Hezbollah: Sociale en politieke beweging of terroristische organisatie? Wafa Al Ali. De Trianel-uitspraak ontrafeld. Een pleidooi voor het pleidooi

Transcriptie

1 184 JAN 2013 Hezbollah: Sociale en politieke beweging of terroristische organisatie? Wafa Al Ali De Trianel-uitspraak ontrafeld Jola van Dijk Een pleidooi voor het pleidooi Sanne Lentz De rechter en de organisatie van zijn mediacontacten Mia Roessingh Never change a winning team! Leo Damen

2 Katalysator van het reveil Een kakofonie van knallende kurken, fluitende pijlen en smakkende lippen overstemt in de eerste minuten van het nieuwe jaar de aardverschuiving die gelijktijdig plaatsvindt. De tektonische platen van de gerechtelijke kaart schuren langs elkaar en laten rechtsprekend Nederland op zijn grondvesten schudden. Per 1 januari jongstleden telt ons land zodoende nog maar tien rechtbanken en vier hoven. Liefst vierentwintig kantonlocaties sluiten de deuren. Met deze schaalvergroting wil de overheid haar rechtspraak toekomstbestendig maken. Om de klappen van een digitaliserende, globaliserende en juridiserende samenleving op te vangen, is het echter noodzaak een fundering van schokvast beton te gieten en niet slechts de bordjes te verhangen. Een dergelijke fundamentele omwenteling moet aanvangen bij het prilste begin, aan de poort van de rechtenfaculteit. Propedeusestudent Joost Franssen zet een vaalgewassen cliché over de rechtenstudie nog maar eens goed in de verf. Hij signaleert twijfel en hulpeloosheid onder studenten die dan maar rechten zijn gaan doen. Paradoxaal genoeg gedijt Franssen zelf kennelijk prima in dat klimaat. Ondanks, of misschien juist dankzij, flink wat academische omzwervingen bestempelt Roel Schutgens deze eerstejaars namelijk als veelbelovend. Ook Wafa Al Ali treedt buiten de gebaande paden, zij het met een koersvastere schrede. Haar Libanese achtergrond en tussentijdse betrekking bij BuZa stellen haar in staat de moeizame relatie van de EU met Hezbollah scherp te duiden. Van welke buitenissige snit de rechtenstudie in een voorkomend geval ook is, zij is nooit het eindstation maar altijd slechts een vertrekpunt. Yesen Cenik doet kond van haar beslommeringen als raio, op het moment dat zij een belangrijke wissel nadert: blijft ze staan of gaat ze zitten? Rechter en hoogleraar rechtspraak Hans den Tonkelaar herschikt in haar kielzog het spoorboekje. Behalve op de werving en selectie, valt ook wel iets af te dingen op de inrichting van de zittende magistratuur. Met name de status aparte die het bestuursrecht daarbij nog steeds inneemt, blijft een bron van verhitte discussie. De Groningse professor Leo Damen en de Nijmeegse promovendus Dirk Sanderink leggen de accenten daarbij anders. Het is aan de lezer zelf om te bepalen of er werkelijk niets boven Groningen gaat. Los van het antwoord op de vraag hoe de regering het bestuursproces zal inbedden in het vigerende bestel, speelt de kwestie wie eigenlijk een beroep moet kunnen doen op deze administratieve rechtspraak. Jola van Dijk sloot haar studie aan de Radboud Universiteit af met een scriptie waarin zij de verbeterde rechtspositie van milieuorganisaties na het Luxemburgse Trianel-arrest onder de aandacht brengt en waarvoor zij de milieurechtscriptieprijs won. Eerder in de besluitvormingsketen taxeert bachelorstudente Marissa Veldhuis aan de hand van twee Afdelingsuitspraken de betekenis van het specialiteitsbeginsel voor de bestuurlijke belangenafweging. Is de toegang tot de rechter in voornoemde situaties soms beperkt, in andere sprekende gevallen is deze zelfs absoluut uitgesloten. Zodra Kamerleden uit de vergaderzaal stappen, werpen zij hun immuniteit evenwel af. Ook nu onze volksvertegenwoordigers het democratische debat op Twitter vrolijk voortzetten, is het volgens universitair hoofddocent staatsrecht Hansko Broeksteeg goed dat deze afbakening naar de vorm plaatsvindt en niet naar de inhoud. Persraadsheer Mia Roessingh op haar beurt, belicht de omgang van de zittende magistratuur met de pers. De plaatsbepaling van (sociale) media in het recht en vice versa illustreert treffend dat beeldvorming nooit op zichzelf staat, maar juist ten diepste verkleefd is met de inhoud die daarachter schuil gaat. Daarmee is de cirkel rond. Een maatschappij die diepgaand verandert, noopt tot overdenking van hetgeen het recht daarin nog vermag. Cosmetische ingrepen en symptoombestrijding volstaan niet meer, wanneer de onderhuidse gedaantewisseling het wezen van ons vakgebied raakt. Actioma katalyseert. Niek van de Pasch / hoofdredacteur Adres Nijmeegs Juridisch Faculteitsblad Thomas van Aquinostraat GD Nijmegen info@actioma.eu Bestuur / Redactie Niek van de Pasch (voorzitter) Paul Gies (penningmeester) Daan Spoelstra (secretaris) Redactieraad prof. mr. C.J.H. Jansen prof. mr. R.J.N. Schlössels Raad van Toezicht Arjen Peters (faculteitsdirecteur) Paul Bovend Eert (decaan) Kirsten Everaars Bob Rikkert Max Theunisse Auteurs in dit nummer Wafa Al Ali Hansko Broeksteeg Yesen Cenik Leo Damen Jola van Dijk Joost Franssen Sanne Lentz Mia Roessingh Dirk Sanderink Hans den Tonkelaar Marissa Veldhuis Ontwerp Julius van der Vaart (Stream Design) Fotografie Thijs Clevis Druk Drukkerij Gelderland, Arnhem Oplage 2800 exemplaren ISSN Abonnement Gratis op aanvraag. Stuur een naar info@actioma.eu. Adverteren? Neem contact op met Paul Gies via info@actioma.eu of

3 Wafa Al Ali Hansko Broeksteeg Yesen Cenik Hezbollah: van sociale en Parlementaire immuniteit: Het leven van een raio politieke beweging naar niet voor scheldpartijen, terroristische organisatie? maar wel op Twitter? Hans den Tonkelaar Joost Franssen Marissa Veldhuis Renovatie van de Dan maar rechten? Het specialiteitsbeginsel raio-opleiding geduid Mia Roessingh De rechter en de organisatie van zijn mediacontacten Leo Damen Never change a winning team! Dirk Sanderink Enkele gedachten over integratie van de bestuursrechtspraak in de rechterlijke macht Sanne Lentz Een pleidooi voor het pleidooi Jola van Dijk De Trianel-uitspraak ontrafeld 3

4 Hezbollah: van sociale en politieke beweging naar terroristische organisatie? Wafa Al Ali mw. W. Al Ali is bachelorstudent internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen en stagiair bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken. 4

5 Op YouTube stuit ik op een filmpje met de titel De Hezbollah School. Meteen wekt de titel mijn interesse, en ik klik erop. Uit gewoonte scroll ik eerst door de reacties onder het filmpje. De consensus is groot onder de YouTubers. Hezbollah zou kinderen tussen de zes en zestien jaar indoctrineren, het is een gevaarlijke organisatie die geenszins als verzetsorganisatie gezien mag worden, maar juist als een stel terroristen. Vergelijkingen met de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw zijn al snel gemaakt. Bijna niemand begrijpt hoe het mogelijk is dat een organisatie in Libanon deze kinderen opleidt om zich later in te zetten voor de strijd tegen aartsvijand Israël. In het filmpje heeft de presentator het over het imago van Hezbollah in het Midden Oosten als zijnde het voorbeeld van een succesvolle verzetsorganisatie. Met het recente verzoek van de Verenigde Staten aan de Europese Unie om Hezbollah terroristisch te verklaren, vraag ik mij af: is Hezbollah inderdaad terroristisch? En wat is de problematiek omtrent een dergelijke verklaring door de Europese Unie? 1. Hezbollah manifest,1985, 2. Hezbollah manifest, 2009, 3. A. Nizar, In the Path of Hizbullah, Syracuse: Syracuse University Press Ibid., p Voor een interessante studie over het Nationaal Pact: F. El-Khazen, The Communal Pact of Identities: The Making and Politics of the 1943 National Pact, Oxford: Centre for Lebanese Studies E. Epstein, Demographic Problems of the Lebanon, Asian Affairs, Volume 33, Issue , p Verzetsorganisatie en politieke beweging Hezbollah is een sjiitisch islamitisch militante beweging die haar oorsprong vindt in verschillende Libanese verzetsbewegingen die tijdens de Libanese Burgeroorlog ( ) werden opgericht om de door Israël bezette gebieden in Libanon te bevrijden en die Israël het land uit wilden dwingen. Er bestaat weinig duidelijkheid over wanneer precies Hezbollah een aparte entiteit werd uit de verschillende Libanese verzetsbewegingen, echter op 16 februari 1985 bevestigde Hezbollah haar bestaan met het Hezbollah Handvest 1. Hierin identificeerde de organisatie drie principes die aan haar ideologie ten grondslag liggen. Zonder in te veel detail te treden (kennis over de situatie en structuur in Libanon na de verworven onafhankelijkheid in 1943 is een pre), komen de eerste twee principes neer op het verdrijven van buitenlandse machten uit Libanon en het voor de rechter dagen van de falangisten voor de misdaden die zij hebben begaan tegen moslims en christenen. Het laatste principe spreekt de ambitie uit om een islamitische regering te vormen die in staat is om rechtvaardigheid en vrijheid voor eenieder te garanderen. Hezbollah is van mening dat slechts een islamitisch regime in staat is om toekomstige pogingen van imperialistische infiltratie in Libanon tegen te houden. Op 1 december 2009 publiceerde Hezbollah een nieuw Handvest 2 waarin duidelijk werd gemaakt dat de organisatie realistischer wil omgaan met de huidige situatie in de Libanese samenleving. De islamitische retoriek is verzwakt en de focus ligt meer op integratie in de samenleving. Toch roept de organisatie op om het sektarische systeem af te schaffen en in plaats daarvan een seculier modern systeem in te voeren. Dit laatste doet denken aan het boek In the Path of Hizbullah 3 waarin de schrijver een aantal redenen opsomt die het ontstaan van Hezbollah zouden hebben gecatalyseerd. Een van die redenen zou structurele onbalans 4 zijn. Hiermee wordt gedoeld op het sektarisch politieke systeem dat na de onafhankelijkheid in het Nationaal Pact werd opgenomen. Hierbij werd onder andere bepaald dat de president altijd een maronitisch christen moet zijn, de premier een soenniet en de voorzitter van het parlement een sjiiet. Als men naar de demografische verdeling in het land kijkt, dan vormden de christelijke maronieten en de soennitische moslims respectievelijk veertig en zevenentwintig procent van de bevolking in Slechts 3,2 procent van de bevolking was sjiitisch moslim 6. Dit kwam overeen met de verdeling van de hoogste posten. Echter, in de jaren tachtig waren de sjiieten met 1,4 miljoen personen de grootste confessionele gemeenschap in Libanon. Vanaf dat moment zou het sektarisch politieke systeem niet meer representatief zijn. Als vele sjiieten zich ook gedwongen zien om het door gevechten geteisterde zuiden van Libanon te ontvluchten, vervallen de al (economisch) achtergestelde sjiieten in nog grotere armoede in Oost- en Zuid-Beirut waar zij in groten getale naartoe zijn getrokken. Volgens de schrijver broedden de economische achterstand en de ontevredenheid over het politieke onevenwicht de sjiitische strijdlust in de jaren tachtig. In 1992 trad Hezbollah voor het eerst als politieke partij toe in de Libanese regering. Vier jaar later publiceerde de organisatie haar politieke handvest waarin enkele ambities werden geschetst, zoals verzet tegen Israëlische bezetting op betwist Libanees grondgebied, de hervorming van openbaar onderwijs en de bescherming van openbare vrijheden. Op dit moment heeft Hezbollah twaalf zetels in de Libanese regering. 5

6 Tegenstand Vanuit Amerikaanse en Israëlische zijde gaan steeds meer stemmen op die van mening zijn dat de Europese Unie Hezbollah terroristisch moet verklaren. Het hoofd van terrorismebestrijding in het Witte Huis, John. O. Brennan, stelt dat de Europese Unie internationale terrorismebestrijding ondermijnt door Hezbollah vooralsnog niet terroristisch te verklaren 7. De reden dat het Witte Huis de Europese Unie dringend verzoekt de Libanese organisatie eenzelfde status als Hamas en Al Qaeda te verlenen, is dat Hezbollah onder andere nauw zou samenwerken met Iran en diens terroristische activiteiten. Ook zou Hezbollah militanten trainen in Yemen en Syrië. Daarbij beschuldigt de regering-obama Hezbollah van het trainen van Syrische regeringstroepen die het opnemen tegen de gewapende opstand in Syrië. Echter, al deze redenen alleen zijn niet genoeg voor de Europese Unie om Hezbollah terroristisch te verklaren, aangezien er geen aanwijzingen zijn dat Hezbollah hierdoor terroristisch actief is op Europees grondgebied. Met het oog op dit argument focussen de Amerikanen en Israëliërs hun lobbycampagne op de bomaanslag die in de zomer van 2012 in Bulgarije aan zeven Israëlische toeristen het leven heeft gekost 8. Beide landen beschuldigen Hezbollah ervan de aanslag samen met Iran te hebben georkestreerd. Zij zien zich hierbij gesteund door de Bulgaarse regering die grote stappen heeft gemaakt in het onderzoek en heeft aangekondigd dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat de aanslag in het buitenland gepland zou zijn. Vooralsnog is er niet veel meer bekend. De Bulgaarse regering zal al haar bevindingen in januari aan de Europese Unie presenteren. Mocht in januari naar buiten komen dat er een duidelijke link kan worden gemaakt tussen Hezbollah en de aanslag in Bulgarije, dan kan dit grote invloed hebben op de vraag of Europa over zal gaan tot het terroristisch verklaren van Hezbollah. Terroristische organisatie Tot nu toe hebben acht landen Hezbollah gedeeltelijk of geheel terroristisch verklaard, waaronder Nederland 9. De Verenigde Staten hebben Hezbollah in 1997 terroristisch verklaard, na beschuldigingen dat Hezbollah in 1983 de Amerikaanse ambassade en de kazernes van de Amerikaanse marine in Libanon zou hebben gebombardeerd met Amerikaanse staatsburgers als doelwit. Hezbollah ontkent betrokken te zijn geweest bij deze aanslagen, onder andere in haar handvest. Tot slot wordt Hezbollah in vrijwel de hele Arabische en islamitische wereld als een legitieme verzetsorganisatie gezien, ondanks de aanklachten richting de organisatie voor de moordaanslag op Rafiq Hariri in Wel worden de activiteiten van Hezbollah door Egypte, Jordanië en Saudi Arabië bij tijd en wijle veroordeeld. Arabieren en moslims zouden zich geen onverantwoordelijke en avontuurlijke organisatie als Hezbollah kunnen permitteren. De regio zou door gevaarlijk avonturisme in een oorlog kunnen worden getrokken... Tot nu toe hebben acht landen Hezbollah gedeeltelijk of geheel terroristisch verklaard, waaronder Nederland Ondanks pogingen hiertoe is er vooralsnog geen academische of internationaal rechtelijke overeenstemming over wat terrorisme precies inhoudt. De reden dat dit proces zo problematisch en langzaam gaat, ligt in het gegeven dat het woord terrorisme enorm politiek en emotioneel geladen is. De man die de onderhandelingen over het voorgestelde verdrag inzake internationaal terrorisme ( Comprehensive Convention on International Terrorism ) coördineerde, Carlos Diaz-Paniagua, is van mening dat strafrecht drie doelen dient: bepaald gedrag verbieden, dit gedrag voorkomen en veroordeling van onrechtmatig handelen vanuit de maatschappij bewerkstelligen. Door terroristische daden strafbaar te stellen, wordt de afkeer voor dit soort daden vanuit de maatschappij tot uitdrukking gebracht, waardoor bijvoorbeeld degenen die overgaan tot terroristische activiteiten worden gestigmatiseerd. Met het oog hierop wordt vanzelf sociaal censuur en schaamte gecreëerd. Ook zou het creëren en herbevestigen van bepaalde waarden in de vorm van het criminaliseren van bepaalde daden op de lange termijn dienen als een afschrikmiddel voor terrorisme. Teneinde dit te bereiken is het evident dat internationaal strafrechtelijke verdragen die terroristische activiteiten pogen te voorkomen, veroordelen en te bestraffen, nauwkeurige definities van terrorisme behoeven US criticizes Europe over failure to label Hezbollah a terrorist organization, (27 oktober 2012). 8. Deadly bomb blast hits bus with Israelis in Bulgaria, (18 juli 2012). 9. Hezbollah, onder In de nasleep van deze moordaanslag is op verzoek van de Libanese regering het Speciaal Tribunaal voor Libanon, ook wel het Hariri tribunaal, in 2009 opgericht. Dit tribunaal heeft als doel om de schuldigen voor de moordaanslag op voormalig premier Rafiq Hariri te berechten, maar ook voor verschillende andere aanslagen in Libanon die na 2005 zijn gepleegd doch een duidelijke link hebben met de aanslag in Begin zomer 2011 vaardigde het tribunaal vier arrestatiebevelen uit. Drie hiervan waren gericht tegen leden van Hezbollah. Deze heeft aangegeven het tribunaal niet te erkennen en zal haar medewerking dan ook niet verlenen, bijvoorbeeld door uitlevering van de verdachten in de zaak. 11. Robert P. Barnidge, Non-State Actors and Terrorism: Applying the Law of State Responsibility and the Due Diligence Principle 2007, p

7 De reden dat de internationale gemeenschap er nog niet in geslaagd is om overeenstemming te bereiken over de definitie van terrorisme, is dat vele landen toch sterk van mening verschillen over het gebruik van geweld gedurende conflicten die gelinkt zijn aan nationale bevrijding en zelfbeschikking. Dit werd onder andere duidelijk gedurende de jaren zeventig en tachtig, toen de Verenigde Naties verschillende keren geprobeerd hebben om tot een universele definitie te komen. Hezbollah wordt in vrijwel de hele Arabische en islamitische wereld als een legitieme verzetsorganisatie gezien 12. A/Res/49/60, onder I.3. Het belangste argument van dit moment is de vermeende betrokkenheid van Hezbollah bij de bomaanslag op een bus vol toeristen in Bulgarije afgelopen zomer. Toch heeft de internationale samenleving zich niet uit het veld laten slaan. Zo heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 1994 in resolutie 49/60 terroristische activiteiten die in de volgende politieke beschrijving passen, veroordeeld: Criminal acts intended or calculated to provoke a state of terror in the general public, a group of persons or particular persons for political purposes are in any circumstance unjustifiable, whatever the considerations of a political, philosophical, ideological, racial, ethnic, religious or any other nature that may be invoked to justify them. 12 Vermeldenswaardig is echter wel dat resoluties aangenomen door de Algemene Vergadering niet-bindend zijn. Europa in actie Het moge duidelijk zijn dat terroristische activiteiten een gevaar vormen voor de vrede en veiligheid. De Europese Unie is al jaren niet meer slechts de economische gemeenschap die de oprichters van de Unie toentertijd voor ogen hadden. Door verdere versmelting van taken en doelen op Europees niveau, is het ook prioritair geworden om een ruimte van vrijheid, veiligheid en gerechtigheid te creëren. Deze doelstelling komt tot uitdrukking in artikel 29 van het Verdrag inzake de Europese Unie (hierna: VEU). Deze doelstelling impliceert dus dat er effectief moet worden opgetreden tegen terrorisme. Interessant is ook dat artikel 33 lid 1 sub e VEU terrorisme expliciet noemt als één van de gebieden waar minimale regels moeten komen over de constitutieve elementen en over de sancties die de Europese Unie hiertegen moet opleggen. Dit betekent dus dat landen zich moeten inzetten om in hun nationale wetgeving dergelijke minimale regels te realiseren. Dit kan bijvoorbeeld door bestaande wetten hieromtrent aan te passen. In de nasleep van 11 september 2001 bereikte de Europese Raad overeenstemming over de noodzaak van een definitie voor terrorisme. Op 13 juni 2002 nam de Raad de Framework Decision on Combatting Terrorism (hierna: het kaderbesluit) aan. Lidstaten moeten er vervolgens zorg voor dragen dat dit document in nationaal recht wordt omgezet. Het doel van het kaderbesluit is het verstrekken van een uniform raamwerk voor het berechten van terroristische activiteiten. Ook voorziet het kaderbesluit in een gemeenschappelijke definitie van terroristische misdrijven, alsmede regels van competentie en juridische samenwerking tussen de lidstaten in het licht van vervolging van personen die terroristische daden hebben gepleegd. Het kaderbesluit vormt kort gezegd de hoeksteen van terrorismebestrijding in de Europese Unie. Er zijn geen aanwijzingen dat Hezbollah terroristisch actief is op Europees grondgebied 13. Artikel 9, Framework Decision on Combatting Terrorism. Het kaderbesluit heeft slechts betrekking op terroristische daden die tegen EU-instellingen en lidstaten zijn begaan en op terroristische daden die tegen derde landen en andere internationale organisaties zijn gericht. Een extra voorwaarde voor de toepassing van het kaderbesluit in geval van terroristische daden tegen derde landen en andere internationale organisaties, is dat de terroristische daad tegen deze entiteiten op het grondgebied van de Europese Unie moet zijn gepleegd, door een staatsburger van één van de lidstaten of ten behoeve van een rechtspersoon die in de Europese Unie is gevestigd. 13 Het zal duidelijk zijn dat het kaderbesluit deuren opent voor lidstaten van de Europese Unie om via omzetting in nationaal recht terroristische daden op Europees grondgebied te bestraffen. Let wel, lidstaten alleen. Op grond van hun nationaal recht. Hoe zit het dan als de Europese Unie als geheel een organisatie terroristisch wil verklaren? 7

8 Voor wat betreft het terroristisch verklaren van een organisatie door de Europese Unie, neemt de Europese Raad resolutie 1373/ van de VN Veiligheidsraad als basis in de door de Raad geformuleerde Common Position 930/2001 (hierna: het gemeenschappelijk standpunt) dat toeziet op terrorismebestrijding en verordening 2580/2001. In artikel 2(3) Vo. 2850/2001 is bepaald dat beslissingen met betrekking tot het terroristisch verklaren van personen en organisaties met eenparigheid van stemmen genomen dienen te worden. Zowel het gemeenschappelijk standpunt als de verordening geven geen criteria die vervuld dienen te worden, met uitzondering van de artikelen die spreken over het plegen of pogen te plegen, deelnemen aan of het plegen van een daad van terrorisme. Natuurlijke of rechtspersonen, groepen of entiteiten kunnen terroristisch worden verklaard als bewezen kan worden dat zij een terroristische daad hebben gepleegd of hebben gepoogd te plegen, of daaraan hebben deelgenomen. Zowel EU lidstaten als derde landen kunnen de Raad verzoeken om een groep of persoon terroristisch te verklaren, mits er genoeg informatie wordt geleverd die het verzoek steunt. Het verzoek wordt vervolgens op een besloten vergadering tussen EU lidstaten en ambtenaren samen met de daarbij geleverde informatie beoordeeld. 14. Resolutie 1373/2001 is een brede anti-terrorisme resolutie waarin staten niet alleen werden aangemoedigd om hun kennis en informatie over terroristische organisaties met elkaar te delen om internationaal terrorismebestrijding te bewerkstelligen, maar ook dat staten hun nationale wetgeving zouden aanpassen zodat terroristische daden als grove strafbare feiten worden bestempeld en gezien. Is Hezbollah terroristisch? Op de vraag of Hezbollah terroristisch verklaard dient te worden door de EU, lopen de meningen uiteen. Prominente voorstanders zoals Israël en de Verenigde Staten zijn van mening dat Hezbollah een gevaar vormt voor de internationale stabiliteit. Ook zou Hezbollah militanten in het Midden Oosten trainen die later ingezet kunnen worden voor terroristische activiteiten. Echter, het belangrijkste argument dit moment is de vermeende betrokkenheid van Hezbollah bij de bomaanslag op een bus vol toeristen in Bulgarije afgelopen zomer. Dit is op het moment van schrijven nog niet bewezen, maar verwacht wordt dat Bulgarije in de loop van januari 2013 op een vergadering van de EU naar voren zal komen met haar bevindingen. Mochten er dan sterke aanwijzingen richting Hezbollah bestaan, dan zou de EU kunnen besluiten over te gaan tot het terroristisch verklaren van Hezbollah. Vanuit Amerikaanse en Israëlische zijde gaan steeds meer stemmen op die van mening zijn dat de Europese Unie Hezbollah terroristisch moet verklaren Mij dunkt dat dit in de praktijk niet zo simpel gaat als ik het hierboven verwoord. Laten we niet vergeten dat het dossier-hezbollah veel lastiger is dan bijvoorbeeld het dossier-al Qaeda. Anders dan Al Qaeda kan Hezbollah als complexe sociale en politieke beweging worden gezien. Hezbollah hanteert daarnaast ook verschillende soorten geweld, waaronder guerrillatactieken die op grond van internationaal recht niet illegaal zijn, mits de guerilla aan bepaalde voorwaarden voldoet 15. Ook heeft Hezbollah een voldoende geïdentificeerde doelstelling, namelijk het bevrijden van Palestina en Libanon, terwijl Al Qaeda zegt onderdeel te zijn van een mondiale strijd tegen de Verenigde Staten met vage doelstellingen. Een ander argument tegen het terroristisch verklaren van Hezbollah door de EU is de aanwezigheid van UNIFIL 16 in het zuiden van Libanon. Het zuiden van Libanon is een Hezbollahbolwerk en de meeste Europese landen nemen deel aan de UNIFIL-missie. Er bestaat terechte bezorgdheid dat, in het geval dat de EU Hezbollah als terroristische organisatie categoriseert, de aanwezigheid van Europese troepen in UNIFIL spanningen zal oproepen. Nasser Chararah, hoofd van het Lebanese Institute for Studies and Publications, is van mening dat politici en wetgevers meer zouden moeten luisteren naar de militaire eenheden en ambtenaren vanuit UNIFIL, die bijna een decennium in het zuiden van Libanon werkzaam zijn en dus dagelijks te maken hebben met het gebied waar de invloed van Hezbollah voelbaar is. Zij zouden bijgevolg voldoende kennis moeten hebben over de activiteiten van Hezbollah en over de mogelijke effecten die een dergelijke beslissing van de EU zal hebben op Europese belangen in de regio Part III, Methods and means of warfare Combatant and prisoner-of-war-status, Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June Voor meer informative over de UNIFIL missie: Should Europe Classify Hezbollah As A Terrorist Group?, (27 december 2012) 8

9 18. Op grond van S/Res/1701. Anders dan Al Qaeda kan Hezbollah als complexe sociale en politieke beweging worden gezien 19. Voor meer informatie over het Speciaal Tribunaal voor Libanon: Nog maar kort geleden heeft generaal Alberto Asarta, de commandant van de UNI- FIL-troepen, Libanese functionarissen gesproken over de situatie in Zuid-Libanon. Hij beschreef het gebied dat onder zijn operationele controle valt als het meest stabiele gebied in het hele Midden Oosten. De voorzitter van het Libanese parlement, de sjiiet Nabih Berri, verklaarde dat hij de woorden van Asarta als een zeer waardevol signaal richting het Westen opvat. Hij stelde hierbij dat het Westen de situatie in Zuid-Libanon goed onder de loep moest nemen alvorens te beslissen over de politieke houding jegens Hezbollah. Het is hierbij ook van belang te bedenken dat het realiseren van stabiliteit in het gebied waar UNIFIL operationeel is, 18 afhankelijk is van twee factoren: a) Hezbollahs medewerking met het personeel van de VN-missie, en b) de bereidheid van Hezbollahs achterban om de rol als gastheer van UNIFIL s aanwezigheid op zich te nemen. Volgens Asarta voldoet Hezbollah hier aan, wat er toe heeft geleid dat de aanwezigheid van de door hem geleide missie als het meest succesvolle voorbeeld gezien kan worden van alle VN-vredesmissies. Tot slot heeft Hezbollah volgens UNIFIL de missie geholpen in de strijd tegen terroristische cellen van islamitisch extremisme in de regio die tegen UNIFIL s aanwezigheid zijn. Deze medewerking laat zich bewijzen door de oprichting van The Partnership Against Islamic Terrorism, een samenwerking tussen vier belangrijke actoren in de regio: het Libanese leger, UNIFIL, Hezbollah en diens achterban. Dit is iets waar de EU rekening mee moet houden op het moment dat deze wil beslissen over de status van Hezbollah. Conclusie De casus omtrent Hezbollah is nooit een simpele geweest. Het is een organisatie die door velen verfoeid wordt vanwege de ideologie waarvoor zij staat en de activiteiten die zij hieromtrent ontplooid heeft. De prominentste tegenstanders van Hezbollah, de Verenigde Staten en Israël, zijn ervan overtuigd dat de Libanese organisatie een gevaar voor de internationale stabiliteit vormt en dat deze schuldig is aan vele aanslagen tegen hun burgers. Hezbollah is echter ook de organisatie die door vele anderen bejubeld wordt om haar verzet tegen Amerikaanse en Israëlische inmenging in Libanon en voor de vele sociale voorzieningen die zij aan haar achterban in Libanon biedt. Mocht er begin 2013 naar voren komen dat Hezbollah inderdaad de bomaanslag op een toeristenbus in Bulgarije zou hebben georkestreerd, dan wordt het mijns inziens nog knap lastig voor de EU om de organisatie terroristisch te verklaren. Hezbollah is tot meer dan alleen een verzetsorganisatie verworden. Ze is een prominente politieke speler in Libanon, die zich gesteund ziet door Iran en die de strijd van de Syrische regering tegen de gewapende opstand steunt. Ze is ook de organisatie die een sleutelrol vervult in de VN-vredesmissie in Zuid-Libanon, UNIFIL. En laten we niet vergeten dat het werk van het in Leidschendam gevestigde Speciaal Tribunaal voor Libanon 19 nog lastiger en bijkans onmogelijk gemaakt zal worden. Als de EU besluit Hezbollah terroristisch te verklaren, zal zij elke dialoog met de organisatie impliciet uitsluiten en het werk van UNIFIL en het Speciaal Tribunaal voor Libanon frustreren. Ook zullen de diplomatieke relaties met Libanon verslechteren, aangezien Hezbollah met twaalf zetels in de regering aanzienlijke invloed in de Libanese politiek heeft. Hezbollah is een prominente politieke speler in Libanon, die zich gesteund ziet door Iran en die de strijd van de Syrische regering tegen de gewapende opstand steunt Hoe de EU zal oordelen weet ik niet. Wat ik wél weet, is dat het niet alleen een complex, maar zeker ook een interessant proces zal zijn. Het gaat hier niet alleen meer om de pure vervulling van juridische voorwaarden, die op zichzelf al behoorlijk vaag zijn, maar ook het afwegen van politieke en diplomatieke belangen. En mijn reactie op alle YouTube-reacties die Libanon een achterlijk land vinden? 20. K. Gibran, Mirrors of the Soul, Minneapolis: Booksales 1999 (eerste druk 1965). You have your Lebanon and its dilemma. I have my Lebanon and its beauty. Your Lebanon is an arena for men from the West and men from the East. My Lebanon is a flock of birds fluttering in the early morning as shepherds lead their sheep into the meadow and rising in the evening as farmers return from their fields and vineyards. You have your Lebanon and its people. I have my Lebanon and its people. 20 9

10 Parlementaire immuniteit: niet voor scheldpartijen, maar wel op Twitter? Hansko Broeksteeg mr. J.L.W. Broeksteeg is universitair hoofddocent staatsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. 10

11 Als in het parlement uitlatingen worden gedaan die apert smadelijk of discriminerend zijn, moet daarvoor dan de parlementaire immuniteit gelden? Het gevolg is namelijk dat derden geen beroep kunnen instellen bij de rechter om schadevergoeding of rectificatie te eisen. Of zou de reikwijdte van de immuniteit juist moeten worden uitgebreid naar buiten het parlement? Het politieke debat heeft immers niet alleen in het parlement plaats, maar ook op TV en op Twitter. 1. HR 17 juni 2011, NJ 2011, 450 (m.nt. E.J. Dommering), AB 2012, 78 (m.nt. S.A.J. Munneke), AA 2012, p , (m.nt. R.J.B. Schutgens). De bepaling uit de Arubaanse Staatsregeling die de immuniteit regelt (art. III.20) luidt inhoudelijk hetzelfde als art. 71 Gw. 2. Handelingen II 2010/11, nr. 37, item 1, p Dit betoog is eerder, in een andere vorm, gepubliceerd in: J.L.W. Broeksteeg, Parlementaire immuniteit: over heldere normen en vage criteria, in: P. Bootsma, B. van den Braak & L. Verhey (red.), Kringen in de Hofvijver (Van den Berg-bundel), s-hertogenbosch: Interfax 2012, p En enkele andere ambtsdragers en personen: ministers, staatssecretarissen en andere personen die deelnemen aan de beraadslaging (bijvoorbeeld ambtenaren). 5. R.J.B. Schutgens, Vorm of inhoud, Over de keuze tussen formele en materiële normomschrijvingen in het publiekrecht (oratie RU), Nijmegen: RU 2012, p HR 28 juni 2002, NJ 2002, 577 (Van de Bunt; m.nt. T. Koopmans). Inleiding Op 1 juni 2009 had in de Arubaanse staten een geruchtmakend debat plaats. Terwijl een Statenlid (en voormalig priester) het woord voert, roept een Arubaanse minister dat het Statenlid een pedofiel is. Ook zegt hij: Leg dat maar uit aan al de kinderen die je hebt misbruikt. De Statenvergadering werd live uitgezonden, waaronder dus deze aantijgingen. Het Statenlid eist in een civiele procedure dat de minister zijn uitlatingen rectificeert. Hij vangt echter bot: de parlementaire immuniteit staat daaraan in de weg. 1 Deze uitkomst geeft een wat onbevredigend gevoel: zou de immuniteit beperkt moeten worden en niet langer moeten gelden voor ordinaire scheldpartijen? Tegelijkertijd is er een roep om uitbreiding van de parlementaire immuniteit. Toen Femke Halsema afscheid nam van de Tweede Kamer, las de Kamervoorzitter een brief van haar voor waarin Halsema het volgende schreef: Nu het politieke debat niet meer alleen plaatsvindt in het parlement, maar ook en soms gelijktijdig op televisie en op internet, lijkt het mij tijd om na te denken over de regels van parlementaire onschendbaarheid. Volksvertegenwoordigers dienen zich beschermd en vrij te weten, ook als zij meningen verkondigen die sommigen tegen de borst stuiten of zelfs ronduit kwetsen. Die bescherming zou niet alleen moeten gelden als zij achter het spreekgestoelte of bij de interruptiemicrofoon staan, maar overal waar zij uit hoofde van hun functie het woord voeren. 2 Wel immuniteit op Twitter dus? Enerzijds beperking van parlementaire immuniteit, anderzijds uitbreiding: in deze bijdrage wil ik de gevolgen van beperking en uitbreiding van parlementaire immuniteit nader beschouwen en onderzoeken in hoeverre het wenselijk is om de reikwijdte van de immuniteit te herzien. 3 Het doel van parlementaire immuniteit is de vrije meningsuiting in het parlement en het waarborgen van de machtenscheiding Grondwet Artikel 71 Gw bepaalt dat de leden van de Staten-Generaal 4 niet (strafrechtelijk) kunnen worden vervolgd of (civielrechtelijk) kunnen worden aangesproken voor hetgeen zij in de vergadering daarvan hebben gezegd of aan deze schriftelijk hebben overgelegd. De bepaling kent een duidelijke grens: de vergadering van de Staten-Generaal. Het is derhalve een plaatselijk voorrecht. Al hetgeen daarbuiten wordt gezegd, valt niet onder de reikwijdte van de parlementaire immuniteit. De grondwetgever heeft derhalve gekozen voor een formele norm. 5 Omdat het hier een formele norm betreft, die klip en klaar de reikwijdte bepaalt, komt het zelden voor dat de rechter aan deze bepaling uitleg hoeft te geven. Hoogstens is het de vraag wie onder de andere personen worden verstaan. 6 Oorspronkelijk beoogde de grondwetgever van 1848 de onafhankelijkheid van de leden van de Staten-Generaal ten opzichte van de Koning te waarborgen. De huidige betekenis is dat Kamerleden vrij kunnen deelnemen aan het parlementaire debat, zonder dat zij daarvoor aan de rechter verantwoording moeten afleggen. Daarmee wordt de bedoeling van de bepaling duidelijk: een vrij parlementair debat, waarvan de inhoud niet ter beoordeling van de rechter staat. Zo bezien is artikel 71 Gw een uitwerking van de machtenscheiding. 11

12 Beperking Dit stelsel kent zo zijn nadelen, zo bleek al uit de inleiding. Een Kamerlid kan in de vergadering uitspraken doen, die apert discriminerend, smadelijk of beledigend zijn. Ook kan hij gegevens openbaren, ten aanzien waarvan hem geheimhouding is opgelegd. 7 Hij kan uitspraken doen die anderen schade toebrengen, bijvoorbeeld door zich stelselmatig negatief uit te laten over de producten van een bedrijf. De ordemaatregelen die het Reglement van Orde bevat, zijn dan weinig effectief: de artikelen 58 tot en met 60 RvOTK bieden de Kamervoorzitter slechts de mogelijkheid om achteraf in te grijpen. De uitlatingen zijn dan al gedaan; het kwaad is geschied. Om deze reden hebben juristen en politici gepleit voor een beperking van de parlementaire immuniteit. Zo stelt De Jong dat uitlatingen, gedaan in de parlementaire vergadering, die onwaarheden bevatten en burgers schaden, onrechtmatige handelingen in de zin van artikel 6:162 BW moeten zijn. 8 Deze uitlatingen dienen, aldus De Jong, op geen enkele wijze het algemeen belang. Ook Thom de Graaf, toenmalig fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer bepleit een beperking van de immuniteit. In geval van racistische of discriminerende uitlatingen zou zij, aldus De Graaf, niet moeten gelden. 9 Hoe grievend de uitlatingen ook zijn, de rechter gaat zich niet mengen in de parlementaire gedachtevorming Legitiem doel Toegegeven, sommige situaties zijn ernstig, zoals de hiervoor weergegeven Arubaanse casus. Misschien nog wel stuitender is de casus van A. t. het Verenigd Koninkrijk 10 : een vrouw wordt door een Britse parlementariër in een parlementair debat met naam genoemd en omschreven als een neighbour from hell. Een procedure wegens smaad was ook in deze casus onmogelijk, omdat de parlementariër wordt beschermd door zijn immuniteit. De vrouw doet echter een beroep op artikel 6 EVRM en betoogt voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat zij onvoldoende toegang tot de rechter heeft. Het EHRM constateert dat immuniteit het (legitieme) doel heeft de vrije meningsuiting in het parlement te beschermen en de scheiding van de wetgevende en de rechterlijke macht te waarborgen. Het concludeert dat het scheppen van uitzonderingen op de parlementaire immuniteit te vergaand het doel daarvan zou aantasten. In de Arubaanse zaak volgt de Hoge Raad de redenering van het EHRM: het doel van parlementaire immuniteit is de vrije meningsuiting in het parlement en het waarborgen van de machtenscheiding. Daarmee is niet verenigbaar dat de rechter zich begeeft in de beoordeling van de toelaatbaarheid van in het parlement gedane uitingen, welke dan ook. Kortom, hoe grievend de uitlatingen ook zijn, de rechter gaat zich niet mengen in de parlementaire gedachtevorming. De voorstellen van De Jong en De Graaf brengen de rechter daarentegen wel in het parlementaire debat: hij zal moeten beoordelen wat daarin gezegd mag worden en wat niet. Dat is tegengesteld aan de strekking van artikel 71 Gw; de voorstellen zijn om die reden niet wenselijk. Het vervangen van de formele norm door een materiële norm betekent de introductie van een vaag criterium 7. Zie hierover op decentraal niveau: N. Hoos, Een maas in de wet. Het lekken van geheime informatie door immuniteitsgerechtigde ambtsdragers, NJB 2012, p B.F. de Jong, Civielrechtelijke aansprakelijkheid voor uitlatingen van immuniteitsgerechtigden, in: B.F. de Jong (red.), Nijmeegs staatsrecht (Beekmanbundel), Nijmegen: GNI 1987, p Noodzaak onschendbaarheid niet vol te houden, de Volkskrant, 1 juni EHRM 17 december 2002, EHRC 2003, 16 (A. t. het Verenigd Koninkrijk; m.nt. J.L.W. Broeksteeg). 12

13 11. J.A. Peters, Immuniteit ook buiten het parlementair debat, TvCR 2010, p R. Nehmelman, De verboden politieke meningsuiting als ambtsmisdrijf, in: R. Nehmelman (red.), Parlementaire immuniteit vanuit een Europese context bezien, Nijmegen: WLP 2010, p. 7-23; R. Nehmelman, Spreken is zilver, maar wie bepaalt wanneer zwijgen goud is?, Ars Aequi 2011, p E.C.M. Jurgens, Een gedurfde stelling, TvCR 2010, p A.J. Nieuwenhuis, Tussen grondrechtelijke vrijheid en parlementaire onschendbaarheid: de vrijheid van meningsuiting van de parlementariër, TvCR 2010, p P. de Morree, Parlementaire immuniteit: discutabel privilege of onmisbaar instrument?, in: Nehmelman (red.) 2010, p Zie hierover uitgebreid: Schutgens 2012 (supra noot 5). Uitbreiding Niet alleen een beperking, maar ook een uitbreiding van de parlementaire immuniteit is wederom door zowel juristen als politici bepleit. Hiervoor zagen we al het pleidooi van Halsema. Volgens Peters communiceren Kamerleden niet alleen in de Kamer, maar ook daarbuiten. Kamerleden moeten, zijns inziens, buiten het parlement hetzelfde kunnen zeggen als daarbinnen, zeker in dit (social) media-tijdperk. 11 Nehmelman wil immuniteit buiten het parlement voor politieke meningsuitingen (en hij koppelt daaraan de mogelijkheid tot opheffing van de immuniteit). Een parlementariër moet, zo stelt hij, zijn mening in beginsel ook buiten het parlementaire debat ten volle kunnen laten horen. 12 Tegengeluiden zijn er ook. Jurgens repliceert aan Peters dat buiten de Kamer een level playing field moet zijn. Die is er niet als een Kamerlid en een niet-kamerlid, bijvoorbeeld op TV, met elkaar in debat gaan. 13 Nieuwenhuis spreekt in dit verband van equality of arms 14, De Morree van een scheve verhouding. Zij stelt bovendien dat de Kamervoorzitter geen bevoegdheden heeft om in te grijpen als een immuniteitsgerechtigd Kamerlid buiten de Kamer onoirbare uitlatingen doet. 15 Mijns inziens zijn deze argumenten steekhoudend, maar komen zij niet tot de kern van de problematiek. Die ligt hierin, dat het vervangen van de formele norm van artikel 71 Gw ( in de vergaderingen ) door een materiële norm ( in de uitoefening van zijn functie ) de introductie van een vaag criterium betekent. 16 Bij een verruiming van de parlementaire immuniteit moet de rechter bepalen hoe het criterium in de uitoefening van zijn functie geïnterpreteerd moet worden. Dat schept onduidelijkheid en leidt tot lange juridische procedures over de grenzen van de taakuitoefening van parlementariërs. Smadelijke belediging op Twitter is strafbaar en dat blijft het, ook voor parlementariërs 17. Nederland kende overigens ook zo n ruime regeling in de Staatsregeling van 1798 (art. 71) en in de Constitutie van 1806 (art. 73). Merkwaardigerwijs ontbreekt een regeling van immuniteit of onschendbaarheid in zijn geheel in de Staatsregeling van 1801, in de Constitutie van 1805 en in de Grondwet van 1814 en in die van EHRM 11 februari 2010, EHRC 2010, 47 (Syngelidis; m.nt. S. Hardt) en HvJEU 6 september 2011, EHRC 2011, 143 (Patriciello; m.nt. J.L.W. Broeksteeg). De hoven hanteren hetzelfde inhoudelijke uitgangspunt: alleen immuniteit voor de taakuitoefening in strikte zin. Conclusie De jurisprudentie van het EHRM illustreert dit. Veel Europese landen kennen zo n ruime onschendbaarheid van parlementariërs, namelijk voor alle handelingen en uitlatingen, gedaan in de uitoefening van hun functie. 17 Het Hof heeft inmiddels talloze arresten gewezen over de vraag welke handelingen en uitlatingen van parlementariërs nu precies door de onschendbaarheid worden beschermd. De rode lijn in deze jurisprudentie is dat deze bescherming alleen geldt voor die handelingen en uitlatingen, die tot de taakuitoefening van parlementariërs in (zeer) strikte zin (het zogenaamde in stricto sensu -criterium) behoren. Een ruimere uitleg zou een onaanvaardbare inbreuk op artikel 6 EVRM betekenen. 18 De voorgestelde verruiming van de parlementaire immuniteit geeft, zo kunnen we concluderen, een vaag criterium, dat kan leiden tot onduidelijkheid en juridisering. De rechter zal de grenzen van de parlementaire taakuitoefening moeten bepalen. Ook die kant moeten we niet op. Smadelijke belediging op Twitter is strafbaar en dat blijft het, ook voor parlementariërs. Een Kamerlid kan in de vergadering uitspraken doen, die apert discriminerend, smadelijk of beledigend zijn 13

14 Het leven van een raio Yesen Cenik mw. mr. Y. Cenik is rechterlijk ambtenaar in opleiding. 14

15 In de tweede helft van mijn master Nederlands Recht heb ik gesolliciteerd voor de raioopleiding. Hoewel ik tijdens mijn studie dacht dat ik na het afstuderen advocaat wilde worden, heeft mijn bijbaan als buitengriffier bij de sector kanton van de rechtbank mij duidelijk gemaakt waar daadwerkelijk mijn passie ligt: het rechterschap! Na een succesvolle sollicitatie ben ik in april 2010 begonnen met de raioopleiding. Wat voor opleiding is dat? Wat doet een raio zoal? Hoe is de werkdruk? Als raio ben je in dienst van de SSR, het Studiecentrum Rechtspleging. Je wordt door de SSR geplaatst bij een rechtbank. De raio-opleiding wordt momenteel aangepast, zowel qua werving en selectie als qua opleiding. Den Tonkelaar schrijft daarover elders in dit blad. De plannen daarvoor zijn in ontwikkeling en de verwachting is dat medio 2013 de plannen in de praktijk zullen worden gebracht. De nieuwe raio-opleiding geldt uiteraard alleen voor de nieuwkomers. Mijn opleiding bestaat uit zes maanden strafstage op de rechtbank, tien maanden stage bij de afdeling civiel, tien maanden bestuursstage, om daarna twaalf maanden bij het Openbaar zeer leerzaam en leuk ervaren. Ik heb verschillende soorten zaken op zitting gehad als griffier bij een meervoudige-kamerzitting, van een veelpleger tot een poging moord. Tijdens het raadkameren met de rechters krijg je als (raio-)griffier als eerste het woord: is er wettig en overtuigend bewijs? Gaat het om een strafbaar feit en om een strafbare dader? Wat voor straf en/of maatregel dient er wat jou betreft te worden opgelegd? In het begin is dat wel wennen. Ik was niet strafrechtelijk afgestudeerd en ik had voor het laatst ongeveer drie jaar terug strafrecht gehad op de universiteit. En in de praktijk is het toch ook anders! Je merkt echter dat je in een korte tijd ongelofelijk veel leert. Waar ik veel aan heb gehad waren de Tekst en Commentaarbundels van Strafrecht en Strafvordering. Die zijn niet te missen. Wat ik van het raadkameren leuk vond om te zien, is dat je uiteindelijk door overleg tot één beslissing komt en het is dan vervolgens aan jou als griffier om een conceptuitspraak te schrijven. Een uitdaging was dat steeds maar weer! Ik heb mijn strafstage ook als druk ervaren. Aan de ene kant ben je namelijk bezig met het schrijven van conceptuitspraken en aan de andere kant ben je al weer de volgende zitting aan het voorbereiden. De tijd vliegt in ieder geval wel voorbij. Aan het einde van de rit heb je eigenlijk alles gedaan: je bent griffier geweest, rechter, officier van justitie en advocaat! Ministerie werkzaam te zijn als plaatsvervangend officier van justitie. Vervolgens dien ik te kiezen: wil ik verder als rechter of als officier van justitie, oftewel, wil ik zitten of staan? Afhankelijk van de keuze ga je tien maanden verdiepen bij de rechtbank of bij het Openbaar Ministerie. Daarna heb je nog de buitenstage van twee jaar. Die vindt meestal plaats op een advocatenkantoor waar je als advocaat aan de slag gaat. Als raio kun je op de buitenstage korting krijgen als je relevante werkervaring (na het afstuderen) hebt. Aan het einde van de rit heb je eigenlijk alles gedaan: je bent griffier geweest, rechter (als voorzitter bij een meervoudige kamer), officier van justitie en advocaat! Hoewel je als raio in opleiding bent, betekent dat niet dat je nog in de studieboeken aan het zwoegen bent. Je bent fulltime aan het werk en met name aan het begin van elke stage heb je cursussen. Anders dan bij de advocatenopleiding, leg je geen tentamens af en hoef je geen studiepunten te halen. Dat je in opleiding bent, merk je wat mij betreft vooral omdat je beoordeeld wordt aan het einde van elke stageperiode. Bij elke stageonderdeel heb je een of meerdere opleiders. Tijdens de strafstage ben je vooral griffierswerkzaamheden aan het doen. Als raio griffier je bij politierechterzittingen. Na enige tijd griffier je bij meervoudige-kamerzittingen waarbij je conceptuitspraken schrijft. Ik heb mijn strafstage als De civiele stage is anders dan de strafstage. Daar verricht je rechterswerkzaamheden. Je doet dan zelf zittingen (comparities en getuigenverhoren). Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van de rechter die ook in de zittingszaal aanwezig is. Dat is meestal je opleider, maar dat hoeft niet. De rechter zit vaak naast jou aan tafel, maar een aantal rechters kiest er ook voor om achterin de zaal te zitten. Net zoals bij mijn strafstage, waar ik met verschillende rechters zittingen heb gedaan (als griffier), heb ik ook tijdens mijn civiele stage onder verantwoordelijkheid van verschillende rechters zittingen gedaan. Dat vond ik wel fijn, omdat je dan verschillende stijlen ziet. De ene rechter pakt het toch iets anders aan dan de andere. Na de zitting bespreek je het verloop van de zitting met de rechter. Wat heb je goed gedaan? Wat kon beter? Zo ontwikkel je jezelf en merk je als het goed is dat je steeds beter wordt in het doen van een zitting. Je moet wel sterk in je schoenen staan. Je vertelt aan het begin van de zitting dat je onder verantwoordelijkheid van de rechter de zitting doet, omdat je zelf nog in opleiding bent. Er zijn dan wel eens advocaten die dat gehoord hebbende, je onderuit proberen te halen, zeker als je ook nog jong bent. Juist bij zo n zitting moet je als raio laten zien dat jij als rechter (in opleiding) de regie hebt. Na de zitting schrijf je vervolgens als dat nodig is een conceptuitspraak. Zo train je ook weer je schrijfvaardigheid. 15

16 Terwijl ik voor deze stage dacht hoe ik de tien maanden zou gaan overleven, vond ik bestuursrecht in de praktijk een erg interessant rechtsgebied De bestuurstage is vergelijkbaar met de civiele stage. Ook hier verricht je rechterswerkzaamheden. Tijdens mijn studie vond ik bestuursrecht vrij saai. Terwijl ik voor deze stage dacht hoe ik de tien maanden zou gaan overleven, vond ik bestuursrecht in de praktijk een erg interessant rechtsgebied. In het sociale zekerheidsrecht krijg je zaken zoals van een werknemer die vindt dat hij wel recht heeft op WW-uitkering. Het bestuursorgaan heeft de uitkering geweigerd en ook in bezwaar dat standpunt gehandhaafd. Als rechter toets je dan of het bestuursorgaan terecht tot de conclusie is gekomen dat deze werknemer geen recht heeft op een WW-uitkering. Je krijgt in het bestuursrecht met veel verschillende wetten te maken. Soms kom je in een zaak tot de conclusie dat kennelijk ook op een gebied waar je dat niet verwachtte, regelgeving bestaat. Van dat uitzoeken moet je wel houden! Een werkdag bij het Openbaar Ministerie is totaal anders dan bij de rechtbank De stage bij het Openbaar Ministerie is anders dan bij de rechtbank. Allereerst omdat je wordt beëdigd tot plaatsvervangend officier van justitie, zodat je zelfstandig zittingen kunt doen. Er is geen opleider meer die tijdens de zitting naast je zit of achterin de zaal aanwezig is, omdat je onder zijn verantwoordelijkheid de zitting zou moeten doen. Die zelfstandigheid is heerlijk! Je begint bij deze stage vaak met een politierechterzitting waar ongeveer tien tot twintig zaken op staan, van een simpele diefstal tot openlijke geweldpleging. Ook doe je in het begin vaak kantonrechterzittingen. Bij de voorbereiding van een zitting beantwoord je voor jezelf de vooren hoofdvragen uit (de artikelen 348 en 350 van) het Wetboek van Strafvordering. De vraag wat voor straf en/of maatregel je gaat eisen, is in het begin wel een lastige. Je hebt totaal geen ervaring (ik althans niet) en je hebt niet echt een houvast (behalve als er richtlijnen bestaan). De maximumstraffen die in het Wetboek van Strafrecht staan op strafbare feiten, zoals voor diefstal vier jaar gevangenisstraf of een geldboete van de vierde categorie, eis je niet. Iemand die bijvoorbeeld voor het eerst met politie en justitie in aanmerking komt omdat hij een blikje cola heeft gestolen, krijgt van de rechter meestal een geldboete van een paar honderd euro, afhankelijk ook van zijn persoonlijke omstandigheden. De eerste paar zittingen die je voorbereidt, overleg je met je opleider of een andere officier voor onder andere de strafmaat. Naarmate je meer zittingen doet, krijg je ook meer inzicht in de straffen die je kunt eisen. Een werkdag bij het Openbaar Ministerie is totaal anders dan bij de rechtbank. Je hebt namelijk ook veel contact met de politie. Als je bijvoorbeeld op de weekdienst zit (tegenwoordig heet dat ZSM/Frontoffice ), dan krijg je telefoontjes van de politie met verschillende vragen. Een voorbeeld: een winkeldief die de vorige keer zonder te betalen de winkel heeft verlaten staat nu weer in de winkel en hij wordt door het winkelpersoneel herkend. De vraag die je dan krijgt is of je als officier toestemming geeft om deze verdachte buiten heterdaad aan te laten houden. Je moet dan goed doorvragen en voor jezelf bepalen of aan de voorwaarden is voldaan voor een aanhouding buiten heterdaad. Je moet je realiseren dat jouw beslissing verstrekkende gevolgen heeft voor zo n persoon. Je hebt veel parate kennis nodig als officier van justitie. Het voorbeeld dat ik zojuist heb gegeven is vrij eenvoudig. Je hebt uiteraard ook lastige gevallen waarbij je als officier goed moet doorvragen aan de politie om een duidelijk beeld te krijgen van hetgeen is gebeurd. Terwijl je (soms) snel beslissingen moet nemen als officier, moet je niet vergeten dat dit met de nodige zorgvuldigheid dient te gebeuren. Ik loop nu nog stage bij het Openbaar Ministerie en ik moet straks kiezen: wil ik verder als officier van justitie of als rechter? Dit vind ik wel een lastige keuze, omdat ik zowel het werk van de officier als dat van de rechter leuk vind. Tot slot nog het volgende. De raio-opleiding is een hele goede en leerzame opleiding. Het is alleen wel jammer dat studenten straks niet gelijk na het afstuderen voor deze opleiding kunnen solliciteren, omdat je werkervaring (na het afstuderen) dient te hebben. Ik zou als raio zeggen: als je het echt wilt, solliciteer dan vooral voor deze opleiding! Het is jammer dat studenten straks niet meteen na het afstuderen voor de raio-opleiding kunnen solliciteren 16