Instroom in de huisartsenopleiding: geen verband met aandacht voor de eerste lijn in het basiscurriculum

Transcriptie

1 Onderzoek Instroom in de huisartsenopleiding: geen verband met aandacht voor de eerste lijn in het basiscurriculum Tanja A. Maiorova, Fred C.J. Stevens, Lud F.J. van der Velden, Jouke van der Zee, Paul J. Zwietering en Albert J.J.A Scherpbier doel opzet methode resultaten conclusie Onderzoeken van verschillen tussen faculteiten in het aandeel basisartsen dat doorstroomt naar de huisartsenopleiding en analyseren of dit verband houdt met de mate waarin de Nederlandse medische basiscurricula zijn gericht op de huisartsgeneeskunde. Cohortonderzoek, retrospectief. Met behulp van diverse gegevensbestanden werd berekend welk percentage basisartsen per faculteit in de periode de huisar tsenopleiding is gaan volgen. De 8 vakgroepcoördinatoren van het huisar tsgeneeskundig onderwijs in het basisartscurriculum vulden een vragenlijst in over de inbreng van huisartsgeneeskunde in het curriculum en de mate waarin geneeskundestudenten in contact komen met de eerstelijnszorg. Het aantal afgestudeerde basisartsen per universiteit varieerde in de periode tussen 1682 en Hiervan begon gemiddeld 23,5 % aan de huisartsenopleiding. De basisartsopleidingen in Maastricht, Nijmegen en aan de Vrije Universiteit waren het sterkst gericht op de huisartsgeneeskunde. Die van Leiden, de Universiteit van Amsterdam en Groningen waren het minst gericht op de huisartsgeneeskunde en Utrecht en Rotterdam scoorden daar tussenin. Er was geen duidelijk verband tussen gerichtheid op de huisartsgeneeskunde en de instroom in de huisartsenopleiding. In een periode van 10 jaar vertoonde de instroom in de huisartsenopleiding vanuit de verschillende faculteiten geen grote verschillen. Wel verschilde de huisartsgerichtheid van de basiscurricula, maar dit had weinig of geen invloed op het aantal instromers in de huisartsenopleiding. Factoren zoals de persoonlijke voorkeuren en de arbeidsmarktsituatie spelen vermoedelijk een belangrijkere rol. Universitair Medisch Centrum Utrecht, afd. Huisartsopleiding, Utrecht. Universiteit Maastricht, Maastricht. Huisartsopleiding Maastricht: dr. T.A. Maiorova, huisarts in opleiding. Afd. Onderwijsontwikkeling en -Research: dr. F.C.J. Stevens, medisch socioloog. Onderzoeksinstituut CAPHRI: prof.dr. J. van der Zee, medisch socioloog. Onderwijsinstituut FHML: prof.dr. A.J.J.A. Scherpbier, directeur. Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), Utrecht. Dr. L.F.J. van der Velden, socioloog. Inspectie voor de Volksgezondheid, s-hertogenbosch. Dr. P.J. Zwietering, huisarts (tevens universitair docent huisartsgeneeskunde). Contactpersoon: dr. F.C.J. Stevens (fred.stevens@educ.unimaas.nl). Zijn er verschillen tussen de 8 Nederlandse faculteiten geneeskunde in het aantal studenten dat succesvol instroomt in de vervolgopleiding huisartsgeneeskunde? Zo ja, is er dan een verband met de kenmerken van het basiscurriculum? Het is bekend dat de keuze om huisarts te willen worden voor een belangrijk deel wordt bepaald door loopbaanoverwegingen, de arbeidsmarkt en de inhoud van het vak. Daarnaast spelen factoren als flexibele werktijden, werkbelasting, de mogelijkheid om parttime te kunnen werken en persoonlijkheidskenmerken een rol. 2,3 Minder weten we over de invloed van het basiscurriculum, in het bijzonder de aandacht voor eerstelijnszorg en de inbreng van het vak huisartsgeneeskunde. 4,5 Internationaal is hier weliswaar onderzoek naar gedaan, maar empirische toetsing was tot nu toe moeilijk omdat longitudinale gegevens over de instroom in de huisartsenopleiding veelal ontbraken. 6 Ook aan de Nederlandse geneeskundefaculteiten is onderzoek gedaan naar beroepskeuzes en carrièrevoorkeuren van medische studenten. Maar niet eerder is onderzocht of er verschillen tussen faculteiten zijn in de instroom in de huisartsenopleiding en de succesvolle afronding daarvan, en of er een verband is met de huisartsgeneeskundige inbreng in het basiscurriculum. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426 1

2 Inzicht hierin is niet alleen wetenschappelijk interessant maar ook belangrijk, omdat aan de hand van dergelijke inzichten de instroom in de vervolgopleiding beter voorspeld en wellicht zelfs beïnvloed kan worden. De specifieke onderzoeksvragen die we willen beantwoorden zijn: Welke verschillen zijn er tussen faculteiten in de aantallen afgestudeerden die aan de huisartsenopleiding zijn begonnen en deze ook hebben afgerond? Is er tussen de medische faculteiten in het basiscurriculum verschil in opzet en aandacht voor het vak huisartsgeneeskunde? Houdt een eventueel verschil verband met de instroom in de huisartsenopleiding? Methode Dataverzameling in- en uitstroom huisartsenopleiding Om de in- en uitstroom van de huisartsenopleidingen te analyseren gebruikten we 3 gegevensbestanden. Gegevens over het aantal afgestudeerden per jaar per universiteit in de periode waren afkomstig uit overzichten van de Vereniging van Nederlandse Universiteiten (VSNU) en van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Voor het aantal basisartsen per universiteit dat jaarlijks instroomt in de huisartsenopleiding en het aantal dat deze opleiding vervolgens afrondt gebruikten we gegevens van de Huisarts- en Verpleeghuis Registratie Commissie (HVRC). Zo verkregen wij gegevens over de periode 2007 van alle studenten die tussen en het basisartsdiploma behaalden en daarna instroomden in de huisartsenopleiding. De gegevens van de HVRC betreffen onder meer het jaar waarin een huisarts-in-opleiding het basisartsdiploma behaalde en aan welke faculteit dit gebeurde. Door koppeling hiervan aan het aantal afgestudeerde basisartsen per jaar per faculteit berekenden wij per faculteit het percentage afgestudeerde basisartsen dat jaarlijks aan de huisartsenopleiding begon. We gebruikten hiervoor de volgende formule, waarin BA XY staat voor de basisartsen die in jaar X aan faculteit Y zijn afgestudeerd en de toevoeging HAIO voor de BA XY die zijn ingestroomd in de huisartsenopleiding: aantal BA % BA xy HAIO = xy HAIO 100 alle BA xy Analyse huisartsgeneeskundige inbreng in curriculum Omdat een betrouwbare meting van de huisartsgeneeskundige inbreng in het basiscurriculum voor de periode niet meer mogelijk was, gebruikten wij als benadering de inbreng in het huidige basiscurriculum, vastgesteld aan de hand van de mening van 8 experts. Deze experts waren allen coördinator van het huisartsgeneeskundig onderwijs in het basiscurriculum van hun respectievelijke faculteit. Zij waren bij uitstek op de hoogte van de huisartsgeneeskundige inbreng in het curriculum en kwamen op regelmatige basis bijeen voor landelijk overleg. Begin 2008 kregen deze coördinatoren een lijst voorge- TABEL 1 Percentages basisartsen per geneeskundefaculteit die begonnen aan de huisartsenopleiding aantal afgestudeerde basisartsen per tijdvak percentage basisartsen die aan de huisartsenopleiding begonnen jaar van afstuderen totaal totaal universiteit Maastricht ,6 (77) 30,4 (108) 26,2 (122) 24,2 (122) 25,5 (429) Nijmegen ,3 (140) 30,8 (118) 26,6 (136) 24,4 (137) 25,8 (531) A dam VU ,7 (111) 22,2 (125) 21,8 (142) 22,7 (144) 21,4 (522) Rotterdam ,0 (98) 27,3 (134) 27,9 (175) 26,8 (149) 25,1 (556) Utrecht ,3 (101) 24,3 (124) 25,3 (127) 17,5 (87) 22,4 (439) Leiden ,1 (96) 24,4 (96) 22,0 (109) 22,1 (97) 20,7 (398) A dam UvA ,9 (122) 23,0 (127) 22,4 (129) 25,2 (151) 21,9 (529) Groningen ,2 (119) 28,2 (146) 30,1 (198) 22,8 (156) 25,8 (619) totaal ,8 (864) 26,0 (978) 25,4 (1.138) 23,3 (1.043) 23,5 (4.023) VU = Vrije Universiteit; UvA = Universiteit van Amsterdam. 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426

3 TABEL 2 Geneeskundefaculteiten gerangschikt naar de gerichtheid op de huisartsgeneeskunde, aan de hand van kenmerken van het basiscurriculum en meningen van experts. parameter meest gericht op HAG gemiddeld gericht op HAG minst gericht op HAG Maastricht Nijmegen VU Rotterdam Utrecht Leiden UvA Groningen kenmerken basiscurriculum HAG-onderwijs per student* duur coassistentschap HAG in weken aantal plaatsen voor keuze-activiteiten bij HAG aantal weken voor keuze activiteiten bij HAG aantal dagen praktijkcontact in de eerste 3 jaar mening van experts inbreng van HAG in het curriculum actieve vs. passieve participatie in het coassistentschap HAG 2, ,9 0,3 1,3 0,008 0,8 0, ,5 4 4,6 4,25 2,6 3,6 3,4 2, gemiddelde rangorde (1= hoog; 8 = laag) 2,6 3,1 3,7 4,5 4,6 5,3 5,6 6,6 HAG = huisartsgeneeskunde; VU = Vrije Universiteit; UvA = Universiteit van Amsterdam. *Berekend als: (het aantal fte s voor onderwijs in de HAG / het aantal eerstejaarsstudenten) 100. Gemiddelde score op een schaal van 1 = laag tot 5 = hoog voor een aantal items. 1 = alleen passieve participatie; 10 = alleen actieve participatie. De gemiddelde rangorde werd berekend door per parameter de rangorde te bepalen (1 = hoogste inbreng; 8 = laagste inbreng) en vervolgens per faculteit het gemiddelde van alle rangordecijfers te berekenen. legd met vragen over de inbreng van de huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum en de mate waarin studenten in aanraking komen met de eerstelijnsgeneeskunde. 10 Daarnaast vroegen we naar een subjectieve beoordeling van de inbreng van hun vak in het curriculum. Voordat zij de vragenlijst invulden werd deze eerst tijdens een gezamenlijk overleg met alle experts doorgenomen, om mogelijke verschillen in interpretatie te voorkomen. Over het curriculum verzamelden wij de volgende gegevens: duur van het coschap huisartsgeneeskunde; aantal fte s voor onderwijs in de huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum gedeeld door het aantal eerstejaarsstudenten; aantal dagen in de bachelorfase van het basiscurriculum waarop studenten praktijkcontacten hebben in de huisartsgeneeskunde; mogelijkheden om huisartsgeneeskundig keuzeonderwijs te volgen (aantal studentenplaatsen en weken per keuzeactiviteit); actieve ( actief meedoen ) versus passieve participatie ( alleen toekijken ) van studenten in het coschap huisartsgeneeskunde; inbreng van de vakgroep huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum, gebaseerd op een oordeel over (a) de inbreng in het onderwijs, (b) aandacht voor huisartsgeneeskundige onderwerpen, (c) invloed via de facultaire organisatie op de inbreng, (d) tevredenheid over de inbreng, (e) participatie vanuit de huisartsgeneeskunde in facultaire onderwijsgremia. Per parameter werd de rangorde van de faculteiten bepaald (1 = hoogste inbreng; 8 = laagste inbreng). De uiteindelijke rangorde werd vastgesteld door per faculteit het gemiddelde van alle rangordecijfers te berekenen en de faculteiten ver- NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426 3

4 30 begonnen aan huisartsopleiding (in %) jaar basisartsexamen FIGUUR 1 Percentages basisartsen die begonnen aan de huisartsenopleiding, onderverdeeld naar de mate waarin hun basisartsopleiding was gericht op de huisartsgeneeskunde (HA) ( meest op HA-gericht; gemiddeld op HA-gericht; minst op HA-gericht). volgens te rangschikken van laagste gemiddelde (hoogste inbreng van huisartsgeneeskunde in het curriculum) naar hoogste gemiddelde (laagste inbreng). Resultaten In- en uitstroomgegevens huisartsenopleiding Tabel 1 laat zien dat het aantal basisartsen dat tussen 1989 en 2001 afstudeerde per faculteit in absolute aantallen varieerde tussen 1682 en Hiervan begon gemiddeld 23,5 % aan de huisartsenopleiding. In de periode begonnen gemiddeld de laagste percentages basisartsen aan de opleiding. In de daarop volgende periode, , was dit percentage het hoogst. De geneeskundefaculteiten in Groningen, Nijmegen, Maastricht en Rotterdam hadden de hoogste percentages basisartsen die begonnen aan de huisartsenopleiding. De laagste percentages troffen we aan in de opleidingen van Leiden en Amsterdam (Vrije Universiteit (VU) en Universiteit van Amsterdam (UvA)). Utrecht zat daar tussenin. Het percentage basisartsen dat tussen 1991 en 2001 met de huisartsenopleiding begon, varieerde per universiteit waar de basisartsopleiding werd gevolgd (zie tabel 1) en per instituut voor de huisartsenopleiding (niet in de tabel). Tussen de 90 en 99% voltooide de opleiding. Huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum Rangordening volgens 7 verschillende parameters laat zien dat de curricula van de artsopleidingen van Maastricht, Nijmegen en de Vrije Universiteit de meeste ruimte geven aan de huisartsgeneeskunde, terwijl de curricula van Leiden, de UvA en Groningen het minst op de huisarts gericht lijken te zijn (tabel 2). Die van Rotterdam en Utrecht zitten daar tussenin. Figuur 1 laat zien dat het percentage studenten dat tussen en afstudeerde en aan de huisartsenopleiding begon, iets hoger is bij de meest huisartsgerichte faculteiten dan bij de minst huisartsgerichte faculteiten (21% versus 19% en 27% versus 25%). De gemiddeld huisartsgerichte faculteiten laten voor beide periodes een gemiddelde doorstroom naar de huisartsenopleiding zien. Bij basisartsen die in de leerjaren afstudeerden was deze samenhang geheel verdwenen. Verder valt op dat er wel een systematische variatie in de doorstroom naar de huisartsenopleiding lijkt te bestaan binnen de 3 groepen faculteiten met verschillende huisartsgerichtheid (zie ook tabel 1). Zo had de VU in beide periodes een lagere doorstroom dan Nijmegen en Maastricht en valt Groningen op in de groep minst huisartsgerichte faculteiten door een relatief hoge doorstroom naar de huisartsenopleiding. De verschillen zijn echter klein. We komen hier in de beschouwing nog uitgebreider op terug. Gemiddeld 96% van de basisartsen rondde de huisartsopleiding met succes af (figuur 2). Dit percentage lijkt alleen in de periode 1991 t/m 1993 hoger te zijn voor basisartsen die waren afgestudeerd aan de meest huisartsgerichte faculteiten, namelijk 99,4%, vergeleken met 98,8% voor de minst huisartsgerichte faculteiten. Voor degenen die tussen 1994 en 1999 waren afgestudeerd ligt het gemiddelde percentage geslaagde huisartsen zelfs iets lager voor de meest huisartsgerichte faculteiten dan voor de minst huisartsgerichte faculteiten. De faculteiten met een gemiddelde huisartsgerichtheid hadden in die periode het laagste slagingspercentage. Ook hier is het verband echter zwak. Beschouwing Bevindingen In deze studie brachten wij allereerst in kaart in hoeverre geneeskundefaculteiten onderling verschilden in het aandeel afgestudeerden dat later de huisartsenopleiding afrondde. Gemeten over ruim één decennium ( ) bleken de verschillen tussen de faculteiten klein 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426

5 100 huisartsopleiding succesvol afgerond (in %) jaar basisartsexamen FIGUUR 2 Percentages basisartsen die succesvol de huisartsopleiding afrondden, onderverdeeld naar de mate waarin hun basisartsopleiding was gericht op de huisartsgeneeskunde (HA) ( meest op HA-gericht; gemiddeld op HA-gericht; minst op HA-gericht). (maximaal 5%); zij varieerden ook door de jaren heen. Onze belangrijkste conclusie is dan ook dat er weinig tot geen substantiële verschillen zijn, gegeven de grote aantallen artsen die zijn geanalyseerd. De verschillen tussen de lichtingen basisartsen zijn groter dan tussen de faculteiten. Vooral aan het begin van de jaren 90 groeide bij de meeste faculteiten het aandeel basisartsen dat aan de huisartsenopleiding begon. De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is de toename van het aantal opleidingsplaatsen. De keuze om al dan niet met de huisartsenopleiding te beginnen hing niet samen met de huisartsgerichtheid van de basisartsopleiding. Alleen aan het begin van de jaren 90 volgden de afgestudeerden van faculteiten met de meest huisartsgerichte curricula vaker de huisartsenopleiding dan die van faculteiten met de minst huisartsgerichte curricula. Op basis hiervan konden we vaststellen dat er in de jaren 90 enig verband bestond tussen de curricula en de keuze voor huisartsgeneeskunde als vervolgopleiding, maar in de jaren daarna niet. Leerpunten De keuze voor een specialisatie na de basisartsopleiding wordt onder andere bepaald door loopbaanoverwegingen, de arbeidsmarkt en de inhoud van het vak. De vraag is of aandacht voor huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum invloed heeft op een keuze voor de opleiding tot huisarts. Tussen 1990 en 1995 steeg aan de meeste faculteiten het percentage basisartsen dat aan de huisartsenopleiding begon. Deze stijging is te verklaren door een toename in het aantal opleidingsplaatsen. De invloed van het basiscurriculum op het percentage basisartsen dat kiest voor de huisartsopleiding is verwaarloosbaar. Beperkingen van het onderzoek Dit onderzoek heeft een aantal beperkingen. De belangrijkste daarvan is dat we niet konden meten in hoeverre het curriculum in de periode gericht was op de huisartsgeneeskunde. Uit die periode waren gegevens beschikbaar over het afstuderen van basisartsen en de instroom in de huisartsopleiding, terwijl de huisartsgerichtheid van het basiscurriculum pas recent gemeten werd. Wij verwachten overigens niet dat de rangorde van de faculteiten op basis van gerichtheid op de huisartsgeneeskunde indertijd anders was. De 3 faculteiten die in onze meting als meest huisartsgericht uit de bus kwamen, stonden twee decennia geleden ook al om hun gerichtheid op de eerste lijn bekend. Nijmegen is van oudsher bekend als belangrijk centrum voor de huisarts- en gezinsgeneeskunde. Aan de universiteit van Maastricht maakte bij de oprichting in 1974 de gerichtheid op de eerste lijn deel uit van de basisfilosofie. De VU en de toenmalige Rijksuniversiteit Limburg kregen in de jaren 80 speciale fondsen ter versterking van onderzoek in de eerste lijn. De relatief hoge staf/studentratio s van deze 3 instellingen zijn, naar wij aannemen, hier nog steeds op terug te voeren. Een tweede beperking hangt samen met het aantal beschikbare plaatsen per instituut voor de huisartsenopleiding. Dit aantal houdt niet rechtstreeks verband met de uitstroomcijfers uit de basisopleiding. Het is namelijk bekend dat de meeste basisartsen gemiddeld pas 3 jaar na hun afstuderen instromen in de huisartsenopleiding. Deze periode varieert per individu. Bovendien worden geschikte kandidaten vaak wel aangenomen als er onvoldoende plaatsen zijn, maar moeten zij vervolgens een half jaar wachten voordat zij met de opleiding kunnen starten. Tenslotte solliciteert nog een deel van de basisartsen bij een ander opleidingsinstituut dan in de plaats van hun basisartsopleiding. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426 5

6 Conclusie Ondanks deze beperkingen laat het onderzoek een goed longitudinaal beeld zien van de instroom in de huisartsenopleiding vanuit de verschillende faculteiten. Of het basiscurriculum meer of juist minder op de huisartsgeneeskunde georiënteerd is lijkt weinig invloed te hebben op het percentage basisartsen dat kiest voor de huisartsopleiding. Factoren als persoonlijke voorkeuren en de situatie op de arbeidsmarkt spelen waarschijnlijk een grotere rol. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. literatuur 1 Bland C, Meurer L, Maldonado G. Determinants of primary care specialty choice: a non-statistical meta-analysis of the literature. Acad Med. 1995;70: Dorsey E, Jarjoura D, Rutecki G. Influence of controllable lifestyle on recent trends in specialty choice by US medical students. JAMA. 2003;290: Lugtenberg M, Heiligers P, Hingstman L. Artsen en hun carrierewensen: een literatuurverkenning.: Utrecht: NIVEL; Maiorova T, Stevens F, Scherpbier A, Zee J van der. The impact of clerkships on students specialty preferences: what do graduates learn for their profession? Medical Education 2008;42: Morrison J, Murray T. Career preferences of medical students: influence of a new four-week attachment in general practice. British Journal of General Practice. 1996;46: Howe A, Ives G. Does community-based experience alter career preference? New evidence from a prospective longitudinal cohort study of undergraduate medical students. Medical Education. 2001;35: Schaapveld K, Roetman D. De beroepskeuze van in Leiden afgestudeerde artsen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Cohen-Schotanus J, Reinders JJ, Agsteribbe J, Meyboom-de Jong B. Tien jaar arts: een longitudinaal onderzoek naar de loopbaan van artsen die hun studie begonnen in Groningen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2002;146: Soethout MBM, Van der Wal G, Ten Cate T. Carrièrewensen en beroepskeuze van recent afgestudeerde artsen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Meurer L. Influence of medical school curriculum on primary care specialty choice: analysis and synthesis of the literature. Acad Med. 1995;70 : NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B426