VAN VRIJE MARKT NAAR LEVENSWEBECONOMIE Economie van het planetaire huishouden
|
|
- Melanie Verbeek
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VAN VRIJE MARKT NAAR LEVENSWEBECONOMIE Economie van het planetaire huishouden door Frans Holtkamp Er zijn drie vormen van dood: de individuele, planetaire en kosmische. De eerste overkomt ons absoluut zeker, de derde is hoogst waarschijnlijk. Maar het uitdoven van de zon met het verdwijnen van alle leven op aarde als gevolg, ligt nog zó astronomisch ver in de toekomst verwijderd, dat die kosmische gebeurtenis in ons denken en voelen nauwelijks een rol speelt. Blijft over de planetaire dood. Die is af te wenden. Nog. De vraag is: kiezen we voor collectieve zelfmoord of respecteren we de planetaire grenzen? Kate Raworth kiest voor het laatste. Haar boek Donuteconomie is op weg een bestseller te worden. 1 De Nederlandse vertaling dateert van december Een maand later verschijnt al de vijfde druk. Terecht. Raworth is de Keynes van de 21e eeuw volgens The Guardian. EEN DUBBELE GRENS Planetaire grenzen is een sleutelbegrip in dit boek. De economie kan die niet straffeloos overschrijden. Ik strijd mét Raworth voor het behoud van die prachtige blauwe planeet, ook al betekent dit, in het perspectief van de kosmische dood, uitstel van executie. Zo zit mijn genoom en dat van alle andere mensen nu eenmaal in elkaar. Dus zou je kunnen zeggen: de mensheid verzet zich er van nature tegen te verdwijnen. Laat ik het, enigszins theatraal, zó formuleren: we moeten er een feest van maken zo lang er leven op aarde is. Maar feestelijk wordt het pas als er nóg een grens gerespecteerd wordt: álle mensen dienen uitgenodigd te worden. Economie moet dus twee grenzen respecteren, bepleit Raworth in haar boek. Ze gebruikt daarvoor het beeld van de donut. De ronde opening in het midden verbeeldt het gat waarin geen méns mag vallen: economie moet een bestaansminimum voor allen garanderen. Ze moet de bevrediging van elementaire behoeften aan voedsel, geborgenheid, ontwikkeling en dergelijke mogelijk maken. Van álle mensen. De manier waaróp, bijstand of minimuminkomen, doet er niet toe. Ook de buítengrens mag niet overschreden worden: de aantasting van de ozonlaag moet stoppen, de luchtvervuiling moet een halt worden toegeroepen, verzuring van oceanen moet worden tegengegaan, het belasting van het milieu met stikstof en fosfor moet minder worden enzovoort. Economie gaat dus niet alleen over het bbp maar ook over een eerlijker verdeling van rijkdom en een verantwoord beheer van de blauwe planeet. Van vrije markt naar levenswebeconomie 1 Economie van het planetaire huishouden
2 ALS HET MAAR ROND IS, EEN GAT EN TWEE GRENZEN HEEFT De donut is een sterk beeld, hard op weg hét economisch logo van de toekomst te worden. Van mij mag dat, maar ik heb er wél bedenkingen bij: de donut doet mij onwillekeurig aan de VS denken. En als ik ergens geen voorbeeld aan wil nemen, dan is het juíst de economie van dat land. Bovendien staat de donut, die vet is en verzadigd van suiker, voor een ongezonde levenswijze, de nieuwe economie onwaardig. Misschien zijn er alternatieve beelden. Een trouwring? Die symboliseert bovendien verbondenheid, van alle mensen in dit geval. Een zwemband? Die houdt je drijvende en symboliseert de mensheid die zichzelf van de planetaire dood redt. Maar een levend organisme in de vorm van een donut zou mijn voorkeur hebben als beeld van de nieuwe economie. Wie heeft er een goed idee? ZEVEN STAPPEN Raworth beschrijft zeven stappen aan elke stap wijdt ze een hoofdstuk op weg naar de donuteconomie. Ik vat ze kort samen. 1. De economie heeft niet langer de groei van het bbp maar de donut tot doel. 2. Het marktfundamentalisme is voorbij en de economie is ingebed in een groter geheel. 3. Centraal staat niet de rationele en calculerende homo economicus maar de sociaal aangepaste mens. De taal moet zich daarbij aanpassen: in plaats van consument spreekt men liever van burger. 4. De economie houdt rekening met de dynamische complexiteit waarin ze is ingebed. 5. Niet constante groei maar zorgvuldig ontwerp van verdeling zal de verschillen tussen rijk en arm kleiner maken. 6. Productie zal niet langer degeneratief zijn maar weer regeneratief worden. 7. De nieuwe economen, wij allen, zijn afgekickt van onze groeiverslaving. LIEVER EEN ORGANISCH BEELD Wat Raworth betoogt is niet nieuw voor mij. Het brengt de gedachten over economie die ik al heb scherper in beeld. Maar bij twee van haar stappen wil ik toch even stilstaan, de vierde en de zevende. In het hoofdstuk waarin Raworth de vierde stap zet, bepleit ze dat economie niet langer als een voorspelbaar, lineair, mechanisch systeem maar als een onvoorspelbaar, niet-lineair, complex geheel wordt gezien. Daarbij zet ze de zogenaamde systeemtheorie in. Van vrije markt naar levenswebeconomie 2 Economie van het planetaire huishouden
3 Een systeem is een verzameling dingen die op zo n manier met elkaar verbonden zijn dat ze duidelijke gedragspatronen produceren. De relaties tussen die dingen worden bepaald voor voorraden en stromen, terugkoppelingen en vertragingen. Voorraden en stromen vormen de basiselementen van het systeem. De voorraad fluctueert als gevolg van de balans van in- en uitstroom. Terugkoppelingen vormen de onderlinge verbindingen. Die kunnen versterkend zijn: wie veel heeft krijgt steeds meer. Maar ook: wie weinig heeft krijgt steeds minder. Versterkende terugkoppelingen kunnen op zowel positieve als negatieve spiralen explosieve groei of recessie invloed hebben. Versterkende terugkoppeling houdt het systeem in beweging, balancerende terugkoppeling zorgt ervoor dat het systeem niet explodeert of implodeert. Vertragingen, tenslotte, hebben eveneens veel invloed op het systeem. Voorraden kunnen toenemen als bij gelijkblijvende instroom de uitstroom vertraagt. Of: als men de nadelige gevolgen van ontbossing ongedaan wil maken en de grond herbebost, zal men moeten wachten tot de bomen volgroeid zijn. Het volgende citaat van Donella Meadows, Amerikaans wetenschapper aan het MIT en een pionier op het gebied van de milieukunde, op pagina 137 drukt het kernachtig uit: Laten we eerlijk zijn, het universum is een rommeltje. Het is niet-lineair, turbulent en chaotisch. Het is dynamisch. Het steekt tijd in vergankelijk gedrag op weg naar elders, en niet in wiskundig elegante evenwichtstoestanden. Het organiseert en ontwikkelt zichzelf. Het creëert diversiteit, geen uniformiteit. Dat is wat de wereld interessant maakt, dat is wat haar mooi maakt, en dat is wat haar gaande houdt. Jawel, dat dynamische, onvoorspelbare en complexe karakter van een systeem bevalt me wel. Zo zou de nieuwe economie moeten zijn. Maar toch moet ik bij termen als systeem en systeemtheorie onwillekeurig aan iets mechanisch of technisch denken. Is het mogelijk ze te vervangen door theorieën en begrippen die je meteen kunt associëren met een levend organisme? Zo zie ik de nieuwe economie graag. Vandaar mijn voorkeur voor termen als web of levensweb. Ik heb simpelweg een aversie tegen de donut. Liever spreek ik van levenswebeconomie of planetaire economie. Om met het laatste te beginnen: het begrip economie is gemunt door de Griekse filosoof Xenophon. Oikos, het huishouden, en nomos, regels of normen, komen erin samen. Voor de Grieken gaat het dus in de eerste plaats om het zo goed mogelijk voeren van het huishouden. In ónze tijd hebben we meer zicht op het complexe geheel waarvan de economie een onderdeel uitmaakt. Onze blauwe planeet is daarbij het meest omvattende geheel. Haar grenzen kunnen niet straffeloos overschreden worden. Alleen een nieuwe, open economie respecteert die grenzen. Het huishouden van de planeet moet zorgvuldig gevoerd worden. Dit komt in de term planetaire economie sterk tot uitdrukking. Misschien geef ik toch de voorkeur aan die tweede term: levenswebeconomie. Die drukt uit dat de economie eerder in een levend dan in een systematisch geheel is ingebed. Bij levensweb denk ik aan de dynamische biosfeer met talloze in elkaar grijpende kringlopen en ingebed daarin een verknoopt geheel aan institutionele en persoonlijke Van vrije markt naar levenswebeconomie 3 Economie van het planetaire huishouden
4 relatienetwerken met vertrouwen als maatschappelijk kapitaal. Daarin behoort de economie te functioneren als een open systeem met een constante in- en uitstroom van niet alleen geld maar ook materie en energie. Raworth spreekt op pagina 57 terecht van menselijke voorspoed in een bloeiend levensweb. HOE VERSLAAFD AAN GROEI? In haar zevende stap wijdt Raworth uit over groeiverslaving. Die zit héél diep. Vooral bij mensen uit de wereld die WEIRD is: westers, ontwikkeld, geïndustrialiseerd, rijk en democratisch. Dit komt door de cultuur van het consumentisme en de spanningen die worden gecreëerd door ongelijkheid, die op hun beurt voortkomen uit de behoefte iets na te streven, schrijft Raworth op pagina 265. We hebben een diepgewortelde hang naar groei, laat ze Henry Wallich, in de jaren zeventig bestuurslid van de Federal Reserve, een bladzijde verder zeggen. Waarom heeft die hang naar groei zulke diepe wortels? Omdat westerlingen, gelovig of niet, ondergedompeld zijn in een christelijke cultuur. Vanaf het allereerste begin speelt een lineair tijdsbesef hierin een grote rol. We zijn reizigers op weg van schepping naar eindtijd, van alpha naar omega, Gods volk onderweg. De ziel vindt haar bestemming ná de dood, in de eeuwigheid, het domein van God. Maar omdat God voor veel westerlingen niets meer betekent, zijn we in onze cultuur dát vaste punt, die garantie dat het uiteindelijk goed komt kwijt. Dat verklaart dat we nieuwe ankerpunten nodig hebben. En die plaatsen we, gevoelsmatig en onbewust, in het nog springlevende lineaire tijdsbesef dat het christelijk geloof als erfenis achtergelaten heeft. Groei is zo n ankerpunt. Zo lang je maar groeit in inkomen, intelligentie, prestatie, menselijkheid of wat dan ook heb je het gevoel dat je eeuwig leeft. De verslaving aan dat ankerpunt zit zó diep, dat afkicken een bovenmenselijke inspanning zal vragen. Het is de vraag of dat lukt. Noties over de invloed van de christelijke cultuur op ons tijdsbesef, het vooruitgangsgeloof van de Verlichting en in het verlengde daarvan op onze groeiverslaving schitteren door afwezigheid in Donuteconomie. EEN BOEK DAT RICHTING GEEFT Toch is het een richtinggevend boek: het helpt mensen om op een andere manier tegen economie aan te kijken. Het bevestigt wat ik intuïtief al langer afwijs: de huidige economie met haar nadruk op constante groei van het bbp. Vier planetaire grenzen met betrekking tot het klimaat, landontginning, stikstof- en fosforbelasting en biodiversiteit zijn al ruimschoots overschreden. Op deze schreden terugkeren vergt al een gigantische inspanning. Donuteconomie zet mensen aan het denken en maakt hen, hopelijk, in toenemende mate bereid tot actie. De revolte onder studenten die economie studeren neemt toe, laat Raworth hoopvol weten. Maar om de neuzen steeds meer de kant op te krijgen van wat ik bij voorkeur een levenswebeconomie noem, moeten er in toenemende mate boeken worden geschreven met harde feiten over de heilloze weg van onze huidige markteconomie, boeken à la Kapitaal in de 21ste eeuw van Thomas Piketty. 2 Van vrije markt naar levenswebeconomie 4 Economie van het planetaire huishouden
5 Uiteindelijk zullen op regeringsniveau besluiten moeten vallen. Dus de druk op de overheid moet worden opgevoerd. Het is misschien vloeken in de kerk, maar in deze tijd van grote politieke tegenstellingen spreek ik tóch een wens uit en sluit daarmee dit opiniestuk over Donuteconomie af: regeerders aller landen verenigt u! 1 Raworth, Kate, Donuteconomie, In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw, Nieuw Amsterdam, Amsterdam , uit het Engels vertaald door Rob Hartmans. 2 Piketty, Thomas, Kapitaal in de 21 e eeuw, De Bezige Bij, Amsterdam, Dit boek is een analyse van inkomens- en vermogensverdelingen sinds de achttiende eeuw (en soms nog eerder), gebaseerd op historische data die Piketty en collega's verzamelden uit een diverse verzameling bronnen. Een belangrijke bron vormen statistieken van inkomstenbelastingen. De centrale stelling van het boek is samengevat in de formule r > g: het netto rendement r op vermogen (rente, dividend enzovoort, na aftrek van belastingen) is historisch vrijwel altijd hoger geweest dan de economische groei g. In de bestudeerde periode schommelt r meestal ergens tussen de vier en vijf procent, terwijl de groei g voor het grootste deel van de geschiedenis beneden de één procent is geweest. r > g heeft tot gevolg dat de rijken rijker worden, in zowel absolute als relatieve zin: het aandeel van arbeid in het nationaal inkomen daalt ten opzichte van het aandeel van kapitaal. Omdat bovendien de spaarquote hoger is voor grotere vermogens (consumptie is niet evenredig aan vermogen) neemt de ongelijkheid tussen de vermogensbezitters nog sterker toe. Van vrije markt naar levenswebeconomie 5 Economie van het planetaire huishouden
1. Verander de doelstelling, van het bbp naar de donut
LWEO conferentie 7 juni 2018 Zeven manieren om te denken als een 21 ste eeuw econoom Zeven manieren om als een 21 ste eeuw econoom te denken 1. Verander de doelstelling Van BBP naar de donut 2. Het grote
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieDe kleine Economie voor Dummies. Sean Masaki Flynn, PhD
De kleine Economie voor Dummies Sean Masaki Flynn, PhD Amersfoort, 2016 Inhoud Inleiding.............................................................. 9 Hoofdstuk 1: Wat is economie, en wat heb jij ermee
Nadere informatieUIT personele inkomensverdeling
De personele inkomensverdeling. Bij de personele inkomensverdeling kijken we naar de verschillen tussen rijk en arm, in een land. Omdat we niet alle inkomens in een land individueel kunnen vergelijken,
Nadere informatieDE WETENSCHAP DER THEOSOFIE
~~ ~ DE WETENSCHAP DER THEOSOFIE DOOR Dr. G. S. ARUNDALE * Uitgave van de Theosofische Vereniging. Nederlandse Afdeling Amsteldijk 76. Amsterdam Z DE WETENSCHAP DER THEOSOFIE In de Theosofische Vereniging
Nadere informatieToelichting op de lezing uit 1 Tessalonicenzen 4 : 13-18
Toelichting op de lezing uit 1 Tessalonicenzen 4 : 13-18 De apostel Paulus onderhield tijdens zijn zendingsreizen per brief contact met de gemeenten die hij gesticht had. In die brieven ging hij in op
Nadere informatieVerkondiging bij Jesaja 43: 1-13 en Johannes 10: april 2017, derde zondag van Pasen ds. Dick Snijders
Verkondiging bij Jesaja 43: 1-13 en Johannes 10: 11-30 30 april 2017, derde zondag van Pasen ds. Dick Snijders Gemeente van Christus, Wat is als het erop aankomt ons geloof? Hoe ziet het eruit, wat geloven
Nadere informatieHoofdstuk 6: waarden, normen en. instituties
Hoofdstuk 6: waarden, normen en Begrippen hoofdstuk 6: Normen Sancties Socialisatie Waarden Belangen Instituties Anticiperen Internalisatie Vertraging instituties vervolg Taboe Folkways en mores Universals
Nadere informatieLevensopdracht op doodsdagen
Hoofdstuk 1 Levensopdracht op doodsdagen Het volk van Israël heeft het moeilijk in Egypte. Het wordt verdrukt. We zijn geneigd om negatief te kijken naar tijden van verdrukking, maar de Bijbel spreekt
Nadere informatieDe dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God
De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God Psalm 14:1 M. Dubbelman Er was ooit een schitterende stad. Om bij die stad te komen, moest je een grote brug over. Een eerste groep mensen liep zorgeloos en blij
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 27 400 Nota over de toestand van s Rijks Financiën Nr. 42 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Afscheid nemen betekent loslaten. We hebben in het afgelopen jaar afscheid moeten nemen van een aantal mensen. We zullen straks hun namen noemen, één
Nadere informatieGroei of krimp? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 7 en 4K Hoofdstuk 5 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 2
Groei of krimp? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 7 en 4K Hoofdstuk 5 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 2 Als je moet kiezen welk plaatje je op je cijferlijst zou willen hebben,
Nadere informatieNetto toegevoegde waarde: loon + huur + rente + winst Bruto toegevoegde waarde: waarde van verkopen waarde van productiebenodigdheden
Paragraaf 1 Nationaal inkomen en welvaart Economie samenvatting H8 Om de welvaart in een land te meten gebruik je het bbp (bruto binnenlands product). Dat is de omvang van de totale productie in het hele
Nadere informatiePiketty: opmerkingen bij een nieuw icoon. Floris Heukelom
Piketty: opmerkingen bij een nieuw icoon Floris Heukelom f.heukelom@fm.ru.nl Inhoud presentatie Wat zegt Piketty precies? Vanwaar de snelle en enorme impact? Kritiek op Piketty Wat moeten we er van vinden?
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatieGAMMA VAKKEN Aardrijkskunde, Economie, Filosofie, Geschiedenis en Maatschappijeer.
GAMMA VAKKEN Aardrijkskunde, Economie, Filosofie, Geschiedenis en Maatschappijeer. Aardrijkskunde Bij NT en NG kiest de leerling in klas 4 tussen Aardrijkskunde of Geschiedenis. SE in klas 5 en 6; CE in
Nadere informatieWat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu
Wat is filosofie? Hoofdstuk 1 1 filosoferen: doordenken! 5 e vragen 6 2 gewone vragen en filosof isch 9 3 aanleidingen om te filosoferen 12? eren 4 waarom filosof 5 samen filosoferen 14 17 6 filosof ie
Nadere informatieIdentiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in
Identiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in 1. We willen gereformeerd zijn 2. We geloven in genade 3. We zijn samen op reis Gereformeerd onderwijs voor christenen Met de Bijbel op weg de wereld
Nadere informatieOmgaan met. verleiding
Omgaan met verleiding Vaak kijken we op naar waar we willen zijn, bovenaan de ladder, en nog voordat we begonnen zijn met klimmen zakt de moed ons in de schoenen; dat haal ik nooit, zo zal ik nooit kunnen
Nadere informatieVerkondiging bij Johannes 10: mei 2019, vierde zondag van Pasen ds. Dick Snijders
Verkondiging bij Johannes 10: 22-30 12 mei 2019, vierde zondag van Pasen ds. Dick Snijders Gemeente van Christus, Nadat Jezus aan zijn leerlingen heeft uitgelegd wat een goede herder is en wat een slechte
Nadere informatieGalileo Galileï
Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde
Nadere informatieTekstboek Module 1. Bewustwording
Tekstboek Module 1. Bewustwording Dag 1. Doe Het Zelf Werkelijkheid. Daar gaan we! Vandaag start je met dag 1 van module 1: bewustwording. Deze module vormt het fundament van de cursus. Je ontdekt tijdens
Nadere informatieDe Verlichting. De Verlichting
De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie
Nadere informatie26 oktober 2014 Nationale Bijbelzondag. Echt geluk is voor.. Bij de zaligsprekingen uit de Bijbel in Gewone Taal Mattheüs 5 : 1-12
26 oktober 2014 Nationale Bijbelzondag. Echt geluk is voor.. Bij de zaligsprekingen uit de Bijbel in Gewone Taal Mattheüs 5 : 1-12 Een initiatief van het Nederlands Bijbelgenootschap om de Bijbel op een
Nadere informatie3 Economische basis principes
What is called economic progress is the joint effect of the activities of the three progressive groups, the savers, the scientist-inventors, and the entrepreneurs, operating in a market economy. Ludwig
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieIk heb het niet zo op mist. Het maakt ons wereldje klein. Het is gevaarlijk omdat je geen zicht hebt, niet verder dan wat voor ogen is..
Themadienst: Waar zijn onze doden? Laatste zondag kerkelijk jaar 27 november 2011 Schriftlezing: 1 Korintiërs 15: 12-19 Zingen: gezang 300: 1,2 Schriftlezing: 1 Korintiërs 15: 20-28 Zingen: gezang 300:
Nadere informatieSamenvatting Economie H 6
Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije
Nadere informatieNIEUWE NIVELLERINGS- POLITIEK
NIEUWE NIVELLERINGS- POLITIEK Jesse Klaver november 2014 NIEUWE NIVELLERINGSPOLITIEK De kloof tussen arm en rijk in Nederland neemt toe. GroenLinks pleit daarom bij het bezoek van Thomas Piketty aan Nederland
Nadere informatieVerkondiging God ervaren bij Johannes 3: 1-21 zondag 27 mei 2018, zondag van de drie-eenheid Ds. Dick Snijders
Verkondiging God ervaren bij Johannes 3: 1-21 zondag 27 mei 2018, zondag van de drie-eenheid Ds. Dick Snijders Gemeente van Christus, Vandaag, een week na Pinksteren, is het feest helemaal compleet. Het
Nadere informatieVERBEELDING AAN DE MACHT! (VIJFTIG JAAR LATER)
VERBEELDING AAN DE MACHT! (VIJFTIG JAAR LATER) EEN FILOSOFISCHE SALON ecologisch zijn? gesprek I donut-economie? gesprek II agonistische politiek? gesprek III HET ZELF PETER SLOTERDIJK laten we co-immunisme
Nadere informatieNamen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs
Kris Tavernier Namen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs 1 Timoteüs 1-6 Het is mijn bedoeling in dit artikel een overzicht te geven van de namen van God en van Zijn Zoon Jezus, die
Nadere informatieEucharistieviering van 10 maart 2013 Vierde zondag van de veertigdagentijd
Eucharistieviering van 10 maart 2013 Vierde zondag van de veertigdagentijd Beloftevol land! Tijdens het openingslied en de intredeprocessie draagt de lector een hak mee en plaatst deze voor de lezenaar.
Nadere informatieOnthullingen van Kennis
Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2
Nadere informatieEindexamen wiskunde A 1-2 vwo I
Marathonloopsters De Olympische hardloopwedstrijd met de grootste lengte is de marathon: ruim 4 kilometer, om precies te zijn 4 195 meter. De marathon wordt zowel door mannen als door vrouwen gelopen.
Nadere informatieVoelen arme mensen zich eigenlijk arm?
Journalisten, politici en wetenschappers beweren van alles over armoede. Maar de cijfers die ze gebruiken zijn niet onomstreden. Deze zomer zoeken wij uit waarom het zo moeilijk is om armoede te meten.
Nadere informatieKeuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6
Keuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6 Keuzeopdracht door een scholier 1515 woorden 10 juni 2004 5,5 13 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar ANW Hoofdstuk 6: Over bevolking 1. Een rekenmodel voor bevolkingsgroei
Nadere informatieV E R A N T W O O R D E L I J K H E I D KATE RAWORTH: NIEUW ECONOMISCH VERHAAL.
KATE RAWORTH: NIEUW ECONOMISCH VERHAAL. 12 NFM LENTE 2018 Ze is een rijzende ster onder economen: Kate Raworth. Met haar bestseller Donut Economie: in zeven stappen naar een economie voor de 21ste eeuw
Nadere informatieTwaalf grafieken over de ernst van de crisis
Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.
Nadere informatieComfortzone. Het leven is helemaal niet saai
Comfortzone Life begins at the end of your comfortzone. Het leven bestaat uit verandering. Iets groeit of het gaat dood. Er is geen tussenweg. Toch hebben wij mensen de neiging om alles vooral te houden
Nadere informatieOns economische zelf. Over leven in een verdeelde wereld en hoe we samen ongedwongen naar huis kunnen gaan
Ons economische zelf Over leven in een verdeelde wereld en hoe we samen ongedwongen naar huis kunnen gaan Plaatjes invoegen Contrast tussen overvloed en gebrek Contrast tussen genieten van materie en uitbuiten
Nadere informatieVijf redenen waarom dit waar is
Les 14 Eeuwige zekerheid Vijf redenen waarom dit waar is In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Is de echte (ware) gelovige voor eeuwig veilig en geborgen in Christus? Voor
Nadere informatieEconomie voor beginners: donuteconomie
Economie voor beginners: donuteconomie De Britse econoom Kate Raworth is met haar pleidooi voor een duurzame en sociale economie het gesprek van de dag in 2017. In haar boek Doughnut Economy presenteert
Nadere informatiewat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen
Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieOntmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14
Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei 2016 Johannes 14 Als iemand in deze tijd zou zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven, zouden we hem al snel fundamentalistisch noemen. We leven in een multiculturele
Nadere informatieGoede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen
Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Goede tijden, slechte tijden Soms zit het mee, soms zit het tegen 1 De toegevoegde waarde De toegevoegde waarde is de verkoopprijs van een product min de ingekochte
Nadere informatieBig Ideas Great STEM. Katrien Strubbe
+ Big Ideas Great STEM Katrien Strubbe (Natuur)wetenschappen: doelen 2 Natuurwetenschappen geven leerlingen een fundamenteel en duurzaam inzicht in de structuren en processen die de mens, de natuur en
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 altijd toekennen Bij een lagere prijs
Nadere informatieCrises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie
Crises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie Inhoud Inleiding Uit de interviews / circulaire economie Afronding Overzicht jaren met hoogst gemeten temperatuur Wereldgemiddelde oppervlaktetemperatuursverandering
Nadere informatieInformatie 17 december 2015
Informatie 17 december 2015 ARMOEDE: FEITEN EN CIJFERS Ondanks het aflopen van de economische recessie, is de armoede in Nederland het afgelopen jaar verder gestegen. Vooral het aantal huishoudens dat
Nadere informatieUW KLANTPROFIEL. Vult u onderstaande vragen nauwkeurig in. ALGEMEEN - DOEL ALGEMEEN - TOEKOMSTPERSPECTIEF
UW KLANTPROFIEL Een financieel advies wordt niet alleen uitgebracht op basis van uw huidige financiële situatie en wensen en doelstellingen, maar ook op basis van uw kennis van, ervaring met en risicobereidheid
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2007-I
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 q v = 200 1,25 + 450 = 200 q a
Nadere informatieRechtvaardigheid in sociaal beleid. Frank Vandenbroucke HOGent 19 december 2017
Rechtvaardigheid in sociaal beleid Frank Vandenbroucke HOGent 19 december 2017 De eis van sociale rechtvaardigheid Rawls: ongelijkheid in inkomen en vermogen is niet per se onrechtvaardig, maar ze moet
Nadere informatienetwerk Op weg naar floreren
Op weg naar floreren door Marja de Vries Als iets in lijn is met de universele wetmatigheden, functioneert het optimaal, komt het meer overeen met wie we in essentie zijn, is het in balans en harmonie
Nadere informatieER IS GENOEG VOOR IEDEREEN. SP-voorstel voor een eerlijke verdeling van de lasten in Rotterdam
ER IS GENOEG VOOR IEDEREEN SP-voorstel voor een eerlijke verdeling van de lasten in Rotterdam Initiatiefvoorstel SP Rotterdam maart 2015 Er is genoeg voor iedereen SP-voorstel voor een eerlijke verdeling
Nadere informatie9,6. Samenvatting door N woorden 15 oktober keer beoordeeld. Hoofdstuk 1. Begrippen
Samenvatting door N. 1514 woorden 15 oktober 2016 9,6 4 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1 Begrippen bindende afspraak Een afspraak waar je (juridisch) niet van af kunt/niet onderuit kunt. budget
Nadere informatieDomein GTST havo. 1) Gezinnen, bedrijven, overheid en buitenland; of anders geformuleerd: (C + I + O + E M)
1) Geef de omschrijving van trendmatige groei. 2) Wat houdt conjunctuurgolf in? 3) Noem 5 conjunctuurindicatoren. 4) Leg uit waarom bij hoogconjunctuur de bedrijfswinsten zullen stijgen. 5) Leg uit waarom
Nadere informatieOverzicht uitgeschreven huisartsen NIVEL Lud van der Velden Daniël van Hassel Ronald Batenburg
Overzicht uitgeschreven huisartsen 1990-2015 NIVEL Lud van der Velden Daniël van Hassel Ronald Batenburg ISBN 978-94-6122-424-8 http://www.nivel.nl nivel@nivel.nl Telefoon 030 2 729 700 Fax 030 2 729 729
Nadere informatieVerslag college 1: Democratische waarden onder druk?
Verslag college 1: Democratische waarden onder druk? In de collegereeks Democratie en burgerschap, georganiseerd door ProDemos en de Universiteit van Amsterdam, kijken we naar de huidige stand van zaken
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatieArgumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken?
Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken
Nadere informatieFunctioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden
Functioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden Victor N. de Jonge, november 2013 Het Eems estuarium vormt ecologisch gezien één groot geheel, maar dat
Nadere informatieGELOOF WAT IS HET EN HOE WERKT HET?!
Themadag Zout en Licht Hilversum Maart 2017 GELOOF WAT IS HET EN HOE WERKT HET?! Doel van dit onderwerp: Leren wat geloof volgens de bijbel is; waarom geloof en werken (handelen) samengaan. Wat verkeerd
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieDeel 1. Het voortraject. inkomen en kapitaal
Deel 1 inkomen en kapitaal Het voortraject Met het motto waarmee Thomas Piketty de introductie van zijn boek over de verdeling van kapitaal begint, maakt de schrijver meteen duidelijk waar hij staat als
Nadere informatieCOMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK
COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van
Nadere informatieQuizvragen met spelidee en werkbladen
Quizvragen met spelidee en werkbladen De eerste letters van de goede antwoorden maken een nieuwe zin. (rode letters) Schrijf de antwoorden in het rooster van het werkblad, en je leest van boven naar beneden
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieDe schepping. Leerplan r.-k. godsdienst
De schepping Focus van dit verhaal De focus van dit verhaal ligt op de scheppingsdagen (Gen. 1:1 2:3). Dit verhaal is één van de heilige verhalen. Het verhaal hoort tot de kernpresentatie. Christenen beleven
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4 Deel 1, Hoofdstuk 3 Dat de Natuur de oorzaak is. Rikus Koops 15 juni 2012 Versie 1.0 In de vorige toelichting heb ik de organisatie van de Natuur
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Dr. Pieter van Wijnen Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici
Nadere informatieDEEL 1: Antwoordformulier voor de meerkeuzevragen, vragen 1 tot en met 6 (6 vragen van 3 punten = 18 punten)
VERSIE 1 DEEL 1: Antwoordformulier voor de meerkeuzevragen, vragen 1 tot en met 6 (6 vragen van 3 punten = 18 punten) 1. Zijn de volgende stellingen waar of niet waar? I. Voorraadinvesteringen kunnen negatief
Nadere informatieDeel 9/12. Leer je invloed effectief aanwenden om je doelen te bereiken
Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op
Nadere informatie5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief
5.6 Het s hoger onderwijs in internationaal perspectief In de meeste landen van de is de vraag naar hoger onderwijs tussen 1995 en 2002 fors gegroeid. Ook in gaat een steeds groter deel van de bevolking
Nadere informatieDuurzaamheid in het beroep A
Keuzedeel mbo Duurzaamheid in het beroep A behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee de positie van keuzedelen in de kwalificatiestructuur
Nadere informatieLucas 19, en Jes. 1, november 2016 Hengelo Gld.,
Lucas 19, 41-48 en Jes. 1, 18-26 6 november 2016 Hengelo Gld., Thema: God heeft het laatste woord Gemeente van Jezus Christus, Onze aarde volgens astrologen een planeet tussen miljoenen andere ooit is
Nadere informatieGemeente van Jezus Christus, Misschien kent u het verhaal van de man in de put?! Een man viel in een put en kon er niet meer uit.
WOORDEN VAN UITLEG Gemeente van Jezus Christus, Misschien kent u het verhaal van de man in de put?! Een man viel in een put en kon er niet meer uit. Een meelevend iemand kwam langs en sprak: ik voel met
Nadere informatieDat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten.
Preek op Oudjaarsavond 2013 Dat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten. Oudjaarsdag: het lijkt een dag als alle
Nadere informatieUit een inleiding en gesprek te Gouda 14 mei 2008 -
Jaargang 9 nr. 10 ( 3 juni 2008) Non-dualiteit van de ervaring Uit een inleiding en gesprek te Gouda 14 mei 2008 - Ja, we hebben het hier steeds over het herkennen van non-dualiteit. Het is duidelijk:
Nadere informatiediscussiëren. Begrippen van hoofdstuk 1 die je moet kennen Schepping Evolutie Spontane waarneming Mythe Moraal TeNaCH Bijbel Koran
Kunnen scheppingsmythen vandaag nog iets voor ons betekenen? Sommige mensen zijn het hier mee eens, want ze leren ons lessen zoals in de schepping. Ook vinden ze dat er in scheppingsmythen een duidelijke
Nadere informatiePreek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I
Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of
Nadere informatieToelichting bij de verordening. Algemeen
Toelichting bij de verordening Algemeen Het Rijk heeft per 1 januari jl. de Wet werk en bijstand (WWB) en de Wet investeren in jongeren (WIJ) samengevoegd tot een nieuwe Wet werk en bijstand. Net zoals
Nadere informatieHET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten
HET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten DE SCHOOL KNECHT VAN TWEE MEESTERS? Carlo Goldoni (1707-1793) de dubbele geschiedenis van de school
Nadere informatieafgelopen jaren beweren vele professionele organisaties specifieke human resource (HR)
Nederlandse Samenvatting Welke mensen bekleden de top posities van professionele organisaties? In Nederland, net zoals in veel andere westerse landen, klinkt waarschijnlijk het antwoord op deze vraag ongeveer
Nadere informatieDuurzaamheid in het beroep B
Keuzedeel mbo Duurzaamheid in het beroep B behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee de positie van keuzedelen in de kwalificatiestructuur
Nadere informatieBeste wensen en een inspirerend 2018!
Beste wensen en een inspirerend 2018! Wat heb ik te maken met de SDG s? Beste wensen en een inspirerend 2018! Januari is de tijd van goede voornemens en het uitspreken van positieve gedachten om er een
Nadere informatieKerk en duurzaamheid. Van duurzaamheid naar levenskunst
Kerk en duurzaamheid Van duurzaamheid naar levenskunst Duurzaamheid hangt in de lucht. Je kunt geen blad meer openslaan of je oog valt op duurzame producten. Bijna elk zichzelf respecterend bedrijf of
Nadere informatieMotieven 1: Een wereld
Motieven 1: Een wereld Doelstellingen: Doel eerste subthema Een wereld om vrij te zijn De catechisanten leren inzien dat vrijheid in Bijbelse zin bij het leven van mensen hoort en ze vormen een mening
Nadere informatieBijlage 4: Werkenden met een laag inkomen
Bijlage 4: Werkenden met een laag inkomen Dit overzicht gaat in op de inzichten die de cijfers van het CBS bieden op het punt van werkenden met een laag inkomen. Als eerste zal ingegaan worden op de ontwikkeling
Nadere informatieSpanningen en ecologische problemen binnen regio s 11
Geogenie p. 76-83 Atlas p.... Spanningen en ecologische problemen binnen regio s 5.. Amazoniië,, van werelldwiijjd bellang 1. De ecologie van het regenwoud Noteer met behulp van je atlas de jaarlijkse
Nadere informatieGebruik woordenboek: Tenzij nadrukkelijk vermeld, is het gebruik van een eendelig woordenboek Nederlands bij de toetsen toegestaan.
Gebruik woordenboek: Tenzij nadrukkelijk vermeld, is het gebruik van een eendelig woordenboek Nederlands bij de en toegestaan. Centraal examenstof: De voor het centraal examen te bestuderen stof wordt
Nadere informatie'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België
1 van 5 31-07-17 08:54 knack.be 'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België 7-10 minuten Klimaatverandering is in veel opzichten meer een rechtvaardigheidsprobleem dan een milieuprobleem.
Nadere informatieOnderwijs naar 2020 Asperen, 3 oktober 2014
6-10-2014 Onderwijs naar 2020 Asperen, 3 oktober 2014 Leerlingen Laten Leren over Zichzelf Vormen voor hun toekomst! Lennart Visser Onderwijs en persoonlijkheidsvorming? Bespreek met degene die naast je
Nadere informatieEconomische conjunctuur
Economische conjunctuur hoogconjunctuur Reëel binnenlands product groeit procentueel sterker dan gemiddeld. Ontstaat door veel vraag naar producten Trend (Gemiddelde groei over groot aantal jaren) laagconjunctuur
Nadere informatie