rninisterie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de ijsselmeerpolders werkdocument

Transcriptie

1 rninisterie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de ijsselmeerpolders werkdocument

2 rninisterie van verkeer en v.aterstaat rijksdienst VOW de ijsselrneerpolders werkdocument scheiding van taken, betreffende collecties, verzamelbeleid en vondstmelding tussen de musea te schokland en ketelhaven door w. m. oosterhof abw werkdocumenten zijn als regel eerste versies van te schrijven rapporten (uittypen geschreven tekst) en daardoor uitsluitend bestemd voor intern gebruik; de verantwoordelijkheid voor de tekst berust bii de auteur. poslbus AP lelystad smedinghuin zuidenvagenplein 2 lei. (03200) telex 40115

3 INHOUD 1. SAMENVATTING 2. INLEIDING 3. HISTORISCH OVERZICHT 4. COLLECTIES EN VERZAMELBELEID VAN DE MUSEA TE SCHOKLAND EN KETELHAVEN 5. VONDSTMELDINGEN 6. BRUIKLEEN 7. LITERATUUR

4 1. SAMENVATTING De taken ten aanzien van het archeologisch onderzoek en.de vorming van collecties op he't gebied van archeologie, g&-iogie, historie en biologie werden geconcentreerd op Schokland. In wordt het Oudheidkundig 'Bodemonderzoek vanuit 'Schokland very! plaatst naar Ketelhaven. De presentatie van de inrichting van de IJsselme3rpolders was aanvankelijk gehuisvest in Lelystad-Haven',:enivindt vanaf 1976 plaats in het informatie-centrum Nieuw Land te Lelystad. 3,,,~.. (.." I..> '.:, I.; Tot 1977 heette Museum Schokland 'Museum voor de IJsselmeerpolders". Vanwege de inrichting.van..exposities' te 'Ketelhaven-en Lelystad: kon h deze naam niet gehandhaafd blijven. Sinds die, tijd wordt 'de..n&anira "Museum Schokland" gehanteerd. In het Museum zijn exposities over archeologie, geologie en historie van het voormalig~.eiland.schokl.and~ en zijn bewoning. ': I.:;.I.jj~. I : a Aangezien het Museum Schokland per I oktober 1987 wordt afgescheiden van de-onderafdeling Scheepsarcheologie van de RIJP, was hetcwenselijk een duidelijke scheiding aan te brengen omtrent de taken ten aanzien van collectie-beheer, verzamelbeleid en het afhandelen van vondstmeldingen. De afspraken die hierover in 1985 zijn gemaakt worden in deze notitie verwoord. Het feit dat Museum Schokland geen provinciale taak heeft en daarom ook niet is aangewezen als provinciaal archeologisch depot, zal geen belemnering vonnen voor het exposeren van bodemvondsten. Vanuit het terrestrische depot in Ketelhaven kunnen te allen tijde, zowel voor permanente als voor tijdelijke exposities, archeologische voorwerpen in bruikleen worden verkregen.

5 2. INLEIDING 8 Wanneer in 1941 de grond rondom het eiland Schokland droogvalt, doet de voormalige kerk op de terp Middelbuurt dienst als opslagplaats voor Rijkswaterstaat. In datzelfde jaar komen a1 vrij veel bodemvondsten aan het licht; deze worden in Kampen bewaard. Eveneens komt in 1941 archeologisch onderzoek in de Noordoostpoler OP gang. Het zal nog enkele jaren duren voordat vondsten in Schokland worden opgeslagen. Vanaf 1947 worden bodemvondsten in de houten bijgebouwen in depot en expositie-ruimten ondergebracht. De eerste bezoekers die in dit nog steeds moeilijk begaanbaar gebied weten door te dringen, kunnen kosteloos een bezoek brengen aan wat men a1 een "museum" is gaan noemen. Op I mei I949 gaat Museum Schokland officieel tegen betaling open. Naast archeologie, geologie en historie wordt tevens scheepsarcheologie, biologie en polderaanleg uitgedragen. Uiteindelijk leidt dit tot splitsing. In 1971 wordt het Museum voor Scheepsarcheologie te Ketelhaven geopend, gevolgd door het informatiecentrum Nieuw Land te Lelystad in 1976, de opvolger van een expositiecentrum in Lelystad- Haven. Museum Schokland wordt op dit moment beheerd door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP). Daar het museum na gereedkomen van nieuwbouw- en inrichtingsfase overgedragen zal worden aan de Gemeente Noordoostpolder, wordt in dit rapport een scheiding van taken geschetst ten aanzien van het collectiebeheer, verzamelbeleid, vondstmeldingen en bruikleen van bodemvondsten.,..

6 3. HISTORISCH OVERZICHT In 1947 gaat "Museum Schokland" officieus voor het publiek open. Het archeologisch onderzoek in het Zuiderzee-gebied ressorteert onder de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort. In 1954 wordt besloten dat het archeologisch onderzoek en het beheer van bodemvondsten tot de taken van de Wieringermeer-directie gaan behoren. Vanuit Schokland vindt (scheeps) archeologisch onderzoek plaats. Ruimtegebrek, ondeugdelijkheid van de gebouwen en organisatorische overwegingen leiden er toe dat het onderzoek in 1971 wordt overgeplaatst. De sectie Oudheidkundig Bodemonderzoek van de Wetenschappelijke afdeling van de RIJP opereert vanaf dat jaar vanuit Ketelhaven. De presentatie van het onderzoek vindt plaats in het Museum voor Scheepsarcheologie (scheepsarcheologie) en in Museum Schokland (prehistorische- en middeleeuwse bewoningsgeschiedenis van de IJsselmeerpolders en de historische bewoningsgeschiedenis van het voormalig eiland Schokland). De presentatie van geologie en biologie blijft in Schokland gehandhaafd. Tot het midden van de jaren zeventig is binnen de afdeling sprake van een gr~eip~roces in het onderzoek en het van objecten van archeologische, geologische en biologische aard. Over taakstelling in deze zijn geen archiefstukken te achterhalen. Ontwikkelingen aan het eind van de jaren zeventig zijn aanleiding tot het formeren van de onderafdeling Scheepsarcheologie. Vanaf dezelfde tijd is rekening gehouden met een toekomstige overdracht van Museum Schokland. Tevens zijn er plannen voorrenovatie/nieuwbouw gemaakt en is gewerkt aan het verder doorvoeren van een scheiding tussen maritieme en terrestrische archeologie. In besprekingen tussen het Ministerie van W.V.C. (toen nog C.R.M.) en de RIJP op I 1 november 1980 en 14 januari 1981 en in een brief van C.R.M. d.d. 28 november 1980 kenmerk MMAIIILT inzake toekomstig beheer en toekomstige opzet Museum Schokland, achtte W.V.C. het Museum Schokland "van regionale betekenis". In verband met de te verwachten overdracht van Museum Schokland naar de Gemeente Noordoostpolder is het depot voor terrestrische artefacten overgebracht naar Ketelhaven. W.V.C. is van mening dat het Museum Schokland niet kan worden belast met een dergelijke provinciale taak. In afwachting van provinciale indeling van het gebied,worden, in overleg met de.directeur van het ROB, de taken van een provinciaal archeoloog voor de IJsselmeerpolders door de archeoloog van de RIJP waargenomen. Bij aanstelling van een provinciaal archeoloog (streefdatum I januari 1987) zal deze de terrestrische archeologie tot zijnlhaar taak krijgen. De maritieme archeologie blijft bij de RIJP. Het depot terrestrische archeologie blijft voorlopig in Ketelhaven. Over de inbreng van de "nieuwe" provinciaal archeoloog bij toekomstige exposities in Museum Schokland, aangaande de bewoningsgeschiedenis in het Zuiderzee-gebied, volgt te zijner tijd overleg. In 1984 (besprekingsverslag Sub-afde,ling Scheepsarcheologie 10 februari 1984) zijn definitieve afspraken gemaakt over scheiding collectie/taken Schokland en Ketelhaven.

7 4. COLLECTIES EN VERZAMELBELEID VAN DE MUSEA TE SCHOKLAND EN KETELHAVEN Reeds voor de overdracht zal, indien mogelijk, een vaste expositie'over de bewoningsgeschiedenis van het Zuiderzee-gebied worden ingericht. Thematische zullen de geologische ontstaansgeschiedenis, landschapsvorming en prehistorische bewoning, elkaar afwisselend, uitgedragen worden. Een diapresentatie met een bondige chronologische opzet over prehistorische bewoning loopt over in een uitgebreide aandacht voor het voormalig eiland Schokland en zijn bewoning. In de aanvang van de wisselexpositie-ruimte staat een kleine expositie over het voormalig eiland, opdat zoveel mogelijk ruimte overblijft voor wisselexposities waarin tijdelijk gegxposeerd wordt over onderwerpen zoals: geologie, archeologie en historie en onderwerpen van kunstzinnige aard in de ruimste zin van het woord. Voor de presentatie beschikt Museum Schokland over de volgende eigen collecties: 4.1. Geologie Na het droogvallen van de polders is een belangrijke collectie zwerfstenen ontstaan (collectie a), aangevuld met een omvangrijke monstercollectie uit de noordelijke herkomstgebieden (priv6-collectie d). Tevens zijn nog twee priv6;collecties aanwezig (collecties b en c). De drie priv6-collecties zijn geschonken aan de Gemeente Noordoostpolder. Verder is er nog een verzameling van beenderen van IJstijdzoogdieren (collectie e). a Collectie RIJP zwerfstenen en fossielen van noordelijke en zuidelijke herkomst. ontbrekende of betere stukken. b Collectie Van der Lijn ertsen, mineralen, fossielen en gesteenten uit de hele wereld. Deze collectie is gelegateerd aan de Gemeente Noordoostpolder.. indien een andere collectie van Van der Lijn gelegateerd aan een andere instantie, in gevaar komt en afgestoten moet worden, is te overwegen deze in bezit te krijgen. c Collectie Boelens losse fossielen en fossielen in noordelijke kalksteen, afkomstig van de Hondsrug. Deze collectie is gelegateerd aan de Gemeente Noordoostpolder. deze collectie wordt niet uitgebreid.

8 d Collectie Hellinga monsters van gesteenten uit de vaste rots van de herkomstgebieden in Scandinavi;. Deze collectie is geschonken aan de Gemeente Noordoostpolder., 8 ontbrekende monsters worden toegevoegd. e Pleistocene beenderen restanten van IJstijdzoogdieren uit het Zuiderzee-gebied. ontbrekende of betere stukken worden toegevoegd. Alhoewel Museum Schokland geen biologisch museum is, heeft zij toch nog een verzameling biologica. a b c d ' e ' mollusken --- vogels --- balgen zoogdieren overige geprepareerde vogels verzameld in de IJsselmeerpolders. geprepareerd niet opgezette vogels, verkregen van het Natuurhistorisch Museum te Leiden. geprepareerde zoogdieren uit de IJsselmeerpolders. schelpen van de opppervlakte en ondergrond uit het IJsselmeer- en Waddengebied. stekels, krabben, walvis- en dolfijnbeenderen. a t/m e geen verzamelbeleid. De biologische collectie is in 1986 in bruikleen gegeven aan Staatsbosbeheer. Bij de ovetdracht van het museum zal door de Gemeente Noordoostpolder worden bezien of dit bruikleen wordt gecontinueerd Schokker- en (deels geschonken) voorwerpen van ver- Zuiderzee realia schillende aard, zoals enkele scheepsmodellen, kompas, roer van een botter, klederdracht, hoogwaterkanon, enkele ankers etc. alleen voonverpen die de collectie ten goede komen en een bijdrage leveren aan de historie van het eiland Schokland.

9 4.4. Collectie bodemvondsten historische bodemvondsten van het eiland Schokland. zonder tussenkomst van de provinciaal archeoloog wordt niet verzameld. 17e en 18e eeuwse majolica en rood aardewerk uit putten in Delft en Hoorn. geen uitbreiding Foto- en diacollectie foto's en diavs.van geologische, archeologische en historische aard. Veel opnamen van realia en oude expositiebeelden. als voorheen ~nipselarchief krantenverslagen van geologische, archeologische en historische aard. Verder veel reportages over het museum en het voormalig eiland. alleen museale aangelegenheden, Schokland aangaande ' Bibliotheek overwegend boeken en geografisch kaartmateriaal betreffende geologie. Verder enige boekwerken van algemene archeologische en historische aard... als voorheen Gravures. een kleine collectie gravures en copiezn van schilderijen over het Zuiderzee-gebied en het voormalig eiland Schokland. tot heden kan eigenlijk niet van een verzamelbeleid sprake zijn. Voor de toekomst is het wenselijk dat uitbreiding plaatsvindt Archeologie Museum Schokland heeft geen eigen collectie terrestrische archeologie. Prehistorische en middeleeuwse artefacten voor permanente en wisselexposities kunnen in de vorm van \,' bruikleen uit de RIJP-collectie ter beschikking worden gesteld. Bruikleen en de daarop betrekking hebbende onderzoeksgegevens worden door de provinciaal archeoloog verzorgd. Museum Schokland verzamelt geen prehistorische en middeleeuwse artefacten.

10 4.11. Collecties en taken Ketelhaven. In Ketelhaven, aat door het rninisterie van W.V.C. is aangewezen als provinciaal depot, worden de archeologische collecties, bestaande uit terrestrische- en maritieme artefacten, beheerd.voor de taken van de onderafdeling scheepsarcheologie en de collecties en de presentatie te Ketelhaven wordt verwezen naar de werkdocumenten die daarover zijn verschenen (zie hoofdstuk 7).

11 5. VONDSTMELDINGEN Vondstmeldingen kunnen binnenkomen bij het Museum Schokland, het Museum voor Scheepsarcheologie te Ketelhaven,,de RIJP-archeoloog in Lelystad en de toekomstige provinciaal archeoloog. De meldingen dienen als volgt te worden doorgegeven en verwerkt X : - alle meldingen met betrekking tot maritieme archeologie worden doorgegeven aan en behandeld door de RIJP-archeoloog/scheepsarcheologie; - alle meldingen met betrekking tot terrestrische archeologie worden doorgegeven aan en behandeld door de toekomstig provinciaal archeoloog of de huidige RIJP-archeoloog; - alle andere meldingen van oudheidkundige vondsten (vondsten aan de oppervlakte of bij graafwerk dat niet tot doe1 heeft het opsporen of onderzoeken van monumenten) worden doorgegeven en behandeld door de toekomstig provinciaal archeoloog of de huidige RIJP-archeoloog; - alle meldingen met betrekkingbtot de collectie geologie worden doorgegeven en behandeld door Museum Schokland; - alle meldingen met betrekking tot de collectie pleistocene beenderen worden doorgegeven aan en behandeld door Museum Schokland. deze regeling kan worden gezien als een praktische vertaling van de regeling die in de Monumenten-wet wordt genoemd.

12 6. BRUIKLEEN Ten behoeve van de permanente en wisselexposities in Museum Schokland met betrekking tot de pre- en protohistorische bewoningsgeschiedenis van het Zuiderzee-gebied kan het Museum Schokland beschikken over artefacten uit de RIJP-collecties. De gewenste artefacten worden door de provinciaal archeoloog of collectik-bkheerder uitgezocht en ter beschikking gesteld. De bruikleennemer verzekert de op het bruikleenformulier beschreven voowerpen volgens de aangegeven waarde voor de gehele duur van het bruikleen. De van het terrestrische depot te Ketelhaven ontvangen voorwerpen kunnen niet door Museum Schokland aan derden worden uitgeleend of voor onderzoek ter beschikking worden gesteld zonder tussenkomst en schriftelijke toesteming van de depotbeheerder. In bepaalde gevallen (interessant scheepswrak in de N.O.P.) kan Museum Schokland in overleg met Ketelhaven een tijdelijke expositie over de opgraving organiseren. De hiervoor benodigde voowerpen kunnen op de hiervoor beschreven wijze in bruikleen worden verkregen. Museum Schokland en Museum Ketelhaven liggen letterlijk en figuurlijk in elkaars verlengde. In het verleden hebben zij elkaars bestaan altijd aan het publiek kenbaar gemaakt. Het is wenselijk dat in de toekomst dit nauwe samenwerkingsverband, t.a.v. onderlinge promotie, gecontinueerd wordt.

13 7. LITERATUUR Reinders, H.R., 1978 Archeologie in de IJsselmeerpolders. Werkdocument Abw Reinders, H.R., 1980 Basisprogramma voor een Museum voor Scheepsarcheologie. Werkdocument Abw Reinders, H.R., en J.P.Sleurink 1980 Toetsing huidige locatie Museum voor Scheepsarcheologie te Ketelhaven en andere vestigingsplaatsen aan het basisprograma voor een nieuw museum. Werkdo&ment Abw/Abo Reinders, H.R., 1980 Uitgangspunten voor de verdere ontwikkeling van het Museum Schokland. Werkdocument Abw Reinders, H.R., I981 Uitgangspunten voor de verdere ontwikkeling van het Museum Schokland. Werkdocument Abw Reinders, H.R., 1983 Verkenning van de toekomstige ontwikkeling van Ketelhaven. concept-werkdocument 1983