliegbereik van ruim 540 km bij een kruissnelheid van ruim 320 km/u. Het 11 ton zware toestel biedt plaats aan twee piloten en in SAR-uitvoering aan maximaal twaalf passagiers. Eind 2011 krijgen beidde EC225ʼs andere taken vanaf het moment dat de eerste NH-90ʼs arriveren. EC635 Eurocopter heeft de achttiende tweemotorige EC635 afgeleverd aan de Zwitserse luchtmacht. De helikopters worden ingezet voor transport- en trainingsdoeleinden en werden in april 2006 besteld in het kader van het 136

138 De Franse marine heeft twee EC 225 Super Puma s besteld ter vervanging van de verouderde Super-Frelons. De EC635 is de militaire variant van de EC135. Transport and Training Helicopter-programma. In dit kader werden tevens twee EC-135ʼs besteld. Ze vervangen de sterk verouderde Alouette III. Het leveringsprogramma moet in 2010 voltooid zijn. De eerste vier EC635ʼs zijn bij Eurocopter in Donauwörth gebouwd; de overige zestien bij RUAG Aerospace in het Zwitserse Alpnach. De EC635 is de militaire variant van de EC135. Het toestel heeft een laadruimte van 4,6 kubieke meter die via twee grote schuifdeuren kan worden bereikt. Het multifunctionele toestel is geschikt om zowel overdag als ʼs nachts missies uit te voeren, waarbij het gebruik van nachtzichtapparatuur mogelijk is.

139 EC645 De nieuwe EC645 is als militaire helikopter afgeleid van de succesvolle EC145 en ontwikkeld voor een breed scala aan militaire taken. Het toestel wordt aangeboden in de klasse tot 3,5 ton startgewicht en kan worden uitgerust met een zogenoemd Stand Alone Weapon System. Daarnaast wordt het multifunctionele toestel standaard geleverd met een missiecomputer, een elektro-optisch systeem, infrarood cameraʼs, een laser gestuurd richtsysteem en een keuze uit verschillende wapensystemen die gebruikt kunnen worden voor aanvals- of defensieve taken. De helikopter krijgt zelfdichtende brandstoftanks en voorzieningen voor het uitwerpen van flares. De EC645 kan twee piloten en negen passagiers vervoeren. Het toestel is uitgerust met twee Turbomeca Arriel 1E2-turboshafts met elk een vermogen van 738 pk. Het toestel krijgt een vliegbereik van 680 km bij een maximale kruissnelheid van 246 km/u. De helikopter wordt de Europese variant van de UH-72A, waarvan 345 exemplaren zijn besteld door de Amerikaanse strijdkrachten. Ook is de EC645 een zusje van de Eurocopter AAS-72X; de bewapende verkenningshelikopter waarmee momenteel proeven worden genomen. De EC645 kan twee piloten en negen passagiers vervoeren en wordt aangeboden in de klasse tot 3,5 ton startgewicht. NH90 Simulator Helisim nam in Marignane de eerste door Thales gebouwde NH90-full flight simulator (FFS) in gebruik. De simulator zal worden gebruikt voor training van toekomstige NH90-vliegers uit Australië en Frankrijk. De simulator is uitgerust met de laatste generatie visuele databases. Daarin kunnen vrijwel alle omstandigheden worden gesimuleerd onder diverse weersomstandigheden, waarbij gebruik wordt gemaakt van zogenoemde ʻcomputer generated forcesʼ. De FFS is ingericht voor gebruik van de derde generatie in een helmvizier aanwezige head-up displays. 138

140 Deze simulator zal worden gebruikt voor training van toekomstige NH90- vliegers. Eurocopter ontwikkelde voor de NH90 een interieur voor het vervoer van gewonde militairen. Medisch interieur voor NH90 Eurocopter ontwikkelt voor de NH90 een nieuw medisch interieur en verwacht dat deze zogenoemde Forward Air MedEvac-toepassing (Medical Evacuation) snel gecertificeerd te hebben, waarna het kan worden ingebouwd. De Forward Air MedEvac zal in eerste instantie worden ontwikkeld voor de tactische transportversie van de NH90 Tactical Transport Helicopter. Eurocopter wil het geheel vervolgens als eerste aanbieden aan de Duitse strijdkrachten. Die beoordelen de NH90 dan op de geschiktheid voor Combat Search- And-Rescue-missies, waarbij gewonde militairen onder gevechtssituaties aan het front worden geëvacueerd. De toestellen kunnen voor deze taak onder meer worden uitgerust met drie machinegeweren, raketbescherming en een dubbel uitgevoerde lier voor het aan boord halen van militairen. 139

141 UH-72A Lakota De Amerikaanse landmacht heeft eind 2008 bij EADS North America een vervolgorder geplaatst voor 45 UH-72A Lakota Light Utility Helicopters. Door deze order is het aantal bestelde Lakotaʼs opgelopen tot 178. De eerste UH- 72A werd in 2007 in dienst gesteld. Als alle benodigde toestellen worden afgenomen, zal Eurocopter in 2015 in totaal 345 Lakotaʼs hebben afgeleverd aan de Amerikaanse landmacht. Door de komst van de extra UH-72Aʼs komen ook UH-60 Black Hawk-helikopters beschikbaar voor gevechtsmissies. American Eurocopter leverde eind 2009 ook de eerst vijf door de Amerikaanse U.S. Navy bestelde H-72A variant af. Dit toestel is gebaseerd op de UH- 72A Lakota. De vijf voor de marine bestemde helikopters worden ingezet voor opleidingsdoeleinden op de U.S. Naval Test Pilot School, die gevestigd is op Patuxent River Naval Air Station. De toestellen hebben zowel een cockpit voice recorder als flight data recorder voor het vastleggen van cockpitgesprekken en vluchtgegevens. Ook worden de H-72Aʼs voorzien van uitwerpbare cockpitdeuren en een systeem voor het tonen van omringend vliegverkeer. Eurocopter mag in totaal 345 UH-72A Lakota s afleveren bij de Amerikaanse strijdkrachten. HAWKER BEECHCRAFT King Air B200 De Britse Royal Air Force heeft de achtste King Air B200 in ontvangst genomen. Het toestel wordt ingezet naast zeven typegenoten en een tweetal King Air B200GTʼs. De vliegtuigen worden onder meer gebruikt voor multi-engine training. De Britten vliegen met elke King Air jaarlijks meer dan 750 uur. De toestellen worden geleast van het Britse bedrijf Serco Defence, Science & Technology. 140

142 De Britse Royal Air Force nam de achtste King Air B200 in ontvangst. De King Air 350ER is aangeschaft in het kader van het Military Flying Training System-programma. King Air 350ER De eerste van vier voor de Britse marine bestemde Beechcraft King Air 350ERʼs heeft met een enkele tussenstop op Newfoundland de overtocht gemaakt van Witchita naar Bournemouth International Airport in Engeland. Hierbij werd in twaalf uur zeemijlen (7.408 kilometer) overbrugd. Het toestel is voorzien van een door de FAA en EASA gecertificeerde houder, waarin radar en andere missieapparatuur kan worden ondergebracht. De 350ER is door de Britten aangeschaft in het kader van het Military Flying Training System-programma.

143 T-6A/C Hawker Beechcraft Corporation (HBC) leverde in 2010 de eerste vier T-6A trainingsvliegtuigen aan de luchtmacht van Irak. De leveringen waren onderdeel van een gecombineerd contract uit 2009, waarbij Irak vijftien T-6Aʼs bestelde. Behalve vliegtuigen levert HBC ook trainingssystemen, reserveonderdelen, technische publicaties en ondersteuning bij het onderhoud. De resterende vliegtuigen werden in de loop van 2010 geleverd. De Royal Moroccan Air Force heeft 24 T-6C trainingsvliegtuigen besteld. Het toestel is een verbeterde versie van de bekende T-6A Texan II en voorzien van een Head-Up Display, Up Front Control Panel, drie Multifunction Displays en een Hands-On Throttle and Stick. Het contract omvat tevens technische ondersteuning en training van het personeel. De T- 6C zal bij de Marokkaanse luchtmacht de T-34 en T-37 gaan vervangen. Het contract vertegenwoordigt een waarde van 185,3 miljoen dollar. LOCKHEED MARTIN Irak bestelde vijftien T-6A s bij Hawker Beechcraft Corporation. Pakistaanse P-3C Lockheed Martin heeft de tweede van in totaal zeven gemoderniseerde P- 3C maritieme verkenningsvliegtuigen afgeleverd in Pakistan waar ze worden ingezet bij observatie- en aanvalstaken boven zee. De Pakistani tekenden in 2006 een contract voor de modernisering van vier P-3C Orions. Later werden er nog drie vliegtuigen bijbesteld. De toestellen krijgen moderne communicatiemiddelen, alsmede akoestische, elektro-optische en infraroodapparatuur voor onderzeebootbestrijding. Ook worden nieuw missiecomputers geïnstalleerd en worden de vliegtuigen geschikt gemaakt voor aanvallen op oppervlakteschepen. 142

144 Lockheed Martin mag zeven P-3C maritieme verkenningsvliegtuigen moderniseren voor Pakistan. In 2010 werd een zevende F-35 Lightning II CTOL aan de vliegende testvloot toegevoegd. F-35 Joint Strike Fighter (JSF) De Canadese regering bestelde in 2010 in totaal 65 JSF-gevechtsvliegtuigen bij Lockheed Martin. De JSFʼs gaan bij de Canadese strijdkrachten CF-18 Hornets vervangen die sinds eind jaren zeventig in dienst zijn. Canada krijgt zijn eerste F-35 in De F-35A Lightning II-demonstrator heeft een nieuw beschilderde staartsectie gekregen in Lockheed Martins F-35 Final Finishes Facility. Hoewel de sectie met de hand beschilderd is, zullen de productietoestellen door robots gespoten worden. De conventional take-off and landing-variant (CTOL) werd daarna weer ingezet voor regulier testwerk. In 2010 werd een zevende F-35 Lightning II CTOL aan de vliegende testvloot toegevoegd. Met dit toestel zullen verschillende

145 De F-35A Lightning II demonstrator heeft een nieuw beschilderde staartsectie. bewapeningssystemen worden getest. In het eerste kwartaal van 2010 werden vanaf Naval Air Station in Patuxent River met drie F-35Bʼs in totaal 33 vluchten uitgevoerd. Op 10 juni vloog de Short Take Off Vertical Landing-versie (STOVL) voor het eerste sneller dan het geluid en tekende een snelheid op van Mach 1.07 (1.169 km/u). Een statisch prototype van de F-35C Lightning II-carrier variant ondergaat bij Vought Aircraft in Dallas tests waarbij landingen op een vliegdekschip worden gesimuleerd. Er zullen in totaal 53 deklandingen worden uitgevoerd, waarbij vanaf een hoogte van 2,41 meter het landingsstel onder een daalhoek van 8,8 graden met draaiende wielen (snelheid 246 km/u) een gesimuleerd dek raakt. Tijdens de proeven meten vijfhonderd sensoren de effecten ervan. Op 18 maart 2010 heeft de Lockheed Martin F-35B Lightning II voor het eerst een verticale landing uitgevoerd. Het toestel is van het type Short Take Off Vertical Landing (STOVL).

146 In Dallas werden tests uitgevoerd waarbij landingen op een vliegdekschip werden gesimuleerd. K-Max Lockheed Martin en Kaman Aerospace hebben proeven uitgevoerd met een onbemande K-Max helikopter. Onderzocht wordt of het toestel zowel autonoom als op afstand bestuurd in staat is achter de horizon voorraden af te leveren. Er is inmiddels meer dan 400 uur gevlogen. De K-Max bleek in staat om binnen een schema van 6 uur twee retourvluchten van elk 300 km uit te voeren met een lading van bijna 700 kg. Ook kon de helikopter met deze lading hoveren op een hoogte van ruim meter. Onderdeel van het testprogramma was tevens het autonoom vervoeren van een samengestelde lading van ruim kg die op drie verschillende vooraf geprogrammeerde punten moest worden gelost. Als de tests naar tevredenheid verlopen, zullen de toestellen worden ingezet voor het bevoorraden van Amerikaanse troepen in afgelegen gebieden in Afghanistan. De onbemande K-Max kan binnen 6 uur twee retourvluchten van elk 300 km uitvoeren. 145

147 De Mil Mi-35 M wordt door de Braziliaanse luchtmacht AH-2 Sabre genoemd. Mi-35M voor Brazilië De Braziliaanse luchtmacht heeft in 2010 de eerste drie van twaalf bestelde Mil Mi-35M-helikopters in gebruik genomen en noemt deze nieuwe aanwinst AH-2 Sabre. Het toestel zal voornamelijk worden gebruikt voor patrouilles langs de grenzen van Columbia en Bolivia. De bewapening bestaat uit een 23 mm kanon en ongeleide raketten voor het aanvallen van gronddoelen. Het in oktober 2008 getekende contract omvat ook de training van piloten en technici, het onderhoud en de levering van reserveonderdelen. Eind 2011 moet de leveringen voltooid zijn. Er wordt nog onderhandeld over een vervolgorder voor nog eens twaalf Mi-35Mʼs voor de Braziliaanse landmacht. De Brazilianen verkozen de Russische helikopter boven de AgustaWestland AW109 en AW129 en de Tiger van Eurocopter. Pilatus PC-21 De Verenigde Arabische Emiraten hebben 25 PC-21ʼs besteld bij de Zwitserse vliegtuigbouwer Pilatus. Het geavanceerde turboproptoestel heeft een digitale cockpit met drie AMLCD displays en AMLCK standby displays in zowel de voorste als achterste cockpit. De voorste piloot heeft de beschikking over een Head Up Display. De gegevens hiervan worden in de achterste cockpit gepresenteerd. De PC-21 is in staat een snelheid aan te houden van 600 km/u. De Emiraten zijn na Zwitserland en Singapore het derde land dat de PC-21 in gaat zetten als militair trainingsvliegtuig. Het contract voorziet tevens in de levering van onderdelen en grondapparatuur. De toestellen worden vanaf 2011 geleverd. 146

148 De Verenigde Arabische Emiraten hebben 25 PC-21 s besteld bij Pilatus. SAAB De Saab 2000 Airtracer krijgt een missieduur van 9 uur. Saab 2000 Airtracer Saab heeft een nieuwe missievariant ontwikkeld die van de Saab 2000 is afgeleid: de Airtracer. Het toestel wordt aangeprezen voor maritieme patrouilletaken en voor het onderscheppen van radio- en telefonieverkeer (SIGINT). De Airtracer krijgt een missieduur van 9 uur bij kruissnelheden tot 650 km/u op een vlieghoogte van m bij een vliegbereik van ruim kilometer. De SIGINT-toepassing kan volgens de Zweedse fabrikant ook in vliegtuigen van andere fabrikanten worden ingebouwd. Saab gaat de Airtracer voeren naast de Airborne Early Warning & Control-uitvoering

149 (AEW&C) van de Saab De vliegtuigbouwer verkocht daarvan inmiddels vijf toestellen aan de luchtmacht van Pakistan die in de loop van 2008 de eerste exemplaren in ontvangst nam. De AEW&C is voorzien van door Saab Microwave Systems ontwikkelde Erieye-radarapparatuur. Met Erieye uitgeruste toestellen van het type Saab 340 zijn al in gebruik in Brazilië, Griekenland, Mexico, Thailand en Zweden. De Thaise luchtmacht bestelde recent twee extra 340ʼs waarvan een zal worden uitgevoerd als radarvliegtuig. Saab leverde van de weinig succesvolle Saab 2000 tussen 1994 en 1999 in totaal 64 exemplaren af, waarvan er nog 54 in gebruik zijn. De militaire versie van de Saab 340 kan ook in Airborne Early Warning-versie worden geleverd. Saab 340 AEW De Verenigde Arabische Emiraten hebben bij Saab twee Saab 340 AEW (Airborne Early Warning) toestellen besteld. De Saabs worden uitgerust met het door Saab ontwikkelde Erieye-radarsysteem. De Emiraten gaan de toestellen inzetten voor grenscontroles en reddingsoperaties. Het contract voorziet tevens in de levering van onderdelen en grondapparatuur. Saab verkocht eerder met Erieye uitgeruste toestellen aan Thailand. Het geavanceerde radarsysteem is ook in gebruik in Brazilië, Mexico en Griekenland waar het in een Embraer 145 is geïnstalleerd. Gripens voor Taiwan De eerste van zes voor Thailand bestemde Saab Gripen C- en (tweezitter) D-varianten vloog in 2010 voor het eerst. De zes Gripens worden in 2011 afgeleverd. Thailand overweegt een extra order voor nog eens zes Gripens. Na aflevering vervangt de Gripen in Thailand de Northrop F-5. Sky Warrior De Amerikaanse landstrijdkrachten zijn tevreden over de betrouwbaarheid van de Centurion 2.0-dieselmotoren die in onbemande vliegtuigen worden gebruikt. De U.S. Army zet zogenoemde door General Atomic gebouwde 148

150 Taiwan bestelde zes Saab Gripens en mogelijk nog eens zes. Onbewapende drones als de Sky Warrior worden steeds vaker uitgerust met dieselmotoren. onbewapende drones van het type Sky Warrior UAS in voor observatietaken op vlieghoogtes tot bijna 10 kilometer. De toestellen hebben een missieduur van meer dan 30 uur bij kruissnelheden boven de 300 km/u. De Duitse dieselmotorfabrikant Centurion is de opvolger van het ter ziele gegane Thielert Aircraft Engines en heeft meer dan motorblokken van het type Centurion 1.7 en 2.0 afgeleverd waarmee inmiddels bijna 2 miljoen uur is gevlogen. Een klein gedeelte hiervan werd aan militaire afnemers geleverd.

151 Fokker 100 Next Generation Dat in de luchtvaart succes en verlies heel dicht bij elkaar liggen, weet luchtvaartondernemer Jaap Rosen Jacobson als geen ander. Zo zag Rosen Jacobson zich eind 2009 genoodzaakt de activiteiten van Denim Air te beëindigen als gevolg van de kredietcrisis (zie hiervoor het hoofdstuk Ontwikkelingen Nederland). Een enorme opsteker was echter het groene licht dat Rekkof kreeg voor de ontwikkeling van een nieuw type Fokker-vliegtuig, de Fokker 100 NG (Next Generation), dankzij een door de overheid verstrekt ontwikkelingskrediet van 20 miljoen euro in maart NG Aircraft was op dat moment al achttien maanden bezig met het ontwerp. In februari 2010 werd in de aanloop naar dit krediet op Schiphol-Oost al ruimte gehuurd. NG Aircraft (de naam Rekkof werd niet meer gevoerd) werd op dat moment uitgebreid met 35 ingenieurs van vijf ingenieursbureaus en het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium die gezamenlijk fulltime de eerste fase voorbereiden. Het nieuwe ontwerp is gebaseerd op de structuur van de Fokker 100 met de nieuwste motoren, elektronica en winglets. De Fokker NG zal dezelfde ʻtype ratingʼ hebben als de huidige Fokker 100 en Fokker 70 vliegtuigen, waarvan er nu nog zoʼn driehonderd van in gebruik zijn. Daardoor kunnen veel van de voorgenomen aanpassingen uiteindelijk via een aanvullend typecertificaat worden gerealiseerd. Dat scheelt niet alleen tijd, maar ook geld. Wat ook geldt voor de productiemallen en gereedschappen. De productielijn van de Fokker 100 is nog grotendeels intact en ligt opgeslagen in een hangar op Lelystad Airport. De Fokker 100 NG wordt volgens NG Aircraft met voorsprong het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene toestel ter wereld in de categorie tot 120 stoelen. Brandstofgebruik en CO2-uitstoot zullen 18 procent lager zijn dan van de beste concurrent. De geluidsdruk zal 70 procent lager zijn. Ook kunnen de romp en de vleugels door moderne productiemethoden en minder onderdelen 20 procent goedkoper geproduceerd worden. Het nieuwe toestel wordt ruim 2,5 ton lichter dan een honderdzitter als de Embraer E190, en weegt zelfs 7 ton minder dan de nieuwe Bombardier CSeries. Marktvraag Het initiatief tot het Next Generation-programma kwam tot stand na aanhoudende vraag vanuit de markt. In het kader van businessplanning liet NG Aircraft vervolgens de markt grondig bestuderen en haar projecties door onafhankelijke experts doorlichten. Hieruit bleek dat het Fokker Next Generation-concept een geduchte concurrent zou kunnen worden dat bovendien zeer goed inspeelt op de noodzaak tot vergroening in de luchtvaart. Ten opzichte van nieuwe concurrenten heeft het Fokker-programma aanzienlijk lagere ontwikkelingskosten en risicoʼs. Ook kan gebruik gemaakt worden van de bestaande wereldwijde organisatie van Fokker Services die momenteel zevenhonderd Fokker-vliegtuigen bedient. Volgens Rosen Jacobson is het doorontwikkelen van bestaande succesvolle ontwerpen een bewezen, sterk concept. Boeing doet het al decennia met de B737 en Airbus met de A320. Deze vliegtuigen zijn vandaag nog de best verkopende verkeersvliegtuigen ter wereld. De Fokker Next Generation volgt deze filosofie. Gefaseerd Bij de formele start van de eerste fase in augustus verdubbelde het aantal ingenieurs dat aan het nieuwe toestel werkt. In deze fase wordt een bestaande Fokker 100 omgebouwd met de nieuwe systemen en motoren om de prestaties te demonstreren. Ook vindt de voorbereiding van de tweede fase plaats. In de eerste fase zal worden toegewerkt naar 150

152 De Fokker 100 NG rolt mogelijk al in 2015 van de band. Zogenoemde continuous isobar winglets moeten leiden tot zowel minder brandstofverbruik op kruishoogte, als tot een beter overtrekgedrag. Technische specificaties Fokker 100 NG (Next Generation) Inzittenden: 2 piloten, 100 passagiers Motoren: 2 turbofans (FADEC) 68,8 kn Spanwijdte: 28,08 m Lengte: 35,53 m Hoogte: 8,5 m Romplengte: 32,50 m Rompdiameter: 3,30 m Max. kruissnelheid: Mach 0,8 Dienstplafond: FL 390 ( m) Startrol: m Vliegbereik standaard: kilometer Vliegbereik optioneel: kilometer Vliegbereik business jet: kilometer een vliegklaar demonstratiemodel. Hiervoor zal het allereerste prototype van de Fokker 100 worden gebruikt. Bij Fokker Services op Woensdrecht wordt dit toestel van nieuwe systemen en motoren voorzien. Een bijkomend voordeel is, dat in dit prototype alle telemetrie nog aanwezig is. Philips speelt in deze fase een belangrijke rol. Omdat NG Aircraft voornemens is het toestel in Nederland te assembleren, is het op tijd leveren van wereldwijd ingekochte onderdelen van levensbelang. In ons land heeft Philips als geen ander ervaring op het gebied van supply chain management En die kennis wil NG Aircraft bij het Fokker 100 NG-project gaan beruiken. De tweede fase behelst de eigenlijke productie van nieuwe Fokker-vliegtuigen. In 2015 kan de eerste in Nederland geassembleerde Fokker NG uit de hangar rollen. Kort voor het afronden van dit jaarboek werd bekend dat de gouverneur van de Braziliaanse hoofdstad Brasilia gesproken had met een delegatie van NG Aircraft over de mogelijkheden voor het opzetten van een onderdelenfabriek. Brasilia wil graag, net als de regio Sao Paulo de vliegtuigen van Embraer gebouwd worden, een eigen luchtvaartindustrie van de grond tillen. 151

153 Ontwikkelingen Nederland Airbus A380 De Airbus A380 is op donderdag 15 juli 2010 onder grote belangstelling voor het eerst op Nederlandse bodem geland. Het betrof een van de testvliegtuigen (MSN004). Het grootste verkeersvliegtuig ter wereld landde rond uur op de Polderbaan. Daarna meerde het toestel af aan een gate, om afhandelaars een indruk te geven hoe ze het laden en lossen van de A380 het beste kunnen organiseren. De luchthaven ondervond geen enkel probleem bij de ontvangst van de superjumbo. De start- en landingsbanen zijn niet alleen lang en breed genoeg, ook de tijdens recent groot onderhoud verbrede bochten vormden geen enkele belemmering. Amsterdam Airlines Amsterdam Airlines kan dankzij een volle orderportefeuille sinds eind april 2010 geregelde vluchten tussen Amsterdam en Marokko uitvoeren. De luchtvaartmaatschappij vliegt inmiddels met twee geleaste A320ʼs. De mogelijkheden van vlootuitbreiding met een derde en vierde toestel worden onderzocht, maar de maatschappij is terughoudend over een eventuele datum van ingebruikname. Vanwege een groeiend toeristenaanbod uit ons land werd het aantal bestemmingen verder opgevoerd naar onder meer Italië. Ook werden in de zomer van 2010 wekelijks twee chartervluchten Tel-Aviv-Amsterdam uitgevoerd. Denim Air Denim Air ging in 2010 failliet, waardoor zoʼn 160 werknemers hun baan verloren. Denim werkte echter aan een doorstart in afgeslankte vorm. Het plan was om met twee Fokker 50ʼs ACMI-activiteiten te verrichten. Het nieuwe Denim zou slechts werk bieden aan twaalf kantoormedewerkers en drie crews. De daaropvolgende doorstart in februari 2010 was gebaseerd op een contract van de Norwegian Defence Logistics Organisation (NDO) voor het vervoer van troepen in Afghanistan onder de nieuwe naam Denim Air ACMI. Een nieuwe klant werd later gevonden: de Italiaanse luchtvaartmaatschappij Sogeaor die een F50 voor een jaar leaste. Onder de naam Airbus testte met een A380 of de luchthaven Schiphol de superjumbo aan kan.

154 Amsterdam Airlines weet zich ondanks het sombere economische tij te handhaven. (Foto Niek Vernooij/luchtvaartnieuws.nl) Denim Air nam in oktober 2009 de eerste Fokker 100 in gebruik. Niet lang daarna ging de luchtvaartmaatschappij failliet. (Foto Ruud Vos) Na de doorstart in februari 2010 vloog Denim verder onder de naam Denim Air ACMI.

155 ʻFlyoristano.comʼ worden vanaf Oristano-Fenosu met de Fokker op ACMIbasis vluchten uitgevoerd naar onder meer Brescia en Rome. De vluchtoperaties werden gestart zodra de Italiaanse luchtvaartautoriteit ENAC toestemming verleende. De operaties worden ondersteund door het FLY- Fokker Take Off-programma, het samenwerkingsverband van Denim Air ACMI en Fokker Services. DFA duurzaam Vliegschool Dutch Flight Academy (DFA) noemt zichzelf de eerste duurzame vliegschool in Nederland omdat ze naar eigen zeggen inspeelt op ontwikkelingen omtrent duurzaamheid binnen de luchtvaart. In 2010 lanceerde de school het Green Pilot Training Program, waarbij ingestoken wordt op ʻfuel managementʼ. Met behulp van een specifiek programma worden studentvliegers bewust gemaakt van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid als toekomstig piloot. Aan het einde van de opleiding sluit een tweemaal tweedaagse cursus het programma af. De school in Eelde maakt gebruik van Diamond DA-42 Twin Stars met zuinige dieselmotoren. Daarnaast wordt gewerkt met twee simulators: een DA-42 simulator en een door Sim-Industries gebouwde Boeing NG simulator. De duurzame ontwikkeling wordt daarbij gesimuleerd met behulp van minilaptops in de cockpit. Om luchtvaartmaatschappijen te ondersteunen bij hun missie tot het doorvoeren van duurzaamheid, bevat het programma ook een extra praktijkdag op de Boeing NG simulator. Hierbij wordt de student onder meer bekwaam gemaakt in zogenoemde glijvluchten. Deze worden inmiddels op Schiphol toegepast. FOKKER Fokker Aerospace Group Negentig jaar nadat Anthony Fokker de Nederlandsche Vliegtuigenfabriek Fokker oprichtte, werden in 2010 zowel het merk als de naam Fokker in de markt versterkt. De groepsnaam Stork Aerospace werd daarom gewijzigd in Fokker Aerospace Group. Deze beslissing werd genomen omdat de internationale luchtvaartmarkt de naam Fokker als een sterk merk ziet, wereldwijd onlosmakelijk verbonden met luchtvaart, vliegtuigbouw, innovatie en ondernemerschap. Die erkenning bleek onder meer uit de selectie van Hamilton Sundstrand dat Fokker Elmo selecteerde voor de ontwikkeling en productie van het elektrische bekabelingssysteem voor de PurePower PW1000G-motor van Pratt & Whitney. De ontwikkelingsactiviteiten hiervoor zijn gestart in Hoogerheide, de serieproductie zal in 2011 starten. Ook werden de onderhandelingen met Hamilton Sundstrand voor de kabelbomen van de Auxiliary Power Unit APS-5000 voor de Boeing 787 succesvol afgerond. Fokker Elmo mag eveneens de Rolls-Royce Trent XWB-vliegtuigmotoren gaan bekabelen die ontwikkeld worden voor de nieuwe Airbus A350XWB. De voorbereidende ontwikkelingswerkzaamheden voor de elektrische bekabeling worden bij Fokker Elmo in Nederland uitgevoerd. De productie zal plaatsvinden bij Fokker Elmo China. 154

156 Fokker Services Fokker Services tekende een onderhoudsovereenkomst met Austrian Airlines die tot 2020 loopt. Dit betekende tevens de aftrap voor het nieuwe FLYFokker Take Care-programma dat tijdens de Dubai Airshow 2009 werd gelanceerd. Austrian Airlines vliegt sinds 1995 met een vloot van negen Fokker 70ʼs. Sinds 2004 wordt ook gevlogen met vijftien Fokker 100ʼs. Fokker Services introduceerde ook een geïntegreerd Global Navigation Satellite System (GNSS) voor de Fokker 100 en Fokker 70. Met het GNSS zijn vluchten veel nauwkeuriger uit te voeren, waardoor onder meer kortere aanvliegroutes mogelijk zijn. Gebruikers van beide vliegtuigtypes realiseren hiermee volgens Fokker een aanzienlijke besparing op de brandstofkosten en een lagere CO2-uitstoot. Daarnaast vergroot het systeem de veiligheid en de nauwkeurigheid van het vluchtschema. Air Niugini, de nationale luchtvaartmaatschappij van Papoea Nieuw-Guinea, kocht als eerste het systeem. Een van de Fokker 100ʼs van Air Niuginiʼs werd daarbij gebruikt voor het certificeringsproces. De vergrote nauwkeurigheid van het GNSS is van bijzonder belang, omdat de toestellen van Air Niugini regelmatig moeten landen tijdens slechte weersomstandigheden. Onderhoud Fokker Services heeft met het Zuid-Afrikaanse SA Express een ABACUS Component Repair Service-overeenkomst gesloten voor zeven Bombardier Dash 8-Q300ʼs. Het contract garandeert SA Express vaste onderhoudskosten en een gegarandeerde turn around time. Fokker Services onderhoudt voor meer dan dertig klanten tweehonderd vliegtuigen. Daaronder ook vijf operators die gezamenlijk met 34 Dash 8 toestellen vliegen. Fokker Services maakte tevens bekend met de Canadese fabrikant Bombardier te gaan samenwerken om de levensduur van oudere Dash 8-100ʼs, Dash Q200ʼs en Dash Q300ʼs te verlengen en daardoor de operationele waarde van de toestellen te vergroten. De samenwerking ligt in het verlengde van het ABACUS-programma waarbij Fokker Services de beschikbaarheid van onderdelen garandeert. Ook onderhoud maakt deel uit van ABACUS. Remarketing Support Center Het door Fokker Services opgerichte Remarketing Support Center mocht twee F70ʼs vermarkten die als corporate shuttle werden gebruikt. Beide toestellen hadden elk minder dan uur gevlogen en D-checks ondergaan. De F70ʼs bieden plaats aan 48 passagiers en hebben een vliegbereik van kilometer. Fokker Services leverde tevens het eerste Auxiliary Fuel Tank System (AFTS) af voor een VIP-uitvoering van de Fokker 100. Dit AFTS bestaat uit vier extra brandstoftanks die in het voorste vrachtruim van het vliegtuig kunnen worden geïnstalleerd. Hiermee neemt het vliegbereik toe tot kilometer. Led-lampjes Fokker introduceerde ook een nieuw type verlichting voor gebruikers van Boeing 737ʼs. Die krijgen de mogelijkheid cabines te verlichten met LEDverlichting. De lampjes hebben een levensduur (tot uur) die tot vijftien keer hoger ligt de gebruikelijke TL-verlichting. Installatie van deze LEDverlichting verdient zich vervolgens in drie jaar terug. 155

157 EINDE FOKKER Fokker50Freighter MiniLiner uit Bergamo nam eind augustus 2009 de vierde door AircraftConversions omgebouwde Fokker50Freighter in ontvangst. MiniLiner bestelde in 2007 en 2008 in totaal negen tot vrachtvliegtuigen omgebouwde Fokker 50- passagiersvliegtuigen. AircraftConversions verkocht inmiddels tien Fokker50Freighters met opties voor nog eens vijf stuks. De ombouw vindt plaats bij het AircraftConversions Production & Installation bedrijf op Centennial Airport in het Amerikaanse Denver. De F50ʼs worden hier uitgerust met een grote vrachtdeur aan de voorzijde. Aan de achterzijde komt een zogenoemde ʻexpress cargo doorʼ voor het laden van bijvoorbeeld europallets. Ook wordt een versterkte vloer aangebracht. Het toestel is door de FAA en EASA gecertificeerd als ʻE-class freighterʼ. De vrachtversie heeft een in zeven zones verdeeld vrachtruim met een totale inhoud van 60 kubieke meter. JetNetherlands Zakenjetoperator JetNetherlands bood in 2010 als eerste operator van privéjets in Nederland aan klanten de mogelijkheid tot klimaatneutraal vliegen. De broeikasgassen die uitgestoten worden tijdens een vlucht kunnen daarbij vrijwillig door klanten worden gecompenseerd. Deze compensatiegelden worden vervolgens geïnvesteerd in projecten waar fossiele brandstoffen in duurzame energiebronnen worden omgezet. JetNetherlands klopte hiervoor aan bij GreenSeat dat groene projecten beheert in onder meer Taiwan waar fossiele brandstoffen vervangen worden door windturbines om elektriciteit op te wekken. JetNetherlands verhuurde in de zomer van 2010 ook een Cessna Citation XLS die werd gebruikt voor de Europese zomertournee van de Nederlandse diskjockey DJ Tiësto. De zakenjet was voorzien van speciale stickers. Het was niet de eerste keer dat het management van DJ Tiësto bij de zakenjetoperator aanklopte. Ook in 2009 werd een toestel gehuurd die hem naar zijn Europese optredens vervoerde. De Citation XLS is voorzien van een luxe inrichting voor acht personen. Het toestel heeft een kruissnelheid van circa 800 km/u en kan afstanden van ruim km overbruggen. De zakenjetoperator besloot overigens begin 2010 de eigen toestellen af te stoten en zich weer toe te leggen op het beheren en exploiteren van vliegtuigen van derden. JetNetherlands had medio 2010 negen toestellen in beheer die gebruikt werden voor zowel Europese als intercontinentale vluchten. DJ Tiësto huurde in 2009 een Citation XLS bij Jet- Netherlands die de diskjockey naar zijn Europese optredens vervoerde. 156

158 Flyinggroup De van oorsprong Belgische Flyinggroup is begonnen met activiteiten op Nederlandse bodem. Deze zakenjetaanbieder voert met drie vliegtuigen vluchten uit vanaf Rotterdam The Hague Airport en Schiphol. De opening van een Nederlandse vestiging werd al in 2009 aangekondigd op de zakenjetbeurs EBACE in Zwitserland. In tegenstelling tot de eerdere plannen ging Flyinggroup echter niet met een Falcon 900 vanuit Nederland vliegen. Wel werd de kleinere Falcon 50EX vanaf Rotterdam en Schiphol ingezet, evenals een Cessna Citation Mustang. Het derde toestel is een Bombardier Challenger 604. Flyinggroup wil met de uitbreiding een plaats veroveren op de Nederlandse chartermarkt. Volgens het bedrijf kunnen vanaf Rotterdam en Amsterdam meer dan tweeduizend bestemmingen worden aangedaan. KLM KLM cityhopper nam in 2010 afscheid van de Fokker 50. (Foto Cor van Gent) KLM cityhopper KLM cityhopper (KLC) vliegt sinds 28 maart 2010 uitsluitend met straalvliegtuigen nadat op 27 maart de laatste lijndienstvlucht werd uitgevoerd met een Fokker 50. Daarmee kwam een eind aan twee decennia trouwe dienst voor de vijftien Fokker 50ʼs waarover KLM tussen 1990 en 2010 beschikte. KLM cityhopper gaat turboproploos verder met de Fokker 70 en de Embraer E-190. Want in de loop van 2010 werden vervolgens ook alle Fokker 100ʼs te koop aangeboden. De KLM-dochter kreeg de prestigieuze ERA Airline of the Year 2009/10 Bronze Award uitgereikt. De jury kende deze toe vanwege de aandacht die KLC besteedt aan het comfort van de passagiers, het optimaliseren van het product, de vernieuwing van de vloot en het beheersen van de kosten. De European Regional Airlines (ERA) Award bestaat sinds 1991 en is uitgegroeid tot een breed erkende onderscheiding in de sector.

159 Wester-Amstel huisje Het negentigste Delftsblauwe KLM-huisje is een replica van het Wester-Amstel huis in Amstelveen, een van de oudste nog bestaande koopmanshuizen in Nederland. Het huis werd in 1662 gebouwd door Nicolaas Pancras, toenmalig burgemeester van Amsterdam en bestuurslid van de Nederlands Oost-Indische Compagnie. Delftsblauwe huisjes zijn replicaʼs van bijzondere gebouwen in Nederland. Ze worden sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw op intercontinentale vluchten uitgereikt aan passagiers in de World Business Class. Sinds1994 loopt het aantal in de collectie synchroon met de leeftijd van KLM. Daarbij wordt jaarlijks op 7 oktober een nieuw exemplaar aan de collectie toegevoegd. Vanwege de negentigste verjaardag van KLM werd in 2009 een speciaal boekje gemaakt over de huisjescollectie onder de titel House no. 90. Daarin wordt een overzicht gegeven van de negentig replicaʼs inclusief de verhalen achter de originele panden en verhalen over oud-bewoners. Biofuel KLM liet eind november 2009 een van de motoren van een Boeing draaien op een mengsel van biobrandstof, vervaardigd uit de huttentutplant en reguliere kerosine. Om een extra impuls te geven aan de verduurzaming van de luchtvaart richtte KLM samen met North Sea Petroleum and Spring Associates het consortium SkyEnergy op. Volgens KLM-bestuursvoorzitter Peter Hartman is de maatschappij leidend in de verduurzaming van de luchtvaart. Neder- Het negentigste Delftsblauwe KLMhuisje is een replica van het Wester- Amstel huis in Amstelveen. (Foto Capital Photo s) KLM liet eind november 2009 een van de motoren van een Boeing tijdens een vlucht op een mengsel van biobrandstof draaien.

160 land moet die leidende positie goed gebruiken om een schone, stille en duurzame wereldluchtvaart te bereiken. Technisch kan het. Dat hebben wij laten zien. Nu moeten ook overheid, industrie en de hele samenleving hard aan de slag zodat we snel over een continue stroom verantwoorde brandstof kunnen beschikken, aldus Hartman. Japan Air Lines (JAL) voerde begin 2009 een vergelijkbare vlucht uit met 747 en liet een van de motoren draaien op een mengsel van biobrandstof en kerosine. Evenals bij KLM was de biobrandstof gemaakt van de huttentutplant. In het nieuw De ruim leden van het cabine- en grondpersoneel èn de vrouwelijke vliegers van KLM en KLM cityhopper dragen sinds april 2010 creaties van de Nederlandse modeontwerper Mart Visser. Het model is compleet nieuw, maar het uniform houdt de blauwe KLM-kleur die al sinds 1971 wordt gevoerd. De nieuwe KLM-kleding is ontworpen door Mart Visser. Economy Comfort-zone Sinds december 2009 kunnen reizigers op alle intercontinentale KLMvluchten kiezen voor extra comfort in de Economy Comfort-zone. Deze zone bevindt zich vooraan in de economy class, en biedt 10 centimeter meer beenruimte. Ook kan de rugleuning van de stoel twee keer verder naar achteren. Voordeel is tevens dat men eerder van boord kan na de landing. KLM komt met de zone tegemoet aan de wensen van passagiers om op intercontinentale vluchten meer comfort en keuzemogelijkheden in de economy class te hebben. KLM ontving op 25 augustus 2009 haar vierde Boeing ER. Dit vliegtuig is niet in het bekende KLM-blauw, maar in het zilver met donkerblauwe accenten van de SkyTeam-alliantie uitgevoerd. Er was sprake van een dubbele primeur, want dit toestel is het eerste dat de Boeing-fabriek verliet met een milieuvriendelijker verf. (Foto Capital Photo s)

161 EINDE KLM Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) De Dienst Luchtvaartpolitie van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) nam op 13 januari 2010 officieel acht nieuwe helikopters in gebruik: zes Eurocopter EC135ʼs en twee grotere AgustaWestland AW139ʼs. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, dr. Guusje ter Horst, droeg deze kleine armada op Schiphol-Oost tijdens een officiële bijeenkomst over aan Ruud Bik, korpschef van het KLPD. De middelzware AW139 krijgt landelijke politietaken en wordt tevens ingezet bij het toezicht op de Noordzee. Deze helikopter is tevens geschikt voor de inzet van antiterreureenheden van de Dienst Speciale Interventies. De AW139 kan vijftien passagiers vervoeren en is uitgerust met twee P&W PT6C-67C motoren van elk pk. Het maximale startgewicht bedraagt kg. Het toestel heeft een vliegbereik van 740 km bij 310 km/u. De AW139 heeft een vijfbladige hoofdrotor, een vierbladige staartrotor en een intrekbaar landingsstel. De lengte van het toestel is 16,65 meter, de breedte 13,8 meter en de hoogte 4,95 meter. Het KLPD beschikt na de vlootvernieuwing over de genoemde acht helikopters en drie Cessna C182ʼs. De zeven Bo-105 helikopters worden na 35 jaar trouwe dienst afgestoten. De AW139 is geschikt voor de inzet van antiterreureenheden van de Dienst Speciale Interventies. (Foto Ruud Vos) Lockheed Martin JSF Lockheed Martin, Dutch Space en het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) gaan een zogenoemd ʻmulti-ship embeddedʼ trai- 160

162 Twee dagen na de overdacht kon op 15 januari 2009 al het eerste succes worden geboekt: het met een EC135 uit de lucht opsporen en zo bijdragen aan de aanhouding van drie overvallers in Almere. De foto van de overvallers is vanuit de EC135 gemaakt. (Foto s KLPD) ningssysteem ontwikkelen voor de F-35 Lightning II ((JSF). Dutch Space en het NLR werken hierbij samen in een geïntegreerd projectteam dat zich richt op de toepassing van ʻembeddedʼ training in F-35 vliegtuigen in Piloten kunnen hiermee tijdens de vlucht met meerdere F-35ʼs tegelijk gesimuleerde gevechtssituaties oefenen. Dit zorgt voor een realistische en effectieve training tegen lagere kosten en minder milieubelasting. De vliegtuigen zijn via dataconnectie met elkaar verbonden. Deze verbinding zorgt voor synchronisatie van de gesimuleerde omgeving van de deelnemende vliegtuigen. Het contract is onderdeel van de System Development & Demonstration-fase van het internationale JSF-programma. Sim-Industries De Nederlandse simulatorproducent Sim-Industries uit Sassenheim en het Turkse Pegasus Airlines hebben gezamenlijk een nieuw simulatorcentrum opgezet in Istanbul. Dit Pegasus Flight Training Center werd in de loop van 2010 in gebruik genomen. Het wordt ingericht met vier bij Sim-Industries gebouwde Airbus A320 en Boeing W Full Flight Simulators en Flight Training Devices (FTD) die door Pegasus worden geleast via Sim-Lease. Bij de simulators wordt onder meer 161

163 gebruik gemaakt van de Rockwell Collins EP (Environment Processor) 1000CT voor het genereren van omgevingsbeelden. Voor de bewegingen van de 14 ton zware simulators wordt gebruik gemaakt van elektronpneumatische besturing. Sim-Industries is sinds 2003 actief in de simulatormarkt. Het bedrijf leverde onder meer simulators aan de Flight Simulation Company (FSC) op Schiphol-Oost, terwijl ook de Dutch Flight Academy op Eelde over een FTD uit Sassenheim beschikt. MAF toert door Nederland In de zomer van 2010 vielen de zogenoemde Open Dagen van Mission Aviation Fellowship Nederland (MAF) samen met de komst van de nieuwe Kodiak-turboprop voor de Nederlandse afdeling van deze internationale hulpverleningsorganisatie. Tijdens deze dagen werd gedemonstreerd hoe de Kodiak kan landen op zeer korte onverharde landingsbanen. Het flexibele en zuinige Amerikaanse vliegtuig is speciaal ontworpen om hulp te brengen in moeilijk bereikbare gebieden. MAF Nederland heeft zeventien piloten, monteurs, managers en specialisten uitgezonden. Sinds de oprichting in 1945 helpt MAF met vliegtuigen, communicatie, technologie en specialisten om onbereikbare plaatsen in de wereld bereikbaar te maken. MAF bedient meer dan 900 hulporganisaties met een vloot van 130 vliegtuigen in dertig landen in Afrika, Azië, Eurazië en Latijns-Amerika. De Simulatorproducent Sim- Industries uit Sassenheim en Pegasus Airlines hebben gezamenlijk een nieuw simulatorcentrum opgezet in Istanbul. 162

164 De nieuwe Kodiak van Quest Aircraft werd eind mei 2010 afgeleverd. Na een ferryvlucht via de Azoren kreeg het toestel vliegveld Teuge als tijdelijke uitvalsbasis. Na de Open Dagen van MAF vertrok de Kodiak voor demonstratievluchten naar Denemarken en vervolgens naar een hulpverleningsgebied. Het toestel gaat bij MAF een deel van de Cessna 206-vloot vervangen. (Foto Ruud Vos) organisatie biedt tevens telecommunicatiediensten aan, waaronder satelliet- en internettoegang, hoge frequentie radioʼs en andere draadloze systemen. Solid air verhuurde haar Challenger 850 in de loop van 2010 twee maanden aan de Amerikaanse rockband Kiss. (Foto Maurits Niemeijer) Solid air Solid air uit Eindhoven verhuurde haar Challenger 850 in de loop van 2010 twee maanden aan de Amerikaanse rockband Kiss. De rockband gebruikte het toestel voor Europees luchttransport in het kader van de ʻSonic Boom Over Europeʼ-tournee. Op het toestel waren speciale logoʼs aangebracht, evenals teksten op de motorgondels. Na de eerste tussenstop op Las Palmas vloog het toestel kriskras door Europa naar tientallen steden waar Kiss concerten gaf. Het van de Bombardier CRJ200 afgeleide toestel is uitgerust met luxe stoelen, zes

165 bedden, een boordkeuken en een uitgebreid inflight entertainment systeem. De cockpit wordt bemand door twee piloten. Met het toestel is een kruissnelheid mogelijk van 819 km/u. Met vijftien passagiers ligt het maximale vliegbereik rond de kilometer. Solid air stationeerde in 2010 op Rotterdam The Hague Airport een Hawker Beechcraft Premier 1. Martinair Passagiers van Martinair kunnen bij het inchecken tegen bijbetaling een naastgelegen stoel reserveren in de Economy Class of Comfort Class. Martinair vliegt op verre vakantiebestemmingen in het Caribische gebied en Kenia waarbij de vluchttijden meer dan 8 uur bedragen. Uit eigen onderzoek is gebleken dat passagiers graag beschikken over een extra stoel om redenen van comfort en/of privacy. transavia.com In mei 2010 nam transavia.com een nieuw hoofdkantoor op Schiphol-Oost in gebruik dat het deelt met zusterbedrijf Martinair. Het gebouw is ontwikkeld door Schiphol Real Estate onder de naam TransPort. De inrichting van het kantoor maakt werken volgens het flex-combi concept mogelijk. Hierbij gebruiken de medewerkers steeds de werkplek die het beste past bij het soort werk dat zij op dat moment moeten verrichten. De gezamenlijke huisvesting van de twee maatschappijen is tot stand gebracht door moederbedrijf Air France/KLM. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar de integratie van zoveel mogelijk ondersteunde diensten van transavia.com en Martinair. Een verdere samensmelting van beide maatschappijen ligt daarbij mogelijk in het verschiet. Eerder besloot KLM al, om de afzonderlijke Raden van Commissarissen van transavia.com en Martinair dezelfde samenstelling te geven. Transavia heeft een vloot van 29 Boeings: tien ʼs en negentien ʼs. Martinair vliegt met zeven MD-11ʼs in vrachtuitvoering en vier Boeing ERʼs voor passagiers. Verschillende Nederlandse zakenjetaanbieders stelden toestellen beschikbaar voor vluchten naar de wereldkampioenschappen voetbal, waaronder ook deze Dassault Falcon van Solid air. (Foto Maurits Niemeijer) 164

166 Deze Boeing huurde transavia.com in de zomer van 2010 van het Canadese Enerjet, waarbij de staart de huisstijl van de verhuurder behield. (Foto Henk Heiden) De Duitse Zeppelin NT maakte in juni 2010 circa zestig rondvluchten vanaf Rotterdam The Hague Airport. (Foto Henk Heiden) Zeppelin NT In juni 2010 maakte een Zeppelin NT vanaf Rotterdam The Hague Airport (RTHA) een week lang rondvluchten boven Rotterdam in de huisstijl van bandenfabrikant Goodyear. NT staat voor nieuw technologie. Het luchtschip is gebouwd door Zeppelin Luftschifftechnik in het Duitse Friedrichshafen. Dit bedrijf is de rechtsopvolger van de onderneming die in 1908 door Graaf Ferdinand von Zeppelin werd opgericht. Het sigaarvormige luchtvaartuig biedt plaats aan twaalf passagiers en is in exploitatie bij de Deutsche Zeppelin Reederei. Het luchtschip werd naar Rotterdam gehaald door het Nederlandse Aerwin Airships dat gevestigd is op het voormalige Vliegkamp Valkenburg. De Zeppelin NT heeft drie Textron Lycoming-motoren van elk 200 pk die op avgas draaien en het toestel een maximale kruissnelheid van 125 km/u geven. Bij de start worden de motoren schuin omhoog gekanteld, waardoor de zeppelin als een helikopter opstijgt. Vanaf RTHA werd het luchtschip door één piloot bestuurd, terwijl een stewardess een oogje op de passagiers hield. De Zeppelin NT kan een hele week op de hoeveelheid brandstof vliegen die een Boeing 767 verbruikt tijdens het taxiën van een luchthaventerminal naar het begin van de startbaan. Bij een volle gondel bedraagt het startgewicht van de NT dan ook slechts kilogram. Eigenaar Erwin Krijger van Aerwin Airships wil het luchtschip verder populariseren en wil daartoe de NT in 2011 weer naar Nederland halen. Weinig mensen weten nog dat er zeppelins bestaan en aan die leemte wil ik iets doen. Aerwin Airships ontwerpt en bouwt op Valkenburg kleine onbemande luchtschepen die onder meer gebruikt kunnen worden voor reclamedoeleinden, inspectievluchten en het uitvoeren van wetenschappelijke experimenten. 165

167 VLIEGVELDEN Baanverlenging Eelde De Europese Commissie heeft geen bezwaar aangetekend tegen de rijksbijdrage van 18,6 miljoen euro aan Groningen Airport Eelde voor de voorgenomen baanverlenging. Hiermee werd een volgende stap gezet in het realiseren van de baanverlening die, als de vervolgprocedures spoedig verlopen, in 2011 in gebruik kan worden genomen. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat moest op grond van een eerdere uitspraak van de Raad van State opnieuw een beslissing nemen over de geuite bezwaren. Poortwachter Oostwold Vliegveld Oostwold heeft in de loop van 2010 een nieuw havenkantoor in gebruik genomen. Het multifunctionele gebouw kan ook voor evenementen worden gebruikt. De uitbreiding is onderdeel van een ingrijpende modernisering van deze kleine luchthaven in het noordoosten van Groningen. Eerder werd de taxibaan al verbreed, terwijl een uit het Zwitserse Luzern afkomstige brandweerwagen werd aangeschaft die is ingericht om branden met schuim te bestrijden. Het vliegveld ontwikkelt zich gestaag tot een van de belangrijke paraspringvelden van Nederland. Er kan op werkdagen ongehinderd gesprongen worden vanaf een maximale hoogte van ft (ruim m). Tijdens de weekwisselingen ligt het springplafond op ft (ruim m). Parachutisten kunnen daarbij na de afsprong landen op het vliegveld. Voor hen staan twee Cessna-vliegtuigen ter beschikking, waaronder een Cessna 206 Soloy die tot een hoogte van ft (3.660 meter) maximaal zes parachutisten kan droppen. Vliegveld Oostwold is in 2009 en 2010 ingrijpend gemoderniseerd. Het vliegveld beschikt zelfs over een oude Fuji als poortwachter.

168 Er worden verschillende nieuwe hangars op Lelystad gebouwd. Dit wordt het nieuwe bedrijfspand van Quality Aircraft Painting Service. Speciale markers wijzen helikoptervliegers de weg in de omgeving van Lelystad. Lelystad Airport Lelystad Airport (EHLE) mag van de gemeente Lelystad de start- en landingsbaan verlengen naar meter. Hierdoor komt er ook een ruimere geluidszone die het mogelijk maakt dat grotere vliegtuigen als de Boeing 737 en Airbus A320 op het vliegveld mogen landen. De eigenaar van het vliegveld, de Schiphol Group, zal de luchthaven echter gefaseerd ontwikkelen. Tot het moment waarop de start- en landingsbaan daadwerkelijk wordt verlengd, zal EHLE worden ontwikkeld tot business airport met een baan van meter. Om dit onder de aandacht van ʻde businessʼ te brengen, was de luchthaven aanwezig op zowel de luchtvaartbeurs Aero 2010 in het Duitse Friedrichshafen als de 2010-editie van de zakenluchtvaartbeurs EBACE 2010 in Genève. In de loop van februari 2010 werd op de luchthaven een begin gemaakt de bouw van twee hangars. De eerste is voor het Nederlandse vliegtuigonderhoudsbedrijf QAPS (Quality Aircraft Painting Service) dat er een spuithal laat bouwen. Hierin kunnen verkeersvliegtuigen van het formaat ATR, Embraer, Bombardier en Fokker worden gespoten. Ook kan er groot onderhoud aan het interieur van deze vliegtuigen worden uitgevoerd. De tweede hangar is bestemd voor onder meer de Catalina-vliegboot. Deze historische hangar gaat tevens onderdak bieden aan een DC-3 van DDA Classic Airlines die sinds 1 januari 2010 op Lelystad Airport is gevestigd. De luchthaven bracht in de loop van 2010 ook grote gele platen aan, die duidelijk vanuit de lucht te zien zijn. Deze markeringspunten zijn bestemd voor helikoptervliegers die daardoor een route nabij de luchthaven kunnen kiezen die voor de direct omwonenden zo min mogelijk hinder oplevert. In de Milieucommissie Lelystad Airport hadden omwonenden aandacht gevraagd voor de helikoptervliegers die oefenrondjes rond de luchthaven vliegen. Er werden afspraken gemaakt tussen de omwonenden, de helikopterbedrijven en de luchthaven om een test te doen met markeringstekens die de vliegers op enige afstand van de boerderijen zouden houden. Deze proef bleek het gewenste effect te hebben. 167

169 Rotterdam The Hague Airport Rotterdam Airport staat sinds 10 februari 2010 te boek als Rotterdam The Hague Airport. De burgemeesters van Rotterdam en Den Haag ondertekenden hiervoor samen met luchthavendirecteur Roland Wondolleck en Schipholdirecteur Jos Nijhuis een convenant. Ook werden afspraken gemaakt over de realisering van een shuttleverbinding tussen het Randstadrailstation Meijersplein en de luchthaven om een betere bereikbaarheid met het openbaar vervoer te verkrijgen. Rotterdam en Den Haag werken onder de noemer ʻMetropoolregio Rotterdam Den Haagʼ samen om het (internationale) vestigingsklimaat te versterken. Rotterdam Airport kreeg op 10 februari 2010 een andere naam. Texel Airport Texel International Airport beleefde in 2009 het drukste jaar sinds In de eerste tien maanden van 2009 noteerde het vliegveld vliegbewegingen tegen in dezelfde periode van Ondanks deze groei, werd de vastgestelde geluidszone voor 2009 nog niet vol gevlogen. De forse toename van 20,3 procent had derhalve geen gevolgen voor de geluidsruimte, omdat die van 1 april 2009 tot en met 30 maart 2010 loopt. Om het vliegen in de wintermaanden te promoten, werden gereduceerde tarieven berekend voor ʻtouch and goʼs ʻ. Seppe Airport Seppe Airport wil een bedrijvenstrook langs de snelweg ontwikkelen voor luchtvaartgebonden bedrijven. De zakelijke en recreatieve luchtvaart op Seppe worden daardoor van elkaar gescheiden. Daarmee wordt volgens 168

170 Baden in luxe aan boord van een uitgefaseerd Russisch verkeersvliegtuig! Het kan op vliegveld Teuge waar dit hotelvliegtuig beschikbaar is voor gasten. de luchthaven een professionaliseringsslag gemaakt die al was ingezet met het vernieuwen van de verkeerstoren en het installeren van een tankvoorziening voor jet fuel. De komst van de bedrijvigheid heeft geen gevolgen voor het aantal vliegbewegingen. Seppe Airport werd op 1 januari 2008 overgenomen door Seppe Airport NV. Teuge Airport De Badkamer Design Award/Hotel 2010 is gewonnen door Marjolein Garritsen voor het badkamerontwerp in de Vliegtuigsuite van Hotelsuites.nl op Teuge. In eerste instantie had de jury enige reserve bij een hotelsuite in een vliegtuig in ruste. Maar die gedachte werd ontzenuwd bij bezichtiging van dit nieuwe fenomeen in de Nederlandse hotelwereld. De door Garritsen cilindervormig vormgegeven ruimte en de ruim aanwezige vliegtuigambiance, zorgen voor een unieke hotelervaring. Vooral de zeer eigen locaties van slapen, baden en verblijven zijn divers en ontspannend van sfeer, aldus de jury 169

171 EINDE VLIEGVELDEN MILITAIR NH90 NFH Nederland beschikt sinds 17 mei 2010 over de eerste eigen NH90 NFH (Nato Frigate Helicopter). Het voor de Koninklijke Marine bestemde toestel werd echter al tijdens een ceremonie op 21 april van dat jaar bij helikopterproducent AgustaWestland in het Italiaanse Vergiate formeel overgedragen. Nederland heeft in totaal twintig exemplaren besteld: twaalf voor de marine en acht stuks die als transporthelikopter moeten functioneren. De NH90 gaat in Nederland de Westland Lynx (21 exemplaren) en de Agusta Bell 412 (drie stuks) aflossen. Het toestel zou al vanaf 2007 de Lynx-helikopters moeten hebben vervangen, maar door vertragingen in de productie moesten levensduurverlengende maatregelen worden genomen om duizend extra vlieguren mogelijk te maken. De eerste voor Nederland bestemde NH90-helikopter maakte op 10 augustus 2007 de eerste vlucht. De NH90 is besteld door veertien NAVO-landen die gezamenlijk orders hebben geplaatst voor 529 helikopters. Daarvan zijn er 428 van het type TTH (Tactical Transport Helicopter) en 111 maritieme versies van het type NFH. De eerste Nederlandse NH90 NFH was het vijfenveertigste door NHIndustries geleverde toestel. Binnen het NHI-project wordt sinds 2000 samengewerkt tussen Eurocopter Frankrijk (31,25 procent), Eurocopter Deutschland (31,25 procent) en het Italiaanse Finmeccanica/Agusta Westland (32 procent). Fokker Aerostructures heeft met de resterende 5,5 procent ook een risicodragend aandeel in het project. Fokker is betrokken bij de ontwikkeling van het toestel en onder meer verantwoordelijk voor de ontwikkeling en de bouw van de staart, de deur, de wielkasten en de (tussen)versnellingskast. En voorts voor het landingsstel dat door Fokker Aerostructures en Fokker Landing Gear ontwikkeld en gemaakt wordt. De NH90-staartsectie bestaat voor een groot deel uit composiet, waardoor aan de strenge gewichtseisen kon worden voldaan. De drie NHI-productie- De witte onderdelen op deze NH90 worden bij Fokker gemaakt, die ook het landingsstel bouwt. (Foto Ruud Vos)

172 De eerste NH90 NFH (Nato Frigate Helicopter) werd op 17 april 2010 aan Nederland overgedragen. (Foto Ruud Vos) lijnen in Duitsland (Donauwörth), Frankrijk (Marignane) en Italië (Vergiate) kunnen jaarlijks elk twintig toestellen afleveren. AgustaWestland gaat echter de productielijn van de NH90 in Vergiate op termijn verplaatsen naar Venetië. De helikopterbouwer krijgt er onderdak in een nieuwe fabriek waarin ook de Sukhoi Super Jet 100/95 zal worden gebouwd. De NH90NFH is in staat verschillende maritieme taken uit te voeren. 171

173 Gilze-Rijen eeuweling De vliegbasis Gilze-Rijen vierde op 11 maart 2010 in aanwezigheid van demissionair staatssecretaris van Defensie, Jack de Vries haar honderdste verjaardag. De commandant Luchtstrijdkrachten, luitenant-generaal Jac Jansen en burgemeester Renė Roep van de gemeente Gilze-Rijen onthulden daarbij een gedenksteen die de toegangspoort van het voormalige Vliegveld Molenheide markeert. De geschiedenis van de huidige vliegbasis begon op 11 maart 1910 met de oprichting van de Eerste Nederlandsche Vliegvereniging. In de Eerste Wereldoorlog gebruikte de Luchtvaartafdeling het vliegterrein om langs de Belgische grens te patrouilleren. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kreeg het civiele terrein een militaire bestemming. Gedurende 2010 werd aan het 100 jarig bestaan op verschillende momenten en manieren aandacht besteed. Fokker F60 Twee overtollige Fokker 60 Maritime Patrol Aircraft (MPA) zijn medio 2010 overgenomen door de marine van Peru. Na anderhalf jaar onderhandelen werd eind februari 2010 een overeenkomst getekend tussen Nederland en Peru over de verkoop van beide vliegtuigen. De Koninklijke Luchtmacht (KLu) vloog met vier Fokker 60 Utility-toestellen, waarvan er twee ten behoeve van patrouilletaken voor de kustwacht op de Nederlandse Antillen en Aruba werden gemodificeerd tot MPA. Na de buitendienststelling eind 2007 stonden de Fokkers werkloos aan de grond. Begin juni 2010 werden de twee toestellen overgevlogen naar Peru. De KLu Fokker 60ʼs zijn de enige vliegtuigen van dit type ooit gebouwd. De F60 is een middelzwaar transporttoestel dat is afgeleid van de Fokker 50 met een 1,62 meter langere romp. De toestellen werden overbodig na de aankoop van twee extra C-130ʼs die beiden in 2010 geleverd werden. Twee Nederlandse Fokker 60 s werden aan Peru verkocht. In juni vertrokken ze in de kleuren van de Peruaanse marine. (Foto Cor van Gent)

174 De Koninklijke Luchtmacht nam in maart 2010 de derde C-130 Hercules in ontvangst. (Foto Erik Vorstenbosch/KLu) Op 15 juli 2010 arriveerde ook de vierde Hercules C-130 voor de Luchtmacht. Het toestel (de G-781) vloog vanuit Cambridge naar Eindhoven. (Foto Maurits Niemeijer) C130-Hercules De KLu heeft begin maart 2010 de derde C-130 Hercules in ontvangst genomen. Staatssecretaris Jack de Vries van Defensie nam tijdens een ceremonie het logboek van piloot Mark Brouwer in ontvangst, waarna De Vries het overhandigde aan luchtmachtgeneraal Jac Jansen. Het toestel werd daarna drie maanden uitvoerig getest. In juli 2010 arriveerde ook de vierde door Nederland bestelde (korte) C130. In september 2010 werden beide nieuwe aanwinsten gedoopt en kregen ze de naam van een oud KLu-vlieger. Beide nieuwelingen zijn korter dan de twee toestellen waarmee de Koninklijke Luchtmacht al vloog. EINDE MILITAIR MUSEA Fokker 100 Op 23 juni 2010 werd een Fokker 100 overgevlogen van Schiphol naar de Luchthaven Lelystad. De Fokker 100 was het grootste vliegtuig dat de Nederlandse Fokker-vliegtuigenfabriek in zijn 85-jarig bestaan ooit bouwde. En het toestel bleef tot lang na het faillissement van de fabriek in 1996 populair. Omdat KLM Cityhopper (KLC) geleidelijk afscheid nam van haar Fokker 100ʻs werd het oudste toestel, de PH-OFA, aan het Luchtvaart- Themapark Aviodrome op Lelystad geschonken. De Fokker 100 kreeg er een plaats tussen andere Fokker-vliegtuigen uit de afgelopen eeuw: de 173

175 Fokker Spin (het vliegtuig dat in 1910 als eerste Fokker-vliegtuig vloog), de Fokker Driedekker uit de Eerste Wereldoorlog en Fokkers eerste passagiersvliegtuig uit Ook bewaard is het enige militaire vliegtuig dat de Tweede Wereldoorlog overleefde, de Fokker C.5. Evenals het vliegtuig dat werd bestempeld tot het mooiste Nederlandse ontwerp uit de twintigste eeuw: de Fokker F.27 Friendship. In de loop van 2009 werden ook de laatste voorbereidingen getroffen voor de voorgenomen fusie in 2010 tussen DDA Classic Airlines en het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op Lelystad Airport. B-25 Mitchell De veterane bommenwerper van de Stichting Duke of Brabant Air Force (DBAF) begon op 20 mei 1990 aan de ferryvlucht vanuit Baton Rouge in de VS naar Nederland. Vliegers Edwin Boshoff, Maarten van Eeghen, Joe Hartung en Steve Martin brachten de North American B-25 Mitchell via Canada, Groenland, IJsland en Scotland naar haar nieuwe thuisbasis Eindhoven waar het op 25 mei 1990 arriveerde. In de daaropvolgende jaren werd het toestel een bekende en veel gevraagde verschijning op luchtvaartshows in binnen- en vooral buitenland. Twintig jaar later werd het toestel formeel overgedragen aan de Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht (SKHV). Nadat de Mitchell op 19 januari 2010 door de DBAF was ingeschreven onder de Nederlandse registratie PH-XXV, werd het op naam van de SKHV gestelde Bewijs van Inschrijving op donderdag 20 mei overhandigd aan Martin Schröder, lid van Raad van Advies van de SKHV. In de loop van 2010 zal de Mitchell weer het luchtruim kiezen. De DBAF hield door de overdracht niet op te bestaan. Er wordt aan enkele projecten gewerkt, waarover in de loop van 2010 informatie zou worden verstrekt. De SKHV gaf in de loop van 2010 de Mitchell echter terug aan de DBAF. De aanleiding was gelegen in het feit dat Stichting DBAF niet werd opgeheven, terwijl de SKHV niet de ambitie had zelfstandig met een B-25 te opereren. De Aviodrome nam deze Fokker 100 voor het symbolische bedrag van 2 euro over van KLM Cityhopper (KLC). 174

176 De North American B-25 Mitchell na de ferryvlucht in mei (Foto DBAF/Ben Ullings). De in Nederland gebouwde Blėriot XI, de PH-BLE, vloog op 20 mei 2009 van Calais naar Dover. Stichting Vroege Vogels De Luxemburger Pascal Kremer en de Nederlander Henk van Hoorn hebben een historische vlucht van Calais naar Dover gemaakt. De piloten vlogen ieder in een replica van de Blériot XI. Een eerdere poging in 2009 mislukte omdat er toen teveel wind stond. De Blériot XI maakt deel uit van de historische luchtvloot van Stichting Vroege Vogels (SVV) op Lelystad Airport. Het team van SVV begon al in 1985 met de bouw van een replica van de Blériot XI. Dit toestel is tot in detail gelijk aan het origineel waarmee Louis Blériot in 1909 het Kanaal overstak. Het vliegtuig is vervaardigd uit essenhout volgens de originele tekeningen en zoveel mogelijk met authentieke materialen gebouwd. De Nederlandse Blériot XI bleef na de geslaagde overtocht op 20 mei bij de Chanel Gliding club in Dover. Daarna was

177 het toestel te zien op de KLu Open Dagen. SVV beschikt over een unieke vloot historische vliegtuigen. De collectie bestaat uit ongeveer twintig oude, soms zeldzame of weinig bekende vliegtuigtypes. Het vliegend houden van deze oude toestellen is een van de hoofddoelstellingen van de stichting. Een aantal bevindt zich daarom al in luchtwaardige staat en vliegt regelmatig. Andere toestellen zijn onder handen of in afwachting van restauratie op Lelystad te zien. MLM Het Militaire Luchtvaart Museum (MLM) in Soesterberg heeft sinds begin 2010 een replica van een Koolhoven FK.51 in de collectie. Aan deze replica, een initiatief van de Stichting Vrienden van het Militaire Luchtvaart Museum, werd jaren gewerkt. Voor de bouw van de het toestel werd uitgebreid historisch en technisch onderzoek gedaan. De FK.51 is in delen gebouwd in Nederland, Oostenrijk en Engeland. De originele motor is afkomstig van de Stichting Koolhoven Vliegtuigen en is in Nederland gereviseerd met onderdelen uit Zuid-Afrika. Het origineel van de FK.51 stamt uit De tweezitter werd door Nederlandse en Spaanse strijdkrachten gebruikt. Nederland zette het vliegtuig voornamelijk in om piloten op te leiden en als verkenningstoestel. Koolhoven ontwierp in de periode voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bijna zestig verschillende vliegtuigtypen. Vele honderden toestellen werden daadwerkelijk gebouwd. Wereldwijd is slechts een van zijn creaties bewaard gebleven. Nederland zette de Koolhoven FK.51 voornamelijk in om piloten op te leiden en als verkenningstoestel. 176