HOE DOORBREKEN WE HET TABOE OP EENZAAMHEID? Projecten door kunstenaars en ontwerpers en een sociaal wetenschappelijk onderzoek naar de werking daarvan

Transcriptie

1 HOE DOORBREKEN WE HET TABOE OP EENZAAMHEID? Projectendoorkunstenaarsenontwerperseneensociaalwetenschappelijkonderzoeknaardewerkingdaarvan Het bespreekbaar maken van eenzaamheid Socialeenemotioneleeenzaamheidkentvelevormenenkomtbijmeerdaneenderdevandebevolkingvoor.Het taboedateroprustmaakthetvoorveelmensenheelmoeilijkofzelfsonmogelijkomerovertepraten,zowelvoor diegenendiehulpkunnenbiedenalsvoordemensenmeteenhulpvraag.sinds2010werktstichtingyoung Designersmetkunstenaarsenontwerpersaanhetmeerbespreekbaarmakenvaneenzaamheid.Dooreenzaamheideengezicht vaniedereen tegevenverwachtyd/hettaboeteverkleinen.eenzaamheidzalnietverdwijnenen webiedengeenoplossingen;maardeervaringervanenomgangermeekunnenwelveranderen,zowelvoorde betrokkenezelfalszijnomgeving.ditprojectkaneenaanzetzijntoteennieuwemaniervanbeschouwenen ervarenvaneenzaamheid.vooreenindividumaarooktenbehoevevanhetcollectievegesprekerover. Projecten door kunstenaars en ontwerpers Deafgelopentweejaarisdoorkunstenaarsenontwerperseenaantalprojectenontwikkeld(ziepag.2)dieopheel diversemaniereneenzaamheidbespreekbaarmakenofaandeordestellen.dezezijnkleinschaligenmetsucces uitgevoerdindepraktijk.binnenditprojectvoertyd/zeopgrotereschaaluitinverschillendeomgevingen. Wetenschappelijk onderzoek Metdeuitvoeringvandezeprojectenhebbendekunstenaarsalsdoelomdeelnemersnieuweinzichtentegeven. Daarnaastdoenweonderzoeknaardewerkingenresultatenvandeprojecten.Metditonderzoekkijkenwehoe kunstencultuuringezetkanwordenvoorsocialevraagstukken,inditgevaleenzaamheid.hetuiteindelijkedoelis dathetonderzoekbijdraagtaannieuwemanierenomsocialevraagstukkentebenaderenenoptelossen. Daarnaastonderzoekenwedemogelijkhedentoteennieuweinterdisciplinairewerkwijzetussenwetenschapen socialdesign 1.HetVerwey JonkerInstituutenKeesDorst,hoogleraarSocialDesignaandeuniversiteitenvan SydneyenEindhoven,zijnvooronderzoekaanditprojectverbonden.Ditbetekentdatbijdeuitvoeringvanelkvan deverschillendehieronderbeschrevenkunstenaarsprojecteneenonderzoekeraanwezigzalzijn. Betrokken partijen. Young Designersisin1992voortgekomenuitdeAmsterdamsekunstacademieenissinds2001een onafhankelijkeculturelestichting.indelaatstejarenheeftdeorganisatiezichvanuiteencultureelperspectiefen werkwijzegerichtopsocialevraagstukken.concreetbetekentditdattelkenswisselendeteamsvanontwerpersin samenspraakmetanderevakdeskundigenenbetrokkenenvraagstukkenbenaderden,zoalsintegratievanmentaal gehandicaptenineenwoonwijk,betrokkenheidvanbewonersbijopenbaargroen,identiteitvanjongerenin probleemwijken,socialewoonvormenvooralleenstaanden,mantelzorg,e.a..opdrachtgeverszijnondermeer zorgorganisaties,woningcorporatiesenstadsdelen.yd/wordttotenmet2012meerjariggefinancierddoorhet MinisterievanOCWendeGemeenteAmsterdam.( Het Verwey Jonker Instituutiseenonafhankelijkonderzoeksinstituutvooradvieseninnovatieopsociaal maatschappelijkterrein.hetiseenlandelijkwerkendestichtingzonderwinstoogmerk.opdrachtgeverszijnveelal gemeenten&overheden,ensocialeenzorginstellingen,maatschappelijkondernemersen(groepen)burgers. DirecteurisHansBoutellier,auteurvanhetrecentverschenenboek Deimprovisatiemaatschappij. ( jonker.nl).kees DorstishoogleraarSocialDesign 1 aano.a.deuniversiteitvansydney.daaronderzoekthijdewerkwijzevan (social)designersenimplementeerthijdiewerkwijzeinanderedomeinen,vanuitdetheoriedatdesignthinking beterdandeconventionelewerkwijzencomplexemaatschappelijkevraagstukkenkanoplossen. ( Stichting DOEN ismedefinanciervanonderhavigproject.( 1 Socialdesignisdewerkwijzewaarbijontwerpersomgevingen,produkten,dienstenofandereconcepten ontwikkelenomsocialeproblemenoptelossenofteverminderen,zoalscriminaliteitofvraagstukkenindezorg.

2 GEKOZEN CONTEXTEN Omdewerkingvansocialdesignteonderzoekenkiezenweverschillendeomgevingenwaarbinnenwede eenzaamheidsprojectenuitvoeren.dekeuzevoordecontextenbaserenweophetfeitdatzeveelvoorkomenin hetheleland,zodatdeuitkomstenbruikbaarzijnvoorveelmensendieerhuneigensituatieinkunnenherkennen. Webeogenviercontexten: Ouderen in een verzorgingshuis:ondanksdeogenschijnlijkesocialeleefomgevingblijkteenzaamheidvoorveel ouderendieineenverzorgingshuisleveneenconcreetofdreigendprobleemenvangroteinvloedophungevoel vanwelbevinden.indehuidigesystemendiehetlevenvandezeouderenondersteunenisvooralde technische zorgaandeorde.deaandachtvoorhetwelbevindenmaaktgeenonderdeeluitvandezesystemen,terwijlde ervarenkwaliteitvanlevenaanzienlijkverbetertalseraandachtisvoorhetwelbevindenvanmensen.door eenzaamheidsprojecteninverzorgingshuizenuittevoerenwillenweouderenhandvattengevenomhun welbevindentevergroten. Jongeren:Eenzaamheidonderjongerenheeftvaaktemakenmetdeonzekerhedendiegepaardgaanmet volwassenworden.zezijnkwetsbaaromdaternogvanallesmoetwordenontdekt,terwijlzetegelijkertijdnogniet instaatzijnomdevragendiedaarbijhorenhelemaalaantekunnen.veelvragenlijkenonbespreekbaar. Emotioneleeenzaamheidkanhieruitvoortvloeien.Hetprojectiseropgerichtomhettaboeonderjongerente helpendoorbrekenomovereenzaamheidtepraten. Vrijwilligers:EengrotegroepNederlandersverrichtvrijwilligerswerk.Deredenenomvrijwilligerswerkteverrichten kunnenvanvelerleiaardzijn.mensenwillenzichnuttigmakenvooreenander,voeleneensocialedrukom vrijwilligerswerkteverrichtenofhebbenbehoefteaansocialecontacten.eengrotegroepvandezevrijwilligers ondersteuntmensendiebehoeftehebbenaansocialecontacten.doordeprojectenbijhenuittevoerenbieden wehennieuweinzichtenmetbetrekkingtothuneenzaamheid.daarnaastdoenzijwellichtinspiratieopdiezij kunneninzetteninhunhulpaananderen. Op de werkvloer:werkomgevingenspiegelendeprestatiemaatschappij,waarinmeekunnendoensomshoog gegrepenis.hetgevoeleralleenvoortestaanendaarmeehetgevaarvanvereenzamingligtookhieropdeloer. Hetzoumooizijnalsdeprojectenookhetgesprekovereenzaamheidopdewerkvloerkunnenopenen. Indepraktijkkunnensituatieszichaandienendieniethelemaalsamenvallenmetbovengenoemdecontextenmaar diewelgeschiktzijnvoordegenoemdeprojecten. DE PROJECTEN Deopzetvandehiernavolgendeprojectenisdatzemeteengroepvanmaximaal15menseninééndagdeel wordenuitgevoerdopeen waarmogelijk voordedeelnemersvertrouwdelokatie.datkaneenkleinezaalof ruimtebijuworganisatiezijn. IndienmogelijkengewenstwilYD/binnenvierwekennadeuitvoeringnapratenmetbetrokkenenoverde ontstaneinzichten,ofomhetprojectopnieuwteorganiserenopbasisvandenieuwontstaneinzichten. Ben jij ook wel eens eenzaam? MadelindeHageman,interactie ontwerperinsamenwerkingmetleontinehoogeweegen,verteltrainingen IntoenemendematewerdMadelindeHagemanzichbewustvanhetgebrekintaalomgenuanceerdover eenzaamheidtekunnenpraten.omditvoelbaartemakenvervingzeinde22beschrijvingenvansoortensneeuw dieeskimo shebbenhetwoordsneeuwdooreenzaamheid.dankrijgjebijvoorbeeld smeltendeeenzaamheid of hardekorstigeeenzaamheid.hiermeeontstaateenbijzonderelijstdiedirectduidelijkmaaktdathet gemakkelijkerisomovereenzaamheidtepratenalsermeertaalvoorzouzijn.

3 AlsprojecthebbenMadelindeenLeontine'SituatiesvanEenzaamheid'ontwikkeld,waarinzeopzoekgaannaar handpalm verhalenovereenzaamheid.mensenwordenineenworkshopuitgenodigdomeensituatieinhunleven beeldendtebeschrijvenwaarinzegeconfronteerdwordenofwerdenmethuneigeneenzaamheid.dezekoppelen zeaanéénvande22'sneeuw'woordenofaaneenzelfbedachtwoordoverzijnofhaareenzaamheid,bijvoorbeeld schoolplein eenzaamheid.deresponshieropistelkensheelgroot.nahetopschrijvenwordthetverhaalop verschillendemanierenteruggekoppeldaanhetpubliekdoorhetvoorlezenaananderenindeworkshop,het publicerenopdewebsitewww.situatiesvaneenzaamheid.nl(enindetoekomstmogelijkineencampagne). Telkensblijktsprakevaneenuniverseleherkenningdietroostendkanwerkenvoordetoehoorderofdelezerdie desitebezoekt.waarmeebevestigdwordtdateenzaamheidvaniedereenis. Specifiekedoelgroepen:jongerentussen10en25jaar,enmensenvan50jaarenouder. Over de schoonheid van eenzaamheid MaaikeRoozenburg,ontwerper Eenzaamheidmaaktopmomentendeeluitvaniedersleven,zijkanzwaarendonkerzijn,maarwehebbenhaar ooknodigomonsteontwikkelen,tegroeien,enteverdiepen.zoervaardemaaikeeenkantvanschoonheidaan haareenzaamheid,hetgeenvooranderenheelherkenbaarbleek.deeenzaamheidriepbeeldenopvanmomenten enervaringenennodigdeuittoteengesprekoverdepersoonlijkebelevingervan.dezeverschillendegezichtenvan eenzaamheidwilzijbelichten;haarzwaarte,maarookhaarschoonheidenwaardetonen. Overdeschoonheidvaneenzaamheid iseenpaginaopfacebook,eennetwerkvooriedereendieweethoehet voeltomeenzaamtezijn:vooronsallemaaldus.hoekunnenwesamenweereen normale rolinonsbestaan gevenwaarweoverkunnenpraten,hulpbijkunnenvragen,maarooknaaropzoekkunnengaanofzonder schaamtekunnenondergaan?depaginawordteenplatformenpodiumwaaropbezoekerservaringen,beeld,film enmuziekkunnenbekijken,tonenendelen.zowordteengenuanceerderbeeldvaneenzaamheidgecrowdsourcd. Hettaboeopeenzaamheidlijktsterksamentehangenmetonsbeeldvansuccesendemaakbaarheiddaarvan. Watjehebtbereikt,hoejegezienwordt,wieerdeeluitmakenvanjenetwerkenwelketelefoonjehebtlijktsteeds belangrijkerteworden.watwenastrevenswaardigvindenzienweverbeeldintijdschriften,tv commercialsende advertentiesinbushokjes.eenzaamheidpastnietbinnenditbeeldvansucces.eenzaamheidwordtgeassocieerd metfalen. Methetproject Overdeschoonheidvaneenzaamheid wilmaaikemensenuitnodigenomeennieuw,gelaagder, gekleurder,genuanceerderenrijkerbeeldvaneenzaamheidsamentestellen.tijdenshetprojectwilzeditdoen doorsamenfoto s,film,muziek,verhalen,tekstenengedichtenenbeeldenteverzamelenvandeverschillende gezichtendiejouweenzaamheidkent.datgebeurtterplaatsemetbehulpvaninternetenmobieletelefoon,maar kanookmiddelsmeegebrachteboekenentijdschriften inoverlegaftespreken.perlocatieofcontextkanin overlegbekekenwordenhoeditbeeldtotstandkomt;wordtheteenwandmetbeeldengeluids ofmuzieksamples,ofpostenwehetmateriaaldirectopfacebook?deelnemerskunnenookopstapgaanommeteen cameraofmobieletelefoonbeeldenvastteleggendiehunervaringvaneenzaamheidverbeelden. Als woorden bloemen worden Dekrachtvanbloementekenen PeikSuyling,kunstenaar/ontwerper PeikSuylingtekentbloemenmetanderen.Envaakhorenwevooraf: Maarikkanhelemaalniettekenen.Waarna veeldeelnemersverrastwordendoorhetresultaatendeuitwerkingdiehettekenenophenheeft.jedruktveel meeruitmetzo ntekeningdanjejebewustbent.kracht,kleur,beweging,hetzegtietsoverhoejeinhetleven staat.maarookdezwaarderekantenkomenvaaknaarboven,zoalseenzaamheid.tijdenshettekenenmagjeover vanallespratenmaarlievernietoverdetekening.datwerktgoedwantjeblijftbetermetjeaandachtbijwatje zelfoppapieraanhetdoenbent.naafloopontstaangoedeonderlingegesprekken,ookoverhetwerk. Almetal biedthetzoveelmeerdanalleenmaartekenen,erziteensoortwederkerigheidin,zeieendeelnemereens. Alletekeningenvormengezamenlijkeenbontebloemenwanddieeengroteverscheidenheidaanuitdrukkingenvan gevoelenslaatzien.

4 PeikSuylingtekentinafzonderingaljarenbloemenwaarinvoorhemlevenskrachtenvergankelijkheidkunnen samenvallen.sindshetbeginvanditeenzaamheidsprojectishijbloemengaantekenenmetanderen.insituaties zoalsdeverblijfhuizenvanhetlegerdesheils,metvrijwilligersenhuncliëntenvanhumanitas,metmantelzorgers maarookmethbo studentenenmetkinderenoplagerescholen.iniederesituatieblijkthettewerken.mensen ervarenderuimteomzichzelfteuitenzonderditonderwoordentemoetenbrengen.dieervaringblijktvaakdiep enlangdoortekunnenwerken. Vanallebloemenwordteenfotogemaaktdie(binnenkort)alseenuniversumvanbloemenallemaaltezienzijnop dewebsitealswoordenbloemenworden.nl. VoordeworkshopbrengtPeiktekenmaterialenmee.Detekeningmagmeenaarhuisgenomenworden,defoto ervanwordt(anoniemofalleenmetvoornaam)geplaatstopdewebsite. De sandwichman DennisLohuis,ontwerper Eenzaamheidiseenmoeilijkbespreekbaaronderwerp.Eniedereenheeftzozijneigenvragendaarbij,diejevaak nietdurfttestellen.maarwatgebeurteralsjemensenopstraatjevraagtochvoorhoudt? Eenaantalontwerpersdurfdehetaanengingdestraatop,meteengrootsandwichbordommetdaarophun vragen: Benjeookweleenseenzaam? Kentudeschoonheidvaneenzaamheid? Kanikuvertellenovermijn eenzaamheid? Deuitwerkingwasverbluffend.Vanjongtotoudkwammetpersoonlijkeverhalen,vanzichzelfof overanderen.vaneengepestemedeleerlingenvluchtenincomputergamestoteenlangdurendeervaringvan sociaalenemotioneelisolement.ondankshettaboeblijkenveelmensengraagover(hun)eenzaamheidtepraten, zelfsmiddenopstraatenmetonbekendemensen.maarwanneerkrijgjediekans,ofwanneervoeljederuimte daartoe? Metditprojectwordthetbespreekbaarmakenvaneenzaamheidaandeordegesteldenlatenwemensenervaren watdatbetekentvoorjeomgangmeteenzaamheid. Deworkshopwordtgeïntroduceerdmeteendocumentairevantienminutenoverhetproject.Daarnastellen mensenzichdevraagwelkevraagovereenzaamheidzenietzoudendurvenstellen.metdezevraagopeen sandwichbordoft shirtbenaderendedeelnemersvervolgensdeomgevingomgesprekkenopgangtebrengen. Naafloopwordende vaakenerverende ervaringenuitgewisseld. Oog ik eenzaam? MarinavanGoor,ontwerper Injeeentjeeenkopkoffiedrinkenofalleenlunchenisheelgewoon.Maarwatalsjealleengaatetenineen restaurant?ofalsjevooréénpersoonetenhaaltbijdesupermarkt?watdenktmendanoverje?hebjehetgevoel datjejevooranderenmoetschamen?(hoe)vullenanderenjouwplaatjein?krijgjehetetiket eenzaam? Enalsjealleenbent,wateetjedan,enwaar?Voordetelevisie?Hebjetroostetenvoorjezelfalsjejeeenzaam voelt?enmogenanderemensenditweten? OmmetSartretespreken: Alsjealleenbentenjenieteenzaamvoelt,danbenjeingoedgezelschap.Maarhijzei ook: Dehel,datzijndeanderen. OntwerperMarinavanGoorconstateerthoebelangrijkhetidealeplaatjenaarbuitentoeis.Indewereldvanhet zakelijksuccesvierthetidealeplaatjehoogtij.endatgeldtookvoorveeljongeren,ouderenenanderendiemidden indemaatschappijstaan.maarhoesuccesvolkunjezijnoflijken,entegelijkhoeeenzaam? Door injeeentjeeten,eetgedragenrituelenaandeordetestellenwilmarinahetthema Oogikeenzaam zichtbaarderenbespreekbaarmakenendeschaamteachterdefaçadeverzachten.zijspreektmetdedeelnemers overhuneetgedragendedaarbijbehorenderituelen.hierbijwordenbeelden,foto'senschetsenverzameldmet behulpvanmeegebrachtetijdschriften,internetofmobieletelefoons.

5 Wijzer door eenzaamheid MartijnEngelbregt,kunstenaar Iedereenkenteenzaamheid,iedereenisinmeerdereofminderemateeenzaam.Opgrondvandatuitgangspunt ontwikkeltmartijnengelbregteeneen zaam heidswijzer,eensoortstroomdiagrammetpersoonlijkevragen.met deeenzaamheidswijzeronderzoekendeelnemershunpersoonlijke eenzaamheidsgraad waarnazezelftoolsin handenkrijgenomdepotentievandeeenzaamheidtenvolletebenutten. Indezeworkshopwordtaandehandvandeeenzaamheidswijzereenzaamheidoplichteenhumoristischewijze bespreekbaargemaaktterwijldedonkerelagen,metnamedeangstvooreenzaamheid,voorzichtiginhetlicht wordengebracht. Minimumaantaldeelnemers:25 30 PRAKTISCHE VOORWAARDEN VOOR ALLE WORKSHOPS (tenzij anders vermeld) Deelnamedoormax.15personen(behoudens Wijzerdooreenzaamheid ) Beschikbaarheidvaneenruimtemetstoelenenbijvoorkeureengrotetafel. WELKE WORKSHOP VOOR WIE Devariëteitinworkshopsisgroot.Vanzelfsprekendkuntuzelfeenkeuzemaken,maarwekunnenookinoverleg toteenkeuzekomen. PLANNING Vanjuni2012t/mvoorjaar2013worden36projectenuitgevoerd.Deprojectenkunnenopalledagenplaatsvinden, meteenvoorkeurvooreendoordeweeksedag. KOSTEN Indienmogelijkwordteenfinanciëlebijdrageopprijsgesteld. RESULTATEN EN BEREIK Deintentieisdatwaarmogelijkengewenstdeprojectenwordenovergenomenenuitgevoerddoormensenter plaatse,zodateenolievlekwerkingkanontstaan.ditvindtvanzelfsprekendplaatsinnauwoverlegenonder begeleidingvandebetreffendeontwerper/kunstenaar.indeweektegeneenzaamheid(26septembert/m5 oktober2012)zullenervaringenmetdeprojecteneneersteresultatenvanhetonderzoekgepresenteerdworden. PUBLICITEIT Vandeuitgevoerdekunstprojectenzaleen(beeld)publicatiewordengemaakt,enwordeninformatieenbeelden geplaatstopeennaderbekendtemakenwebsite.naaraanleidingvanhetonderzoekpublicerendeonderzoekers dewetenschappelijkeresultateninondermeerwetenschappelijketijdschriften.tijdensdeweekvande Eenzaamheidinseptember2012zullenweextraaandachtgenererenvoordediverseprojecten. Informatiediegepubliceerdwordtzalanoniemzijn.Indienhetgewenstisdatnamenvanbetrokkeninstantiesof personenwordengenoemd,zalhierovervoorafschriftelijketoestemmingper wordengevraagd. Allebetrokkenenendeelnemerswordengeïnformeerdoverpublicatiesdieverschijnendiehenbetreffen. CONTACT / NADERE INFORMATIE YoungDesigners/,PeikSuylingofTitiaDaniels,tel ,info@ydi.nl Verwey JonkerInstituut,FreekdeMeere,tel ,fdemeere@verwey jonker.nl