December Islamitische geestelijke verzorging Islamitische Universiteit Rotterdam

Transcriptie

1 December 2009 Islamitische geestelijke verzorging Islamitische Universiteit Rotterdam

2 Uitgave: Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) Catharijnesingel 56 Postbus RA Utrecht Telefoon: Fax: Internet: QANU Tekst en cijfermateriaal uit deze uitgave mogen, na toestemming van QANU en voorzien van bronvermelding, door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, worden overgenomen. 2 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Voorwoord voorzitter visitatiecommissie 7 Deel I Algemeen deel 9 Deel II Opleidingsrapport 15 Bijlagen 41 Bijlage A: Curricula vitae van de commissieleden 43 Bijlage B: Bezoekprogramma 45 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 3

4 4 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

5 VOORWOORD Het doel van dit rapport is om een betrouwbaar beeld te geven van de resultaten van de door de Islamitische Universiteit Rotterdam voor beoordeling voorgelegde masteropleiding Islamitische Geestelijke Verzorging, alsmede een terugkoppeling te geven naar de interne kwaliteitszorg van de betrokken organisatie en als basis te dienen voor de accreditatie van de betrokken opleiding door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). De stichting Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) beoogt onafhankelijke, objectieve en kritische beoordelingen te laten plaatsvinden en opbouwende kritiek te leveren, zo veel mogelijk uitgaande van een gestandaardiseerde set van kwaliteitscriteria met oog voor specifieke omstandigheden. De Visitatiecommissie Islamitische geestelijke verzorging van QANU heeft haar taken met grote toewijding uitgevoerd. De opleiding is beoordeeld op een grondige en zorgvuldige manier en binnen een duidelijk beoordelingskader. Wij verwachten dat de oordelen en de aanbevelingen in zorgvuldige overweging zullen worden genomen door de betrokken opleiding, het Faculteitsbestuur en het College van Bestuur. Wij zeggen dank aan de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor hun bereidheid deel te nemen aan deze beoordeling en voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben uitgevoerd. Ook gaat onze dank uit naar de staf van de betrokken afdelingen aan de instelling voor hun inspanningen en hun medewerking aan deze beoordeling. Quality Assurance Netherlands Universities mr. C.J. Peels directeur drs. J.G.F. Veldhuis voorzitter bestuur QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 5

6 6 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

7 VOORWOORD VOORZITTER VISITATIECOMMISSIE De Islamitische Universiteit Rotterdam (IUR) is een relatieve nieuwkomer in de Nederlandse wereld van het hoger onderwijs en haar oprichting weerspiegelt onder meer de groeiende rol en betekenis van de Islam in de Nederlandse samenleving. In haar aanloopfase heeft de IUR geleefd op de vrijwillige bijdragen van particulieren en op de grote en vaak onbaatzuchtige inzet van velen. Thans is de Islamitische Universiteit Rotterdam eraan toe om de formele erkenning en accreditatie te zoeken die nodig is voor haar verdere ontwikkeling. Er is brede overeenstemming over dat een verdere ontplooiing van de Islamitische Universiteit Rotterdam een belangrijke bijdrage kan en moet leveren aan de ontwikkeling van een moderne Nederlandse Islam, passend bij zijn tijd en context. Zij moet bijdragen aan voortgaande Islamtraditie, ondersteund en mede gevormd door een systematische bestudering en ontwikkeling, en gedragen door een goed opgeleid kader dat zich zowel thuis kan voelen in de moderne Nederlandse samenleving als in de eigen levensbeschouwelijke traditie. Aan dat ideaal heeft de commissie van harte haar bijdrage willen leveren. De Islamitische Universiteit Rotterdam heeft met de opleiding die door deze commissie werd gevisiteerd een duidelijke keuze gemaakt voor een professionele masteropleiding. De commissie heeft de leiding van de IUR uitdrukkelijk gecomplimenteerd met deze keuze, die goed aansluit bij de behoeften van de huidige tijd en van de Islamgemeenschappen in Nederland. Haar oordeel heeft de commissie gevormd op basis van de zelfstudie en van vele gesprekken in voorbereiding op en gedurende de twee dagen van haar bezoek aan de IUR. Omdat enkele leden van de commissie ook deel uitmaakten van een eerdere visitatiecommissie twee jaar geleden, heeft de commissie bij de Islamitische Universiteit Rotterdam een belangrijke vooruitgang kunnen constateren. De commissie adviseert in dit rapport positief over de mogelijke accreditatie van de gevisiteerde opleiding. De stand van zaken laat stellig nog ruimte voor verdere verbeteringen en ontwikkelingen, die ook met de IUR zijn besproken, maar de opleiding is zeker voldoende geëquipeerd voor haar start in de wereld van de erkende opleidingen. De commissie heeft in gesprekken met vertegenwoordigers van alle IUR-gremia met voldoening geconstateerd dat de opleiding streeft naar een in veel opzichten evenwichtiger genderbalans, dat zij mikt op een uitgesproken openheid naar de veelkleurige diversiteit van de Islam in Nederland, dat zij zich beraadt op verdere systematisering van haar interne kwaliteitscontrole, en vooral dat zij uitdrukkelijk uit is op nauwe samenwerking met de Nederlandse wereld van het hoger onderwijs. In dat laatste perspectief staat ook het expliciete advies van de commissie om een Adviesraad of een Raad van Toezicht te formeren die een actieve inbreng mogelijk maakt van ervaring en expertise vanuit Nederlandse academische milieus. De commissie werd voor haar werk hartelijk en gastvrij ontvangen door de IUR en kreeg de steun die zij wenste. De commissie was breed samengesteld en vertegenwoordigde een wijd spectrum aan relevante kennis en ervaring. De samenwerking binnen de commissie was hartelijk en collegiaal, en een woord van dank en waardering voor de bijdrage van alle commissieleden is dan ook zeer op zijn plaats. De QANU-staf zorgde bij deze meer dan doorsnee visitatie voor een zeer grondige inhoudelijke voorbereiding en speelde daarnaast de gebruikelijke centrale rol bij de organisatie en rapportage. Voor beide aspecten verdient de staf grote lof. Henk Tieleman, voorzitter van de visitatiecommissie QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 7

8 8 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

9 DEEL I: ALGEMEEN DEEL QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 9

10 10 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

11 1. Algemeen deel: Samenstelling en werkwijze van de commissie Inleiding De Islamitische Universiteit Rotterdam (IUR) heeft QANU gevraagd om een beoordeling uit te voeren van haar masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging. De visitatie van de opleiding Islamitische geestelijke verzorging heeft formeel de vorm van een toets nieuwe opleiding. Omdat de opleiding al een aantal jaren bestaat, is voor de visitatie het Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs van de NVAO (verder te noemen NVAOkader) gebruikt. Samenstelling van de commissie De samenstelling van de commissie is tot stand gekomen na overleg met het bestuur van de Islamitische Universiteit Rotterdam, de opleiding Islamitische geestelijke verzorging, het bestuur van QANU en de NVAO. De NVAO is geraadpleegd voor de samenstelling van de commissie, omdat deze visitatie formeel een toets nieuwe opleiding is. De NVAO heeft met de samenstelling van de commissie ingestemd. De procedure heeft geresulteerd in de volgende commissie: prof. dr. H.J. (Henk) Tieleman, hoogleraar Godsdienstsociologie, Universiteit Utrecht (voorzitter); prof. dr. H. (Hans) van Ewijk, lector Sociaal Beleid, Innovatie en Beroepsontwikkeling, Hogeschool Utrecht, bijzonder hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk aan de Universiteit voor Humanistiek; drs. C.C.M. (Toos) Hoeksel-van Leeuwen, geestelijk verzorger, Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam; prof. dr. J.R.T.M. (Jan) Peters, emeritus hoogleraar Arabisch en Islam, Radboud Universiteit Nijmegen; drs. R.L. (Renate) Prenen, freelance onderwijskundig adviseur; M. (Muhammed) Başoğlu, student Economics and Business, Erasmus Universiteit Rotterdam. Als secretaris van de commissie fungeerde drs. S.E. (Saskia) Tiethoff, medewerker van het bureau van QANU. Voor de curricula vitae van de leden van de commissie wordt verwezen naar bijlage A. Taakstelling Op grond van het instellingsbesluit, d.d. 8 oktober 2009, was het de taak van de commissie om op basis van de door de opleiding aangeleverde informatie en door het voeren van verschillende gesprekken tijdens het visitatiebezoek: 1. een oordeel te geven over de verschillende kwaliteitsaspecten van de opleiding, zoals beschreven in het NVAO-kader; 2. op basis daarvan vast te stellen of de opleiding naar het oordeel van de commissie voldoet aan de criteria voor basiskwaliteit; 3. de aspecten van de opleiding te identificeren die naar het oordeel van de commissie voor verbetering vatbaar zijn. QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 11

12 Voorbereiding Ten behoeve van de beoordeling heeft de opleiding een zelfevaluatierapport (verder te noemen zelfstudie) opgesteld. De zelfstudie bevat een analyse en beschrijving van de opleiding aan de hand van het NVAO-kader. Daarnaast bevat het rapport een reflectie op de sterke en zwakke kanten van de opleiding. De leden van de commissie hebben voor het bezoek afstudeerscripties van studenten aan de opleiding gelezen. Omdat de opleiding nog weinig alumni heeft, waren er slechts drie scripties beschikbaar. Elk van deze drie scripties is daarom door twee commissieleden gelezen. Bij de scripties ontvingen de commissieleden ook de door de opleiding ingevulde afstudeerformulieren. Hiermee konden zij zich een beeld vormen over de wijze waarop de beoordeling tot stand gekomen is. De commissie heeft de opleiding verzocht om tijdens het bezoek inzicht te geven in het volgende informatiemateriaal: voorlichtingsmateriaal, studiemateriaal, voorbeelden van werkstukken, portfolio s, scriptiehandleiding, evaluatieverslagen, toetsmaterialen, verslagen van vergaderingen van de opleidingscommissie en examencommissie en beleidsstukken. Dit materiaal heeft de opleiding ter beschikking gesteld en heeft de commissie dan ook bekeken. Startvergadering en bezoek Het bezoek aan de Islamitische Universiteit Rotterdam vond plaats op 8 en 9 oktober 2009 en heeft anderhalve dag geduurd. Aan het begin van het bezoek werd de startvergadering gehouden, waarin de commissie is geïnstalleerd. Voorafgaand aan het bezoek zijn de bepalingen in de onafhankelijkheidsverklaring van QANU onder de aandacht van de commissieleden gebracht. Tijdens de startvergadering is de onafhankelijkheid van de commissieleden besproken. Er is bij geen van de commissieleden een belemmering voor een onafhankelijke oordeelsvorming geconstateerd. Daarmee is de visitatie van de masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging naar het oordeel van QANU omgeven met voldoende waarborgen voor de onafhankelijkheid. Tijdens de startvergadering heeft de commissie de zelfstudie en de door de commissie gelezen scripties besproken. Hierbij werden specifieke aandachtspunten geïnventariseerd. Een spreekuur was onderdeel van het bezoekprogramma. Dit spreekuur is van tevoren breed aangekondigd en bood aan belanghebbenden de mogelijkheid om in vertrouwen met de commissie te spreken. Men kon zich vertrouwelijk bij de secretaris van de commissie aanmelden. Van het spreekuur is geen gebruikgemaakt. Het bezoek is door de opleiding uitstekend georganiseerd. De commissie is op de Islamitische Universiteit gastvrij onthaald. De gesprekken met de verschillende delegaties waren plezierig en open. De commissie heeft haar onderzoek goed kunnen uitvoeren; zij heeft kunnen beschikken over alle noodzakelijke informatie en heeft zich goed op de hoogte kunnen stellen van de stand van zaken bij de opleiding. QANU heeft het formele instellingsbesluit van de commissie verzonden naar de daarvoor in aanmerking komende instanties, te weten het College van Bestuur, het Faculteitsbestuur en de NVAO. 12 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

13 Beoordelingsschaal De zes onderwerpen uit het NVAO-kader zijn beoordeeld volgens een tweepuntsschaal: voldoende of onvoldoende. Voor de beoordeling van de 21 facetten uit het kader is een vierpuntsschaal gehanteerd, waarbij de commissie de standaard beslisregels van QANU gevolgd heeft. Deze beslisregels zijn: de beoordeling onvoldoende wijst erop dat het facet beneden de gestelde verwachting ligt en dat beleidsaandacht op dit punt nodig is; de beoordeling voldoende houdt in dat het facet beantwoordt aan de basisstandaard of basisnorm; de beoordeling goed houdt in dat het niveau van het facet uitstijgt boven de basiskwaliteit; de beoordeling excellent houdt in dat voor het facet een niveau wordt gerealiseerd waardoor de beoordeelde opleiding zowel nationaal als internationaal als een voorbeeld van goede praktijk kan functioneren. Vaststellen van de rapportage De concepttekst van het beoordelingsrapport van de opleiding is per voorgelegd aan de commissieleden. Na verwerking van het commentaar van alle commissieleden is de tekst per vastgesteld. Het conceptrapport is vervolgens op 4 december 2009 voor commentaar op feitelijke onjuistheden aangeboden aan de Islamitische Universiteit Rotterdam. De Islamitische Universiteit Rotterdam heeft ingestemd met de concepttekst van het rapport en had geen aanvullingen of wijzigingen. Algemene bevindingen van de commissie In dit hoofdstuk zijn de opmerkingen van de commissie opgenomen die niet specifiek op één van de facetten uit het NVAO-kader betrekking hebben. De IUR zal voor de opleiding Islamitische geestelijke verzorging accreditatie aanvragen als hbo-opleiding. De commissie ondersteunt van harte de keuze die de IUR gemaakt heeft om de opleiding IGV te beschouwen als een professionele masteropleiding. De commissie beveelt aan om de keuze voor een professionele masteropleiding nog verder te implementeren in de opleiding en uit te dragen. In de zelfstudie die de commissie ter voorbereiding op het bezoek ontving, werd bij de facetten waar de criteria voor hbo- en wo-opleidingen verschillen, steeds de criteria voor een wo-opleiding aangehouden en niet de criteria voor een hbo-opleiding. Met name op de eerste drie facetten van het NVAO-kader was de zelfstudie weinig praktijkgericht; de academische oriëntatie in het document was dominant. De commissie heeft haar oordeel voor de betreffende facetten gebaseerd op de informatie die zij tijdens de gesprekken heeft verkregen. Met de IUR heeft de commissie de afspraak gemaakt dat de zelfstudie op de relevante facetten aangepast wordt, omdat de commissie het van groot belang acht dat alle onderdelen van de documentatie voor deze visitatie met elkaar in overeenstemming zijn. Deze herziene versie van de zelfstudie heeft de commissie kort na het bezoek ontvangen. Naar deze versie wordt in het voorliggende rapport verwezen. De commissie is tijdens haar bezoek aan de IUR onder de indruk geraakt van de toewijding en de inzet waarmee een betrekkelijk kleine groep mensen werkt aan het realiseren van een Islamitische Universiteit Rotterdam als een ankerpunt voor de islamitische gemeenschap in het Nederlandse hogeronderwijslandschap. De IUR heeft expliciet tot doelstelling om te fungeren als aanvliegpunt voor alle moslimgroeperingen in de samenleving. Soennitische, QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 13

14 sjiitische en andere islamitische stromingen vinden een plaats binnen haar muren. Hiermee kan de IUR een centrale plaats krijgen in de islamitische gemeenschap in Nederland. De IUR heeft het streven om meer vrouwen in het docentencorps te benoemen. Dit streven wordt door de commissie nadrukkelijk ondersteund. Tijdens het bezoek vertelde de IUR dat het tot dusverre moeilijk is om deze ambitie te realiseren, omdat het lastig blijkt om vrouwelijke docenten te vinden die aan alle gestelde eisen voldoen. Tijdens het bezoek is uitgebreid gesproken over de financiële situatie van de IUR. De instelling ontvangt op dit moment op geen enkele wijze subsidie van de overheid. De instelling ziet daarnaast principieel af van de aanvaarding van donaties van buitenlandse overheden en accepteert slechts donaties van privépersonen als daaraan geen inhoudelijke voorwaarden zijn verbonden. De commissie ondersteunt dit beleid van harte en constateert dat juist vanwege dit beleid een beroep op de Nederlandse overheid noodzakelijk is. De commissie heeft kunnen zien dat de IUR met weinig middelen veel bereikt heeft en spreekt hier haar respect voor uit. De commissie is van mening dat de IUR zich door de moeilijke financiële situatie en het gebrek aan erkenning door de overheid in een vicieuze cirkel bevindt: op dit moment slaagt de IUR er nog niet voldoende in om de beoogde doelgroep van jonge, in Nederland opgeleide studenten te werven, omdat de diploma s van de IUR niet zijn erkend en er geen aanspraak kan worden gemaakt op studiefinanciering en bijkomende studentenfaciliteiten. Voor de beoogde doelgroep zijn dat bijna onoverkomelijke hindernissen. Erkenning als aangewezen instelling en accreditatie van de masteropleiding IGV zal de opleiding helpen uit deze vicieuze cirkel te geraken. De commissie is van mening dat het belangrijk is dat de voormalige Raad van Advies van de IUR vervangen wordt door een deskundige en actieve Raad van Toezicht. Deze Raad van Toezicht zal de IUR moeten helpen bij de verdere inbedding in het Nederlandse onderwijsbestel. Het is belangrijk dat de IUR op deze manier de banden met de buitenwereld van college-instellingen en het werkveld formaliseert. De commissie onderstreept dat betrokkenheid van buitenstaanders bij de IUR nu en in de toekomst belangrijk is. De commissie heeft fiducie in de levensvatbaarheid van de IUR en haar opleidingen. De IUR heeft immers de afgelopen jaren blijk gegeven van grote overlevingskunst met weinig financiële middelen. De commissie heeft er daarom vertrouwen in dat er in de afgelopen jaren een goede basis voor de toekomst is gelegd. 14 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

15 DEEL II: OPLEIDINGSRAPPORT QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 15

16 16 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

17 1. Rapport over de masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging aan de Islamitische Universiteit Rotterdam Administratieve gegevens Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: Naam opleiding: CROHO-nummer: Niveau: Oriëntatie: Studielast: Graad: Variant(en): Locatie(s): Einddatum accreditatie: Islamitische geestelijke verzorging n.v.t. master hbo 120 EC nader te bepalen voltijd Rotterdam n.v.t. Het bezoek van de visitatiecommissie IGV aan de Islamitische Universiteit Rotterdam vond plaats op 8 en 9 oktober Structuur en organisatie van de faculteit De Islamitische Universiteit Rotterdam (IUR) is opgericht in De universiteit bestaat uit drie faculteiten: Islamitische wetenschappen, Islamitische talen en beschavingen en Islamitische kunst. De opleiding Islamitische geestelijke verzorging (IGV) valt onder de Faculteit Islamitische wetenschappen Het beoordelingskader Doelstellingen opleiding F1: Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Beschrijving De masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging wordt verzorgd door de Faculteit der Islamitische Wetenschappen van de Islamitische Universiteit Rotterdam. De opleiding is een tweejarige professionele masteropleiding, die studenten opleidt tot islamitisch geestelijk verzorger. In de zelfstudie staat de volgende beginselverklaring opgenomen: Deze opleiding is een professionele masteropleiding. De masteropleiding IGV aan de IUR is geaccrediteerd door de Vereniging voor Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ). In de beroepsstandaard van de VGVZ staat de volgende omschrijving van geestelijke verzorging in een zorginstelling: De professionele en ambtshalve begeleiding van en hulpverlening aan mensen bij zingeving aan hun bestaan, vanuit en op basis van geloofs- en levensovertuiging en de professionele advisering inzake ethische en/of levensbeschouwelijke aspecten in zorgverlening en beleidsvorming. QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 17

18 In de beroepsstandaard van de VGVZ zijn ook de kwaliteitseisen opgenomen waaraan geestelijk verzorgers moeten voldoen. Deze kwaliteitseisen zijn voor de opleiding IGV mede bepalend geweest bij het opstellen van de eindtermen. Bij het opstellen van de eindtermen heeft de opleiding ook gekeken naar de beroepseisen die zijn opgesteld door de Dienst Geestelijke Verzorging van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DGV - Justitiële Inrichtingen), en naar de curricula van vergelijkbare opleidingen aan de Vrije Universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen en de Hogeschool Utrecht. In het werk van geestelijk verzorgers komen ook disciplines als gedragswetenschappen, geestelijke gezondheidswetenschappen en medisch maatschappelijk werk aan bod. Daarom zijn aspecten van deze vakgebieden in de eindtermen terug te vinden. Naast vakinhoudelijke aspecten, zijn ook specifiek levensbeschouwelijke (in dit geval islamitische) aspecten van het vak opgenomen in de eindtermen. In de studiegids is de algemene doelstelling van de opleiding IGV opgenomen, die vervolgens in de eindtermen verder uitgewerkt is. De algemene doelstelling van de opleiding is in de studiegids als volgt omschreven: Met de opleiding tot IGV wordt beoogd dat: de student een zodanige academische beroepsvorming verwerft in termen van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudevorming op het gebied van Islamitische geestelijke verzorging; de student in staat is tot zelfstandig uitoefenen van functies die op het gebied van islamitische geestelijke verzorging vereist of wenselijk zijn. De algemene doelstelling van de opleiding IGV is uitgewerkt in de volgende eindtermen, die in vier competentiegebieden ondergebracht zijn: Kennis en inzicht: Brede kennis van en inzicht in de basismodulen van Islamitische geestelijke verzorging; globale kennis van de voor de geestelijke verzorging relevante wetenschappen; inzicht in de vragen en problemen van moslims die verblijven in penitentiaire inrichtingen, zorginstellingen, de krijgsmacht en andere instellingen en grondige kennis van de organisatie en werkwijze van deze instellingen; specifieke kennis op het gebied van palliatieve zorg, jeugdverzorging en begeleiding van moslimjongeren. Toegepaste onderzoeksvaardigheden (voor de beroepspraktijk) Professioneel denken en handelen voor de beroepspraktijk; vermogen om kritisch, consistent, logisch en creatief te denken en te argumenteren; vermogen om helder en gestructureerd een onderwerp vanuit verschillende standpunten te presenteren en die standpunten kritisch te evalueren; vermogen om zelf en in teamverband een standpunt te kunnen ontwikkelen. Plannen; vermogen om een probleemstelling zelfstandig te analyseren en te formuleren; vermogen om methodes te kiezen en keuzen te maken bij de opzet en uitvoering van toegepast onderzoek; vermogen om de wijze waarop het onderzoeksontwerp het verloop van dat onderzoek structureert te construeren. Technisch verantwoord omgaan met literatuur en gegevens; vermogen om onderzoeksmateriaal te verzamelen en te beoordelen; vermogen om computers en het internet te 18 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

19 gebruiken om vakliteratuur op te zoeken, om met de gegevens kwalitatieve en kwantitatieve analyses te maken en om met die gegevens verslagen te maken. Professioneel schrijven en presenteren; vermogen tot het schrijven en presenteren van een professioneel verantwoord betoog op een wijze die begrepen kan worden door de beroepsgenoten. Communicatieve, diagnostische en hermeneutische vaardigheden: De student beheerst de communicatieve vaardigheden om adequaat in een raadgevende rol met de vragen aan en adviezen voor de geestelijke verzorging om te kunnen gaan. In de bemiddeling tussen actuele beleving en de bronnen van levensbeschouwing is de student in staat om hermeneutische vaardigheden toe te passen. De student beschikt over diagnostische vaardigheid in levens- en zingevingvragen, over de levensbeschouwing, over het levensverhaal en over de beleving van ziekte of handicap en over de verwerkingsprocessen. Attitude: De student is zich bewust van de eigen mogelijkheden en beperkingen ten aanzien van de functie van geestelijk verzorger en heeft getoond op het eigen optreden te kunnen reflecteren. De student heeft aanzet tot ontwikkeling van een professionele en islamitische levensbeschouwelijke identiteit als geestelijk verzorger. De student is in staat om professionele relaties met cliënten aan te gaan en te onderhouden. De student is in staat tot het aangaan van een vertrouwensrelatie en weet vakdeskundigheid, beroepsethiek en spiritualiteit met elkaar te verbinden. De student heeft vermogen om samen te werken met en indien opportuun door te verwijzen naar andere geestelijk verzorgers en andere disciplines (en denominaties) binnen de instellingen; vanuit een visie op de eigen rol en verantwoordelijkheid als moslim geestelijk verzorger en de manier waarop die in verhouding staat tot andere disciplines binnen de instelling(en). De commissie heeft kennis genomen van de wens van de IUR om de masteropleiding IGV uiteindelijk een universitaire masteropleiding met zowel beroepsaspecten als wetenschappelijke aspecten te laten worden. De IUR gaf aan dat dit streven door gebrek aan financiële middelen nu nog niet verwezenlijkt kan worden. Oordeel De commissie heeft de kwaliteitseisen die in de Beroepsstandaard voor de geestelijk verzorger in zorginstellingen van de landelijke beroepsvereniging, de Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ) beschreven staan, vergeleken met de eindtermen van de opleiding. Hieruit blijkt dat de inhoudelijke aspecten van de eindtermen van de opleiding overeenkomen met dat wat in het vakgebied als standaard wordt beschouwd. Het feit dat de opleiding geaccrediteerd is door de VGVZ geeft aan dat de opleiding voldoet aan de eisen die het beroepenveld stelt. De commissie merkt daarbij op dat de islamitische aspecten van het vak op een goede manier in de eindtermen geïncorporeerd zijn. Uit de beginselverklaring van de opleiding blijkt dat de opleiding beoogt een professionele masteropleiding te zijn, die zich voornamelijk richt op de beroepspraktijk van de geestelijke verzorging. Ondanks deze beginselverklaring bleek uit de zelfstudie die de commissie voor het bezoek ontving niet overal onomstotelijk dat de opleiding daadwerkelijk in de eerste QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 19

20 plaats een professionele masteropleiding beoogt te zijn. Hierdoor had de commissie voor het bezoek het gevoel dat de opleiding wat betreft de oriëntatie op twee benen hinkt. Tijdens het bezoek was het de commissie echter duidelijk dat de opleiding de keuze voor een professionele masteropleiding duidelijk gemaakt heeft. De commissie ondersteunt deze keuze volmondig. Zij wil de opleiding aanraden om de keuze voor een professionele masteropleiding nog verder te implementeren in de opleiding en deze keuze ook uit te dragen. Kort na het bezoek heeft de commissie een aangepaste versie van de zelfstudie ontvangen (cf. Algemene bevindingen van de commissie in deel 1 van dit rapport), waarin de professionele oriëntatie van de opleiding ook duidelijk naar voren komt. Uit de aangepaste zelfstudie blijkt dat de eindtermen in overeenstemming zijn gebracht met de professionele oriëntatie van de opleiding. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. F2: Niveau: Bachelor en Master De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor of een Master. Beschrijving De eindtermen van de opleiding zijn ondergebracht in verschillende competentiecategorieën, vergelijkbaar met de Dublin-descriptoren: Kennis en inzicht, Communicatieve vaardigheden, Onderzoeksvaardigheden en Oordeels- of attitudevorming. Wat betreft het niveau wordt in de zelfstudie geen expliciet verband gelegd met de Dublin-descriptoren of met andere algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een masteropleiding. Oordeel Hoewel er in de eindtermen niet expliciet wordt verwezen naar de Dublin-descriptoren, is de commissie van mening dat het beschreven niveau overeenkomt met het niveau van een professionele masteropleiding. De eindtermen geven er blijk van dat de opleiding een gevorderd niveau beoogt. Dit blijkt onder andere uit het feit dat de student niet alleen globale kennis van de voor de geestelijke verzorging relevante wetenschappen heeft, maar ook beschikt over specifieke kennis op het gebied van actuele onderwerpen op het vakgebied zoals palliatieve zorg, jeugdverzorging en begeleiding van moslimjongeren. De studenten doen op verschillende gebieden die relevant zijn voor geestelijke verzorging gespecialiseerde kennis en vaardigheden op en leren deze kennis en vaardigheden tevens toe te passen. Naar de mening van de commissie ligt het in de eindtermen beschreven beoogde niveau van de verwerving van kennis relatief hoog. De verwerving van vaardigheden krijgt in de eindtermen minder aandacht. Tijdens het bezoek werd het de commissie duidelijk dat de verwerving van vaardigheden in de praktijk meer aandacht krijgt dan de geformuleerde eindtermen doen vermoeden. De commissie raadt de opleiding daarom aan om de eindtermen zo te herformuleren dat deze meer aansluiten op de werkelijke inrichting van het programma. Na bovenstaande in overweging te hebben genomen, stelt de commissie vast dat de eindtermen van de opleiding aansluiten bij algemene en internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een masteropleiding. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. 20 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

21 F3: Oriëntatie HBO: De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een Master in HBO: De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties Een HBO-bachelor heeft de kwalificaties voor het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een HBOopleiding vereist is of dienstig is Een HBO-master heeft de kwalificaties voor het niveau van zelfstandig en/of leidinggevend beroepsbeoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen, dan wel het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarin een HBO-opleiding vereist is of dienstig is. Beschrijving De VGVZ heeft in haar beroepsstandaard de competenties opgenomen waarover geestelijk verzorgers moeten beschikken. Deze beroepscompetenties hebben bijgedragen aan het tot stand komen van de eindtermen van de opleiding. In de eindtermen wordt aandacht besteed aan de verwerving van competenties die de afgestudeerde in staat moeten stellen om na voltooiing van de studie zelfstandig als geestelijk verzorger aan het werk te gaan. Zo is er in de eindtermen aandacht voor communicatieve, diagnostische en hermeneutische vaardigheden, reflectie ten opzichte van het eigen handelen, samenwerkingsvaardigheden en het vermogen om vakdeskundigheid, beroepsethiek en spiritualiteit met elkaar te verbinden. Geestelijke verzorging als vakgebied is nog steeds in ontwikkeling. Dit geldt niet alleen voor de islamitische geestelijke verzorging, maar ook voor geestelijke verzorging in andere denominaties. De opleiding schrijft dan ook in de zelfstudie dat de eindtermen nog aan verandering onderhevig zijn en indien nodig worden aangepast aan wijzigingen van beroepsprofielen van de VGVZ of de Dienst Geestelijke Verzorging van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Tijdens het bezoek werd benadrukt dat een goede geestelijk verzorger in staat is om zowel territoriaal (per afdeling) als categoriaal (per religie) te werken. In zorginstellingen wordt meestal de keus gemaakt om geestelijk verzorgers territoriaal te laten werken en niet uitsluitend categoriaal. Het is een vereiste van het beroepenveld dat ook islamitisch geestelijk verzorgers hiermee kunnen omgaan; de levensbeschouwelijke achtergrond van de patiënt (en niet die van de geestelijk verzorger) is uitgangspunt in de begeleiding en in de zoektocht naar persoonlijke steunpunten. In de eindtermenopleiding komen elementen van zowel territoriaal als categoriaal werk aan bod. Oordeel Zoals hierboven beschreven, heeft de opleiding IGV de eindtermen opgesteld met inachtneming van deze kwaliteitseisen. Hierdoor heeft de commissie kunnen constateren dat de eindtermen van de opleiding mede ontleend zijn aan de beroepscompetenties van het relevante beroepenveld. Het feit dat de opleiding is geaccrediteerd door de VGVZ, onderstreept dat de opleiding voldoet aan de eisen die gesteld worden door het beroepenveld. De commissie is van mening dat er in de eindtermen voldoende aandacht is voor de vaardigheden die het de afgestudeerde mogelijk moeten maken om zelfstandig als geestelijk verzorger aan het werk te gaan. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 21

22 Oordeel over het onderwerp Doelstellingen opleiding Op basis van de beoordelingen per facet komt de commissie tot een samenvattend oordeel over het onderwerp Doelstellingen opleiding. Voor de masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging is het oordeel voldoende Programma Beschrijving van het programma: Het programma van de tweejarige masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging ziet er als volgt uit: Modulen van het eerste studiejaar (MA1) Module EC Blok Geestelijke verzorging als beroep Geestelijke verzorging in Justitiële- en Zorginstellingen Ethiek in de gezondheidszorg II Communicatievaardigheden voor geestelijk verzorgers Bemiddeling en advisering Psychopathologie Totaal 60 Modulen van het tweede studiejaar (MA2) Module EC Blok Islamitische counseling Capita Selecta Academische Vorming III Masterscriptie (Master Thesis) Stage en supervisie Totaal 60 Modulen van Capita Selecta Verzorging van ouderen 5 Verslavingsproblematiek 5 Islamitische jeugdverzorging en begeleiding van moslimjongeren 10 Een ander keuzevak of extra stage van 140 uren 5 F4: Eisen HBO: Het programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een HBO-opleiding: Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en of (toegepast) onderzoek Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk Beschrijving Uit gesprekken met docenten en studenten heeft de commissie een beeld gekregen van de wijze waarop de interactie tussen het onderwijs en de beroepspraktijk plaatsvindt. Interactie met de beroepspraktijk heeft een belangrijke plaats in de opleiding. Vier van de vijf docenten van de masteropleiding zijn zelf werkzaam (geweest) als geestelijk verzorger. Tijdens 22 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

23 het bezoek vertelden zij dat zij tijdens de colleges regelmatig verbanden leggen met hun eigen werk en vertellen over hun ervaringen. Verbanden met de beroepspraktijk worden ook gelegd door het bespreken van casussen of het doen van rollenspellen tijdens de colleges. De ontwikkeling van beroepsvaardigheden komt tijdens de colleges nadrukkelijk aan de orde, meer dan de commissie uit de zelfstudie heeft kunnen opmaken. Tijdens het bezoek werd verteld dat het van belang is dat studenten adequate communicatieve vaardigheden verwerven en dat zij een goed inlevingsvermogen ontwikkelen. Studenten krijgen tijdens de opleiding een beeld van het Nederlandse systeem van geestelijke verzorging en gedegen kennis van de verschillende zorginstellingen. In het programma zijn drie stages opgenomen: twee korte snuffelstages van veertig uur en een grote stage. Het aantal stage-uren van de grote stage is recentelijk uitgebreid van 200 uur naar 280 uur. De korte stage is bedoeld om de student een beeld te geven van het werk van geestelijk verzorgers in zorginstellingen. Hoewel de student voor de grote stage vrij is om te kiezen waar hij die stage wil lopen, kiezen de meeste studenten hier eveneens voor een zorginstelling. De lengte van de stages is een belangrijke reden dat de masteropleiding IGV tweejarig is. Het is immers noodzakelijk dat studenten ruim de gelegenheid krijgen om kennis te maken met de beroepspraktijk. De studenten kunnen daarom in de vrije keuzeruimte kiezen voor een aanvullende stage van 140 uur. Tijdens het bezoek vernam de commissie dat de mogelijkheid verkend wordt om het aantal stage-uren uit te breiden naar 600 uur. Tijdens de stage heeft de student twee begeleiders: één begeleider in de zorginstelling van de stage en één begeleider op de IUR. Deze twee begeleiders geven de student zijn uiteindelijke beoordeling, mede op basis van een door de student geschreven stageverslag. Tijdens het bezoek vertelden studenten dat zij de stage erg waardeerden, omdat zij zaken die zij in de colleges geleerd hadden, zoals communicatievaardigheden, diagnostiek en hermeneutiek, in de praktijk konden toepassen. In de studiegids wordt de stage als volgt beschreven: Tijdens de stageperiode bestaat ook de mogelijkheid om gebruik te mogen maken van supervisie. Supervisie van de stagiairs heeft echter geen vaste plaats in de stageperiode gekregen. Incidenteel wordt op dit moment supervisie georganiseerd, maar alleen als een van de stagebegeleiders of de student hierom vraagt. De opleiding is zich ervan bewust dat supervisie door een externe supervisor nodig is, maar gaf aan dat op dit moment de financiële middelen ontbreken om supervisie structureel plaats te laten vinden. Tijdens het visitatiebezoek waren alle in de opleiding gebruikte studieboeken en readers voor de commissie ter inzage beschikbaar. Het lesmateriaal is voornamelijk Nederlandstalig. In de loop van de studie lezen de studenten ook af en toe artikelen en ander studiemateriaal in het Engels (of een enkele keer in het Arabisch). In principe worden alle vakken in het Nederlands gegeven. Oordeel Het is de commissie duidelijk geworden dat de studenten van de opleiding IGV de beroepspraktijk steeds helder voor ogen hebben. Deze beroepspraktijk is bovendien nadrukkelijk met het programma verweven. De commissie verklaart dan ook dat de link met het beroepenveld evident is. Van verschillende kanten is de commissie tijdens haar bezoek verzekerd dat de opleiding de afgelopen jaren aantoonbaar een grote ontwikkeling heeft doorgemaakt. Zowel alumni en QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 23

24 studenten als vertegenwoordigers van het werkveld vertelden dat de opleiding de afgelopen jaren een sprong vooruit gemaakt heeft. Eén van de vertegenwoordigers van het werkveld, die met regelmaat fungeert als stagebegeleider van studenten IGV, vertelde dat het niveau van de stagiairs in de loop der jaren aanzienlijk is toegenomen. De opleiding voert met stagebegeleiders overleg om ervaringen uit te wisselen. De commissie benadrukt dat er tijdens de stage extra aandacht zou moeten zijn voor begeleiding van de ontwikkeling van praktische vaardigheden. Hiermee kunnen studenten leren een verband te leggen tussen theorie en praktijk en reflecteren op casussen. Zij acht het zeer wenselijk dat er tijdens de stage voor de studenten structureel supervisie is. Tijdens het bezoek onderkende de opleiding ook dat supervisie noodzakelijk is, maar dat zij door gebrek aan financiële middelen hier niet aan toe komt. Omdat voor supervisie een onafhankelijke, externe supervisor nodig is, kan de stagebegeleider niet zelf de rol van supervisor vervullen. Vanwege het belang van supervisie geeft de commissie de IUR dringend in overweging de mogelijkheden te bezien voor een tijdelijke voorziening in supervisie, alsook om de mogelijkheid te onderzoeken om één van de stafleden bij te scholen en zich op termijn te kwalificeren als supervisor. De commissie heeft de in de opleiding gebruikte studieboeken en readers bestudeerd en geconstateerd dat het materiaal adequaat is. Hoewel voor sommige vakken niet de meest recente boeken werden gebruikt, zijn de gebruikte boeken goed en relevant; de belangrijkste handboeken voor het vakgebied worden gebruikt. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. F5: Relatie tussen doelstellingen en inhoud programma Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. De eindkwalificaties zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Beschrijving In de studiegids staat voor elk vak aangegeven welke leerdoelen aan bod komen en aan welke eindtermen het vak bijdraagt. De commissie heeft deze beschrijving bestudeerd en gezien dat de eindtermen van de opleiding gereflecteerd zijn in de eindtermen per vak. De commissie heeft het programma van de opleiding IGV vergeleken met andere opleidingen tot geestelijk verzorger. Het programma van de opleiding IGV bevat die elementen die je van een opleiding in dit vakgebied verwacht: vakken als psychopathologie, geestelijke verzorging als beroep en ethiek zijn ook bij andere opleidingen in dit vakgebied terug te vinden. Uit het programma en uit gesprekken met de vertegenwoordigers van de opleiding blijkt dat de opleiding sterk is in de sectoren zorg en justitie. Het leger, dat ook als werkgebied in de eindtermen van de opleiding is opgenomen, krijgt in het programma minder aandacht. Ook welzijn (buurtzorg) en politie zijn in de opleiding wat onderbelicht. De commissie heeft dus geconstateerd dat het veld verder reikt dan de opleiding op dit moment kan bestrijken. Om deze gebieden in het onderwijs aan de orde te kunnen stellen, worden met enige regelmaat gastdocenten ingehuurd. Oordeel De commissie heeft de studiegids van de opleiding bestudeerd en heeft kunnen constateren dat alle eindtermen van de opleiding in een of meerdere vakken aan de orde komen. De 24 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam

25 commissie merkt op dat wat betreft kennisverwerving alle voor het vakgebied vereiste onderdelen, zoals counseling, ethiek, ziektebeelden, psychologie, in het programma zijn opgenomen. De verwerving van vaardigheden heeft op papier minder aandacht in het programma dan de verwerving van kennis. Tijdens het bezoek werd de commissie echter duidelijk dat de opleiding meer doet aan de verwerving van vaardigheden dan uit de zelfstudie bleek. Casuïstiek is bijvoorbeeld op goede wijze in een deel van de colleges geïntegreerd. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. F6: Samenhang programma Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend studieprogramma. Beschrijving Elk studiejaar van de opleiding IGV is verdeeld in twee semesters, die elk uit twee blokken bestaan. Met het onderwijsprogramma van het eerste jaar van de masteropleiding kan vier keer per jaar, aan het begin van elk blok, worden gestart. Het moment waarop de student met de opleiding begint, bepaalt dus de volgorde waarin de vakken van het eerste jaar van de masteropleiding gevolgd worden. In de zelfstudie heeft de opleiding beschreven op welke manier een logische volgorde tussen verschillende vakken aangebracht is. Zo wordt het vak Geestelijke verzorging als beroep gevolgd door het vak Geestelijke verzorging in justitiële en zorginstellingen. Deze module, zo beschrijft de zelfstudie, gaat dieper dan de module Geestelijke verzorging als beroep in op de verschillende rollen, bevoegdheden en functiebeschrijvingen van geestelijk verzorgers in de geestelijke verzorgingssituaties in justitiële instellingen en zorginstellingen. Voor een deel van de vakken is de precieze plaats in het curriculum niet relevant. In de studiegids staan (indien van toepassing) per vak de ingangseisen beschreven. In veel vakken worden specifiek islamitische elementen gecombineerd met praktische vakinhoudelijke elementen. Voorbeelden hiervan zijn de vakken Islamitische counseling en Islamitische jeugdverzorging en begeleiding van moslimjongeren. Het vak Islamitische counseling bouwt voort op het vak Communicatievaardigheden voor geestelijk verzorgers, waarbij de verwerving van communicatieve vaardigheden voor de specifieke beroepscontext, zoals diagnostische en hermeneutische vaardigheden, centraal staat. In de module Islamitische counseling worden dezelfde competenties vervolgens vanuit een specifiek islamitisch perspectief bekeken. De stages hangen logisch met elkaar samen: in het eerste jaar van de masteropleiding lopen de studenten twee kleine snuffelstages, waarin de studenten voor het eerst kennismaken met een zorginstelling waarin geestelijke verzorging plaatsvindt. De korte stages zijn praktijkstages van twee maal veertig stage-uren en dienen ter voorbereiding op de grote stage in het tweede jaar van de masteropleiding. Oordeel Hoewel er zeker ruimte is voor verdieping van de gekozen lijn in het studieprogramma, is de commissie van mening dat samenhang in het programma in voldoende mate aanwezig is. De commissie heeft geconstateerd dat de opleiding er goed in slaagt de verschillende aspecten van de opleiding tot islamitisch geestelijk verzorger met elkaar te integreren. De commissie heeft zich gebogen over de vraag of de vier instroommomenten in het jaar een probleem vormen voor de samenhang van het programma. Zij is van mening dat dit niet het QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam 25

26 geval is. In de zelfstudie staan de vakken beschreven die inhoudelijk met elkaar samenhangen. In alle gevallen betreft het vakken die in verschillende jaren van de studie gevolgd worden. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. F7: Studielast Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Beschrijving Op dit moment biedt de IUR alleen studieprogramma s in voltijd aan. Tijdens het bezoek vertelde de opleiding dat een voltijd studie voor een groot deel van de huidige studentenpopulatie moeilijk te volgen is. Zolang de opleiding niet erkend is, kunnen de studenten geen aanspraak maken op studiefinanciering of een beurs. De meeste studenten aan de IUR zijn daarom oudere studenten, die de studie naast hun reguliere baan volgen. De opleiding heeft verschillende maatregelen genomen om deze studenten te faciliteren. Zo vertoont de opleiding een grote mate van flexibiliteit met betrekking tot de roosterplanning. Studenten krijgen voor een deel individueel of in kleine groepjes les. Indien nodig geven de docenten de vakken twee keer in de week, zodat zo veel mogelijk studenten aanwezig kunnen zijn. De opleiding gaf aan dat de belangrijkste oorzaak van studievertraging bij studenten het gebrek aan financiële steun is, omdat studenten hierdoor gedwongen zijn naast hun studie te werken en zij niet al hun tijd aan de studie kunnen besteden. Zoals onder facet 6 staat beschreven, bestaat elk collegejaar uit vier blokken van 15 EC. Per blok heeft een student zes weken les, een week voorbereiding en een week tentamens. De meeste modulen worden verspreid over meerdere blokken aangeboden. De lesroosters zijn zo opgesteld dat de nominale studielast zo goed mogelijk overeenkomt met de werkelijke studielast van de modulen. De studielast per module is vastgesteld op basis van de inhoud van de leerstof, de jaarkalender, de beschikbare middelen om het rendement te halen en voorbeelden van andere opleidingen van diverse Nederlandse universiteiten. Oordeel De commissie heeft er begrip voor dat het moeilijk is om het programma zo in te richten dat alle studenten alle vakken kunnen bijwonen. Zij waardeert dan ook de flexibiliteit die de opleiding betracht met betrekking tot de roosterplanning. Hierdoor wordt het voor de meeste studenten in aanvaardbare mate mogelijk gemaakt hun colleges bij te wonen. De commissie heeft geconstateerd dat deze bijzondere situatie niet tot tekortkomingen in de opleiding leidt. De commissie heeft tijdens het bezoek gemerkt dat de opleiding de studielast goed beredeneert. Uit de gesprekken bleek dat studenten in staat zijn hun studielast te beheren en te plannen; zij zijn zich ervan bewust hoeveel uren zij geacht worden in zelfstudie te studeren voor de verschillende vakken. De commissie heeft niet vernomen dat er struikelblokken in het programma zijn. Mede door de flexibiliteit van de opleiding met betrekking tot de roosterplanning, achten de studenten het programma studeerbaar. Masteropleiding Islamitische geestelijke verzorging: het oordeel van de commissie is voldoende. 26 QANU / Islamitische geestelijke verzorging, Islamitische Universiteit Rotterdam