Politicologie Faculteit der Managementwetenschappen. Radboud Universiteit Nijmegen

Transcriptie

1 Politicologie Faculteit der Managementwetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen Februari 2010

2 Uitgave: Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) Catharijnesingel 56 Postbus RA Utrecht Telefoon: Fax: Internet: QANU Tekst en cijfermateriaal uit deze uitgave mogen, na toestemming van QANU en voorzien van bronvermelding, door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, worden overgenomen. 2 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

3 INHOUD Voorwoord 5 Deel I Algemeen deel 7 1. Inleiding 9 2. Taak en samenstelling van de commissie 9 3. Betrokken opleidingen Werkwijze van de commissie 10 Deel II Opleidingsdeel De bacheloropleiding Politicologie van de Radboud Universiteit Nijmegen The master s programme Political Science of the Radboud University Nijmegen 47 Bijlagen 75 Bijlage A: Curricula vitae van de leden van de visitatiecommissie 77 Bijlage B: Domeinspecifiek referentiekader 79 Bijlage C: Bezoekprogramma 83 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 3

4 4 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

5 VOORWOORD Dit rapport beschrijft de bevindingen van de visitatiecommissie Politicologie 2009 met betrekking tot de opleidingen Politicologie die worden verzorgd door vier Nederlandse universiteiten. Het is onderdeel van de kwaliteitsbeoordeling van universitaire bachelor- en masteropleidingen in Nederland. Het doel van het rapport is om een betrouwbaar beeld te geven van de resultaten van de voor beoordeling voorgelegde opleidingen, om een terugkoppeling te geven naar de interne kwaliteitszorg van de betrokken organisaties en om als basis te dienen voor accreditatie van de betrokken opleidingen door de Nederlands- Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). De stichting Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) beoogt onafhankelijke, objectieve en kritische beoordelingen te laten plaatsvinden en opbouwende kritiek te leveren, zo veel mogelijk uitgaande van een gestandaardiseerde set van kwaliteitscriteria, maar met oog voor specifieke omstandigheden. De visitatiecommissie Politicologie 2009 heeft haar taken met grote toewijding uitgevoerd. De opleidingen zijn op een grondige en zorgvuldige manier beoordeeld. Wij verwachten dat de oordelen en de aanbevelingen in zorgvuldige overweging worden genomen door de betrokken instellingen en opleidingen. Wij danken de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor hun bereidheid deel te nemen aan deze beoordeling en voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben uitgevoerd. Onze dank gaat ook uit naar de medewerkers van de betrokken afdelingen en opleidingen voor hun inspanningen en hun medewerking aan deze beoordeling. Quality Assurance Netherlands Universities mr. C.J. Peels directeur drs. J.G.F. Veldhuis voorzitter bestuur QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 5

6 6 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

7 DEEL I: ALGEMEEN DEEL QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 7

8 8 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

9 1. Inleiding In dit rapport brengt de onderwijsvisitatiecommissie Politicologie (hierna: de commissie) verslag uit van haar bevindingen. Het rapport bestaat uit twee delen: een algemeen deel (I) en een opleidingsdeel (II). Het algemene deel gaat in op de taak, de samenstelling en de werkwijze van de commissie en geeft een beschrijving van de uitgangspunten van de commissie. In het opleidingsdeel beschrijft de commissie de beoordeelde opleidingen aan de hand van de onderwerpen en facetten uit het Accreditatiekader bestaande opleidingen van de NVAO. 2. Taak en samenstelling van de commissie Taak van de commissie De taak van de commissie was het uitvoeren van een visitatie van acht opleidingen op het gebied van de politicologie op basis van en in overeenstemming met het Accreditatiekader bestaande opleidingen van de NVAO. De commissie is op basis van door of namens de opleidingen aangeleverde informatie en door middel van ter plaatse gevoerde gesprekken tot een oordeel gekomen over de verschillende aspecten van de kwaliteit van de opleidingen, zoals beschreven in het NVAO-kader, en de punten geïdentificeerd die naar haar oordeel verbeterd zouden kunnen worden. Samenstelling van de commissie Tot voorzitter, tevens lid van de commissie, werd benoemd: prof. dr. C. (Kris) Deschouwer, hoogleraar Politieke wetenschappen, Vrije Universiteit Brussel, BE; Tot lid van de commissie werden benoemd: prof. dr. C.W.A.M. (Kees) Aarts, hoogleraar Politicologie, Universiteit Twente, dr. C. (Christien) van den Anker, University of the West of England, Bristol, VK, prof. dr. M. (Marijke) Breuning, hoogleraar Politieke wetenschappen, University of North Texas, Denton, VS, S.Q. (Sjoerd) Veldhuizen, student Universiteit van Amsterdam, M. (Maaike) Verhoek, student Radboud Universiteit Nijmegen, prof. dr. B.F. (Frans) van Waarden, hoogleraar Beleid en organisatie, Universiteit Utrecht, prof. dr. S. (Stefaan) Walgrave, hoogleraar Politieke wetenschappen, Universiteit Antwerpen, BE. Drs. S. (Sietze) Looijenga, medewerker van het bureau van QANU, was projectleider voor de visitatie en secretaris van de commissie. Tijdens de startvergadering van de commissie, die door alle leden van de commissie werd bijgewoond, werd de heer Walgrave gekozen tot vicevoorzitter. Mevrouw Breuning heeft, naast haar inhoudelijke, ook haar onderwijsdeskundige expertise ingebracht in de visitatie. Zij heeft tijdens de bezoeken van de commissie extra aandacht gegeven aan de onderwijskundige aspecten van het beoordelingskader. QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 9

10 De leden van de commissie hebben allen de onafhankelijkheidsverklaring ondertekend die QANU hanteert voor haar visitaties. Vier van de commissieleden hebben aan alle bezoeken deelgenomen: de heer Deschouwer, de heer Walgrave, mevrouw Breuning en mevrouw Van den Anker. De heer Van Waarden heeft alleen aan het bezoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam deelgenomen, de heer Aarts aan de overige drie bezoeken, aan de Universiteit van Amsterdam, de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Leiden. Mevrouw Verhoek heeft als student-lid deelgenomen aan de bezoeken aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam, de heer Veldhuizen aan de bezoeken aan de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Leiden. Een overzicht van de curricula vitae van de commissieleden is opgenomen in bijlage A. 3. Betrokken opleidingen De commissie beoordeelde de volgende opleidingen: Instelling: Opleiding (CROHO-nummer): Variant(en): Vervaldatum accreditatie: Vrije Universiteit B Politicologie (56606) Voltijd (bezoek: 11 en 12 juni 2009) M Political Science (60203) Voltijd Universiteit van Amsterdam B Politicologie (56606) Voltijd, deeltijd (bezoek: 15 en 16 juni 2009) M Politicologie (66606) Voltijd, deeltijd Radboud Universiteit B Politicologie (56606) Voltijd (bezoek: 21 en 22 september 2009) M Politicologie (66606) Voltijd Universiteit Leiden B Politicologie (56606) Voltijd (bezoek: 23 en 24 september 2009) M Political Science (60203) Voltijd Werkwijze van de commissie Startvergadering Op 10 juni 2009 hield de commissie haar startvergadering. Tijdens deze vergadering werd de commissie geïnstalleerd door de voorzitter van het bestuur van QANU, de heer J.G.F. Veldhuis, waarna zij haar taakstelling en werkwijze besprak en het voorstel voor een domeinspecifiek referentiekader voor de visitatie formeel vaststelde. Het domeinspecifiek referentiekader is opgenomen in bijlage B. De voorbereiding op de bezoeken De projectleider heeft de zelfevaluatierapporten van de opleidingen gecontroleerd op kwaliteit en volledigheid en, in overleg met de voorzitter van de commissie, bepaald of de rapporten gebruikt konden worden voor de voorbereidingen op de bezoeken van de commissie. In alle gevallen voldeden de zelfstudies aan de eisen die daaraan gesteld mogen worden. De commissieleden hebben voorafgaand aan elk bezoek de zelfevaluatierapporten van de te beoordelen opleidingen bestudeerd en op basis daarvan vragen en opmerkingen 10 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

11 geformuleerd. Zij hebben daarnaast voorafgaand aan elk bezoek enkele bachelor- en masterscripties gelezen die waren geselecteerd door de voorzitter. Tijdens een voorbereidende vergadering aan het begin van elk bezoek heeft de commissie de zelfevaluatierapporten, de vooraf geformuleerde vragen en opmerkingen en de afstudeerscripties besproken en de te voeren gesprekken voorbereid. De bezoeken van de commissie Twee van de bezoeken van de commissie hebben plaatsgevonden in juni 2009, twee in september De commissie heeft voor alle bezoeken hetzelfde bezoekprogramma gehanteerd, omdat zij in alle gevallen de taak had om één bachelor- en één masteropleiding te beoordelen. Dat bezoekprogramma is opgenomen in bijlage C. De projectleider heeft steeds, voorafgaand aan de bezoeken, nadere afspraken gemaakt met de contactpersoon van de instelling over de precieze invulling van het programma. De commissie heeft tijdens elk bezoek gesproken met een groep bachelorstudenten, een groep masterstudenten en een groep docenten. Zij heeft verder in alle gevallen een gesprek gevoerd met een vertegenwoordiging van het faculteitsbestuur, met het opleidingsbestuur of -management, een aantal afgestudeerden, de leden van de Opleidingscommissies en Examencommissies en de studieadviseurs of -begeleiders. Verder heeft zij tijdens het bezoek aanvullend materiaal bestudeerd en een spreekuur georganiseerd voor studenten of docenten die de commissie separaat wilden spreken. De commissie gebruikte het grootste deel van de laatste middag van het bezoek voor het formuleren van haar oordeel over de opleidingen. Zij heeft bij de beoordeling de door QANU opgestelde checklist, die het Accreditatiekader bestaande opleidingen van de NVAO volgt, steeds als uitgangspunt gehanteerd. Aan het einde van een bezoek heeft de voorzitter van de commissie steeds een mondelinge rapportage gegeven van de eerste bevindingen van de commissie. De bestudering van het materiaal tijdens de bezoeken De commissie heeft tijdens haar bezoeken aanvullend materiaal bestudeerd dat zij vooraf ter inzage had gevraagd. Zij heeft veelvuldig gebruik gemaakt van de mogelijkheid om informatie uit de zelfstudie of de gevoerde gesprekken te verifiëren met behulp van dat materiaal. De commissie had de opleidingen gevraagd om de volgende documenten ter beschikking te stellen: alle eindwerkstukken of scripties die in de zelfstudie worden vermeld; de formulieren die worden gebruikt in het kader van de beoordeling van de scripties; voorlichtingsmateriaal (folders, brochures); studiemateriaal: verplichte literatuur, handboeken, syllabi, readers, studiehandleidingen; voorbeelden van werkstukken, portfolio s, onderzoeksverslagen en stageverslagen; scriptiereglementen, richtlijnen voor het maken van werkstukken; stagereglementen, stagehandleidingen; reglementen met betrekking tot tentamens en examens, toetshandleidingen; toetsmaterialen (opdrachten, tentamens en dergelijke); verslagen van recente vergaderingen van de Opleidingscommissie en de Examencommissie; materiaal met betrekking tot de evaluatie van colleges en curricula, eventueel ook studententevredenheidsmonitoren; alumni-enquêtes; QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 11

12 verslagen of rapporten van relevante ad hoc-commissies; jaarverslagen (onderwijs, onderzoek, laatste drie jaar). In een aantal gevallen heeft de commissie tijdens een bezoek om aanvullende documentatie gevraagd. De opleidingen hebben naar de overtuiging van de commissie al het mogelijk gedaan om de commissie te voorzien van de informatie die zij wilde bestuderen. De beslisregels Het accreditatiestelsel kent een vierpuntsschaal voor de beoordeling van de facetten (onvoldoende, voldoende, goed of excellent) en een tweepuntsschaal voor de beoordeling van de onderwerpen (voldoende of onvoldoende). De commissie heeft bij het bepalen van haar oordelen voor de facetten de beslisregels van QANU gevolgd. Deze zijn: de beoordeling onvoldoende geeft aan dat de opleiding niet voldoet aan de criteria voor basiskwaliteit die gelden voor het desbetreffende facet; de beoordeling voldoende geeft aan dat de opleiding voldoet aan de criteria voor basiskwaliteit die gelden voor het desbetreffende facet; de beoordeling goed geeft aan dat de opleiding aantoonbaar uitstijgt boven het niveau dat wordt vastgelegd door de criteria voor basiskwaliteit die gelden voor het desbetreffende facet; de beoordeling excellent geeft aan dat de opleiding als een voorbeeld van best practice mag worden beschouwd met betrekking tot het desbetreffende facet. De rapporten De commissie heeft ervoor gekozen om aparte beoordelingsrapporten te schrijven voor de bachelor- en de masteropleidingen. Zij volgt daarin de keuze van de opleidingen, die tijdens de voorbereidingen voor de visitatie afgesproken hebben om de zelfevaluatierapporten voor de bacheloropleidingen in het Nederlands te schrijven en die voor de masteropleidingen in het Engels. Het is daarbij onvermijdelijk dat de beoordelingsrapporten (net als de zelfevaluatierapporten) overlap vertonen: de opleidingen van een instelling maken gebruik van dezelfde faciliteiten, worden verzorgd door dezelfde groep docenten en hanteren hetzelfde systeem voor de interne kwaliteitszorg. De secretaris van de commissie heeft, op basis van de bevindingen van de commissie tijdens de bezoeken, voor alle opleidingen conceptrapporten opgesteld en die, in overeenstemming met de binnen de commissie gemaakte afspraken, verspreid onder de commissieleden. Hij heeft de opmerkingen van de commissieleden verwerkt in de conceptrapporten en die vervolgens, in het kader van de hoor-wederhoorprocedure, voorgelegd aan de betrokken faculteiten en opleidingen met het verzoek eventuele feitelijke onjuistheden of andere verbeterpunten te identificeren. De reacties van de faculteiten op de conceptrapporten zijn voorgelegd aan de voorzitter van de commissie, die besloten heeft of de opmerkingen en suggesties van de opleidingen werden verwerkt in de tekst. De definitieve versie van het beoordelingsrapport is vastgesteld in februari QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

13 DEEL II: OPLEIDINGSDEEL QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 13

14 14 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

15 1. De bacheloropleiding Politicologie van de Radboud Universiteit Nijmegen Administratieve gegevens Bacheloropleiding Politicologie: Naam opleiding: Politicologie CROHO-nummer: Niveau: bachelor Oriëntatie: wo Studielast: 180 EC Graad: Bachelor of Science Variant(en): voltijd Locatie(s): Nijmegen Einddatum accreditatie: 21 maart 2011 Het bezoek van de visitatiecommissie Politicologie aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen vond plaats op 21 en 22 september Structuur en organisatie van de faculteit De opleidingen Politicologie aan de Radboud Universiteit worden verzorgd door de Faculteit der Managementwetenschappen, waarin zeven wetenschapsgebieden zijn bijeengebracht: bedrijfswetenschappen, bestuurskunde, economie, milieu-maatschappijwetenschappen, planologie, politicologie en sociale geografie. Het onderwijs van de faculteit is ondergebracht in het Onderwijsinstituut, het onderzoek in het Institute for Management Research (IMR). De faculteit kent vier secties, waaronder de sectie Bestuurskunde en Politicologie. De opleidingen Politicologie worden in hoofdzaak verzorgd door de wetenschappelijke staf van de leerstoelgroep Politicologie. Iedere sectie wordt aangestuurd door een coördinerend voorzitter met budgettaire en personele bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De algemene leiding van de faculteit is in handen van de decaan, die wordt bijgestaan door vicedecanen onderwijs en onderzoek. De vicedecaan onderwijs is ook directeur onderwijs en als zodanig verantwoordelijk voor onder meer de dagelijkse gang van zaken in het onderwijs Het beoordelingskader Doelstellingen opleiding F1: Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Beschrijving De bacheloropleiding heeft tot doel studenten een uitdagend, coherent en goed doordacht studieprogramma te bieden dat hen in staat stelt kennis, vaardigheden en inzicht te verwerven op het gebied van de politicologie in brede zin, dat bijdraagt aan hun academische vorming en QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 15

16 dat hen voorbereidt op een verdere studieloopbaan. De opleiding ziet het als haar taak om politicologische theorievorming aan een nieuwe generatie politicologen door te geven en hen door de interactieve behandeling van theorie en empirie in staat te stellen de professionele en communicatieve vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn voor een adequate aanpak van politicologische problemen en beleidsvraagstukken. De opleiding heeft zich bij het vaststellen van haar profiel georiënteerd op de afspraken die in de European Conference of National Political Science Associations zijn gemaakt en op het referentiekader van het Landelijk Overleg Opleidingen Politicologie (LOOP), dat vijf onderdelen van de politicologie als wezenlijk voor een goede beroepsbeoefening aanmerkt: politieke theorie, methoden van onderzoek (kwalitatief en kwantitatief), het politieke systeem van het eigen land en van de Europese Unie, vergelijkende politicologie en internationale betrekkingen. De opleiding volgt deze brede opvatting van de politicologie. De vijf onderdelen vormen de kern van de eindtermen van de opleiding met betrekking tot de beschrijving van het vakgebied. De zelfstudie bevat een beknopte versie van de eindtermen van de opleiding die betrekking hebben op de cognitieve, professionele en communicatieve vaardigheden die studenten verwerven: 1. begrippen, benaderingswijzen en methoden uit de vergelijkende politicologie, de politieke theorie en de leer der internationale betrekkingen afzonderlijk en in samenhang kunnen begrijpen, beschrijven en interpreteren en hierover discussiëren met vakgenoten; 2. gebeurtenissen, verschijnselen en problemen in de politieke werkelijkheid kunnen interpreteren en verklaren met behulp van theorieën, begrippen en benaderingswijzen uit de politicologie; 3. politicologische benaderingswijzen kunnen beoordelen op hun interne consistentie, empirische validiteit en verklaringskracht; 4. met gebruik van voor de politicologie relevante conventies, methoden en technieken een probleemstelling kunnen formuleren, data kunnen vergaren en analyseren en conclusies formuleren en op waarde kunnen schatten; 5. wetenschapstheoretische uitgangspunten kunnen identificeren in politieke analyses en beleidsvoorstellen en onderzoeksverslagen kunnen evalueren, inclusief de methoden van onderzoek waarop zij zijn gebaseerd; 6. professioneel en doelgericht kunnen samenwerken in uiteenlopende sociale verbanden met (h)erkenning van de belangen, posities en waarden van de andere deelnemers; 7. resultaten van politicologisch onderzoek op professionele wijze schriftelijk en mondeling kunnen presenteren aan personen en groepen van uiteenlopende achtergrond en niveau. Een bijlage bij de zelfstudie bevat het complete overzicht van de eindtermen. Dat laat zien dat de eindtermen die verwijzen naar het vakgebied verder onderverdeeld zijn in eindtermen met betrekking tot de kennis van de politicologie, de theorievorming over de politicologie en methoden en technieken van politicologisch onderzoek. De eindtermen brengen tot uitdrukking dat studenten kennis verwerven van onder meer het Nederlandse politieke bestel, de relatie tussen politiek en beleid, de relatie tussen politiek en openbaar bestuur, inclusief het recht, en politieke besluitvorming in nationaal, Europees en internationaal perspectief. Volgens de zelfstudie kiest de opleiding voor een sterke nadruk op wetenschappelijk denken en werken, theoretisch gestuurd empirisch onderzoek en specifieke aandacht voor normatieve aspecten van politicologisch onderzoek en voor de verwevenheid van lokale, nationale, Europese en internationale verschijnselen. Deze keuze bereidt bachelorstudenten adequaat voor op het uitoefenen van beleidsfuncties op juniorniveau. 16 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

17 Oordeel De commissie heeft de eindtermen van de opleiding bestudeerd en vergeleken met haar domeinspecifieke referentiekader, dat overeenkomt met het referentiekader dat het LOOP heeft opgesteld. Zij heeft vastgesteld dat de doelstelling van de opleiding aansluit op het centrale uitgangspunt van het kader dat een bacheloropleiding voorbereidt op de zelfstandige beoefening van de politicologie. De kerngebieden die in het referentiekader worden onderscheiden, komen expliciet aan de orde in de uitgewerkte eindtermen. De eisen die volgens het referentiekader aan een afgestudeerde mogen worden gesteld, zijn terug te vinden in de eindtermen. De eis dat een afgestudeerde beschikt over voldoende kennis over recente ontwikkelingen om een wetenschappelijk oordeel te kunnen vormen, komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de beknopte eindterm 2. De eis dat een afgestudeerde aan alle fasen van wetenschappelijk onderzoek deelgenomen heeft en bekend is met de empirische cyclus keert terug in eindterm 4. De uitgewerkte versie van de eindtermen maakt een onderscheid tussen kennis en vakspecifieke methoden en technieken enerzijds, en cognitieve, professionele en communicatieve vaardigheden anderzijds. De commissie komt daarom tot het oordeel dat de eindtermen aansluiten op de eisen die vakgenoten stellen aan een opleiding in de politicologie. De commissie heeft vastgesteld dat de eindtermen expliciet verwijzen naar relevante methoden en technieken en naar vakspecifieke en generieke vaardigheden die nuttig zijn in de beroepspraktijk waarin bachelorstudenten terecht zouden kunnen komen. Studenten leren bijvoorbeeld om professioneel en doelgericht samen te werken in uiteenlopende sociale verbanden met (h)erkenning van de belangen, posities en waarden van de andere deelnemers (eindterm 6) en om resultaten van politicologisch onderzoek op een professionele wijze te presenteren aan personen en groepen van uiteenlopende achtergrond en niveau (eindterm 7). De commissie concludeert dat de eindtermen aansluiten bij de eisen van de beroepspraktijk. De commissie komt op grond van het bovenstaande tot het oordeel dat de opleiding voldoet aan de criteria die betrekking hebben op de domeinspecifieke eisen. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is voldoende. F2: Niveau: Bachelor en Master De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor of een Master. Beschrijving De eindtermen zijn volgens de zelfstudie een uitwerking van de eisen uit het referentiekader van het LOOP. Een bijlage bij de zelfstudie bevat een overzicht waarin de beknopte eindtermen van de opleiding zijn gekoppeld aan de Dublin-descriptoren. Dat laat zien dat de eerste beknopte eindterm, het vermogen om begrippen, benaderingswijzen en methoden uit de vergelijkende politicologie, politieke theorie en leer der internationale betrekkingen in samenhang en afzonderlijk te begrijpen, te interpreteren en te beschrijven en hierover te discussiëren met vakgenoten, de vertaling is van de Dublin-descriptoren Kennis en inzicht en Communicatie. De tweede beknopte eindterm, het vermogen om gebeurtenissen, verschijnselen en problemen in de politieke werkelijkheid te interpreteren en te verklaren met behulp van theorieën, begrippen en benaderingswijzen uit de politicologie, correspondeert met de Dublin-descriptor Toepassen van kennis en inzicht. De vierde beknopte eindterm, die verwijst naar het vermogen om met gebruik van relevante conventies, methoden en technieken een probleemstelling te formuleren, data te vergaren en te analyseren en conclusies te formuleren en op waarde te schatten, is volgens de zelfstudie onder meer gerelateerd aan QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 17

18 de vijfde Dublin-descriptor, Leervaardigheden. De andere eindtermen worden op een vergelijkbare manier gekoppeld aan de Dublin-descriptoren. Oordeel De commissie heeft de eindtermen van de bacheloropleiding bestudeerd vanuit het perspectief van het niveau en vastgesteld dat die eindtermen in voldoende mate aansluiten bij de Dublin-descriptoren en het niveau van de opleiding op een adequate manier expliciteren. Zij kan zich vinden in de manier waarop in de zelfstudie een relatie wordt gelegd tussen de beknopte eindtermen en de Dublin-descriptoren. Zij heeft vastgesteld dat de uitgebreide versie van de eindtermen ook in verband kan worden gebracht met de Dublin-descriptoren. Zij is van oordeel dat de eindtermen duidelijk maken dat afgestudeerden kennis en inzicht, vaardigheden en attitudes verwerven op een basisniveau dat een goed uitgangspunt vormt voor de specialisatie en verdieping die hoort bij de masterfase. De commissie is daarom van oordeel dat de opleiding voldoet aan het criterium dat betrekking heeft op het niveau. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is voldoende. F3: Oriëntatie WO: De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een Bachelor en een Master: De eindkwalificaties zijn ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, de internationale wetenschapsbeoefening en voor daarvoor in aanmerking komende opleidingen de relevante praktijk in het toekomstige beroepenveld. Een WO-bachelor heeft de kwalificaties voor toegang tot tenminste één verdere WO-studie op masterniveau en eventueel voor het betreden van de arbeidsmarkt. Een WO-master heeft de kwalificaties om zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te verrichten of multi- en interdisciplinaire vraagstukken op te lossen in een beroepspraktijk waarvoor een WO-opleiding vereist is of dienstig is. Beschrijving Afgestudeerden van de bacheloropleiding Politicologie worden volgens de zelfstudie direct toegelaten tot de masteropleidingen Politicologie of Political science van de Radboud Universiteit en de andere Nederlandse universiteiten. Zij zijn in staat om onder begeleiding wetenschappelijk onderzoek te doen en beleidsadviezen op te stellen en om onder supervisie te functioneren als junioronderzoeker of juniorbeleidsmedewerker. De zelfstudie stelt dat het wetenschappelijke karakter van de opleiding blijkt uit de nadruk die de eindtermen leggen op theoriegestuurd denken (eindtermen 1 en 2), het opzetten en uitvoeren van onderzoek (eindterm 4) en het beoordelen van en reflecteren op onderzoek (eindtermen 3 en 5). Eindtermen 6 en 7 hebben betrekking op het vermogen om kennis en vaardigheden in een bredere context in te zetten. De eindtermen combineren specifiek politicologische en algemene wetenschappelijke kennis en vaardigheden. Dit is een bewuste keuze van de opleiding, die studenten wil vormen als academische professionals die breed inzetbaar zijn in de publieke en private sector. Afgestudeerden moeten in staat zijn om te functioneren als beginnend beleidsmedewerker of fractiemedewerker. Zij kunnen complexe problemen analyseren, het politiek-bestuurlijke krachtenveld inschatten en aanbevelingen doen voor het oplossen van praktijkvraagstukken. Oordeel De commissie heeft de eindtermen van de bacheloropleiding bestudeerd vanuit het perspectief van de oriëntatie. Zij heeft al eerder, onder F1, vastgesteld dat de eindtermen aansluiten bij de eisen van de wetenschappelijke discipline (c.q. de vakgenoten in binnen- en 18 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

19 buitenland) en de beroepspraktijk. Zij stelt ook vast dat afgestudeerden kunnen doorstromen naar de masteropleiding Politicologie van de Radboud Universiteit en de andere masteropleidingen op het gebied van de politicologie in Nederland en concludeert daarom dat de afgestudeerden beschikken over de kwalificaties voor toegang tot een vervolgopleiding. De commissie is van oordeel dat de eindtermen ook in voldoende mate zijn ontleend aan de eisen van de internationale wetenschapsbeoefening. Zij heeft vastgesteld dat de beknopte eindtermen expliciet verwijzen naar relevante academische vaardigheden, zoals het opzetten van een onderzoek (het formuleren van een probleemstelling, het verzamelen van relevante data et cetera), het identificeren van wetenschapstheoretische uitgangspunten in analyses en het evalueren van onderzoeksverslagen. Ook de nader uitgewerkte eindtermen refereren expliciet aan algemene academische vaardigheden, zoals het vermogen om de consequenties van verschillende vooronderstellingen voor theorievorming te doorzien. De commissie komt daarom tot een positief oordeel voor dit deel van het criterium. De commissie concludeert dan ook dat de opleiding voldoet aan de criteria die betrekking hebben op de oriëntatie. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is voldoende. Oordeel over het onderwerp Doelstellingen opleiding Op basis van de beoordelingen per facet komt de commissie tot een samenvattend oordeel over het onderwerp Doelstellingen opleiding. Voor de bacheloropleiding Politicologie is het oordeel voldoende Programma Beschrijving van de programma s Het programma is opgebouwd uit vier componenten: cursussen in de drie subdisciplines en in methoden. De zelfstudie bevat een tabel met een overzicht van het programma, inclusief informatie over aantallen contacturen en werk- en toetsingsvormen. Elk semester heeft een centraal thema: Inleiding Politicologie (1.1), National Governance (1.2), European Governance (2.1), Comparative Governance (2.2), International Governance (3.1) en Rationaliteit en Rechtvaardigheid (3.2). Een semester kent inhoudelijk verwante cursussen, die steeds zijn gekoppeld aan een passende methodencursus en een project. In het tweede semester van het tweede jaar volgen studenten bijvoorbeeld de cursussen Vergelijkende Politicologie, Vergelijkende Analyse van Buitenlands Beleid, Lokale Politiek: een Vergelijkende Analyse, Methoden van Politicologisch Onderzoek II en het project Comparative Governance. Het programma van het eerste semester van het derde jaar kent de cursussen Leer der Internationale Betrekkingen, Internationale Organisaties, Hedendaagse Politieke Filosofie, het project International Governance en een keuzevak. Alle onderdelen van het programma hebben een omvang van 6 EC, behalve de bachelorthesis (12 EC). Het programma kent geen specialisatiemogelijkheden. Studenten hebben een keuzeruimte van 24 EC, waarin zij internationale ervaring op kunnen doen door onderwijs te volgen aan een buitenlandse universiteit of aan een universitaire zomeruniversiteit. Zij kunnen ook een stage in binnen- of buitenland doen (12 EC) of een minor of losse keuzevakken volgen. QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 19

20 F4: Eisen WO Het programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een HBO- of een WO-opleiding: Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats in interactie tussen het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek binnen relevante disciplines. Het programma sluit aan bij ontwikkelingen in de relevante wetenschappelijke discipline(s) door aantoonbare verbanden met actuele wetenschappelijke theorieën. Het programma waarborgt de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van wetenschappelijk onderzoek. Bij daarvoor in aanmerking komende opleidingen heeft het programma aantoonbare verbanden met de actuele praktijk van de relevante beroepen. Beschrijving De bacheloropleiding leidt academisch denkende onderzoekers en beleidsmedewerkers op die breed inzetbaar zijn in de private en publieke sector. Volgens de zelfstudie ontwikkelen studenten vanaf het begin van hun studie een wetenschappelijke attitude. Waar mogelijk gebruiken docenten recente literatuur, waaronder artikelen uit wetenschappelijke tijdschriften. De literatuur voor cursussen wordt geregeld geactualiseerd. In de projecten leren studenten een politicologisch probleem te beschrijven en theorieën aan de empirie te toetsen. Studenten voeren opdrachten uit die aansluiten bij de praktijk van onderzoekers (leidend tot onderzoeksverslagen, presentaties en co-referaten) en beleidsmedewerkers (leidend tot beleidsadviezen). De opleiding heeft recent maatregelen genomen om studenten beter zicht te geven op de arbeidsmarktperspectieven voor politicologen. Zij heeft in 2005 de stage opnieuw ingevoerd, zij organiseert excursies (naar de Gemeente Nijmegen, de Provincie Gelderland, de Tweede Kamer en de Europese instellingen in Brussel) waarbij expliciet wordt ingegaan op stagemogelijkheden en zij nodigt sprekers uit de beroepspraktijk uit voor gastcolleges (zoals parlementair journalisten, griffiers en (ex-)politici). Verder heeft de opleiding in de cursus Academische Vaardigheden een vacaturezoekopdracht en een meeloopdag met een alumnus opgenomen. Studenten die een stage willen volgen, kunnen daarvoor een deel van hun keuzeruimte (maximaal 12 EC) reserveren. Volgens de zelfstudie maken studenten in toenemende mate gebruik van deze mogelijkheid. In de afgelopen jaren hebben studenten stage gelopen bij politieke partijen, media, ambassades, internationale instellingen, de lokale en nationale overheid en semi-overheidsinstellingen. Tijdens het bezoek bleek dat de opleiding er bewust voor kiest om de subdisciplines allemaal aan bod te laten komen. In het eerste jaar, dat vrij veel facultaire vakken kent, wordt naar het oordeel van de opleiding niet genoeg aandacht besteed aan Internationale Betrekkingen. De opleiding overweegt daarom om het vak Internationale Organisaties van het derde naar het eerste jaar te halen om dat gemis te compenseren. Omdat in de bachelorthesis de nadruk ligt op kritische reflectie, kan volgens de opleiding de indruk ontstaan dat politieke theorie en filosofie een meer prominente plaats innemen. Maar in het project in het derde jaar staan juist de empirie en de toepassing van de theorie centraal. De commissie vernam dat studenten de breedte van de opleiding en de aandacht voor de subdisciplines waarderen. Tijdens het bezoek bleek ook dat de opleiding tot op heden niet controleerde hoe studenten hun keuzeruimte invulden. De opleiding heeft besloten om een marginale toetsing in te voeren van onderdelen die studenten buiten de universiteit volgen. Studenten die een stage willen volgen of in het buitenland willen studeren, hebben daarvoor vooraf goedkeuring van de Examencommissie nodig. Een stageverslag moet voldoen aan academische criteria: studenten moeten reflecteren op de relatie van hun werkzaamheden met het vakgebied van de politicologie. Volgens de opleiding zijn er elk jaar zo n tien studenten die studiepunten krijgen voor een stage. De studenten zijn tevreden over de omvang van de keuzeruimte. 20 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

21 Studeren in het buitenland en het volgen van een stage worden volgens de docenten gestimuleerd, maar het programma biedt er eigenlijk geen ruimte voor. De opleiding heeft mede daarom besloten om het tweede semester van het derde jaar tot een flexsemester om te vormen. Studenten hebben in dat semester vanaf een keuzeruimte van 18 EC, die zij kunnen gebruiken voor een studieverblijf in het buitenland. De opleiding benadrukt dat de bachelorthesis niet mag lijden onder een eventueel verblijf in het buitenland. Oordeel De commissie heeft het programma van de opleiding bestudeerd vanuit het perspectief van de eisen die aan een wetenschappelijke opleiding mogen worden gesteld. Zij heeft vastgesteld dat er in voldoende mate sprake is van interactie tussen onderzoek en onderwijs. Zij vindt de keuze van de opleiding voor een breed profiel waarin de drie subdisciplines tot hun recht komen legitiem en adequaat uitgewerkt. De opleiding vindt het belangrijk dat studenten primaire teksten lezen en maakt daarom veel gebruik van klassieke literatuur, in het bijzonder voor Internationale Betrekkingen en Politieke Theorie. Het gebruik van actuele literatuur is daarmee naar het oordeel van de commissie wat beperkt, het programma heeft een relatief sterke historische oriëntatie. De commissie heeft vastgesteld dat het aandeel van actuele literatuur in de loop van de opleiding toeneemt. Zij is van oordeel dat het programma daarmee in voldoende mate aansluit bij de actuele ontwikkelingen binnen het vakgebied. De commissie heeft geconstateerd dat het programma zo is ingericht dat studenten stap voor stap relevante academische en vakspecifieke vaardigheden ontwikkelen. In verschillende onderdelen (zoals de projecten) leren zij de verworven kennis toe te passen. De commissie vindt dat studenten voldoende academische vaardigheden en kennis van methoden verwerven om onderzoek op het niveau van een bacheloropleiding te kunnen uitvoeren. De commissie is van mening dat de aandacht voor de beroepspraktijk, ondanks pogingen van de opleiding om dat te veranderen, nog beperkt is. Zij heeft geconstateerd dat het programma vooral academisch is. Het biedt nauwelijks mogelijkheden voor bijvoorbeeld het volgen van een stage. De commissie is er niet van overtuigd dat de invoering van een flexibel semester in het derde jaar in dit opzicht een oplossing biedt. Zij deelt de opvatting van de opleiding dat de thesis niet mag lijden onder een buitenlands studieverblijf, maar acht het tegelijkertijd goed mogelijk dat studenten die naar het buitenland gaan toch studievertraging oplopen. De commissie komt op grond van bovenstaande overwegingen tot het oordeel dat het programma voldoet aan de eisen die gelden voor een wetenschappelijke opleiding. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is voldoende. F5: Relatie tussen doelstellingen en inhoud programma Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. De eindkwalificaties zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Beschrijving De drie subdisciplines komen volgens de zelfstudie in inleidende vorm in het eerste jaar en in verdiepende vorm in de latere jaren aan de orde. De methodenlijn krijgt vorm in de methodencursussen en de projecten. Het programma bevat ondersteunende cursussen op het gebied van de economie, de filosofie en het recht. De opleiding besteedt aandacht aan thema s en benaderingen uit de bestuurskunde in onder meer de cursussen Lokale Politiek: QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 21

22 een Vergelijkende Analyse, Vergelijkende Analyse van Buitenlands Beleid en Internationale Organisaties en in het Project European Governance. Een bijlage bij de zelfstudie bevat een overzicht van het programma waarin per cursus is aangegeven welke eindtermen aan de orde komen. Op cursusniveau specificeren de coördinatoren de leerdoelen. Zo hebben de leerdoelen van de cursus Hedendaagse Politieke Filosofie onder meer betrekking op het vermogen bestaande theorieën van rechtvaardigheid te reconstrueren, kritisch te analyseren en te verbeteren en het vermogen een eigen verantwoord perspectief op sociale en andere vormen van rechtvaardigheid te ontwikkelen (zie de eindtermen 2.3, 2.4, 4.2). De leerdoelen van deze cursus worden gerealiseerd door het bespreken van teksten op het gebied van sociale rechtvaardigheid in hoorcolleges en door het actief verwerken van de stof in drie papers met een oplopende moeilijkheidsgraad, reikend van samenvatting in eigen woorden van een tekst, via het aan elkaar relateren van verschillende filosofische posities tot het innemen van een gefundeerd eigen standpunt. Het programma werkt stap voor stap toe naar het beoogde eindniveau. De basis voor de wetenschappelijke vorming wordt gelegd in de cursus Academische Vaardigheden in het eerste jaar. Daarin leren studenten politicologisch relevante vragen te formuleren, de kwaliteit van bronnen in te schatten, een wetenschappelijk betoog te houden en te beoordelen, in teamverband een eenvoudig onderzoek op te zetten en uit te voeren, mondeling en schriftelijk verslag te doen van hun bevindingen, correct te citeren en te verwijzen, en te reflecteren op hun eigen leerproces en de kwaliteit van de samenwerking. Deze vaardigheden komen in het curriculum telkens opnieuw terug: in de projecten, in opdrachten en papers voor disciplinaire cursussen en in de methodencursussen. Aan het einde van de opleiding beheersen studenten deze vaardigheden op een niveau dat hoort bij een bacheloropleiding. De opleiding toetst het bereikte niveau in de bachelorthesis. Tijdens het bezoek heeft de commissie uitgebreid gesproken over het karakter en de opzet van de bachelorthesis, die vooral gericht is op reflectie. Omdat studenten in het kader van de thesis geen empirisch onderzoek verrichten, komen de eindtermen die betrekking hebben op methoden en technieken in dit afsluitende onderdeel niet aan de orde. De opleiding benadrukte dat het niveau van deze eindtermen wordt getoetst in het project dat studenten in het eerste semester van het derde jaar uitvoeren. Daarin laten zij zien dat zij in staat zijn om individueel empirisch onderzoek te verrichten. Oordeel De commissie heeft geconstateerd dat het programma duidelijk en zichtbaar is opgebouwd vanuit de gedachte dat studenten de eindtermen van de opleiding moeten kunnen behalen, maar dat de opleiding een aantal keuzes heeft gemaakt die ertoe leiden dat de relatie tussen eindtermen en programma niet optimaal is. Zij heeft vastgesteld dat de eindtermen die betrekking hebben op empirische vaardigheden in het afsluitende semester van het programma niet aan de orde worden gesteld, maar dat studenten al in het eerste semester van het derde jaar hun eindniveau bereiken. Zij vindt dat de bachelorthesis niet een afsluitende integratieve en cumulatieve proeve van bekwaamheid is waarin studenten laten zien dat zij alle kennis en vaardigheden hebben verworven, maar dat de thesis een wat beperkte, normatieve invulling krijgt. De commissie heeft tijdens haar bezoek verslagen van projecten uit het eerste semester van het derde jaar ingezien en vastgesteld dat daaruit blijkt dat studenten in staat zijn om een empirisch onderzoek uit te voeren en dat zij dus de eindtermen op dat terrein verworven hebben. Zij vindt dat de invulling van de thesis aansluit bij het karakter en de profilering van de opleiding, maar dat studenten niet de gelegenheid krijgen om in een afsluitend werkstuk te tonen dat zij in alle opzichten voldoen aan de eisen van de opleiding. 22 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen

23 De commissie heeft vastgesteld dat het programma zorgvuldig en doordacht is vormgegeven, dat de leerdoelen van de onderdelen in het algemeen duidelijk gerelateerd zijn aan de eindkwalificaties en dat het programma studenten in staat stelt om de eindkwalificaties te verwerven. Dat geldt ook voor de eindkwalificaties die betrekking hebben op empirische vaardigheden. Op grond van die vaststelling komt de commissie tot het oordeel voldoende voor het facet dat betrekking heeft op de relatie tussen eindkwalificaties en programma. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is voldoende. F6: Samenhang programma Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend studieprogramma. Beschrijving Het programma kent volgens de zelfstudie een sterke samenhang op het niveau van de semesters en op het niveau van de opleiding als geheel. Het bestaat uit zes semesters, die ieder een overkoepelend thema hebben. In elk semester geven twee cursussen inhoud aan dit thema. Het methodenonderwijs in het semester hangt eveneens samen met het thema, zowel in de keuze van methoden die aan bod komen als in de keuze van de literatuur. Ten slotte komen de inhoudelijke lijn en de methodenlijn samen in een project, waarin studenten de methoden toepassen in een onderzoek op het terrein dat in de inhoudelijke cursussen aan de orde is gesteld. Hierin komt de verwevenheid van het cursorische onderwijs en het methodenonderwijs bij uitstek tot uitdrukking. In het semester met als thema European Governance, bijvoorbeeld, verwerven studenten in de cursus Politieke Aspecten van de West-Europese Samenwerking kennis over theorieën en geschiedenis van de Europese integratie. In Europese Politieke Filosofie komt de ontwikkeling van het normatieve denken in en de beeldvorming over Europa aan bod. In Methoden van Politicologisch Onderzoek I staan casestudies, machtsmeting, inhoudsanalyse en het afnemen van interviews centraal en worden onder meer artikelen over Europeanisering gebruikt. In het Project European Governance verwerven studenten kennis van en inzicht in de institutionele verhoudingen in de Europese Unie en in het Europese proces van besluitvorming. Zij combineren kennis van de Europese Unie en van methoden in de beleidsnota die zij schrijven op basis van literatuurstudie en expertinterviews. De overige semesters zijn in grote lijnen op een vergelijkbare manier opgebouwd, met uitzondering van het laatste semester, waarin de toepassing van de kennis uit de inhoudelijke cursussen vorm krijgt in de bachelorthesis. De volgorde van de semesters volgt een dubbele logica. Er is in de eerste plaats een opbouw van inleidend niveau in het eerste jaar naar een niveau waar voorkennis vereist is in het tweede jaar en in het eerste semester van het derde jaar en naar een niveau waar wijsgerig gereflecteerd wordt op eerder verworven kennis in het afsluitende semester. Daarnaast is er een opbouw van het nationale niveau van governance naar steeds complexere situaties van governance. De dubbele logica is ook aanwezig in de methodenlijn. Het programma kent voor de kwalitatieve en kwantitatieve methoden een opbouw van inleidend naar verdiepend niveau: in het eerste jaar de grondbeginselen van empirisch onderzoek en beschrijvende en inferentiële statistiek in het eerste semester en regressieanalyse in het tweede, in het tweede jaar survey-technieken, het semi-gestructureerde expertinterview, inhoudsanalyse en machtsmeting in het eerste semester en betrouwbaarheidsintervallen, significantietoetsen, kruistabellen, associatiematen, correlatie- en regressie-analyse in het tweede. Daarnaast is er ook een vergelijkbare opbouw zichtbaar in de opdrachten die studenten uitvoeren: van kleine QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen 23

24 opdrachten in het eerste jaar naar grotere, groepsgewijze opdrachten in het tweede jaar en het individueel doordenken en uitvoeren van een volledige onderzoeksopzet in het derde jaar. Oordeel De commissie heeft veel waardering voor de manier waarop het programma inhoudelijke samenhang vertoont. Zij vindt dat het programma op een doordachte en gestructureerde manier is opgebouwd. Zij kan zich goed vinden in de manier waarop de opleiding in de zelfstudie de opbouw van het programma beschrijft, zij herkent de lijnen daarin duidelijk. De commissie heeft gezien dat de opleiding erin geslaagd is om de samenhang zowel een horizontale als een verticale dimensie te geven. Zij is te spreken over de manier waarop de onderdelen binnen een semester zijn opgebouwd rondom een centraal thema en op elkaar zijn afgestemd, zodat ze een min of meer afgerond geheel vormen. Maar zij is evenzeer positief over de lijnen tussen de semesters, die recht doen aan de toenemende inhoudelijke en didactische complexiteit en het stijgende niveau van de onderdelen. De commissie waardeert de manier waarop de opleiding erin slaagt de inhoudelijke en de methodologische aspecten te integreren in de projecten. De commissie wil overigens wel opmerken dat de samenhang op papier in de praktijk niet altijd gerealiseerd wordt, omdat het aantal studenten dat het programma nominaal doorloopt en de onderdelen volgt in de volgorde die de opleiding voorziet, beperkt is. Die vaststelling brengt geen verandering in haar positieve oordeel over de samenhang van het programma. De commissie komt daarom tot het oordeel goed voor het facet dat betrekking heeft op de samenhang. Bacheloropleiding Politicologie: het oordeel van de commissie is goed. F7: Studielast Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Beschrijving De studeerbaarheid kan volgens de zelfstudie op verschillende niveaus worden bekeken: op cursusniveau, semesterniveau en het niveau van de opleiding als geheel. De opleiding controleert de daadwerkelijke studielast en de spreiding ervan over de looptijd van de cursus met behulp van de cursusevaluatie. De ervaren studielast per cursus komt in grote mate overeen met de nominale studielast. Naar aanleiding van onder meer een facultair onderzoek naar de tijdsbesteding van studenten heeft de opleiding enkele cursussen verzwaard. De tijd die studenten aan deze cursussen besteden is sindsdien toegenomen. Dat studenten tegen het einde van een cursus een piekbelasting ervaren, vooral bij projecten waarvoor zij een verslag moeten inleveren of presenteren, beschouwt de opleiding als onvermijdelijk. Elk semester telt vijf cursussen van 6 EC en kent steeds twee parallelle blokcursussen van acht collegeweken met twee colleges per week en een lintcursus met één bijeenkomst per week gedurende het hele semester. De opleiding heeft in het verleden op semesterniveau twee knelpunten geïdentificeerd. De hertentamens van een blok vonden in dezelfde week plaats als de tentamens van het volgende blok, als gevolg waarvan sommige studenten hun kansen om tentamens te halen zagen afnemen. De opleiding heeft dit probleem opgelost door met ingang van het studiejaar de hertentamens in de onderwijsvrije week voorafgaand aan de tentamenweek te roosteren. Verder stelde de opleiding vast dat de keuze om kennis niet alleen in een schriftelijk tentamen te toetsen, maar ook aan de hand van tussentijdse 24 QANU / Politicologie, Radboud Universiteit Nijmegen