MADE-BY: MARKETING VERSUS WERKELIJKHEID

Transcriptie

1 FEITENONDERZOEK NAAR MADE-BY MADE-BY: MARKETING VERSUS WERKELIJKHEID Han van de Wiel Stichting Pequeno, februari 2011 Dorpstraat CM Ulvenhout

2 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Conclusies 4 1. Inleiding 6 2. Onderzoeksvragen 6 3. Onderzoeksmethode 7 4. MADE-BY volgens MADE-BY Wat is MADE-BY? Wat doet MADE-BY? Hoe werkt MADE-BY? De Scorekaarten De organisatie MADE-BY De relatie MADE-BY Solidaridad Communicatie 20 Bijlage 1: MADE-BY in het kort 31 Bijlage 2: Reactie van MADE-BY 33 Bijlage 3: Reactie van Solidaridad 35 Bijlage 4: Reactie Pequeno 40 2

3 Samenvatting De stichting MADE-BY (opgericht in 2004) ondersteunt modemerken bij het verduurzamen van hun productieketens op drie terreinen: sociale omstandigheden, (biologische) katoen en milieubelasting door andere toegepaste materialen. De 36 aangesloten merken (oktober 2010) verbinden zich middels individuele overeenkomsten voor minstens drie jaar aan MADE-BY. Ze zijn verplicht een actieplan op te stellen waarin doelen en middelen zijn geformuleerd voor deze periode. Jaarlijks moeten ze aan MADE-BY hun resultaten rapporteren. Deze rapportages worden niet door MADE-BY getoetst. MADE-BY publiceert deze op zijn openbare website in de vorm van scorekaarten en in het jaarverslag. De modemerken verplichten zich hun prestaties ieder jaar te verbeteren. Voor deelname aan MADE- BY bestaan geen minimale eisen: elk bedrijf dat aan bovenstaande voorwaarden wil voldoen, kan lid worden. Deelnemende bedrijven betalen jaarlijks een vergoeding aan MADE-BY. MADE-BY heeft zelf geen standaarden ontwikkeld om het niveau van de sociale omstandigheden, de toepassing van katoen en de milieubelasting te beoordelen. MADE-BY heeft bestaande standaarden ingedeeld in voorkeursvolgordes, aan de hand van door (of in opdracht van) MADE-BY ontwikkelde benchmarks. Controle op naleving van de standaarden berust bij de beheerders van die standaarden. MADE-BY voert zelf geen controles uit. Merken die daadwerkelijk kleding verkopen die voldoet aan de doelen uit de actieplannen, kunnen een unieke code in die specifieke kleding naaien en blauwe knoopjes in álle kleding van dat merk. De code kan op de website van MADE-BY worden ingetoetst en leidt naar de makers van het kledingstuk (track en trace). Op die manier wil MADE-BY de transparantie in de kledingsector vergroten. Volgens MADE-BY leidt dat ertoe dat consumenten en anderen vragen aan de merken stellen. Met de blauwe knoop laat een merk zien dat het bezig is met het verduurzamen van de kleding. De blauwe knoop is onderdeel van de marketing van MADE-BY, dat voor het overige terughoudend communiceert. Ook de aangesloten merken leggen een vergelijkbare terughoudendheid aan de dag. Hoewel MADE-BY transparantie hoog in het vaandel heeft staan, is de werkwijze van MADE-BY voor buitenstaanders in veel gevallen niet transparant. Om te beginnen zijn de licentieovereenkomsten met de merken en hun actieplannen niet openbaar. Op de tweede plaats blijft onduidelijk wat de uitkomsten zijn van de controles van de standaarden in het veld. De toelichting bij de scorekaarten is hiervoor niet toereikend. En op de derde plaats is het track en trace-systeem voor consumenten niet meer dan een marketinginstrument. Het track en trace-systeem voor de deelnemende bedrijven is niet openbaar. Klanten die kleding kopen waarin een blauwe knoop zit genaaid weten dus niet wat ze feitelijk kopen. De suggestie is dat ze kleding kopen die aan de top zit wat betreft arbeidsomstandigheden, biologische katoen en de geringste belasting van het milieu. 3

4 In de praktijk kan het om bedrijven gaan die nog maar net begonnen zijn hun productie duurzamer te maken en voor de drie criteria aan de onderkant van de markt zitten. MADE-BY is nauw verweven met de ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, die het mode-initiatief in 2004 heeft opgericht. Die verwevenheid is er op werkniveau, bestuurlijk en op financieel gebied. Daarnaast is Solidaridad nauw betrokken bij vier modemerken die lid zijn, of zijn geweest, van MADE-BY. Er is dus sprake van belangenverstrengeling. Conclusies 1. MADE-BY hinkt op twee benen: enerzijds is het een initiatief om de productieketens in de kledingindustrie langzaam maar zeker duurzamer te maken wat betreft arbeidsomstandigheden en het gebruik van katoen en andere materialen. Anderzijds is het een marketinginstrument. Zo kan het gebeuren dat MADE-BY in de marketing/communicatie soms harder loopt dan het initiatief in de praktijk kan waarmaken. Dat gebeurt met name als MADE-BY beweert dat de aangesloten merken duurzaam zijn (in plaats van: bezig zijn duurzamer te worden). Sociaal- en/of milieubewuste kopers van modeartikelen van bij MADE-BY aangesloten merken zullen de indruk hebben dat ze een product kopen dat met respect voor mens en milieu is geproduceerd. De blauwe knoop bevestigt ze in hun keuze. Voor sommige merken klopt die indruk, voor andere niet. 2. MADE-BY heeft transparantie hoog in het vaandel staan. Het is een middel om het initiatief van modemerken geloofwaardig te maken: door openheid van zaken te geven laten ze zien dat ze er nog niet zijn, maar wel hun best doen c.q. op weg zijn. Toch geldt die openheid maar tot op zekere hoogte, waardoor de ambities van MADE-BY oncontroleerbaar zijn voor buitenstaanders. Dit geldt met name op drie terreinen: ten eerste zijn de licentieovereenkomsten en de actieplannen van de aangesloten merken niet openbaar. Een buitenstaander kan dus niet controleren wat het beginniveau (nulmeting) van de merken is en wat ze hebben afgesproken te gaan doen (doelen en middelen). Ten tweede is onduidelijk hoe de controles (auditing) in het veld verlopen en wat daarvan de resultaten zijn. Ten slotte het track & trace-systeem zoals dat toegankelijk is voor consumenten: het blijkt een marketinginstrument met een beperkte waarde. Het track en tracesysteem waartoe de modemerken toegang hebben, is niet openbaar. De waarde hiervan valt niet vast te stellen. 3. Er is een sterke verwevenheid van Solidaridad met MADE-BY. Die geldt op bestuurlijk, organisatorisch en financieel niveau. Vandaar dat gesproken kan worden van belangenverstrengeling. 4. Een koper van een MADE-BY -modeartikel weet niet wat hij of zij koopt. Er is geen garantie dat het modeartikel met respect voor mens en milieu is 4

5 gemaakt. Er is ook geen garantie dat het betreffende modemerk steeds beter presteert op deze terreinen. 5

6 1. Inleiding In kledingstukken van 32 (stand van zaken op 27 januari 2011) trendy, voornamelijk kleinere Nederlandse modemerken, zitten kleine blauwe knoopjes genaaid. De kledingmerken zijn aangesloten bij MADE-BY, een stichting die zich ten doel stelt de modewereld te verduurzamen. Stichting Pequeno vindt het belangrijk dat er duurzame producten op de markt komen. Maar het is niet eenvoudig om duurzaam te definiëren. Ook MADE-BY lukt dat niet. Op de website staat: Driven by a commitment to sustainability, our overall mission is to make sustainable fashion common practice. We support fashion brands in implementing good environmental and social standards that can be developed and maintained within a commercial environment. 1 En: Whether a partner brand wants to take the first step on its sustainable journey or attain the highest standards of global sustainability, we work with them, providing practical support every step of the way. 2 De weg naar duurzaamheid is in deze omschrijving misschien wel belangrijker dan het ongedefinieerde einddoel. Vandaar het belang van transparantie. Dat houdt in dat producenten gevraagd en ongevraagd laten zien waar zij naartoe willen (doel) en vooral waar zij op enig moment staan. Op die manier worden er geen verkeerde verwachtingen gewekt en kunnen klanten zelf een afweging maken. Stichting Pequeno onderschrijft dit belang van transparantie. Verandering van productieprocessen begint met inzicht in de stand van zaken: waar staan we? Dat helpt producenten vervolgstappen te maken. MADE-BY is meer dan een initiatief om producenten te stimuleren op het pad van duurzaamheid, aangezien het daar ook met klanten over communiceert. Tussen werkelijkheid en marketing zit vaak een spanning. In de marketing worden zaken versimpeld en meestal mooier voorgesteld dan ze in feite zijn. Dit spanningsveld is onderwerp van dit onderzoek. Omdat zowel ontwikkelingsorganisatie Solidaridad als MADE-BY worden gefinancierd van publieke middelen, is Pequeno van mening dat dit onderzoek een maatschappelijk belang dient. Tevens is Stichting Pequeno direct-belanghebbende bij MADE-BY, omdat de stichting aandeelhouder is van een van de bij MADE-BY aangesloten merken. 2. Onderzoeksvragen In dit onderzoek benadert Pequeno MADE-BY in eerste instantie met de ogen van een koper van kleding van een bij MADE-BY aangesloten merk

7 Wat koopt een consument die een kledingstuk koopt met de blauwe MADE- BY-knoop? Wat betekent de blauwe MADE-BY-knoop in de praktijk? Subvragen: Wat zijn de verplichtingen voor bedrijven die zijn aangesloten bij MADE- BY? Zijn er sancties bij het niet nakomen van de afspraken of bij het verslechteren van de prestaties? Hoe controleert en beoordeelt MADE-BY de resultaten per bedrijf op het gebied van sociale omstandigheden? Hoe controleert en beoordeelt MADE-BY de resultaten per bedrijf op het gebied van milieu? Hoe communiceert MADE-BY naar het grote publiek? Wat is het budget van MADE-BY voor marketing, monitoring en auditing? Zit er een gat tussen communicatie en realiteit? Hoe communiceren bedrijven die zijn aangesloten bij MADE-BY over de inhoud en betekenis van het initiatief? En komt die communicatie overeen met de werkelijkheid? Wat zijn de banden tussen Solidaridad en MADE-BY? Hoe zit het bestuur van MADE-BY in elkaar? Door wie wordt MADE-BY (als projectorganisatie) gefinancierd? 3. Onderzoeksmethode Het onderzoek voor dit rapport is voornamelijk gebaseerd op openbare bronnen (met name toegankelijk middels internet), waaronder de jaarverslagen van MADE-BY. De meeste informatie is verkregen via de Nederlandstalige website die sinds 14 januari 2011 automatisch doorverwijst naar de nieuw gelanceerde Engelstalige site In januari was de Nederlandstalige informatie via een omweg nog wel beschikbaar, maar voor de volledigheid is de informatie van de Engelstalige site ook gecontroleerd. Ook de sites van de aangesloten merken zijn bezocht. Er is gebruik gemaakt van brochures van MADE-BY en het boek Clean Clothes van Liesbeth Sluiter 3. Omdat MADE-BY nauw gelieerd is aan ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, zijn de jaarverslagen 2004 tot en met 2009 en de website van deze organisatie onderzocht. Om meer inzicht in de personele samenstelling en de onderlinge verwevenheid van een aantal onderzochte organisaties te krijgen, is gebruik gemaakt van informatie uit het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Vervolgens is eind 2010 een telefonisch interview gehouden met de toenmalige directeur van MADE-BY en heeft in januari 2011 een gesprek plaats gevonden met de directeur van Solidaridad en de coördinator Katoen van deze organisatie. Dit gesprek had primair tot doel de financiële banden van Solidaridad met MADE-BY te verifiëren. 3 Liesbeth Sluiter. Clean Clothes. A Global Movement to End Sweatshops. Pluto Press,

8 Het feitenonderzoek heeft met tussenpozen plaatsgevonden tussen juni en oktober Eventuele wijzigingen bij MADE-BY, bijvoorbeeld in het ledenbestand, van na oktober 2010 zijn niet in dit rapport opgenomen. Het rapport is begin februari aan MADE-BY en Solidaridad gestuurd voor reacties. Deze reacties zijn integraal opgenomen als bijlagen 2 en 3. In bijlage 4 gaat Pequeno in op de reacties. 4. MADE-BY volgens MADE-BY 4.1 Wat is MADE-BY? Volgens de website is MADE-BY a European not-for-profit organisation with a mission to improve environmental and social conditions in the fashion industry. MADE-BY omschrijft zich op de website ook als een overkoepelend label dat modemerken gebruiken om de consument te laten zien dat hun kleren oké zijn, dat wil zeggen: geproduceerd op een duurzame manier. 4 MADE-BY is geen keurmerk, al stelt het jaarverslag 2008 van Solidaridad dat abusievelijk wel. 5 De merken van MADE-BY gebruiken biologische katoen en werken samen met naaifabrieken met een sociale gedragscode 6. MADE-BY is naar eigen zeggen het eerste mode-initiatief dat zich richt op milieu- en arbeidsomstandigheden in de hele productieketen. In Nederland zijn sinds de oprichting, eind 2004, circa 32 kledingmerken bij MADE-BY aangesloten. In het algemeen zijn het kleine merken. In de woorden van Solidaridad-directeur en voorzitter van de stichting MADE-BY Nico Roozen zijn dit de kleine sterk innoverende bedrijven 7. MADE-BY wil het concept uitrollen naar andere Europese landen en heeft kantoren geopend in Groot-Brittannië en Duitsland. In 2011 wil MADE-BY een kantoor in Scandinavië openen. 4.2 Wat doet MADE-BY Het is de missie van MADE-BY om duurzame kleding gemeengoed te maken. Het MADE-BY label geeft consumenten zekerheid dat een merk al het mogelijke doet om met respect voor mens en milieu te produceren. MADE-BY adviseert en ondersteunt modebedrijven bij het geleidelijk verbeteren van de sociale, economische en ecologische omstandigheden in de hele productieketen van hun collecties. MADE-BY 4 MADE-BY in het kort, p. 1, Amsterdam De link van dit rapport, werkt alleen in Internet Explorer, mits de waarschuwing over het beveiligingscertificaat wordt genegeerd. Het document staat niet op de Engelstalige site. Omdat het een belangrijk document is, is het als bijlage toegevoegd aan dit onderzoek. 5 p. 4 6 MADE-BY in het kort, p. 1 7 Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 11 (De jaarverslagen van MADE-BY staan niet op de nieuwe Engelstalige site, maar zijn nog wel op internet te vinden op beveiligde sites. Links daarnaar werken niet). 8

9 ondersteunt fabrikanten bij het verkrijgen van sociale of milieu certificaten en bij het inkopen van duurzame materialen zoals biologische katoen via het MADE-BY netwerk van boeren, spinners en stoffenfabrikanten. 8 De MADE-BY-site vermeldt ook dat MADE-BY de markt voor duurzaam geproduceerde kleren wil vergroten door modemerken te ondersteunen bij het opschonen van hun maakproces ; door wereldwijd verantwoorde productieketens te bouwen en door de consument ruime keus te geven aan mode die geproduceerd is met respect voor mens en milieu Hoe werkt MADE-BY? De modemerken die zich aansluiten bij MADE-BY tekenen een licentieovereenkomst en betalen MADE-BY jaarlijks een licentiefee (vergoeding) van 0,1 procent van de waarde van de verkochte kledingstukken, met een minimum van 2000 euro en een maximum van euro. Merken die daadwerkelijk kleding in de winkelcollecties hebben die sociaal en/of duurzaam zijn geproduceerd volgens de criteria van MADE-BY - betalen minimaal 1000 euro en maximaal euro vergoeding. MADE-BY ondersteunt de merken bij het opschonen van hun maakproces en stelt samen met de merken de strategie- en actieplannen op om dit te bereiken. We geven advies en bouwen samen met Solidaridad, expert op het gebied van fair trade en milieu, productieketens waar een kledingstuk van begin tot eind op een duurzame manier gefabriceerd kan worden. Hieruit kunnen indien nodig programma s voortkomen ter verbetering van sociale en milieuomstandigheden in de productieketen, die worden aangepast aan de wensen van het merk. 10 Alle kledingmerken die de intentie hebben duurzaam te worden, kunnen lid worden, van bedrijven die net beginnen tot bedrijven die voor het hoogste gaan. De website schrijft hierover: Whether a partner brand wants to take the first step on its sustainable journey or attain the highest standards of global sustainability, we work with them, providing practical support every step of the way. 11 Tijdens een telefonisch gesprek met de toenmalige directeur van MADE-BY lichtte hij deze keuze als volgt toe: Minimumcriteria voor bedrijven om mee te doen zijn er niet, om de eenvoudige reden dat we niet weten hoe je dat zou moeten doen. Moet je eisen dat een kledingmerk 10 procent van de kleding met biokatoen laat maken? Dan zou C&A nooit lid kunnen worden, terwijl dat toch de grootste afnemer van biokatoen ter wereld is. Er is voor C&A niet eens voldoende biokatoen op de markt om aan die eis van 10 procent te voldoen. Bovendien willen we bedrijven niet ontmoedigen om mee te doen. Een minimum is ook niet nodig, omdat we volledige transparantie van de bedrijven eisen. De scorecard wordt ieder jaar gepubliceerd, zodat de resultaten zichtbaar zijn per bedrijf en ze vragen kunnen krijgen van klanten. Wij merken dat MADE-BY in het kort 10 Jaarverslag MADE-BY 2007, p

10 bedrijven steeds zenuwachtig worden als we de gegevens voor de scorekaarten opvragen. 12 De basis van de samenwerking in MADE-BY is certificering van de productieketen, dat wil zeggen onafhankelijke controle op sociale en milieuverbetering 13. Maar met alleen controle komen we er niet, stelt de voorzitter van het stichtingsbestuur Roozen. Teveel audits hebben te weinig verandering gebracht. Het is van belang dat modebedrijven hun orders bij voorrang plaatsen bij producenten die serieus werken aan verandering als incentive voor verandering, dat productieorders beter gespreid worden over het jaar om de druk op overwerk weg te nemen, dat er betere prijzen betaald gaan worden om de internalisatie van sociale en milieukosten mogelijk te maken en dat maatschappelijke organisaties actief betrokken worden bij het creëren van een enabling environment. Bovendien moet de ambitie van verduurzaming de gehele keten betreffen en bijvoorbeeld niet alleen het naaiatelier zoals bij de meeste certificeringsprogramma s het geval is. MADE-BY staat voor een ketenbenadering: van grondstof tot eindproduct 14. De werkwijze is als volgt: nadat een merk de licentieovereenkomst met MADE-BY heeft ondertekend, maakt MADE-BY een analyse van de productieketen. Samen met het merk bepaalt MADE-BY vervolgens de verbeterstrategieën voor de toekomst. Deze worden vastgelegd in het actieplan. Gedurende het jaar wordt de voortgang van dit actieplan gecontroleerd en waar nodig bijgestuurd. Aan het eind van elk kalenderjaar bekijkt MADE-BY of de doelstellingen gehaald zijn. De resultaten worden vertaald naar scorekaarten die op de website en in het jaarverslag worden gepubliceerd 15. In 2009 waren van alle aangesloten modemerken actieplannen opgesteld. De actieplannen zijn niet openbaar beschikbaar. Volgens de licentieovereenkomst heeft een aangesloten merk een aantal verplichtingen. de sociale en ecologische condities in de hele keten moeten jaarlijks verbeteren. De doelen en interventies moeten zijn vastgelegd in een actieplan. het merk moet ten behoeve van de scorecard exacte cijfers aan MADE-BY leveren over het aantal geproduceerde kledingstukken (door alle toeleveranciers) en de gebruikte materialen. het aangesloten merk betaalt jaarlijks een vergoeding aan MADE-BY. In de licentieovereenkomst staan geen sancties of boetes bij het niet nakomen van afspraken. Volgens toenmalig directeur Huis in t Veld van MADE-BY is het mogelijk af te wijken van de verplichting tot jaarlijkse verbetering. Bedrijven zijn gehouden aan een jaarlijkse vooruitgang. Tenzij er sprake is van overmacht. Dus bij achteruitgang ten opzichte van het voorafgaande jaar kijken we naar de reden. Een goede reden accepteren we, maar bij het niet nakomen van de overeenkomst 12 Persoonlijke communicatie Mark Huis in t Veld, toenmalig directeur van MADE-BY, 11 oktober Jaarverslag MADE-BY 2007, p Idem p Idem p

11 beëindigen we het contract. Dat is in 6 jaar tijd 3 keer gebeurd. Bij kleine bedrijven zie je meer jaarlijkse schommelingen dan bij grote. Van Kuyichi ging de Peruaanse leverancier failliet. Kuyichi heeft contact met ons gezocht en wij vonden het voortbestaan van het merk belangrijk. 16 Dus hebben we ze geadviseerd zo snel mogelijk een andere leverancier te zoeken. Dat is gebeurd. Biokatoen kun je bestellen, arbeidsomstandigheden niet. Het nadeel is dat bijna alle aangesloten merken klein zijn, en dus geen grote invloed hebben in de keten. Het volume is bepalend voor de invloed in de keten. 17 Meningsverschillen tussen MADE-BY en een aangesloten modemerk moeten worden voorgelegd aan de rechtbank in Utrecht. Het veldwerk dat komt kijken bij het verbeteren van milieu- en arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie wordt uitgevoerd door managers producentenontwikkeling van ontwikkelingsorganisatie Solidaridad en door internationaal erkende keurmerken (zoals SA8000 en EKO) 18. MADE-BY maakt plannen van aanpak per merk: strategische handleidingen (die) zijn bedoeld om de verduurzaming van het productieproces per merk uit te stippelen en controleren 19. In het plan van aanpak staan de verbeteringen van sociale en milieuomstandigheden omschreven in doelen en acties, zoals: het verplaatsen van de productie naar SA 8000-leveranciers, het ondersteunen bij certificering van bestaande leveranciers, het gebruik van meer biokatoen of gerecycled fleece en het testen van een milieuvriendelijk verfproces. Om de continuïteit van het verbeteringsproces te waarborgen, evalueert MADE-BY aan het eind van ieder jaar de behaalde resultaten en stelt het nieuwe doelen. 20 Inmiddels bestaan er leveranciersnetwerken in India, Peru, Noord-Afrika en China tot Turkije en Oost-Europa. Deze netwerken bevatten biologische katoenprojecten, spinners en naaiateliers, maar ook lokale NGO s, vakbonden en experts op het gebied van sociale en milieu omstandigheden. Dankzij deze netwerken zegt MADE-BY in staat te zijn fabrikanten te ondersteunen bij het verkrijgen van een certificering en om de juiste leveranciers te vinden van biologische katoen. 21 De licentieovereenkomst maakt deel uit van een partnerschapovereenkomst en is niet openbaar toegankelijk. Op verzoek heeft Pequeno een overeenkomst toegestuurd gekregen, met de toevoeging dat deze niet voor publicatie is bestemd. 22 Volgens toenmalig directeur Huis in t Veld van MADE-BY zijn de licentieovereenkomsten inhoudelijk volkomen identiek. Als we ooit iets wijzigen, dan moeten we daarvoor eerst toestemming hebben van het stichtingsbestuur Opmerking Pequeno: Kuyichi is opgericht door Solidaridad en Solidaridad is aandeelhouder van Kuyichi. 17 Persoonlijke communicatie Mark Huis in t Veld, 14 oktober Jaarverslag MADE-BY 2006, p Jaarverslag MADE-BY 2005, p Idem p MADE-BY in het kort 22 Persoonlijke communicatie Mark Huis in t Veld, 14 oktober Idem 11

12 4.3.1 De Scorekaarten MADE-BY concentreert zich bij het verduurzamen van de productieketens op drie onderwerpen: het gebruik van gecertificeerde biologische katoen, arbeidsomstandigheden en de milieubelasting van gebruikte materialen. De resultaten per modemerk worden jaarlijks verwerkt in scorekaarten, die toegankelijk zijn via de website en het jaarverslag. De scorekaarten beslaan een periode van een jaar, van 1 januari tot 31 december. Alleen van de merken die gedurende die hele periode aangesloten waren bij MADE-BY worden scorekaarten gepubliceerd. 24 Voor 2009 publiceerde MADE-BY de scorekaarten van 24 modemerken. Biologische katoen MADE-BY stimuleert het gebruik van biologisch geteelde katoen, omdat biologische katoenboeren met organische mest werken en aan natuurlijke gewasbescherming doen. Volgens de website steunt MADE-BY op dit moment biologischekatoenprojecten in Peru, India, China, Senegal en Benin. De merken (bedoeld wordt: die zijn aangesloten bij het MADE-BY-initiatief; Pequeno) verwerken deze katoen in hun collecties en betalen een prijs die de extra kosten dekt. 25 Bij de beoordeling van het gebruik van biologische katoen onderscheidt MADE-BY biokatoen, in conversie katoen en conventionele katoen, al maakt MADE-BY voor het meten van de resultaten geen onderscheid tussen biologische en in conversie katoen. Biologische katoen is afkomstig van planten die niet genetisch gemanipuleerd zijn en geteeld zonder het gebruikt van kunstmest of pesticiden. Deze katoen is gecertificeerd volgens de IFOAM-normen, de International Federation of Organic Agriculture Movements. MADE-BY definieert conversie katoen als katoen die is geteeld op land waarop pas recentelijk op biologische wijze verbouwd wordt (doorgaans minder dan 2 of 3 jaar). Hierdoor kunnen er, ondanks dat er geen chemicaliën of kunstmest gebruikt wordt, sporen van chemicaliën in de grond zitten. Conventionele katoen is mogelijk geteeld met gebruikmaking van kunstmest en pesticiden en kan afkomstig zijn van genetisch gemanipuleerde planten. Onduidelijk is of en hoe MADE-BY controleert of laat controleren welke katoen de merken gebruiken. Arbeidsomstandigheden De arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie zijn vaak slecht en de lonen laag. De merken van MADE-BY werken waar mogelijk 26 samen met fabrikanten die zich houden aan de door de ILO (International Labour Organization) opgestelde minimumeisen. Dat betekent dat de gezondheid en veiligheid van werknemers worden gewaarborgd, er geen kinderen werken, een leefbaar loon wordt betaald, de werktijden menselijk zijn en werknemers lid mogen zijn van een vakbond. In India, Peru en Tunesië heeft MADE-BY naaifabrieken begeleid naar het Social Accountability 8000-keurmerk Jaarverslag MADE-BY 2006, p MADE-BY in het kort 26 MADE-BY in het kort 27 Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 5 12

13 In het document Benchmark for Social Standards 28 (24 pagina s) van maart 2008 beschrijft MADE-BY de eigen benchmark die het heeft ontwikkeld om de 6 belangrijkste internationale sociale gedragscodes te beoordelen, die alle zijn gebaseerd op normen van de ILO (International Labour Organization) inzake kinderarbeid, salaris, werktijden, lidmaatschap van vakbonden en veiligheid op de werkplek. Op basis daarvan is een voorkeursvolgorde vastgesteld van vier klassen. Dat gebeurt door aan 8 criteria en 27 indicatoren gewogen scores toe te kennen. De weegfactor per indicator varieert van 1 tot 5. Klasse A (hoogste): ETI, SA8000, FWF + laag-risicolanden Klasse B: FLA, BSCI Klasse C: WRAP Klasse D (laagst): niet geclassificeerd In het document wordt de ratio van de weegfactor niet toegelicht. Onduidelijk is ook wie het Benchmarkdocument heeft opgesteld. Solidaridad, de organisatie waaronder MADE-BY valt, is nauw betrokken bij twee van de beoordeelde sociale codes: BSCI en SA In het document wordt deze connectie niet vermeld. De controle (auditing) of bedrijven zich houden aan de sociale gedragscodes (standaarden) is in handen van die gedragscodes zelf, zoals FWF en SA8000. Bedrijven die niet geclassificeerd zijn (klasse D) worden dus niet gecontroleerd door inspecteurs van een gedragscode noch door MADE-BY/Solidaridad. Milieubelasting materialen In de acht pagina s tellende Environmental Benchmark for Fibres 30 (juli 2009) wordt de verwerking van een groot scala aan grondstoffen vergeleken op onder andere het gebruik van pesticiden, chemicaliën, watergebruik en energieverbruik. De Environmental Benchmark for Fibres is slechts in een ingekorte versie te vinden op de website: de uitgebreide versie is alleen beschikbaar voor leden van het MADE-BYnetwerk. Deze uitgebreide versie, of delen daarvan, mag alleen openbaar gemaakt worden na voorafgaande toestemming van Brown & Wilmanns Environmental LLC die de benchmark heeft opgesteld voor MADE-BY. De benchmark vergelijkt 21 natuurlijke en kunstvezels aan de hand van 6 criteria die ieder een weegfactor krijgen. De 6 criteria zijn de uitstoot van broeikasgassen, humane toxicologie, ecotoxiciteit, energieverbruik, waterverbruik en landgebruik. De 28 Op de voormalige site was de benchmark te downloaden via De nieuwe Engelstalige site bevat alleen een samenvatting van de benchmark ( die een link bevat ( naar de volledige versie. Deze link leidt tot een foutmelding (27 januari 2011). 29 Zie

14 hoogste weegfactor krijgen de criteria waarvan de impact een globaal effect is dat bovendien direct meetbaar is. Bij grondstoffen onderscheidt de benchmark de volgende 5 klassen: Klasse A (hoogste): gerecycled katoen, gerecycled Nylon6, gerecycled Polyester, biologische hennep, biologische vlas (linen) Klasse B: Tencel (een lyocell product), biologische katoen Klasse C: conventionele hennep, ramie, PLA, conventionele vlas (linnen) Klasse D: virgin Polyester, Poly-acryl, rayon viscose Klasse E (laagst): conventionele katoen, virgin Nylon6, rayon, bamboe viscose, wol, generic rayon Niet geclassificeerd: materialen die (nog) niet in de benchmark zijn opgenomen. MADE-BY is van plan deze materialen in de toekomst onder te brengen bij een van de 5 klassen. Onduidelijk is hoe MADE-BY zijn Environmental Benchmark controleert of onafhankelijk laat controleren. Sociaal beleid in ontwikkelingslanden De website van MADE-BY bevat ook het document MADE-BY social policy in developed countries 31, opgesteld door Edwin Koster in maart Het document somt 35 landen op waarin de sociale rechten van werknemers in de kledingindustrie voldoende worden beschermd, zodat daar geen sociale audits nodig zijn. Het idee achter deze lijst is dat de schaarse middelen voor auditing beter besteed kunnen worden in ontwikkelingslanden, waar de behoefte en toegevoegde waarde duidelijker is. Track & Trace In 2005 is MADE-BY gestart met de ontwikkeling van een track & trace-systeem, dat de productie van katoen tot eindproduct transparant maakt en de gecertificeerde herkomst van kleren kan aantonen. Het track & trace-systeem richt zich enerzijds op producenten en modemerken, anderzijds is het een marketinginstrument dat de consument in staat stelt na te gaan waar door wie een bepaald kledingstuk is gemaakt. Producenten - Elke schakel in de productieketen verwerkt gegevens over zijn productie in de database en stuurt die door naar de volgende schakel. De merken zelf hebben zo direct toegang tot productiegegevens van de leveranciers in de keten. MADE-BY controleert of elke partij zijn gegevens invoert en of de certificaten aanwezig zijn waaruit blijkt dat duurzame materialen gebruikt zijn en/of onder goede sociale omstandigheden is gewerkt. De schakels controleren elkaar op de inhoud van de leveringen. Een katoenspinner die vijf balen katoen aangeleverd krijgt van de katoenboer, controleert of er ook in het track & trace-systeem vijf balen zijn ingevoerd. Via de MADE-BY-code (op hangtag of waslabel) is precies te achterhalen waar een kledingstuk is gemaakt en door wie. 32 Met track & trace laten de merken aan de consument zien dat een bepaald kledingstuk duurzaam geproduceerd is Jaarverslag MADE-BY 2006, p.14 14

15 (biologische grondstoffen en/of onder goede sociale omstandigheden). In 2008 werkten zes modemerken met het track en trace-syteem en 27 partijen in de keten 33. Een jaar later werkten eveneens zes modemerken met het T&T-systeem en 20 partijen in de keten. 34. Een reden voor deze vermindering geeft het jaarverslag niet. Consumenten - De consument kan op de consumentenpagina van de website van MADE-BY met behulp van de code op het kledinglabel nagaan wie de makers zijn van het kledingstuk. In het jaarverslag 2006 wordt uiteengezet hoe het track en tracesysteem voor consumenten werkt: 1. Je tikt de MADE-BY-code in. 2. Je wacht een paar seconden terwijl in het systeem wordt gezocht naar de bijbehorende productgeschiedenis. 3. Je ziet precies waar en door wie een kledingstuk is gemaakt. Deze realtime technologie is speciaal voor MADE-BY ontwikkeld. Ons track & tracesysteem is een wereldprimeur! 35 MADE-BY en partner Solidaridad zorgen ervoor dat de consumentenpagina van track & trace steeds is bijgewerkt met foto s en teksten van de leveranciers. Wie de naam van een kledingmerk en een bijhorende code invoert op de MADE-BY komt uit bij testimonials van verschillende mensen in de keten, van de directeur van het modemerk tot de katoenplukker in land X. Harde informatie ontbreekt. Een echte track en trace is dit dus niet. De zwakte van het systeem is dat de koper van een kledingstuk pas na aankoop, thuis, kan zien hoe het zit met het kledingstuk dat hij heeft gekocht, mits hij de beschikking heeft over een computer. Onlangs voerde Pequeno als steekproef een paar codes in die op een Fair&Co label stonden van enkele nieuw gekochte kledingstukken. Geen van deze codes leverden een zoekresultaat op. Bij navraag bleek dat de resultaten gezocht moesten worden onder het merk 100% Organic. Blijkbaar waren de gegevens van deze kledingstukken niet onder het juiste merk ingevoerd. Zo levert het systeem voor de consument dus niet de gewenste informatie en transparantie op. Dat track en trace voor consumenten een marketinginstrument is, erkent directeur Nico Roozen van Solidaridad in een radio-interview van 18 augustus (Het) is natuurlijk zo dat de katoen die hij (bedoeld wordt: de persoon die volgens de website de katoen voor een specifiek kledingstuk heeft geplukt; Pequeno) persoonlijk plukt in een hele grote massa in een fabrieksproces verder gaat. Wat wél waar is, wat absoluut een claim is die gerechtvaardigd is, (is) dat we met dit track en trace systeem het product traceerbaar hebben gemaakt. Dus het is 100 procent zeker dat de katoen van dit t-shirt geproduceerd is door die coöperatie van boeren, Oro Blanco in Peru, en dat het de weg heeft afgelegd die aangegeven wordt op de website. 36 Blauwe knoop 33 Jaarverslag MADE-BY 2008, p Jaarverslag MADE-BY 2009, p Jaarverslag MADE-BY 2006, p

16 De merken die zijn aangesloten bij MADE-BY zijn te herkennen aan een blauwe knoop. Als je hem ziet weet je dat het merk op een mens- en milieuvriendelijke produceert. 37 Elders (zie bijvoorbeeld de jaarverslagen) stelt MADE-BY dat de betekenis van de blauwe knoop betekent: dit kledingstuk is oké. 38 Tot voor kort konden ook consumenten de knoop bestellen en hem zichtbaar in hun kleding naaien. 39 Tijdens de duur van dit onderzoek van Pequeno naar MADE-BY is die mogelijkheid komen te vervallen, al dook hij in oktober 2010 weer op in het blad ESTA. 40 Volgens toenmalig directeur Huis in t Veld mag een merk de blauwe knoop alleen gebruiken als het echt duurzame kleding in zijn collectie heeft. 41 Claudia Sträter bijvoorbeeld had nog niks op dit vlak, is nu bezig, maar krijgt die blauwe knoop pas als ze duurzame kleding hebben die aan de criteria voldoet. 42 De knoop mag vervolgens wel in alle kleding van het betreffende merk worden genaaid: We zijn namelijk geen productielabel maar een merklabel. 43 De blauwe knoop is geen keurmerk, want de garantie dat collecties 100% schoon en sociaal zijn, kunnen de merken van MADE-BY nu nog niet geven. 44 Op de website wordt de betekenis als volgt omschreven: ( ) the Blue Button and MADE- BY Swing Tag does not imply that a particular garment is sustainable, but rather that the brand is working towards step-by-step sustainable improvements throughout the entire collection. 45 Een kledingstuk doorloopt tientallen stadia voordat het in de winkel hangt en de merken beschikken niet over de macht of de middelen om al die stappen in één keer te veranderen. Wat ze wél kunnen, is de deur naar het maakproces wijd openzetten. 46 Dat doen ze op hun website en die van MADE-BY, in het jaarverslag van MADE-BY en door hun productiegegevens te koppelen aan het MADE-BY track & trace systeem. Via dit systeem kan de consument zien waar en door wie een kledingstuk is gemaakt en welke weg het heeft afgelegd. Alleen de makers van de kleding kunnen vertellen hoe het is om zonder pesticiden katoen te verbouwen of wat het betekent om een fatsoenlijk loon te krijgen. 5. De organisatie MADE-BY Bestuur 37 MADE-BY in het kort 38 Zie onder meer Jaarverslag MADE-BY 2006, p p In de licentieovereenkomst staat dat een aangesloten merk zich onthoudt van communicatie over MADE-BY totdat de eerste sociale en/of duurzame artikelen in de winkelcollectie is opgenomen. 42 Persoonlijke communicatie, 11 oktober Idem 44 MADE-BY in het kort Idem 16

17 MADE-BY is een stichting. Het 6-koppige bestuur van de stichting MADE-BY kent een multistakeholdersamenstelling, met daarin vertegenwoordigers van deelnemende modemerken, producenten en maatschappelijke organisaties. 47 Het bestuur komt minstens 4 keer per jaar bijeen. MADE-BY kent geen toezichthoudend orgaan. In de loop van 2010 zal er een adviesraad worden opgericht, bestaande uit externe experts die MADE-BY minstens eens per jaar zullen adviseren over de expansie van de organisatie. 48 De merken in het bestuur werden in 2005 vertegenwoordigd door Tony Tonnaer (Kuyichi) en Fons Cohen (Imps & Elfs), de producenten door Patricio Luzanto (Limatex, Peru) en Mans Lanting (Chetna Organic, India) en de maatschappelijke organisaties door Nico Roozen (Solidaridad, voorzitter) en Rebecca Callahan-Klein (Organic Exchange, bij afwezigheid vertegenwoordigd door Mark Prosee). In 2006 en 2007 is in de bestuurssamenstelling geen verandering gekomen. Het jaarverslag van 2008 meldt dat er drie vervangende leden zijn gekozen in het bestuur, voor een periode van 3 jaar. Sinds 2008 is Sune Bjerregaard (Jackpot, IC Companys, Denemarken) nieuw in het bestuur voor de merken. Tony Tonnaer is het vervangende lid voor de merken. De producenten worden vertegenwoordigd door Arun Ambatipudi (Chetna Organic, India) en Gert Drost (Franky&Ricky, Peru). Plaatsvervangend lid is John Reuben (Swamidoss, Century Apparel, India). De maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd door Nico Roozen (Solidaridad, voorzitter), Andy Salm (Organic Exchange, USA) en plaatsvervangend lid is Alexandra Perschau (PAN Germany, Duitsland). In 2009 heeft het bestuur in dezelfde samenstelling gefunctioneerd als in In de samenstelling van het stichtingsbestuur springen twee zaken in het oog. Om te beginnen dat Nico Roozen van Solidaridad sinds de oprichting bestuursvoorzitter is. Roozen is daarnaast directeur van Solidaridad, voorzitter van de Raad van Commissarissen van Kuyichi Europe B.V. (lid van MADE-BY), lid van de adviesraad van SAI (SA8000) en lid van het overleg van stakeholders van het Business Social Compliance Initiative (BSCI). 49 Uit stukken die zijn opgevraagd bij het handelsregister van de Kamers van Koophandel blijkt dat Roozen bovendien bestuurder is van de Coöperatie van Fair & Co Producenten B.A., die tot doel heeft de belangen te behartigen van de producenten voor dit merk, bestuurder van Kuyichi International (enig aandeelhouder van Kuychi Europe B.V.) en commissaris van Fair Fashion Holding B.V. 50 Fair Fashion Holding is aandeelhouder van twee 47 Jaarverslag MADE-BY 2005, p Jaarverslag MADE-BY p Doel van deze B.V. is het in- en uitvoeren van textielproducten die zijn geproduceerd op basis van de eerlijke handels (fair trade) principes, het in- en verkopen van deze textielproducten onder de naam M Braze, het bieden van private label service aan producenten van vorenbedoelde textielproducten, het bieden van productiemogelijkheden. Bron: Uittreksel uit het handelsregister van de Kamers van Koophandel, dossier

18 modemerken die aangesloten zijn bij MADE-BY (Fair & Co) of zijn geweest (M Braze; dit merk bevond zich tijdens het onderzoek in liquidatie). Op de tweede plaats valt op dat producenten uit ontwikkelingslanden zwak zijn vertegenwoordigd. Mans Lanting is een Nederlander die als consultant heeft gewerkt voor Chetna Organic. Gert Drost is eveneens een Nederlander en directeur van Fair & Co. Bij drie door Solidaridad opgerichte modemerken (Kuyichi, Imps & Elfs en Fair & Co) zijn coöperaties van producenten opgericht, die aandeelhouder zijn van de betreffende onderneming. Meerdere bestuurders van deze coöperaties cq. aandeelhouders zijn medewerkers van het Nederlandse kantoor van Solidaridad en/of staan daar op de loonlijst. 51 Werkorganisatie De werkorganisatie bestaat volgens de jaarverslagen uit stafleden van MADE-BY en Solidaridad. In 2008 komen er werkorganisaties bij in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. In 2009 staan er in totaal 22 mensen op de loonlijst. 52 Volgens Solidaridad is het een misverstand dat haar werknemers in het jaarverslag van MADE-BY staan opgenomen in de werkorganisatie (zie hoofdstuk 6). De taakverdeling en de verhouding tussen MADE-BY en Solidaridad wordt niet duidelijk gemaakt in de jaarverslagen. Financiën De inkomsten van MADE-BY groeiden van euro in 2004 naar euro in Tabel 1: Baten en lasten MADE-BY Baten ( ) Lasten ( ) Subsidie Licentiefee Salariskosten Kantoorkosten Reiskosten Communicatie Track & Trace MADE-BY blijkt grotendeels afhankelijk van subsidies. Ze vormen rond de 80 procent van de totale baten. In de jaarverslagen wordt niet vermeld wie de subsidieverstrekkers zijn. De licentiefee groeit ieder jaar en beslaat inmiddels meer dan een vijfde van de baten. De uitgaven voor communicatie worden niet toegelicht in de jaarverslagen. De uitgaven voor track & trace zijn laag. Een verklaring hiervoor geven de jaarverslagen 51 Uittreksels uit het handelsregister van de Kamers van Koophandel, dossiers , en Jaarverslag MADE-BY 2009, p

19 niet. Uitgaven voor monitoring en auditing staan niet als zodanig op de balans. Mogelijk omdat dit werk wordt uitgevoerd door Solidaridad. 19

20 6. De relatie MADE-BY Solidaridad MADE-BY is in 2004 opgericht door Solidaridad. 53 Er zijn nog steeds stevige banden tussen beide organisaties op bestuurlijk, financieel en organisatorisch niveau. De voorzitter van het stichtingsbestuur van MADE-BY is al sinds de oprichting Nico Roozen, de directeur van Solidaridad. In minstens vier van de bij MADE-BY aangesloten merken heeft Solidaridad financiële belangen: Kuyichi, Imps & Elfs, Fair & Co en 100% Organic Cotton (dit gold ook voor M Braze, maar dat merk is inmiddels niet meer op de markt). Het personeel van MADE-BY bestaat volgens de jaarverslagen van MADE-BY voor ongeveer de helft uit werknemers van Solidaridad. Volgens Solidaridad is er geen sprake van dat haar werknemers onderdeel uitmaken van de werkorganisatie van MADE-BY en berust de dubbele vermelding op een misverstand. 54 Solidaridad zaait zelf verwarring over de relatie met MADE-BY, door op de eigen website te spreken van onze merken en keurmerken (cursief door Pequeno). 55 Solidaridad ondersteunt MADE-BY met jaarlijkse substantiële giften. De directe bijdragen van Solidaridad aan MADE-BY (tabel 2, tweede kolom) zijn bedragen die Solidaridad krijgt in het kader van het Medefinancieringstelsel (MFS) van de Nederlandse overheid. Deze bedragen worden een-op-een doorgestort naar MADE- BY. 56 Volgens de jaarverslagen van Solidaridad is de financiële betrokkenheid als volgt: 53 p Interview met Nico Roozen en Janet Mensink van Solidaridad, 6 januari Interview met Nico Roozen en Janet Mensink 20

21 Tabel 2: Financiële bijdragen Solidaridad aan MADE-BY ( ) Solidaridad direct aan MADE- Additioneel BY onbekend (China) (China) (India) (onderzoek) (China) Onbekend onbekend 63 Bronnen: Jaarverslagen Solidaridad 2004 t/m 2009 Van 2007 t/m 2009 ontving Solidariad een jaarlijkse subsidie van de Europese Unie van euro voor het introduceren van MADE-BY in Duitsland. 64 In totaal euro. Een geldstroom die niet in de jaarrekeningen van Solidaridad is terug te vinden, betreft de ondersteuning van fabrieken/producenten in ontwikkelingslanden die kleding leveren voor merken van MADE-BY. 65 Tussen 2007 tot en met 2010 ging het volgens Solidaridad in totaal om een bedrag van euro. 7. Communicatie MADE-BY communiceert met name via de website. In de beginfase van MADE-BY is ook gebruik gemaakt van magazines, maar tijdens het onderzoek is niet gebleken dat die nog worden uitgegeven. MADE-BY communiceert ook indirect via de aangesloten merken. Zij dragen het label eveneens uit. Gebleken is dat ze dit niet erg 57 p. 48. Identificatie Made-By-katoen en -textiel in China 58 p. 59. Social Accountability International (SAI) (USA). Duurzame ketenontwikkeling MADE-BY-bedrijven in China 59 p. 37. Kennisoverdracht en assistentie bij implementatie van MADE-BY gerelateerde acties (sociale certificering, milieucertificering, track & trace) 60 Idem. Onderzoek naar duurzaamheidsaspecten leerproductie Argentinië en mogelijkheid voor opzetten MADE-BY-keten 61 p. 81. Steun aan opbouw MADE-BY-keten 62 p. 44. Duurzame projecten met leveranciers, MVO programma, MADE-BY ondersteuningsactiviteiten 63 In tegenstelling tot de voorafgaande jaarverslagen maakt het jaarverslag van Solidaridad over 2009 geen melding van financiële bijdragen aan MADE-BY. Ook de Europese subsidie aan MADE-BY ontbreekt p Interview met Nico Roozen en Janet Mensink van Solidaridad, 6 januari

22 actief doen. Ten slotte is ook gekeken naar de communicatie over MADE-BY in de media. Over deze communicatie heeft MADE-BY de minste controle. MADE-BY heeft zogeheten label guidelines voor het gebruik van logo en blauwe knoop. Toenmalig directeur Huis in t Veld: We hebben een paar voorbeeldteksten die de bedrijven kunnen gebruiken. Maar belangrijker is dat elke communicatie over MADE-BY moet worden voorgelegd aan ons. We hebben geen controle over wat bedrijven over MADE-BY zeggen. Dat is een kwestie van vertrouwen. Wat we ze steeds voorhouden, is dat ze open moeten zijn in hun communicatie. Beweer alleen iets dat je kunt waarmaken. Communiceer voorzichtig. Meestal komen deze dingen alleen in het begin van de samenwerking aan de orde. 66 Wat vermelden de merken over hun lidmaatschap van MADE-BY? In oktober 2010 zijn alle websites van de aangesloten merken (volgens de MADE-BY website) met die vraag bezocht. Daarbij is gekeken óf de merken communiceren over MADE-BY en zo ja, hoe ze dat doen. In onderstaande tabel is het resultaat van dit onderzoek schematisch weergegeven. Tabel 3: Communicatie van aangesloten MADE-By-merken Merk Vermelding MADE-BY Weergave MADE-BY: logo of blauw knoopje Omschrijving MADE-BY: correct/niet correct Opmerkingen Alchemist Ja beide correct 2. Banuq Ja logo correct 3. Ben&Jerry s Ja knoopje correct In de omschrijving van MADE-BY staat dat Ben&Jerrry s collectie helemaal eerlijk is geproduceerd. Deze bewering is niet controleerbaar op de MADE-BYsite, omdat geen scorecard is opgenomen van Ben&Jerry s. 4. Claudia Sträter Ja nee correct 5. Fair in Style Nee nee nvt (JBC) 6. Falcon Ja knoopje correct 7. Greenality Ja knoopje correct Het merk claimt 100% fairtrade en 100% organic te zijn. Dit is niet te controleren aan de hand van MADE-BY-scorecard. 8. Imps & Elfs Ja knoopje niet correct Het merk wijkt op twee punten af de voorschriften. 1) de blauwe knoop wordt weergegeven in de vorm van een tapijt; 2) het merk beweert dat het ultimate goal van MADE-BY is het produceren van kleding die 100% vrij zijn van kinderarbeid en gemaakt van organische katoen. 66 Persoonlijke communicatie Mark Huis in t Veld, 11 oktober In deze kolom zijn incorrecte of oncontroleerbare beweringen van de merken opgenomen. 22

23 9. Intoxica Nee nvt nvt 10. Jackpot Ja knoopje niet correct Jackpot Organic production sites meet requirements of two different systems. Bedoeld worden SA8000 en BSCI. Maar volgens de scorecard van MADE-BY was in 2009 meer dan 80% van de productie niet sociaal gecertificeerd. Jackpot beweert op zijn eigen site dat 20% van zijn kledingstukken van organische katoen zijn gemaakt. 68 Volgens de scorekaart van MADE-BY was dat in %. 11. Kid-kid Ja knoopje grotendeels correct Merken die hun kleding maken uit ecologisch verantwoorde grondstoffen, waarbij de mensen die het maken eerlijk worden behandeld, verdienen het MADE- BY label: een kaartje met een knoop. 12. Komodo Ja knoopje correct 13. Kusan Ja knoopje correct 14. Kuyichi Ja logo correct 15. LE BIG Ja nee niet correct Een link op de site verwijst naar een verouderde (2008) scorecard van MADE-BY. LE BIG werkt alleen samen met Europese fabrikanten die zich houden aan de door de ILO (International Labour Organisation) opgestelde minimumeisen : volgens de scorecard is 20% van de productie niet sociaal gecertificeerd. Onduidelijk LE BIG verwerkt de biologische katoen in de producten en betaalt een prijs die deze extra kosten dekt : blijkens de scorecard verwerkt LE BIG 8% conventionele katoen. 16. Limobasics Nee nvt nvt 17. Little Feet Ja knoopje correct 18. Mim-Pi Ja knoopje niet correct Made-By is een overkoepelend label dat modemerken gebruiken om de consument te laten zien dat hun kleren oké zijn, dat wil zeggen: geproduceerd op een duurzame manier. De merken van MADE-BY gebruiken biologische katoen en werken samen met naaifabrieken met een sociale gedrags-code. De merken die zijn