Financiële voorzieningen voor Zuid-India

Transcriptie

1 Financiële voorzieningen voor Zuid-India Base of the Pyramid marktverkenning 25 november 2010

2 Inhoud 1. Inleiding 1.2 Base of the Pyramid 1.2 Duurzame innovaties 1.3 Utrechtse bedrijven als testcase 1.4 Marktinventarisatie: water, communicatie en financiën 2. Microkredieten en -verzekering in het Ramanathapuram district 2.1 Microfinancieringen 2.2 Microverzekeringen 3. Mogelijke BoP producten en diensten voor Ramanathapuram 3.1 Financiële producten en instituten 3.2 Financiële netwerken 3.3 Verzekeringsproducten 4. Kansen en uitdagingen 4.1 Kansen 4.2 Mogelijke obstakels 5. Logistiek 6. Mogelijke partners 6.1 Bedrijven 6.2 Non-gouvernementele organisaties 6.3 Universiteiten/kennisinstituten 7. Financiering 2

3 1. Inleiding India is een interessante nieuwe afzetmarkt voor veel Westerse bedrijven. Het land is een groeimarkt met een enorm potentieel aan nieuwe klanten. Maar India is ook een land waar grote delen van de bevolking in armoede leven. Zijn er mogelijkheden voor het westerse bedrijfsleven om winstgevend zaken te doen met India en tegelijkertijd positief bij te dragen aan welvaartstoename van de armste inwoners? Hoe kan je als ondernemer deze twee doelstellingen met elkaar combineren? Het Base of the Pyramid (BoP) principe gaat in op deze vraag. 1.2 Base of the Pyramid Het BoP principe gaat er van uit dat de allerarmsten een belangrijke afzetmarkt zouden kunnen vormen voor bedrijven, maar dat de huidige producten nog onvoldoende op hun behoeften en mogelijkheden zijn aangepast. Producten die wel zijn aangepast aan de behoeften en mogelijkheden van deze doelgroep worden BoP producten genoemd. Een voorbeeld van een BoP product is een bril die aan te passen is op iedere gewenste sterkte, verkocht voor 1,- in ontwikkelingslanden (ontwikkeld door het AMC en Philips). Een dergelijk product heeft een enorm welvaartsverhogend potentieel voor de afnemers en is tegelijkertijd winstgevend voor het bedrijf dat ze produceert. 1.2 Duurzame innovaties Zaken doen met de vier miljard armste mensen op de wereld vraagt om een radicaal andere aanpak als het gaat om innovaties en business modellen. Het vereist het herzien van prijs/ kwaliteitsverhoudingen en een nieuwe manier van meten van (financieel) succes. Het bedienen van consumenten aan de onderkant van de piramide vereist bovendien dat bedrijven met maatschappelijke organisaties en lokale overheden samenwerken om de behoeften en mogelijkheden van deze groep consumenten te leren kennen. Het BoP principe is op deze manier een stimulans voor duurzame innovaties. 1.3 Utrechtse bedrijven als testcase Een samenwerking van Habitat for Humanity, MVO Nederland, COS Utrecht en adviesbureau CREM heeft deze BoP methodiek in opdracht van de Provincie Utrecht geïntroduceerd bij Utrechtse bedrijven. Dit project liep van april 2009 t/m november Het doel van het project was om met de Utrechtse bedrijven te onderzoeken of het mogelijk is om innovatieve businessmodellen te ontwikkelen ten behoeve van het opbouwen van duurzame, gezonde en economisch gezonde lokale gemeenschappen in ontwikkelingslanden. Deze businessmodellen (of concepten) moeten vanuit commercieel oogpunt interessant zijn voor de betrokken bedrijven. 1.4 Marktinventarisatie: water, communicatie en financiën De basis van het project vormde een onderzoek naar de behoeften en wensen van bewoners van een lokale gemeenschap in Zuid-India. Het lokale kantoor van Habitat for Humanity in India inventariseerde welke welvaartsverhogende producten bewoners van die leefgemeenschap momenteel missen en aan welke eisen die producten zouden moeten voldoen om verkocht te kunnen worden in deze gebieden. Dit heeft geleid tot een vertaling naar een potentiële afzetmarkt voor Nederlandse bedrijven in de sectoren water, communicatie(technologie) en financiën. Met bedrijven en experts uit deze sectoren is in een workshop verkend welke product- of dienstinnovaties ontwikkeld kunnen worden om in de behoeften van de lokale bevolking te voorzien. Het resultaat van het gehele project is verwerkt in drie marktverkenningen, waarvan dit document de financiële sector betreft. 3

4 2. Microkredieten en -verzekering in het Ramanathapuram district In het Ramanathapuram district heeft een groot deel van de bevolking geen toegang tot financiële diensten. Vooral de allerarmsten ontberen mogelijkheden om microkredieten aan te vragen. Naar schatting valt ongeveer 30% van de mensen in het Ramanathapuram district onder de typering allerarmsten. Deze allerarmsten leven beneden de armoedegrens, hebben weinig mogelijkheden om geld te verdienen en houden zich voornamelijk bezig met de vraag waar hun volgende maaltijd vandaan zal komen. De meeste inwoners van het Ramanathapuram district werken in producerende beroepen, zijn afhankelijk van seizoenswerk, hebben lage inkomens en geen toegang tot de markt en marktinformatie. Een deel van de arbeiders trekt in het droge seizoen weg om werk te zoeken in nabij gelegen districten of in het buitenland. Een ander deel vangt de seizoensinvloeden op door andere werkzaamheden uit te voeren of geld te lenen bij de 'money lenders'. Deze informele personen werken vaak met hoge woekerrentes en maken afspraken met kleine boeren en ondernemers om in het hoogseizoen producten tegen bodemprijzen te kunnen kopen (met minimale inkomsten als gevolg). Observaties wijzen uit dat het geld dat bij money lenders geleend wordt hoofdzakelijk gebruikt wordt voor het aanschaffen van levensmiddelen, om gezondheidszorg te kunnen betalen of voor speciale gelegenheden zoals de trouwerij van kinderen. Het geld wordt zelden gebruikt om hun sociaaleconomische positie te verbeteren of om een inkomen te genereren. Grofweg worden twee vormen van financiële ondersteuning onderscheiden in Ramanathapuram: 1. Microfinancieringen 2. Microverzekeringen 2.1 Microfinancieringen In het Ramanathapuram district zijn voor ongeveer 25% van de arbeiders en/of ondernemers microkredieten beschikbaar via microfinancieringsinstellingen. Om hiervoor in aanmerking te komen moet men lid zijn van een Self Help Group (SHG). Dit is groep van kleine ondernemers met een gelijkwaardige sociale en economische achtergrond (al dan niet geregistreerd), die vrijwillig kleine bedragen sparen voor een fonds. Het gespaarde bedrag wordt gebruikt voor noodsituaties bij één van de ondernemers. Behalve lidmaatschap van een SHP gelden de volgende voorwaarden om in aanmerking te komen voor een microkrediet: de SHP moet langer dan zes maanden bestaan leden moeten op regelmatige basis in staat zijn geld te sparen de leden moeten garant staan voor elkaar: als een van de leden niet in staat is een lening terug te betalen, neemt de SHP de verantwoordelijkheid van betaling over leden moeten administratie bijhouden met behulp van een groot kasboek leden hebben een aanbeveling nodig van een maatschappelijke of non-gouvernementele organisatie (NGO) Door de selectiecriteria van banken en NGO s komt een groot deel van de bevolking, voornamelijk de allerarmsten, niet in aanmerking voor microkredieten. Zij kunnen onvoldoende aantonen dat leningen worden terugbetaald en dat het geld gebruikt wordt om een inkomen te generen. 4

5 2.2 Microverzekeringen Microverzekeringen zijn kleine verzekeringen, bedoeld voor mensen in ontwikkelingslanden. Dit is een product dat inspeelt een groot probleem voor mensen levend in armoede: het opvangen van financiële tegenvallers. Uit ons onderzoek blijkt dat financiële tegenvallers als meer vervelend worden ervaren dan de dagelijkse lage bestedingsruimte. Vaak moet na een tegenvaller een inkomen genererend product worden verkocht, zoals een koe of een stuk tuingereedschap van een boer. De bevolking in Ramanathapuram is nog nauwelijks bekend met het nut van verzekeren. Er bestaan al wel drie categorieën microverzekeringen in Ramanathapuram: Levensverzekering Verzekering bij ziekte of in geval van een ongeval Gewassen- en veeverzekeringen Levensverzekering In het district zijn enkele verzekeringprogramma s bekend die zich merendeels richten op levensverzekeringen. Mensen die microkredieten aanvragen worden soms verplicht een dergelijke levensverzekering aan te vragen. Dit is niet voor iedereen gewenst: mensen denken soms dat het afsluiten van een levensverzekering het onheil dichterbij brengt. Om voor een levensverzekering in aanmerking te komen moet iemand onder de 59 jaar zijn en een jaarlijkse premie kunnen betalen. In totaal vallen mensen (8,2% van het totaal aantal arbeiders) in het district onder een microverzekeringsprogramma (zie onder). Verzekeringen bij ziekte of in geval van een ongeval Verzekeraar Eureko, waarvan het Nederlandse Achmea een dochter is, biedt in Ramanathapuram naast levensverzekeringen ook ziektekostenverzekeringen en ongevallen verzekeringen aan via de DHAN Foundation. Gewassen- en veeverzekeringen Verzekeraar Eureko, waaronder de het Nederlandse Achmea valt,biedt in Ramanathapuram naast levensverzekeringen ook gewassen- en veeverzekeringen aan via de DHAN Foundation. Microverzekeringsprogramma s Onderstaande programma s in het Ramanathapuram district richten zich voornamelijk op levensverzekeringen voor arme mensen. JanashreeBimaYojana ( Het doel van dit programma is om levensverzekeringen te verstrekken aan mensen rondom armoedeniveau. Birla Sunlife Insurance (Insurance.birlasunlife.com) Verstrekt onder andere levensverzekeringen aan armen. Daarnaast hebben zij ook andere verzekeringsproducten, denk aan ongevallen en ziektekostenverzekeringen. DHAN Foundation programma ( De DHAN Foundation bidet een uitgebreid programma aan financiële en andere producten aan in de Ramanathapuram regio. 5

6 3. Mogelijke BoP producten en diensten In Ramanathapuram hebben vooral vissers, landbouwarbeiders en vrouwen die de bijproducten van de palmindustrie verwerken, behoefte aan financiële diensten. Microfinanciering en microverzekeringen kunnen een rol spelen in bijvoorbeeld: - het vermarkten van producten - het doorontwikkelen van bijproducten in o.a. de palm-, kokos-, en chili processingindustrie - het verlagen van de drempel voor vissers en kleine boeren om o.a. boten of vee aan te schaffen - het opzetten van nieuwe industrieën zoals een visafvalindustrie Door coöperaties te vormen kunnen arbeiders markttoegang creëren. Een voorbeeld: vrouwen die bijproducten van de palmboom verwerken, kunnen palmboomklimmers inhuren. Door dit als co-operatie te doen kunnen zij voordeel hebben door efficiëntere werkwijzen en inhuur van krachten. Daarnaast kunnen zij bijvoorbeeld opslag realiserenzodat zij niet gedwongen worden te verkopen aan de eerste bieder. Microverzekeringen kunnen bijdragen aan de sociaaleconomische ontwikkeling van de gemeenschap door de drempel voor het aanschaffen van bezittingen te verlagen. Vaak hebben zowel individuele boeren als co-operaties niet voldoende kapitaal om efficiëntere werkwijzen, opslag of andere investeringen die de markttoegang verbeteren te realiseren. In die gevallen wordt gebruikt gemaakt van de producten die worden aangeboden door de financiële sector. De financiële sector kan op drie niveaus bijdragen aan de sociaaleconomische ontwikkeling van Ramanathapuram. 1. Stimuleren van beschikbaarheid van financiële producten 2. Stimuleren van financiële netwerken ter ondersteuning van BoP producten 3. Stimuleren of introduceren van microverzekeringsproducten 3.1 Financiële producten en instituten In het Ramanathapuram district zijn een aantal banken geïdentificeerd die microkredieten uitgeven.de geïdentificeerde banken geven alleen kredieten aan SHG s. Zie 5.a voor een overzicht van geïdentificeerde banken en financiële instellingen. Microkredieten zijn beschikbaar maar bereiken slechts 25% van de arme bevolking en veelal niet de allerarmsten. Introductie van bestaande microkredieten heeft alleen zin als deze zich richt op bevolkingsgroepen die nog niet worden bereikt. Door samen te werken met lokale partijen kan gezamenlijk het bereik worden uitgebreid om zo een groter deel van de bevolking te bedienen. Deze samenwerking kan op verschillende manieren plaatsvinden: Introductie nieuwe producten Introductie nieuwe financieringsconstructies Introductie nieuwe producten Men kan de mogelijkheid onderzoeken om nieuwe producten (zoals spaarproducten en hypotheken) samen met een bestaande financiële instellingen te introduceren. Ook kan men kijken naar de introductie van een financieel product dat helpt bij het verspreid vrijgeven van inkomsten uit seizoensarbeid (bijvoorbeeld over 12 maanden). Op die manier beschikt men het gehele jaar over inkomen. 6

7 Introductie nieuwe financieringsconstructies Nieuwe financieringsconstructies kunnen op verschillende manieren worden vormgegeven. Bijvoorbeeld financiering in samenwerking met Habitat for Humanity; een huis dat gebouwd wordt met ondersteuning van Habitat for Humanity kan dienen als onderpand. Of financiering op basis van andere garanties. Op basis van onderpand of garanties kan de financiering op andere manieren worden ingezet, bijvoorbeeld voor langere periodes of voor meer risicovolle projecten gebaseerd op een gedegen ondernemingsplan en marktonderzoek. In de huidige structuur is het ongebruikelijk onderpand te vragen. De sociale controle en ondersteuning binnen de SHG kan gezien worden als het vertrouwen dat wordt gegeven bij het aangaan van een lening. 3.2 Financiële netwerken De financiële sector heeft een sterke wisselwerking met andere sectoren. Zo kan het bijdragen aan de introductie van BoP producten. Bijvoorbeeld in de vorm van leaseconstructies voor BoP producten die het mogelijk maken een BoP product in de markt te zetten. Veilige verlichting is daarvan een voorbeeld, zie kader. Daarnaast kunnen andere sectoren, zoals ICT en mobiele telefonie, bijdragen aan het gebruik van efficiëntere technologieën binnen de financiële sector. Dit verlaagt transactiekosten en vergroot het bereik van financiële instellingen. Veilige verlichting De Australische ondernemers Steward Craig en Harry Andrews zijn de initiatiefnemers van Barefoot Power, een bedrijf dat verlichtingssystemen inclusief oplaadbare batterijen en/of zonnepanelen verkoopt in gebieden zonder elektriciteit. Het verlichtingspakket kan op afbetaling worden verkocht en kost niet meer dan de oude manier van verlichting zoals kerosinelampen. Na afbetaling levert het pakket winst op, omdat er geen kerosine meer hoeft te worden aangeschaft. Daarnaast is de verlichting veiliger en schoner en stelt mensen in staat om economische activiteiten thuis in de avonduren te ontplooien. De pakketten worden verkocht door lokale ondernemers, die de voordelen van de nieuwe verlichting goed kunnen uitleggen aan aspirantgebruikers. Ook kunnen zij desnoods onderhoudswerkzaamheden verrichten. (source: Verzekeringsproducten Microverzekeringsproducten zijn nog maar beperkt beschikbaar voor de arme bevolking in Ramanathapuram. Samenwerking met lokale organisaties kan worden gezocht om het bereik van microverzekeringsproducten te vergroten. Daarnaast is er ruimte voor de uitbreiding van de type verzekeringen die nu in de markt beschikbaar zijn, zoals ziektekosten- en gewassenverzekeringen. 4. Kansen en uitdagingen Zoals eerder gesteld heeft, ondanks het grote netwerk aan microfinancieringsinstellingen in India, een groot deel van de bevolking geen toegang tot microkredieten en microverzekeringen. Onderstaand de kansen die dit biedt voor ondernemers en mogelijke obstakels om rekening mee te houden als Nederlandse ondernemer. 7

8 4.1 Kansen Deze kansen zitten voornamelijk in financieringsconstructies of samenwerkingsrelaties met lokale financiële instellingen en/of ondernemers, en in mindere mate in het opstarten van een nieuwe microfinancieringsinstelling. De Unique Selling Points voor Nederlandse ondernemers zijn daarbij: Kennis over financieringsconstructies Kennis en netwerk in andere sectoren Kennis over financieringsconstructies Onder andere Oikocredit ( laat weten dat het beschikbare kapitaal voor microkrediet in sommige gevallen de vraag naar microkrediet overstijgt. De Nederlandse ondernemers kunnen in samenwerking met lokale partijen innovatieve BoP financieringsconstructies vormgeven. Kennis en netwerken in andere sectoren De BoP producten die bedoeld zijn voor de armere bevolkingsgroepen, zijn nog niet altijd zonder financiering aan te schaffen door deze doelgroep. Er is behoefte aan creatieve en innovatieve financieringsconstructies om de BoP producten toegankelijk te maken voor voor juist deze doelgroep, de BoP-ondernemers. De kennis die de Nederlandse ondernemers hebben over financieringsconstructies, in combinatie met kennis over andere sectoren (zoals mobiele telefonie, landbouw of de elektronica sector), kan lokale partijen ondersteunen om BoP producten in de markt te zetten. 4.2 Mogelijke obstakels Uiteraard zijn er ook obstakels te benoemen waarmee de Nederlandse financiële sector rekening dient te houden bij het introduceren van producten op de Ramanathapuram markt. Samenwerking Samenwerking met de lokale en regionale partijen gaat vaak langzaam. Hou in ieder geval rekening met een veel lager tempo dan we in Nederland gewend zijn. Corruptie Om overheidsbeslissingen te versnellen wordt vaak onder tafel geld gevraagd. In het kader van verantwoord ondernemen is dat natuurlijk niet de juiste weg. Uit ervaring blijkt dat ondernemers ervoor moeten waken niet geleidelijk in een corruptiemoeras te belanden. Enthousiasme creëren voor het product wil helpen; een lange adem loont uiteindelijk. Kijk voor meer informatie over corruptie het dossier op de website van MVO Nederland. Relatief lange terugverdientijd Projecten worden pas na enkele jaren rendabel vanwege hoge investeringskosten voor (o.a.) innovatie en distributie. De winstmarges kunnen bovendien lager zijn dan je in gewend bent in de westerse markten. De potentiële markt daarentegen kan erg groot zijn en bijdragen aan een hoge omzet door economies of scale. Ongeletterdheid van de bevolking 27% van de bevolking in het district is ongeletterd. Daarmee moet men rekening houden bij het ontwerpen van de financiële producten en bij de informatieverstrekking. Deze laatste zal bijvoorbeeld mondeling moeten plaatsvinden in locaal dialect. Door onbegrip kan men anders in nog grotere financiele problemen terecht komen. 8

9 Verschillende talen Binnen het Ramanthapuram district worden verschillende talen en dialecten gesproken. Hiermee moet men rekening houden bij het ontwerpen van de financiële producten en de informatievoorziening. Sterke sociale structuur In het Ramanathapuram district kunnen geslacht en klasse een sterke rol spelen. De doelgroep wordt niet altijd bereikt omdat bijvoorbeeld bij de distributie of verkoop een bepaalde klasse wordt overgeslagen. 5. Logistiek Ondanks het grote netwerk van microfinancieringsinstellingen in India, worden kleine ondernemers in Ramanathapuram soms slecht bereikt, mede door het ontbreken van regionale netwerken. Met BoP wordt gezocht naar oplossingen via lokale netwerken. Lokale bedrijven India heeft een grote microkrediet branche met veel betrouwbare bedrijven. Lokale bedrijven hebben kennis van de markt en zijn daarom zeer geschikt voor de distributie van BoP- en financieringsproducten. BoP ondernemers BoP ondernemers maken zelf onderdeel uit van de BoP-markt en kunnen worden ingezet om het product aan hun eigen leefgemeenschap aan te bieden. Doordat BoP ondernemers hun klanten goed kennen, kunnen zij de waarde en werking ervan goed uitleggen. Het aanbieden via BoP ondernemers stimuleert bovendien ondernemerschap en versterkt de sociaaleconomische positie van deze ondernemers. 6. Mogelijke partners Voor een succesvolle marktintroductie van BoP producten is het raadzaam partnerschappen aan te gaan met lokale bedrijven of organisaties. Lokale partners hebben het juiste (lokale) netwerk, kennen de cultuur en de context en weten de weg naar en binnen overheden (voor bijvoorbeeld het aanvragen van vergunningen). Daarnaast kunnen ervaren samenwerkingspartners processen als distributie flink vereenvoudigen. Bij het zoeken naar geschikte partners in Ramanathapuram kan gekeken worden naar: 1. Bedrijven 2. Non-gouvernementele organisaties 3. Universiteiten/kennisinstellingen 9

10 6.1 Bedrijven Geïdentificeerde banken en financiële instellingen Particuliere banken State Bank of India Indian Overseas Bank TamilnaduMercantile Bank Indian Bank Punjab National Bank Cananara Bank Karurvysya bank ICICI Bank RDCC Bank Union Bank of India Central bank of India Bank of Baroda TIIC PandyanGrama Bank Commercial Bank Financiële instituties (MFI s en CBO s) PAD Dhan Foundation World vison of India AIRD Arumuga trust COMBRT BEACH Trust BHARATHA MATHA Trust HEARTS TRUST SHADOW Trust SEETHAKATHI TRUST RAISE INDIA Trust SKECTCH Trust Viveganaganda trust TMSSS 6.2 Non-gouvernementele organisaties Habitat for Humanity India National Office & Mumbai Resource Centre Habitat for Humanity India 303, Dhanthak Plaza, Makwana Road, Marol, Andheri (E), Mumbai -59 Tel: /52 habitatindia@hfhisa.net Website: Landelijke India Werkgroep Mariaplaats 4e 3511 LH Utrecht Nederland Tel.: +31 (0) info@indianet.nl Website DHAN Foundation 18, PillaiyarKoil Street S.S.Colony Madurai Tel: / Fax: dhan@md3.vsnl.net.in, dhanfoundation@dhan.org Website: 10

11 6.3 Universiteiten/kennisinstituten Een overzicht van trainingsprogramma s voor microfinanciering in India is te vinden op de website International Institute of Social Studies Kortenaerkade AX The Hague P.O. Box LT The Hague The Netherlands Telephone Fax: Financieel Als ondernemer kunt u externe financieringsbronnen aanboren voor het ontwikkelen en op de markt brengen van BoP producten. Zo zijn er verschillende subsidies voor ondernemers die zich richten op zakendoen in ontwikkelingslanden: 2g@there Prepare2start Package forgrowth 2xplore MIGA 2g@there Een subsidie voor ondernemers die samen internationaal zaken willen doen. De regeling staat open voor projecten in alle landen en alle sectoren waar Nederlandse ondernemers internationaal onderscheidend kunnen zijn. 2g@there wordt in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken uitgevoerd door NL EVD Internationaal. Prepare2start Prepare2start heeft tot doel MKB bedrijven met weinig exportervaring te ondersteunen bij het betreden van een nieuwe buitenlandse markt. De regeling financiert oriëntatie op de mogelijkheden van inkoop, productie, samenwerking en verkoop op buitenlandse markten. Package forgrowth Dit is gericht op bedrijven die geïnteresseerd zijn in het investeren in en exporteren naar China en India. De regeling beoogt het Nederlandse bedrijfsleven te stimuleren om zich met kennis, producten en diensten op de snelgroeiende, zeer competitieve markten van China en India te kunnen positioneren. 2xplore Nederlandse bedrijven kunnen 2xplore subsidie krijgen voor de uitvoering van studies naar de haalbaarheid van een project in een opkomende markt. Bedrijven moeten deze subsidie in een consortium aanvragen. MIGA Investeringsgaranties via Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA). MIGA is een onderdeel van de Wereldbank Groep en heeft als missie het promoten van buitenlandse investeringen in ontwikkelingslanden en landen in transitie. MIGA verleent slechts niet-commerciële garanties voor politieke risico s waarmee investeringen gepaard kunnen gaan. 11