Neurostimulatie is bijna als een bezoekje aan de kapper
|
|
- Guido de Winter
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 INTERVIEW Neuropsychiater Filip Vandenbroeck Neurostimulatie is bijna als een bezoekje aan de kapper Depressie, migraine, oorsuizen, burn-out, parkinson, alzheimer, chronisch vermoeidheidssyndroom. De lijst met aandoeningen die met neurostimulatie te behandelen zijn, is lang. Nieuwe technieken doen het zonder scalpel. Nevenwerkingen zijn er niet, en je kan achteraf gewoon met de fiets terug naar huis, zegt neuropsychiater Filip Vandenbroeck. Door Liesbeth Gijsel. Foto s: Lara Grieten e.a. Toch een tikkeltje nerveus ga ik in de stoel zitten. Een medewerker van dokter Vandenbroeck brengt een elastische band aan om mijn hoofd, legt een handdoek op mijn schouders en maakt twee sponsjes nat. Die stopt hij vervolgens, samen met twee elektrodes, aan weerszijden van mijn hoofd onder de band. Dan voert hij langzaamaan de stroom op. Eerst voel ik niks, alleen nattigheid letterlijk dan. Dan begint het lichtjes te prikkelen op de plaats waar de elektroden zitten. Normaal duurt zo n sessie twintig minuten, en patiënten kunnen tijdens die sessie gewoon op een stoel in een wachtkamer zitten en wat lezen, zegt Filip Vandenbroeck. Hij behandelt in de Antwerpse GZA-ziekenhuizengroep onder meer mensen met zware depressie met deze techniek: tdcs, of transcraniale Direct Current Stimulation. Het is een nieuwe, niet-invasieve vorm van elektrostimulatie. De ene elektrode zorgt ervoor dat het hersengebied eronder meer activiteit gaat vertonen; de andere elektrode dempt de activiteit in een ander hersengebied. Even daarvoor demonstreerde Vandenbroeck zelf een andere techniek die al iets meer is ingeburgerd: TMS, of transcraniale magnetische stimulatie. Die techniek werkt met een magnetisch veld en kan dieper liggende hersengebieden bereiken. Ik hoor een getik, en tegelijk gaat plots de linkerhand van Vandenbroeck even de lucht in. Door de motore cortex te stimuleren, kunnen we een hand laten bewegen. Dat doen we altijd voordat we beginnen, om te weten hoe sterk de stimulatie moet zijn om effect te hebben. Een beetje griezelig doet het wel aan. Maar we zijn in veilige handen, verzekert Vandenbroeck me. Alles is ondertussen al ruim tien jaar vastgelegd in protocols, er zijn in de twintig jaar van doorlopende research geen noemenswaardige nevenwerkingen gemeld. Dr. Vandenbroeck werkt bij het Brai2nteam in het GZA-St-Augustinusziekenhuis. Het is oorspronkelijk een onderzoeks- en behandelproject voor neuromodulatie, opgestart door Dirk De Ridder in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen in De neurochirurg is nog steeds verbonden met de Antwerpse groep, maar De Ridder woont tegenwoordig in Nieuw- Zeeland, waar hij aan de University of Otago werkt. De onderzoeksgroep is gegroeid uit de tinnitusbehandeling, zoals die vroeger binnen de researchgroep van het universitair ziekenhuis werd ontwikkeld, zegt Vandenbroeck. Deels door de trekkende kracht van professor De Ridder en dankzij diensthoofd Tony Van Haverbergh van de neurochirurgiegroep in St-Augustinus, is het overgenomen en is de focus verschoven naar de hersenwetenschappen. Vandaag werken we samen met neurologen, neus-keel-oorartsen, endocrinologen, psychiaters en psychologen. 48
2 bio Filip Vandenbroeck (1953) studeerde neuropsychiatrie aan de KU Leuven. Sinds 1984 werkt hij in het St-Vincentiusziekenhuis in Antwerpen, in samenwerking met de GZAziekenhuizengroep. Daar richtte hij de psychiatrische afdeling op, waarvan hij nog steeds diensthoofd is. Zijn specialisaties zijn stemmingsstoornissen, angst, burn-out, verslaving en psychosen. Naast cognitieve gedragstherapie biedt hij recent ook neuromodulatie aan (rtms, tdcs en neurofeedback) als lid van de Brai2n-groep. Bij het woord elektrostimulatie doemen bij veel mensen beelden op van One Flew Over the Cuckoo s Nest, waarin acteur Jack Nicholson een elektroshock krijgt die meer op een marteling lijkt dan op een efficiënte therapie. Kunt u ons overtuigen dat we niet bang hoeven te zijn voor elektrostimulatie? Een echte elektroshock-behandeling (ECT) wordt vandaag nog steeds toegepast. Er is een terechte herwaardering geweest, vooral voor ernstig depressieve mensen die met wanen en zelfmoordneigingen kampen. Zo n elektroshock wordt toegediend onder algemene verdoving en heeft als enig ernstig nadeel een tijdelijk geheugenverlies dat enkele dagen kan aanhouden. ECT bereikt echter spectaculaire resultaten en voor uitbehandelde zware depressies is het nog altijd de ultieme normbehandeling. Als dit zo goed werkt, waarom werkt uw groep dan met andere technieken zoals tdcs en rtms? Het duurt altijd enkele dagen voordat een patiënt na ECT weer helemaal op de been is. Bovendien is er nood aan een onderhoudsbehandeling: je moet elke twee weken, of om de maand een elektroshock krijgen. En als je geheugenverlies eigenlijk de tijdelijke collateral damage van zo n ECT kan vermijden, is dat natuurlijk beter. ECT is een heel krachtige behandeling, geschikt voor patiënten bij wie geen enkele andere behandeling werkt. Eigenlijk zet je als het ware een heel land onder water om één plek te bevloeien. Daarom zoeken we naar meer specifieke, doelgerichtere behandelingen om één hersengebied (of neuronaal netwerk) te bereiken. TMS en tdcs hebben geen significante nevenwerkingen. 49
3 Wat is elektrostimulatie? Een elektrische schok als therapie wordt al lang gebruikt in de psychiatrie. Het zorgt voor een soort reset van de hersenen. Deep Brain Stimulation (DBS) zorgt voor gerichte stimulatie van bepaalde hersengebieden, via ingeplante elektrodes. Twee nieuwe technieken, tdcs en rtms, zijn veel minder ingrijpend en bieden perspectief bij heel wat aandoeningen. rtms of transcraniale magnetische stimulatie TMS wordt in verschillende praktijken en ziekenhuizen toegepast in Nederland en België, vaak uitsluitend voor ernstig depressieve patiënten. Er worden nog volop studies uitgevoerd naar de effectiviteit ervan, bij depressie en andere aandoeningen. Een sterke elektrische stroom gaat door een spoel van koperdraad in een toestel op het hoofd van de patiënt. Deze stroom genereert een magneetveld dat door de schedel gaat. Dat veld zorgt voor impuls in het brein, waardoor neuronen worden geactiveerd. Duur: 20 minuten Bijwerkingen: klein risico op epilepsie-aanval, niet geschikt voor risicopatiënten, in beperkte mate: hoofdpijn, nekpijn Toepassingen: depressie, migraine, mogelijkheden voor obsessief-compulsieve stoornis, tinnitus en alzheimer, geheugenstoornissen. De behandeling wordt gedeeltelijk vergoed door de zorgverzekeraar in Nederland. In België is er geen terugbetaling door het ziekenfonds. tdcs of transcraniale Direct Current Stimulation wordt in België en Nederland alleen in enkele centra toegepast (onder andere in het St-Augustinusziekenhuis in Antwerpen), al lopen er intussen heel wat studies met proefpersonen, onder meer in het universitair ziekenhuis in Brussel, Gent en Luik. In de VS is tdcs niet erkend, tenzij voor studies. Twee elektroden, een kathode en een anode, worden aangebracht op het hoofd van de patiënt. Een zwakke elektrische stroom gaat van anode via de schedel naar kathode. tdcs beïnvloedt de hersencellen niet rechtstreeks, maar de stroom zorgt ervoor dat de hersencellen die het dichtst bij de elektrode liggen, gevoeliger worden om activiteit te vertonen, of net minder gevoelig worden en dus worden afgeremd. Daardoor verandert het netwerk in de hersenen: verbindingen tussen neuronen worden sterker of zwakker. De nieuwste techniek, high definition tdcs, werkt met meerdere elektrodes. Zo kunnen dieper gelegen hersengebieden bereikt worden die op het snijpunt liggen van de verschillende elektrodes. Duur: 20 minuten Bijwerkingen: weinig of geen, soms wel huidirritatie, misselijkheid, hoofdpijn of duizeligheid Toepassingen: depressie, angststoornissen, fibromyalgie, CVS, oorsuizen. Momenteel lopen studies naar de behandeling van parkinson, schizofrenie, verslaving, gevolgen van beroerte (krachtverlies, afasie) en naar verbetering van werkgeheugen en concentratie. De behandeling ondergaan heeft weinig om het lijf. Het is als een kappersbezoek: je komt met de fiets en keert met de fiets terug naar huis. Er is geen enkele waakzaamheidsverstoring. De Amerikaanse FDA laat rtms toe, maar tdcs niet. Zijn er dan toch geen gevaren aan verbonden? Dat zijn de eigen wegen van de FDA, waarvan de logica soms een vraagteken is. Ze wil allicht sterker cijfermateriaal van langetermijnstudies die aantonen hoe effectief de therapie is en voor welke aandoeningen. rtms is er sinds 2007 officieel erkend en wordt er ook terugbetaald. In Europa worden zowel TMS als tdcs wel toegelaten, maar niet terugbetaald. Hoe gaat de behandeling precies in zijn werk? We doen eerst een qeeg: de patiënt krijgt een soort badmuts met elektroden op, en we maken beelden in rust, met de ogen dicht en met de ogen open. Dat duurt ongeveer een kwartiertje. Vervolgens maken we met specifieke software een 3Danalyse van deze hersenactiviteit, zodat we een netwerk te zien krijgen van hersenregio s die met elkaar verbonden zijn. Een vergelijking van dat beeld met een referentiedatabase van honderden qeeg s leert ons in hoeverre bepaalde hersenactiviteit in een bepaald gebied afwijkt van het gemiddelde. Iedere patiënt krijgt op die manier therapie op maat. Na de analyse weten we ongeveer welk hersengebied we moeten stimuleren, en welk gebied we moeten afremmen. Wat is het verschil tussen rtms en tdcs? Het lijkt erop dat rtms iets krachtiger is, en ook beter te positioneren op een bepaalde zone. Een TMS-toestel is echter ook complexer, zwaarder en ruim tien keer duurder dan de apparatuur voor tdcs. tdcs is nieuwer en is minder duur, minder complex maar ook minder precies. We hebben wél de indruk dat het iets beter aanslaat bij burn-out, CVS, fibromyalgie, aandachtsstoornissen en geheugenproblemen. De research naar tdcs is ooit voor een deel aangestuurd door het Amerikaanse leger, bijvoorbeeld om militairen tijdens hun hele shift alert te houden of om het recuperatievermogen van gevechtspiloten te bevorderen. Een goed idee, gebruik van de techniek door het leger? Er is altijd al militaire research geweest. Je kan je daar een hoop vragen bij stellen, maar dat is voor veel toestellen in onze 50
4 dagelijkse omgeving zo denk maar aan de smartphone, gps of magnetron. De techniek is ook effectief gebruikt, maar volgens mij slechts in beperkte mate. Hoe sneller dergelijke zaken in de brede wetenschappelijke wereld terechtkomen, hoe beter. En dat is met tdcs zeker aan het gebeuren. Welke resultaten bereiken jullie met tdcs? Het is nog niet miraculeus, maar we zien bij veel patiënten toch een verbetering optreden van 30 à 60 procent. Momenteel zijn we in samenwerkingsoverleg met de Universiteit Gent en Antwerpen onderzoeksprojecten met patiënten aan het bekijken om betere, efficiëntere behandelprotocols te kunnen opstellen. Het is nu nog niet echt duidelijk hoe vaak je moet behandelen één of twee keer per dag, stimulerend en dempend tegelijk of niet om het beste resultaat te behalen. Moeten patiënten jarenlang terugkomen of word je na enkele sessies genezen verklaard? Gewoonlijk zien we na een vijftal sessies na ongeveer een week behandelen, dus al enig resultaat. En na tien à vijftien sessies kan de therapie worden beëindigd. Het effect lijkt zeker een jaar aan te houden. Welke aandoeningen behandelt u? Vooral stemmingsstoornissen zoals depressie, angst- en paniekstoornissen, burnout, CVS, fibromyalgie en somatoforme stoornissen (lichamelijke klachten zonder aantoonbare oorzaak, red.). Daarnaast behandelen we ook auditieve hallucinaties als restsymptomen van psychoses. Door de elektrostimulatie kan zinvol zijn bij alzheimer. Je kan de hersenfitheid voor een deel recupereren auditieve cortex te stimuleren, slagen we erin om die symptomen te onderdrukken. Daarnaast behandelen wij ook mensen met ADHD en verwante aandachts- en leerstoornissen dat doen we niet met tdcs of rtms, maar met Neurofeedback. Bij Neurofeedback gebruiken we een qeeg, waarvan de output in realtime wordt gevisualiseerd op een scherm. Je krijgt bijvoorbeeld een vliegtuigje te zien en twee lijnen. Vliegt het toestel boven de lijn, dan heb je te veel hersenactiviteit in een bepaald gebied. Vliegt het eronder, dan heb je te weinig van deze specifieke hersenactiviteit. Wijk je te veel af, dan volgt er een botsing of een crash. Zo leer je op een bijna magische manier om je hersenen te sturen. In principe zou je deze Neurofeedback ook kunnen laten voorafgaan door tdcs. Recent boekte neuroloog Steven Laureys ook resultaat met tdcs bij patiënten die na een coma in een staat van minimaal bewustzijn zijn beland. Zij vertoonden meer hersenactiviteit als hun brein gestimuleerd werd. Dat zijn boeiende bevindingen, die aangeven dat we het begrip hersenfitheid en conditie verder moeten opnieuw bekijken. Tegelijk mogen we geen onrealistische verwachtingen creëren voor comapatiënten en hun families. Het is niet omdat er bij wijze van spreken op je computer nog wat actie te zien is in een deel van het geheugen of op sommige processor cores, dat er ook op een normale manier software op gedraaid kan worden. Ook alzheimerpatiënten zijn al behandeld met TMS en tdcs. Beide technieken zouden effectief zijn bij alzheimer en parkinson. Je kan wat er nog tdcs werkt met een zwakkere elektrische stroom en een eenvoudiger toestel. Bij TMS wekt een sterke elektrische stroom een magnetisch veld op. 51
5 rest aan hersenfitheid voor een deel recupereren, waardoor het ziekteverloop wat vertraagt. Naar mijn mening kan elektrostimulatie soms een meerwaarde bieden naast de medicijnen die alzheimer- of parkinsonpatiënten vandaag slikken waarvan de effectiviteit niet altijd enorm is. De technieken zijn ook al getest bij gezonde mensen, waarbij de stimulatie hun wiskundige capaciteiten en hun concentratie zou laten toenemen. Er zijn aanwijzingen dat het zou werken, maar harde bewijzen zijn er niet. Er zullen wel heel wat knutselaars zijn die thuis experimenteren met tdcs, om hun leercapaciteiten op te vijzelen. Dat zal allicht tot enig resultaat leiden, al was het maar omdat de mensen die zoiets doen, sterk gemotiveerd zijn er een placebo-effect zal zijn datnavenant is. Al hoor ik toch van mensen die de therapie hebben gehad dat hun geheugen en hun concentratie erdoor verbeteren. Maar ik zou niemand aanraden dit zelf thuis te proberen. Je moet niet blind knoeien met de natuur. En als je te veel gaat stimuleren, doe je het effect waarschijnlijk toch teniet omdat je brein het gewend raakt. Er kan zelfs resistentie ontstaan. Als je het brein manipuleert, kan je dan niet de persoonlijkheid van mensen veranderen? In theorie zou dat misschien kunnen. Maar er zijn de afgelopen jaren al tienduizenden patiënten behandeld, in de VS, in Groot-Brittanië, in Duitsland, Japan en de rest van de wereld. Nergens zijn zulke nevenwerkingen vermeld. Onze persoonlijkheid lijkt dus bestand tegen elektrostimulatie en is zo diep en omvattend dat ze de anatomie van onze hersenen overstijgt. Bij sommige aandoeningen lijkt het natuurlijk wel of de persoonlijkheid is veranderd na therapie. Mensen met obsessiefcompulsieve stoornis, bijvoorbeeld. Die aandoening grijpt zo sterk in op hun leven dat zij helemaal veranderd lijken als ze een efficiënte therapie ondergaan, zoals deep brain stimulation (DBS) met elektrodes die worden ingeplant in het hoofd. Wat vindt u zelf het meest veelbelovende aan tdcs? Ik was eerst sceptisch of het wel zou werken bij vermoeidheid en fibromyalgie, maar de resultaten zijn er, ook voor geheugenverbetering. En dat allemaal zonder medicatie. Ook van tdcs bij obsessiefcompulsieve stoornis verwacht ik veel van neurostimulatie. Het is een hardnekkige aandoening die bijzonder belastend kan Via een analyse van qeeg's brengt men het signaalnetwerk tussen hersengebieden in kaart. Vervolgens maakt de arts een vergelijking van die hersenactiviteit met een referentiedatabank. Die geeft in dit voorbeeld aan dat de patiënt (rode lijn) minder hersenactiviteit vertoont in het hersengebied Brodmann area 10 dan de 'norm'. zijn en waarbij behandeling erg moeilijk is. Als er geen resultaat wordt geboekt met de klassieke behandelmethodes, wordt soms overgegaan tot het plaatsen van elektrodes in het brein, maar dat is een zware ingreep. Als we met tdcs of TMS diep genoeg kunnen reiken, dan moet daar echt iets mogelijk zijn. In het verlengde daarvan zie ik ook mogelijkheden voor mensen met anorexia. Ik ken nog geen studies daarnaar, maar theoretisch moet het mogelijk zijn. Met psychofarmaca en neurofarmaca zitten we eigenlijk tegen de limiet van ons kunnen aan. Nieuwe middelen kan je vergelijken met bedrijven die nieuwe scheermesjes uitbrengen met vier of vijf mesjes in plaats van drie. Eigenlijk maakt dat niet zoveel verschil uit. TMS en tdcs voegen echter wél iets toe, en zo kunnen we toch onze grenzen verleggen. Of deze technieken spectaculaire resultaten zullen opleveren, weet ik niet. Maar we kunnen wel mensen helpen bij wie geen enkele andere therapie meer werkt. Zelfs als je maar 20 procent verbetering ziet, betekent dat toch veel voor bijvoorbeeld mensen met depressie, die anders uitbehandeld zouden zijn. Houden patiënten elektrostimulatie het best als laatste optie? Mensen proberen inderdaad het best eerst de klassieke behandelingen, zoals cognitieve gedragstherapie, relaxatie, mindfullness, medicatie Maar ze mogen ook niet te lang wachten. Als deze behandelingen niet helpen, dan wordt de aandoening chronisch en wordt het steeds moeilijker om te genezen. Zie je na enige tijd nog geen verbetering, dan zou ik aanraden om het roer om te gooien en andere zaken, zoals elektrostimulatie, te proberen. Deze behandeling kan trouwens perfect gecombineerd worden en lijkt zelfs het effect van sommige andere behandelingen te versterken. pb 52
Elektroconvulsietherapie
Specialist op het gebied van intensief forensische zorg Elektroconvulsietherapie Wat is ECT? Wat is ECT? ECT is een behandeling die wordt toegepast bij een aantal psychiatrische aandoeningen. Het gaat
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Transcraniële Magnetische Stimulatie
Informatie voor patiënten Transcraniële Magnetische Stimulatie Je arts heeft met jou besproken dat je behandeling mogelijk wordt voortgezet met transcraniële magnetische stimulatie of TMS. In dit informatieboekje
Nadere informatieDeep Brain Stimulation
Deep Brain Stimulation He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS DEEP BRAIN STIMULATION? Deep Brain Stimulation (DBS), in het Nederlands diepe-hersenkernstimulatie, is een therapie waarbij
Nadere informatieUitgeschreven tekst bij hoofdstuk 8 Opdracht 5
Uitgeschreven tekst bij hoofdstuk 8 Opdracht 5 Doping voor het brein www.npowetenschap.nl/programmas//de-kennis-van-nu-tv//onderwerpen//2014// maart//doping-voor-het-brein.html NPO Wetenschap Duur fragment:
Nadere informatieElektroconvulsie therapie. Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen. Informatie voor verwijzers
Elektroconvulsie therapie Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen Informatie voor verwijzers Effectieve behandelmethode Elektroconvulsie therapie (ECT) passen we toe bij mensen met specifieke
Nadere informatiertms Behandeling bij Therapieresistente Depressie
rtms Behandeling bij Therapieresistente Depressie rtms Behandeling Bij Therapieresistente Depressie In deze brochure kunt u lezen wat een rtms behandeling in het kader van een therapieresistente depressie
Nadere informatieElektroconvulsie therapie. Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen. Informatie voor verwijzers
Elektroconvulsie therapie Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen Informatie voor verwijzers Effectieve behandelmethode Elektroconvulsie therapie (ECT) passen we toe bij mensen met specifieke
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen
Nadere informatieHoeveel behandelingen zijn er nodig? Blijvende resultaten
Hoeveel behandelingen zijn er nodig? Neurofeedbacktraining is maatwerk, dus het aantal sessies verschilt per persoon. Het is gebruikelijk om eerst twintig sessies af te spreken en daarna te kijken of het
Nadere informatieElektroconvulsietherapie
Elektroconvulsietherapie (ECT) U krijgt binnenkort elektroconvulsietherapie (ECT). In deze folder leest u wat ECT inhoudt en hoe de behandeling gaat. Deze behandeling werd in 1939 in Nederland voor het
Nadere informatieparkinson DE NOODZAAK VAN EEN BREDE BEHANDELING EN AANPAK
parkinson DE NOODZAAK VAN EEN BREDE BEHANDELING EN AANPAK ONDERWERPEN PARKINSON, OORZAAK EN ONTSTAAN GETALLEN: HOE VAAK KOMT DEZE ZIEKTE VOOR? KLACHTEN EN VERSCHIJNSELEN BELOOP THERAPIE CONSEQUENTIES VOOR
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieINFORMATIE OVER tcs versie 1.2
INFORMATIE OVER tcs versie 1.2 Algemeen Transcraniële zwakke stroom stimulatie (in het Engels: transcranial current stimulation, tcs) is een techniek die het mogelijk maakt om de hersenen van buitenaf
Nadere informatieZiekte van Parkinson. Patiënteninformatie
Patiënteninformatie Ziekte van Parkinson Informatie over (de oorzaken van) de ziekte van Parkinson, waar u dan last van kunt hebben, hoe we de diagnose stellen en wat u er zelf aan kunt doen Ziekte van
Nadere informatieinfo voor patiënten en familie Elektroconvulsietherapie
info voor patiënten en familie Elektroconvulsietherapie Elektroconvulsietherapie of ECT ECT is een van de meest werkzame psychiatrische behandelingen. Als zorgvuldig voor ECT gekozen wordt, helpt de behandeling
Nadere informatieUit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering
Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor mensen met MS
UMC St Radboud Mindfulness voor mensen met MS Patiënteninformatie De diagnose MS is ingrijpend voor u en uw omgeving. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij ziekte angst, depressie en andere psychologische
Nadere informatiePatiëntenbrochure. Antidepressiva. Afbouwen of doorgaan?
Patiëntenbrochure Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Heeft u - in overleg met uw (huis)arts - besloten te stoppen met het gebruik van de antidepressiva? Of overweegt
Nadere informatieBedankt voor de interessante website. Ik heb deze vluchtig doorgescand.
Neurofeedback De laatste tijd komen er steeds vragen over de neurofeedbackmethode. Degenen die belangstelling hebben kunnen hiervoor de volgende site raadplegen op internet; bij de bibliotheek, eventueel.
Nadere informatieElektroconvulsie therapie (ECT) Afdeling PAAZ
Elektroconvulsie therapie (ECT) Afdeling PAAZ Albert Scweitzer ziekenhuis afdeling Psychiatrie mei 2015 pavo 0373 Inleiding De psychiater heeft met u besproken dat u elektroconvulsie therapie (ECT) gaat
Nadere informatiedienst communicatie. Asster werkt met Amerikaanse unief in strijd tegen depressie
07.05.2015 dienst communicatie Asster werkt met Amerikaanse unief in strijd tegen depressie SINT TRUIDEN Amerikaanse familietherapie tegen depressie bij jongeren Psychiatrisch ziekenhuis Asster in Sint
Nadere informatieInformatiebrochure Elektroconvulsietherapie
P s yc h i at r i s c h Ziekenhui s D u f f e l Informatiebrochure Elektroconvulsietherapie Stationsstraat 22c 2570 Duffel tel : 015 30 40 30 www.pz-duffel.be Inhoud Inhoud Inleiding 3 Wat is elektroconvulsietherapie?
Nadere informatieMindfulness. Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie
Mindfulness Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie Aandachtsgerichte cognitieve therapie is een training die bestaat uit acht bijeenkomsten. Het doel van de training is stress te verminderen en depressies
Nadere informatieMindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.
Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende
Nadere informatieParanormaal of psychisch gestoord? Wat te doen als er problemen zijn?
Paranormaal of psychisch gestoord? Wat te doen als er problemen zijn? door Kees Aaldijk transpersoonlijk coach en therapeut 06-142 742 93 www.transpersoonlijk.nl gepubliceerd in Spiegelbeeld januari 2010
Nadere informatieinfo voor patiënten en familie hoofd, hals en zenuwstelsel Elektroconvulsietherapie
info voor patiënten en familie hoofd, hals en zenuwstelsel Elektroconvulsietherapie Elektroconvulsietherapie of ECT ECT is een van de meest werkzame psychiatrische behandelingen. Als zorgvuldig voor ECT
Nadere informatiePOST COMMOTIONEEL SYNDROOM
POST COMMOTIONEEL SYNDROOM Post commotioneel syndroom Post commotioneel syndroom (PCS) is een diagnose die gesteld wordt bij langdurige klachten na een hersenschudding. De oorzaak van PCS is vaak een ongeval,
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatiePOST COMMOTIONEEL SYNDROOM
POST COMMOTIONEEL SYNDROOM Post commotioneel syndroom Post commotioneel syndroom (PCS) is een diagnose die gesteld wordt bij langdurige klachten na een hersenschudding. De oorzaak van PCS is vaak een ongeval,
Nadere informatiePost-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch
Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding
Nadere informatieInformatie voor patiënten
Informatie voor patiënten gegeneraliseerde angststoornis: wat is dat precies? Bij u is na de intakeprocedure de diagnose gegeneraliseerde angststoornis gesteld. Om deze diagnose te kunnen krijgen moet
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieZiekte van Parkinson
Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening van de hersenen die progressief is. In deze folder leest u meer over deze ziekte en over de polikliniek Neurologie van het Havenziekenhuis.
Nadere informatieInhoud. Inleiding. Inleiding. 2. Voorafgaand aan de behandeling. 3. De behandeling. 3. Indicatie. 5. Mogelijke bijwerkingen en complicaties.
Infobrochure ECT Inhoud Inleiding. 2 Voorafgaand aan de behandeling. 3 De behandeling. 3 Indicatie. 5 Mogelijke bijwerkingen en complicaties. 5 Het einde van de behandeling. 6 Inleiding Elektroconvulsieve
Nadere informatieParkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose
Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening
Nadere informatieDepressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson. Ria Noordmans Margreeth Kooij
De ziekte van Parkinson Ria Noordmans Margreeth Kooij - Oorzaak - Verschijnselen - Symptomen - Psychische verschijnselen - Diagnose - Parkinsonisme - Medicatie - Therapieën - Met elkaar in gesprek gaan
Nadere informatieInnovaties voor Amsterdammers met GGZ problematiek. Prof.dr. J.H. Smit jh.smit@ggzingeest
Innovaties voor Amsterdammers met GGZ problematiek Prof.dr. J.H. Smit jh.smit@ggzingeest Directeur Onderzoek & Innovatie GGZ Ingeest Afdeling Psychiatrie Vumc Psychiatrie in getallen: wereldwijd in 2010
Nadere informatieHersentumoren en rijbewijs. Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum
Hersentumoren en rijbewijs Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum Gezondheidsproblemen kunnen de rijvaardigheid beïnvloeden. Hiervoor zijn twee redenen: 1. Het vermogen om
Nadere informatieKiezen voor Pillen of Praten?: Voorkeuren en Besluitvorming omtrent de Behandeling van Stemmings- en Angststoornissen
Kiezen voor Pillen of Praten?: Voorkeuren en Besluitvorming omtrent de Behandeling van Stemmings- en Angststoornissen Een wetenschappelijk onderzoek naar behandelvoorkeuren, gezamenlijke besluitvorming
Nadere informatieCVS, CHRONISCHE PIJN EN ANDERE FUNCTIONELE KLACHTEN
CVS, CHRONISCHE PIJN EN ANDERE FUNCTIONELE KLACHTEN DR. E.J. SULKERS, KINDERARTS ADRZ Symposium Nehalennia, 11 april 2013 MOEHEID KAN EEN SYMPTOOM ZIJN VAN EEN: - infectieziekte; - orgaanziekte (hart,
Nadere informatieFiguur 1: Verwijzing naar de verschillende locaties met betrekking tot het systeem voor de plaatsing van de elektrodes.
Neurofeedback en de resonantie van het brein met Ir. G. Roozemond van het Neurotherapie Centrum in Hilversum. Na enige tijd realiseer ik me dat ik meer wil weten over het effect van de hoge frequenties
Nadere informatieIs cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie?
Nijmeegs Kenniscentrum Is cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie? Jan-Frederic Wiborg, Jose van Bussel, Agaat van Dijk, Gijs Bleijenberg, Hans
Nadere informatieParkinson en Psychoses
Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm
Nadere informatieLicht traumatisch hoofdletsel (hersenschudding)
Licht traumatisch hoofdletsel (hersenschudding) Wat is een hersenschudding Een hersenschudding of licht traumatisch hersenletsel is het gevolg van een klap of stoot tegen het hoofd, maar kan ook optreden
Nadere informatieResultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling
Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling Cara Verdellen Jolande van de Griendt Nelleke vd Berg LCD, 31 mei 2015 Tics Tourette syndroom Motorische en vocale tics Enkelvoudig en complex
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieElectro Convulsie Therapie (ECT)
Patiënteninformatie Electro Convulsie Therapie (ECT) 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Voorbereiding 5 De opname 6 De behandeling 7 Na de behandeling 8 Risico's van de behandeling 9
Nadere informatiePOSTGRADUAAT OPLEIDING NEUROFEEDBACK BIJ ADHD
POSTGRADUAAT OPLEIDING NEUROFEEDBACK BIJ ADHD Dr. Werner Van den Bergh Centrum Vigilant, Lubbeek (bij Leuven) op de zaterdagen 4, 11, 18 en 25 oktober 2014 ADHD komt bij 2-5% van de kinderen voor, en bij
Nadere informatieExecutieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven
Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding
Nadere informatieGeneralistische Basis GGZ en Specialistische GGZ
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ Informatie voor huisartsen Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg GGZ Rivierduinen biedt vele vormen van geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden;
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) Poli Neurologie
00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten
Nadere informatieAddendum 2. Patiënteninformatie ECT 4 5
Addendum 2 Patiënteninformatie ECT 4 5 4 Deze tekst is een herwerkte versie van het artikel Patiëntenvoorlichting Elektroconvulsietherapie (Sienaert, 2002) dat in het Nederlands tijdschrift Psychopraxis
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Elektroconvulsietherapie
Informatie voor patiënten Elektroconvulsietherapie 2 Je arts heeft met jou besproken dat je behandeling mogelijk wordt voortgezet met elektroconvulsietherapie of ECT. Over deze vorm van behandeling bestaan
Nadere informatiein het midden Dit ben ik - maxx! computer tomografie voor kinderen.
in het midden Dit ben ik - maxx! computer tomografie voor kinderen. 1 onze dank aan: Prof. Dr. Brigitte Stöver, Chariteé University Hospital Berlin, Germany, voor de wetenschappelijke en medische supervisie
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Elektroconvulsietherapie
Informatie voor patiënten Elektroconvulsietherapie Je arts heeft met jou besproken dat je behandeling mogelijk wordt voortgezet met elektroconvulsietherapie of ECT. Over deze vorm van behandeling bestaan
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieHeeft een etiket wel voordelen voor uw kind? Heeft een etiket wel voordelen voor uw kind?
Ritalin maar er zijn ook bijwerkingen. Dit vindt ook kinderpsychiater van der Zuilen. Kinderpsychiater van der Zuilen: Onlangs is er vanuit de Universiteit van Amsterdam onderzoek gedaan naar de bijwerkingen
Nadere informatiePsychische. problemen. bij ouders. Wat doe je met ouders die in de knoop zitten?
Psychische problemen bij ouders Wat doe je met ouders die in de knoop zitten? Alles over psychische problemen bij je ouders IKMAAKDEKLIK.be Een onlineplatform voor kinderen van ouders met psychische problemen.
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek. Informatie voor de patiënt en verwijzer
Het neuropsychologisch onderzoek Informatie voor de patiënt en verwijzer Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog? De neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen het
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieDeep Brain Stimulation voor dwangstoornis
Deep Brain Stimulation voor dwangstoornis 1 Inleiding Via deze folder willen wij u informeren over diepe hersen stimulatie ofwel Deep Brain Stimulation (DBS) voor patiënten met een dwang of obsessieve
Nadere informatieInformatie Elektroconvulsietherapie
Informatie Elektroconvulsietherapie Leuvensesteenweg 517, 3070 Kortenberg, Tel: 02/758.05.11, Fax: 02/759.53.80 www.upckuleuven.be Inleiding Uw arts heeft met u besproken dat uw behandeling mogelijk kan
Nadere informatieBehandeling met rivastagmine capsules
Behandeling met rivastagmine capsules Behandeling bij dementie De geriater heeft bij u een vorm van dementie vastgesteld. Voor deze hersenziekte kan de dokter u medicijnen voorschrijven. In uw geval is
Nadere informatieCognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis
Psychiatrie Cognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl PSY002 / Cognitieve gedragstherapiegroep
Nadere informatieDiepe hersenstimulatie bij bewegingsstoornissen: Tremor
Diepe hersenstimulatie bij bewegingsstoornissen: Tremor (Deep Brain Stimulation) Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Waarom een hersenoperatie? 1 Screening geschiktheid DBS 1 Bezoek
Nadere informatieZiekte van Parkinson. 'shaking palsy' ofwel 'schudverlamming
Ziekte van Parkinson 'shaking palsy' ofwel 'schudverlamming Aantal patienten Naar schatting zijn er op dit moment tussen de 40.000 en 45.000 mensen in Nederland die aan de ziekte van Parkinson lijden.
Nadere informatieElectro Convulsie Therapie (ECT)
Electro Convulsie Therapie (ECT) In overleg met uw psychiater heeft u besloten voor Electro Convulsie Therapie (ECT) als behandeling. Deze vorm van behandeling wordt toegepast bij verschillende, over
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder
Nadere informatieSlaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Nadere informatieInleiding Hoe het allemaal begon Soorten psychofarmaca, werking, bijwerkingen en indicatiegebieden
Inhoud Inleiding 9 1 Hoe het allemaal begon 13 1.1 Inleiding 13 1.2 Gebruik van medicatie in de psychiatrie vóór 1950 13 1.3 De eerste antipsychotica 16 1.4 De tweede generatie antipsychotica 17 1.5 De
Nadere informatieHoofdpijn Blijf er niet mee lopen. Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli
Hoofdpijn Blijf er niet mee lopen Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli Inhoud Cijfers Wat gebeurt er in het ziekenhuis? Typen hoofdpijn Spanningshoofdpijn
Nadere informatieAls een pilletje niet meer genoeg is
Als een pilletje niet meer genoeg is Jeroen van Vugt Medisch Spectrum Twente Iets over Parkinson n Verstoorde motoriek Trillen (tremor) Stijve spieren Trager Starre mimiek Onduidelijker spreken Moeilijker
Nadere informatiePsychiatrie: ADHD. Dit thema gaat over ADHD als voorbeeld van een concentratie of aandachtsstoornis.
DC 13 Psychiatrie: ADHD 1 Inleiding Dit thema gaat over ADHD als voorbeeld van een concentratie of aandachtsstoornis. Beroepscontext: als onderwijsassistent kun je ingezet worden in het werken met leerlingen
Nadere informatieOn the Move! Cognitietour door Nederland
On the Move! Cognitietour door Nederland 1 Mei, 2016 2 Prof. Bernard Uitdehaag Prof. Jeroen Geurts Prof. Vincent de Groot Dr. Hanneke Hulst Dr. Brigit de Jong Dr. Menno Schoonheim 3 WAT GAAN WE DOEN? Wat
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatieOnbegrepen lichamelijke klachten
Onbegrepen lichamelijke klachten Er zijn veel mensen met onbegrepen lichamelijke klachten, klachten waarvoor men (nog) geen verklaring heeft kunnen vinden op lichamelijk gebied. Onderzoek, doorsturen naar
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatie1. Lic. Marie Anne Vanderhasselt: tdcs: State of the Art 2. Neurofysiologie na 1/11/2012 3. Enkele bestuursmededelingen
V.V.P Sectie Psychofysiologie P.C. Dr. Guislain Medische Staf 19/12/2012 Op de agenda 1. Lic. Marie Anne Vanderhasselt: tdcs: State of the Art 2. Neurofysiologie na 1/11/2012 3. Enkele bestuursmededelingen
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten
Nadere informatieMeer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson. Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding
Meer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding Inhoud Verschijnselen van de ziekte van Parkinson Slaapproblemen Stemmingsproblemen
Nadere informatieINFORMATIE OVER tcs. tcs apparaat met een voorbeeld hoe de elektroden op het hoofd kunnen worden geplaatst.
Donders Centre for Cognitive Neuroimaging INFORMATIE OVER tcs versie 2.2 Algemeen Transcraniële zwakke stroom stimulatie (in het Engels: transcranial current stimulation, tcs) is een techniek die het mogelijk
Nadere informatieNeurofeedback. Therapie met fysiologische invalshoek. VeReFi Zomermarkt 2019
Neurofeedback Therapie met fysiologische invalshoek VeReFi Zomermarkt 2019 1 Wat nemen we vandaag door? Introductie mezelf en De Breinkliniek Paar testjes over het onderbewustzijn, hoe worden we voor de
Nadere informatiedrugs abc antidepressiva
drugs abc antidepressiva Antidepressiva zijn psychoactieve geneesmiddelen, die een stimulerende werking hebben ter hoogte van het centrale zenuwstelsel. Ze worden voor zeer verschillende aandoeningen voorgeschreven
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij het leren omgaan met lichamelijke klachten
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie, angststoornissen en alcoholverslaving. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren,
Nadere informatieStereotactische Radiochirurgie
Radiotherapie Stereotactische Radiochirurgie Eenmalige bestraling van een aandoening in het hoofd Universitair Medisch Centrum Groningen Hanzeplein 1 Postbus 30 001, 9700 rb Groningen www.umcg.nl Patiënteninformatie
Nadere informatieIn totaal hebben 1.246 mensen de vragenlijst ingevuld, waaronder 521 mannen en 725 vrouwen.
Cliëntvoorkeuren in de GGZ In totaal hebben 1.246 mensen de vragenlijst ingevuld, waaronder 521 mannen en 725 vrouwen. Heeft u een voorkeur voor een mannelijke of vrouwelijke therapeut? 70,0 60,0 50,0
Nadere informatieKinderen met hoofd-/hersenletsel
Patiënteninformatie Kinderen met hoofd-/hersenletsel 1234567890-terTER_ Kinderen met hoofd-/hersenletsel U heeft een afspraak in Tergooi gehad voor meer informatie over hoofd-/hersenletsel bij uw kind.
Nadere informatieDiepe hersenstimulatie (DBS) bij ziekte van Parkinson
Diepe hersenstimulatie (DBS) bij ziekte van Parkinson Info over operatie Beste patiënt DBS (Deep Brain Stimulation of in het Nederlands Diepe hersenstimulatie) is een chirurgische behandelingsmethode bij
Nadere informatieUW OPVATTINGEN OVER UW DIABETES
UW OPVATTINGEN OVER UW DIABETES Klachten Hieronder staat een lijst met klachten. U kunt in de eerste kolom aangeven door middel van een kruisje of u deze klachten heeft. Vervolgens vragen wij u of u vindt
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieB R O C H U R E O N T S T R E S S E N
HighCoaching Coaching op een hoger niveau B R O C H U R E O N T S T R E S S E N Verminderen van stress en verhoging van gezondheid 1 HighCoaching KvK nr. 51529904 Stress Management System Wat is stress?
Nadere informatieMedicatie bij Probleemgedrag
Medicatie bij Probleemgedrag Reehorst 10-6-2016 Dr. Martin Kat psychiater M.C.Alkmaar afd. Klin. Geriatrie/ Amsterdam/ CCE psykat@hetnet.nl inhoud Probleemgedrag en de ouderenpsychiatrie Wat doet medicatie
Nadere informatieIn de psychiatrische kliniek. Anekdotes uit de GGz
In de psychiatrische kliniek Anekdotes uit de GGz Eerste druk, 2013 2013 Floris Bijlsma Corrector: Clara Wever Fotograaf cover: auteur Fotograaf auteursportret: Marcella te Nuijl isbn: 9789048431373 nur:
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson
De ziekte van Parkinson Wie krijgt de ziekte van Parkinson? De ziekte van Parkinson is geen zeldzame ziekte. Precieze getallen ontbreken, maar Parkinson komt in Nederland voor bij ongeveer 40.000 mensen.
Nadere informatieElektroconvulsietherapie (ECT)
Elektroconvulsietherapie (ECT) inhoud 1 Wat is ECT? 02 2 Wanneer wordt overgegaan tot ECT? 02 3 Hoe verloopt de behandelingsprocedure 03 4 Beschrijving van de behandeling 04 5 Wat zijn de mogelijke bijwerkingen?
Nadere informatie