Jaarboek 2012 Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek

Transcriptie

1 Jaarboek 2012 Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek

2 - 1 -

3 DE LEUNINK Jaargang VOGELWERKGROEP ZUIDOOST-ACHTERHOEK - 2 -

4 Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek Algemeen contactadres Penningmeester Redactieadres Pim Leemreise, Aladnaweg 18,7122 RR Aalten. Tel Aloys Papen, Klaasbos 23, 7131 SZ Lichtenvoorde. Tel Jan Stronks, Raetmansweg 16, 7106 CD Winterswijk-Ratum. Tel De volgende onderzoeken worden gecoördineerd door: Fenologie Sylvain Wamelink, Beatrixplein 11, 7131 XW Lichtenvoorde. Tel Trektellen & wintervogelonderzoek Pim Leemreise. Roofvogels Ab Kreunen, Corleseweg 5, 7102 EV Winterswijk. Tel Kerkuil en Ronald van Harxen, Scholtenenk 47, 7101 SJ Winterswijk. Steenuil Tel Ortolaan, Putter, Jan Rademaker, Javastraat 35, 7101 AM Winterswijk. Tel Europese Kanarie Roodborsttapuit en Nachtzwaluw Pim Leemreise, ; Patrijs Frans ter Bogt, Bodendijk 106, 7123 AA Aalten. Tel Weidevogels Rody Schröder, Droppersweg 1, 7108 BL Winterswijk-Woold. Tel Kramsvogel Wim de Leeuw, Wehmerstraat 5, 7121 DP Aalten / Watervogels Robert Kwak, Piersonstraat 40, 7103 HC Winterswijk, R.kwak@chello.nl. Grauwe Klauwier, Jan Stronks, Raetmansweg 16, 7106 CD Winterswijk-Ratum. Oeverzwaluw en overige Tel stronx16@hetnet.nl. zeldzame soorten Losse waarnemingen Barry Teunissen, Winterswijkseweg 67, 7134 PH Vragender. Tel Ba.Teunissen@Natuurmonumenten.nl. Vogelwerkgroep in het internet: info@vwgzoa.nl De contributie bedraagt 16,- per jaar, te voldoen op rekening t.n.v. Penningmeester VWG Zuidoost-Achterhoek, Winterswijk. Jeugdleden betalen 5,- per jaar. Correspondentie steeds naar het algemeen contactadres

5 Inhoudsopgave Van het bestuur... 1 Van de redactie... 2 Zeldzame- en schaarse broedvogels in de Zuidoost-Achterhoek De Middelste Bonte Specht in de Oost-Achterhoek De Kortsnavelboomkruiper in de Oost Achterhoek Broedvogelinventarisatie Teubenweg en Punt Transect Tellingen (PTT) Broedgeval Hop in Ratum Nestplaatskeus van Oehoes (Bubo bubo) in het grensgebied van Nederland en Duitsland Naar een nieuw systeem voor losse waarnemingen Losse waarnemingen Uit de (multi)media Activiteitenoverzicht

6 Van het bestuur 2011 is opnieuw een bijzonder jaar geworden (bestaan er eigenlijk wel saaie jaren?). Territoriale hoppen in Ratum en Kotten, de rode wouw en de oehoe en de steenuilen van Beleef de lente en de succesvol uitgevoerde broedvogelinventarisatie in Kotten zijn zo maar een paar voorbeelden van hoogtepunten van het afgelopen jaar. Triest, maar tegelijkertijd wel zeker zo bijzonder was de verongelukte Roze Pelikaan nèt over de Duits-Nederlandse grens bij Vreden! Het enige saaie aan 2011 was wellicht de najaarstrek. Er was in het afgelopen najaar eigenlijk niets opmerkelijks te melden. Er waren geen invasies waardoor er nauwelijks Kruisbekken, Sijzen of Barmsijzen opgemerkt werden. Ook de massale roofvogeltrek die op verschillende telposten in Nederland op 14 en 15 oktober werd waargenomen ging aan onze neus voorbij. Nu wordt er in Winterswijk bijna uitsluitend in de vroege ochtend geteld, dus dat is eigenlijk geen verrassing. Het ledenaantal is in het afgelopen jaar licht toegenomen. De volgende personen zijn lid geworden van de vogelwerkgroep: Thijs Oonk (jeugdlid), Winterswijk Hans Schoppers, Lichtenvoorde Juun Timmermans, Aalten Benjamin Wagener (jeugdlid), Aalten De volgende personen hebben zicht afgemeld als lid van de vogelwerkgroep: Barry Wopereis Wim Bouma Eind 2011 ontving het bestuur een bericht van Jan Rademaker waarin hij aangaf per direct zijn bestuurstaken neer te leggen. Jan gaf aan dat hij reeds geruime tijd met gezondheidsklachten te kampen had, die hem in zijn ogen er van weerhielden om de vogelwerkgroep op voor hem bevredigende wijze te leiden. Wij wensen Jan beterschap en hopen dat we naast een actieve bestuurder niet ook nog eens een actieve vogelaar moeten gaan missen. De voorzittershamer is ad interim opgepakt door Pim Leemreise. Tijdens de aankomende algemene ledenvergadering hopen we een nieuw bestuurslid te kunnen presenteren en zal een nieuwe voorzitter door het bestuur benoemd worden. Namens het bestuur, Pim Leemreise, Aloys Papen, Barry Teunissen en Sylvain Wamelink

7 Van de redactie Voor u ligt het jaarboek 2012 van de Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek. Het verenigingsblad De Leunink dat u normaal van ons gewend bent hebben we in de bekende vorm vaarwel gezegd. Tot deze nieuwe opzet is gekozen omdat het uitbrengen van vier Leuninks per jaar een onhaalbare zaak is geworden. Daarom heeft het bestuur gekozen voor een nieuwe opzet. Vanaf dit jaar zal er ieder voorjaar een jaarboek worden uitgebracht. Hierin worden resultaten van het voorgaande onderzoeksjaar gepubliceerd (zoals broedvogels, losse waarnemingen, wintervogeltellingen en trekvogeltellingen), worden inhoudelijke bijdragen en het activiteitenprogramma opgenomen. Het jaarboek verschijnt ieder voorjaar, ruim voor de algemene ledenvergadering zodat tegelijkertijd hiermee de uitnodiging en de agenda voor deze vergadering kan worden mee verzonden. Er is ook bewust gekozen om het jaarboek te publiceren in A4-formaat, in plaats van het gebruikelijke A5- formaat waarin de oude Leuninks verschenen. Het nieuwe formaat biedt de auteurs (en de redactie) de kans om meer en grotere illustraties bij de artikelen op te nemen. Bovendien zal een deel hiervan in kleur zijn. Als we naar het jaarboek 2012 kijken, dan lijkt de vernieuwde opzet te werken. Het gezamenlijk werken aan een afsluitende rapportage werkt stimulerend en is tevens een prima stimulans om in het komende voorjaar weer vol enthousiasme naar buiten te gaan. Maar hoort u nu slechts één maal per jaar iets van de vogelwerkgroep? Nee, dat is niet de bedoeling. Naast het uitbrengen van jaarboeken heeft het bestuur besloten om 2 maal per jaar een digitale nieuwsbrief (nieuwsflits) op te stellen en deze per aan jullie te sturen. Zo blijft iedereen toch nog enigszins op de hoogte van de actuele ontwikkelingen. Wij hopen dat de Leunink-nieuwe stijl bij u in de smaak valt en wensen u veel leesplezier. Nieuwe bijdragen voor de volgende uitgave zijn altijd welkom en kunnen naar het adres info@vwgzoa.nl gestuurd worden. Namens de redactie, Jan Stronks & Pim Leemreise - 2 -

8 Zeldzame- en schaarse broedvogels in de Zuidoost- Achterhoek 2011 Auteurs: Robert Kwak & Pim Leemreise Inleiding In deze bijdrage worden de resultaten van het onderzoek naar zeldzame- en schaarse broedvogels in de Zuidoost-Achterhoek in 2011 gepresenteerd. Voor dit onderzoek zijn gegevens ontvangen van F. ter Bogt, B. van Jaarsveld, R. Kwak, P. Leemreise, W. de Leeuw, J. Rademaker, R. Schröder, J. Stronks, B. Teunissen, G. Vos, G. Wamelink, S. Wamelink en G. Wassink. De volgende soortbewerkers hebben een specifieke bijdrage geleverd aan het verzamelen van de gegevens: R. Kwak (watervogels), H. Esselink & J. Arentsen (Kerkuil), R. van Harxen en P. Stroeken (Steenuil), G. Wassink (Oehoe), J. Rademaker (Middelste Bonte Specht, Kortsnavelboomkruiper, Ortolaan), R. Schröder (Hop & Weidevogels), J.Stronks (Grauwe Klauwier), P.Leemreise (Nachtzwaluw & Roodborsttapuit), A. Kreunen (roofvogels) en F. ter Bogt (Patrijs). Dit verslag is vooral bedoeld als terugkoppeling naar de waarnemers/onderzoekers en als stimulans om dit in 2012 opnieuw te doen. De gegevens De Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek verricht jaarlijks integraal onderzoek naar aantallen en verspreiding van zeldzame en schaarse broedvogels (ca. 61 soorten), alsmede van kolonievogels die in de Zuidoost-Achterhoek voorkomen. Van sommige soorten gaat de tijdreeks zelf terug tot 1968 (Oeverzwaluw) en 1970 (Fuut). Van het gros van deze getelde soorten zijn de jaarlijkse aantallen bekend vanaf Van een deel van de soorten mogen we er van uitgaan dat het jaarlijkse overzicht min of meer volledig is (watervogels, kolonievogels), van sommige andere soorten zal het merendeel van de territoria gevonden zijn, maar is het altijd mogelijk dat er ergens een paartje over het hoofd is gezien (Grauwe Klauwier en Kramsvogel) en van een aantal andere schaarse soorten krijgen we pas een volledig beeld wanneer de enige of de belangrijkste broedgebieden integraal op broedvogels is onderzocht zoals bij de inventarisatie van het Korenburgerveen (Blauwborst, Snor, Grote Karekiet). Tot 1987 werden uitsluitend gegevens verzameld in het zogenaamde oude werkgebied. Dat waren de kaartbladen 106 en 120 uit de topografische atlas, grofweg de Zuidoost-Achterhoek ten oosten van de denkbeeldige lijn Groenlo-Bocholt, met een oppervlakte van 166 km 2. Voor watervogels was de grens de Twenteroute (zie kaart). Vanaf 1987 werden ook de zeldzame- en schaarse soorten geteld in een gebied ten westen van deze lijn. Daartoe behoren o.a. Zieuwent, Harreveld, Lintelo en Dinxperlo. De grens van ons werkgebied wordt nu gevormd door Amersfoort coördinaten 230 en 450 en de Duitse grens. Met deze uitbreiding kwam het totale werkgebied op 335 km 2. Het is spijtig dat het overzicht van de in het werkgebied voorkomende roofvogels verre van volledig is. De telreeks begint voor de meeste soorten in 1974 en wordt uitgebreid met gegevens uit het nieuwe werkgebied vanaf 1989, maar na 1997 ontbreken gegevens. Alleen van enkele zeldzame soorten als Bruine Kiekendief en Rode Wouw is het overzicht compleet

9 Naast het veldwerk dat door leden van de vogelwerkgroep wordt verricht, worden in toenemende mate gegevens gebruikt die via Waarneming.nl ingevoerd zijn. Deze, voor ons soms onbekende waarnemers, verrichten nu en dan waardevolle aanvullingen. In 2011 zijn aanvullende waarnemingen van onder andere Middelste Bonte Specht, Kortsnavelboomkruiper en Hop gebruikt voor dit overzicht. Ook werden gegevens ontvangen van de Vereniging Natuurmonumenten. In 2011 zijn de volgende gebieden integraal onderzocht op het voorkomen van alle broedvogels: Randzone Korenburgerveen & Vragenderveld (P. Leemreise), Zwarte Veen & Vennebulten (P. Leemreise), t Rot & Populus (P. Leemreise) en het gezamenlijke proefvlak Kotten (R. Kwak, S. Wamelink, R. Schröder, J. Stronks, F. ten Bogt). R. Schröder onderzocht een deel van het Meddosche Veld op weidevogels en proefvlak Droppers op het voorkomen van enkele schaarse broedvogels

10 Toelichting op de inventarisatie van de watervogels Toen de Vogelwerkgroep met haar veldwerk begon in het begin van de 70-er jaren van de vorige eeuw waren watervogels schaars. Met uitzondering van de twee algemene watervogelsoorten (Wilde Eend (Soepeend) en Waterhoen) waren eenden en Meerkoeten doorgaans beperkt tot de venen (Korenburgerveen-complex en Wooldse Veen) en enkele nieuw ontstane zandwinplassen of ze ontbraken nog op de lijst van Winterswijkse broedvogels. IJsvogel en Grote Gele Kwikstaart waren beperkt tot de natuurlijke beeklopen. Vanaf het begin heeft de VWG dan ook gepoogd jaarlijks alle territoria van alle watervogelsoorten (m.u.v. Wilde Eend (Soepeend) en Waterhoen en inclusief Meerkoet) zo nauwkeurig mogelijk te karteren. In het voorkomen van de watervogels is een enorme verandering opgetreden. Veel nieuwe soorten hebben zich gevestigd en vrijwel alle soorten hebben zich sterk uitgebreid. Belangrijkste oorzaken zijn het verbeteren van de waterkwaliteit en het aanleggen van veel nieuw leefgebied. Momenteel omvat de lijst van terreinen waar watervogels (wel eens) broeden in de Zuidoost-Achterhoek maar liefst 789 locaties (zie tabel). Jaarlijks worden nog locaties aangelegd. De belangrijkste recente aanwinst is het gebied de Visvijvers De Kool bij Heelweg ; een uitgebreid complex van plassen ontstaan na zandwinning, maar helaas met weinig oeverbegroeiing. De nauwkeurigheid van de tellingen zal dus niet op 100% liggen. Maar tenminste 90% ligt bij de meeste soorten wel voor de hand. Vooral Robert Kwak, Sylvain Wamelink, Frans ter Bogt, Geert Wamelink en Gretha Vos hebben zich in 2011 ingezet voor het compleet maken van de inventarisatie van watervogels

11 type watervogelgebied / omvang zeer groot groot middelgroot klein Totaal Hoofdgroep Eindtotaal V zandwinplas 3 3 V ondergelopen agrarische percelen V meertje V retentiebekken V weidepoel V heideven V bospoel/tuinvijver V brandkolk 1 1 vlakv ormige water elementen P ijsbaan 6 6 P plagstrook 6 6 P slikvelden 3 3 P elzenbroekbos 1 1 P natte heide 1 1 plas-dras elementen L gracht L gekanaliseerde beekloop L natuurlijke beekloop L zandvang L retentieloop L gerenatureerd beekdal L beekloop 1 1 L gegraven watergang L gerenatureerde beekloop lijnv ormige water elemetenten A steengroeve 3 3 A weiland A grasland A industrieterrein 6 5 A ruig grasland 1 1 A zanddepot 1 1 A zuiveringsinstallatie 2 2 A kaalkap 1 2 A agrarisch gebied 21 A bos 2 A bosgebied 1 A erf 34 A zandvlakte stadsuitbreiding 1 afwijkende elementen Watervogelgebieden in de Zuidoost-Achterhoek Welke gebieden het belangrijkste zijn voor de huidige watervogelstand is afhankelijk van de aard en de omvang van het gebied. Onderstaande tabel geeft de belangrijkste gebieden op basis van het aantal paren watervogels. Bij de verschillende soorten zal hier nader op worden ingegaan

12 Totaal aantal broedende waterv ogels in de Zuidoost-Achterhoek in 2011: gebied type omvang soorten paren Groenlosche Slinge Meddo gekanaliseerde beekloop groot 6 53 rand Vragenderveen ondergelopen agrarische percelen/ondiep meertje zeer groot 7 47 Boven Slinge Miste gekanaliseerde beekloop groot 8 36 Keizersbeek west gekanaliseerde beekloop groot 5 36 Boven Slinge Bredevoort gekanaliseerde beekloop groot 5 29 Grote plas Bredevoort zandwinplas zeer groot 4 29 Baaksche Beek gekanaliseerde beekloop middelgroot 3 28 Boven Slinge Aalten west gekanaliseerde beekloop groot 3 26 t Hilgelo zandwinplas zandwinplas zeer groot 5 23 De Vlijt kleigroeve met meertjes groot 9 22 randzone Korenburgerveen ruig grasland met poelen groot 4 19 benedenloop Beurzerbeek gekanaliseerde beekloop groot 3 18 De Kool Heelweg visvijvercomplex groot 3 15 Boven Slinge Kotten Woold natuurlijke beekloop groot 3 14 Vragenderveen-rand weidepoel middelgroot 4 14 Veengoot gekanaliseerde beekloop groot 1 13 Boven Slinge Aalten Dorp gekanaliseerde beekloop groot 5 12 Keizersbeek oost gekanaliseerde beekloop groot 3 12 Gracht Bredevoort gracht zeer groot 3 11 De Boven-Slinge in Kotten. Foto: Jan Stronks

13 De resultaten Dodaars (26 territoria) De afgelopen drie min of meer strenge winters hebben het aantal Dodaarzen enigszins gedrukt. Na een maximum van 48 terr. in 2008 is het aantal wat terug gevallen. De belangrijkste broedplaats zijn de kleigaten bij De Vlijt, al was het aantal van 3 in 2011 bescheiden t.o.v. het hoogste aantal van 9 in Een andere belangrijke broedplaats is het Koremburgerveen-complex met randzone (goed voor 6 terr. In 2011). Daarnaast ook de grotere gekanaliseerde beeklopen als Groenlosche Slinge, Beurzerbeek en Keizersbeek. Sinds 2003 worden jaarlijks een aantal late vestigingen opgemerkt (zie ook Kwak 2005) en ook in 2011 was dat weer het geval (4 van de 26 terr.); allen op grote gekanaliseerde beeklopen

14 Fuut (21 territoria) De eerste Futen zijn, met het ontstaan van grote waterpartijen, in begin 70-er jaren van de vorige eeuw in de Zuidoost-Achterhoek gaan broeden. Tot in deze eeuw zijn de aantallen geleidelijk toegenomen en sindsdien gestagneerd. Het aantal van 2011 ligt enkele territoria onder het maximum van 27 in Het zijn nog steeds dezelfde, grotere waterpartijen die als broedplaats dienen al zijn er de laatste decennia ook geregeld territoria op grote gekanaliseerde beken te vinden, vooral in de omgeving van Bredevoort. Opvallend was het ontbreken op het Plasje Lievelde; de eerste keer sinds de vestiging in de 70-er jaren. Bij de Vlijt echter kwam voor het tweede jaar in opeenvolging een paartje tot broeden

15 Roerdomp (1 territorium) In het Korenburgerveen is in het voorjaar langere tijd een roepende Roerdomp waargenomen. Deze waarnemingen waren voldoende om een territorium toe te kennen. Nadere bijzonderheden omtrent broeden ontbreken. Blauw e Reiger (42 bezette nesten) In 2011 waren twee Blauwe Reigerkolonies bezet. In het Bonnink werden 23 bezette nesten geteld en het Loohuisbos 19. Het aantal lag slechts iets lager dan in 2010 toen 44 bezette nesten geteld werden. Al met al een halvering ten opzichte van het maximum van 84 bezette nesten in ons werkgebied dat in 2008 werd geteld. Knobbelzw aan (22 territoria) Knobbelzwanen zijn eind 60-er jaren van de vorige eeuw in de Zuidoost-Achterhoek gaan broeden. Tot eind 80-er jaren namen ze geleidelijk toe om vervolgens weer duidelijk af te nemen. Vooral in deze eeuw kwam een duidelijk herstel en momenteel broeden jaarlijks zo n 20 paren in het werkgebied. De meeste paren broeden verspreid langs gekanaliseerde, meestal wat grotere, beeklopen. Natuurlijk omdat ze dan hun voedselgebied, grasland, ruim voorhanden hebben. Overigens worden nog steeds geregeld paren opgeruimd in recreatiegebied. Jammer

16 Zw arte Zw aan (1 territorium) In augustus 2009 werden 4 Zwarte Zwanen ontdekt bij de vijsvijvers bij De Kool (Heelweg); ze zijn uitgezet door de eigenaar. In 2010 leidde dit tot een 2-tal broedgevallen en in 2011 resteerde nog één paar. Inmiddels zijn de vogels verdwenen (overleden). Grauwe Gans (98 territoria) Het aantal dat we in 2011 vaststelden ligt iets beneden het maximum van 2009 (125 terr.). Het aantal locaties was met 26 net ééntje lager dan het record van 27 locaties in Het ziet er naar uit dat de verdere uitbreiding over het werkgebied nog niet echt is gestopt. Zwaartepunt van de verspreiding van de Grauwe Gans in ons werkgebied is het Korenburgerveencomplex en randzone; goed voor 69 paren. Het grote aandeel van ruig grasland en ondergelopen agrarische percelen slaat op de randzone van het veencomplex. Blijkbaar is hier optimaal biotoop voorhanden. Dit jaar werd het eerste broedgeval langs een grotere gekanaliseerde beek vastgesteld; daar ligt nog een groot potentieel

17 Grote Canadese Gans (6 territoria) Met 6 territoria was het aantal in 2011 aan de lage kant. De laatste jaren waren het er steeds zo n 10. De belangrijkste broedplaats bij De Vlijt was in 2011 door laag water veel minder geschikt dan in 2010 en er restte nog slechts 1 paar. Vermoedelijk zijn de paren langs de Boven-Slinge afkomstig van De Vlijt. Op 5 juni werden daar 2 paren met in totaal 10 juvenielen geteld. De broedplaatsen zijn vaak gelegen bij middelgrote plasjes in een bosrijke omgeving

18 Nijlgans (39 territoria) Met 39 territoria lijkt het aantal Nijlganzen te stabiliseren. Maximaal werden 42 territoria geteld in 2008 en Het kan zijn dat verschillende paren zijn gemist, maar daarnaast is het moeilijk dicht bij elkaar gevestigde paren uit elkaar te houden. Opvallend zijn de relatief lege gebieden ten zuiden van Lichtenvoorde en ten zuiden en oosten van Aalten. Ook het Ratumse lijkt redelijk verweesd van deze exoten. Vaak zie je de paartjes Nijlganzen in het agrarisch gebied staan in de nabijheid van een plasje of een meertje. Aangezien ze in nesten in bomen broeden, moeten er wel hogere bomen of bosjes aanwezig zijn. Het vroegst broedende paar zit al een paar jaar op het industrieterrein aan de westkant van Aalten. Al eind maart worden hier de eerste jongen gezien. De indruk bestaat dat er in 2011 veel jongen groot zijn gekomen; op veel plaatsten werden paren met juvenielen gemeld. Misschien dat de populatie toch nog verder uitgroeit?

19 Krakeend (3 territoria) De Krakeend heeft zich pas zeer recent in ons werkgebied gevestigd: Er is geen sprake van een echte groei van de populatie en de 3 terr. van 2011 liggen op het gemiddelde. Het maximum tot op heden bedroeg 5 terr. in Het Korenburgerveen-complex met de randzone en de Kleine Plas in Bredevoort zijn de laatste jaren steeds bewoond. Steevast gaat het om wat grotere, maar rijk begroeide waterpartijen met een geringe diepte en uitgebreide oeverzone. Wintertaling (>7 territoria) Het Korenburgerveen-complex met randzone en het Wooldse Veen zijn de twee vaste broedplaatsen in het werkgebied. Beide zijn in 2011 niet systematisch geteld. In 2010 werd het KBV integraal geteld en werden slechts 7 terr. geconstateerd; in 2011 werden er 5 gemeld. Het Schaarsbeek gebied in het Kleine Goor is de laatste jaren ook een regelmatige broedplaats; in territorium

20 Slobeend (1 territorium) De randzone van het Vragenderveen bij Langendoen was in 2011 goed voor 1 paartje. De Slobeend is een onregelmatige broedvogel in ons werkgebied, waarvan vanaf 2000 in 6 van de 12 jaren 1 territorium werd vastgesteld. Het Kleine Goor en het Korenburgerveen-complex met randzone dienen doorgaans als broedlocatie. Kuifeend (100 territoria) De 100 territoria zijn er 3 minder dan in het topjaar De stijgende lijn in het aantal broedende Kuifeenden in de Zuidoost-Achterhoek, na het eerste broedgeval in 1977, is er een met horten en stoten. Vanaf 2000 gaat de toename sneller en vooral de sprong van 54 in 2009 naar 103 in 2010 was opmerkelijk. Zowel in de verspreidingskaart als in de verdeling over de biotooptypen komt de voorkeur voor de bredere gekanaliseerde beeklopen naar voren. Daarnaast zijn allerhande meertjes en poelen van voldoende omvang goed voor losse paartjes

21 Mandarijneend (11 territoria) Mandarijneenden zijn lastig te tellen. Ze hebben een voorkeur voor bosrijke omgeving en we moeten meestal uitgaan van paartjes en die in het voorjaar in potentieel broedgebied verblijven. Soms worden nestplaatsen ontdekt in nestka sten (van Kerkuilen of Bosuilen), holle bomen of duiventillen, maar meestal zijn de voorjaarswaarnemingen uitgangspunt voor het aannemen van een territorium. Jongen worden niet vaak gezien. Hoe de licht groeiende populatie zich bedruipt is onduidelijk. Misschien verdwijnen ze zelfs weer. Het aantal in 2011 ligt in ieder geval beduidend beneden het maximum van 26 territoria in

22 Rode Wouw (1 territorium) Voor het tweede achtereenvolgende jaar is er een broedgeval van de Rode Wouw in ons werkgebied vastgesteld. Ondanks het feit dat al decennia lang Rode Wouwen in de broedtijd in de Zuidoost- Achterhoek werden opgemerkt, soms zelfs met nestbouw, was dat tot 2010 nooit gelukt. In het voorjaar van 2011 werden her en der in het werkgebied Rode Wouwen foeragerend waargenomen. Heel even leek het er zelfs op dat er zich in de omgeving van Miste een tweede paartje ophield, maar waarschijnlijk betrof het de beesten van het andere territorium. Het nest schijnt in de eifase mislukt te zijn. Dit in tegenstelling tot 2010 toen er wel succesvol jongen zijn uitgevlogen. Nadere details over het broedgeval in 2011 van deze zeer zeldzame broedvogel ontbreken helaas. Rode Wouw, Meddo 19 februari Foto: Jan Stronks. Rode Wouw, baltsend paartje, Henxel 8 april Foto: Jan Stronks

23 Bruine Kiekendief (1 territorium) Al weer voor het zevende jaar op rij is er een territorium van een Bruine Kiekendief in het Korenburgerveen vastgesteld (in sommige jaren zelfs 2!). Op 9 april werd er voor het eerste melding gemaakt van de aanwezigheid van de soort in het gebied (2 ex overvliegend over het Meddosche Veen) en op 14 april werd een baltsend paartje waargenomen. Er zijn gedurende het voorjaar verschillende voedselvluchten waargenomen richting het Korenburgerveen (o.a. door Barry Teunissen). Er zijn geen uitgevlogen jongen waargenomen. In het Woold werden ook diverse zomerwaarnemingen verricht in de buurt van het Wooldse Veen. Mogelijk heeft er hier een aan de Duitse kant gebroed? Meerkoet (452 territoria) Toen we in 1974 met het tellen van watervogels ook de Meerkoet meenamen konden we niet bevroeden dat deze soort zo n enorme vlucht zou nemen. In 1974 waren minder dan 10 paren in ons werkgebied aanwezig in hooguit een vijftal gebieden. Tegenwoordig gaat het om 100-den paren verspreid over het hele werkgebied. In 1995 werd voor het eerst het aantal van 100 territoria overschreden, waarna de toename verder doorzette en het aantal in 2011 lag met territoria onder het maximum van 2010 met 483. We zullen overigens tegenwoordig wel wat paartjes missen.? Grotere wateren (zandwinplassen, meertjes en grotere poelen) en de grotere gekanaliseerde beeklopen herbergen de meeste paren

24 Kraanvogel De Kraanvogel kan sinds 2010 toegevoegd worden aan de lijst van Winterswijkse broed vogels. Evenals in 2010 verbleef in het voorjaar langere tijd een paartje Kraanvogels in het Korenburgerveencomplex. Op 7 februari 2011 werd voor het eerst een paartje opgemerkt in het Vragenderveen, gevolgd door een roepende vogel op 22 februari. Vervolgens werd op 2 maart een opvliegende vogel waargenomen achter Nijenhuis en op 13 maart een roepende vogel aan de Middeldijk in het Korenburgerveen. Op 31 maart vloog één vogel op uit het Meddosche veen en landde even later op de Middeldijk in het Korenburgerveen. De eerstvolgende waarneming van een paar werd gedaan op 2 april toen een paartje aan de westzijde van het Vragenderveen bij de poel van Langendoen werd waargenomen. Op 14, 16 en 20 april werden roepende vogels gehoord uit het centrale deel van het veencomplex. Op 1 mei werd de laatste Kraanvogel waargenomen, dit betrof een roepende vogel in de randzone van het Vragenderveen. Het in het veen aanwezige paar had blijkbaar een sterke aantrekkingskracht op overtrekkende kraanvogels, want op 7, 14 en 28 februari werden respectievelijk 4, 6 en 20 kraanvogels in en boven het veen waargenomen. In maart werden op 8 en 17 maart kranen waargenomen boven het veen, respectievelijk 140 ex. (overtrekkend) en 5 ex. (opvliegend). Wanneer we naar de waarnemingen kijken dan is het mogelijk dat het paar een serieuze poging heeft gedaan om te nestelen. Er zijn echter geen nadere aanwijzingen dat dit het geval was. Er zijn in ieder geval nooit jongen waargenomen. Misschien zijn het wel de voortekenen van vestiging van de Kraanvogel in het veen als broedvogel. Deze nieuwvestiging komt overeen met de vastgestelde toename van de Kraanvogel in als broedvogel in Nederland. Naast de bekende broedparen van het Fochteloërveen, zijn in de Engberdijksvenen in 2011 twee territoria vastgesteld

25 Kleine Plevier (11 territoria) In de Zuidoost-Achterhoek is maar één vaste broedplaats van de Kleine Plevier voorhanden. Het betreft de kalksteengroeve in Ratum. Sedert de oprichting van de VWG is zij hier slechts in één jaar niet vastgesteld en wel In alle andere jaren was hier tenminste één en waren soms twee territoria aanwezig. Zo n 25 jaren bleef het hier goeddeels bij. Met de start van natuurontwikkelingsprojecten langs beken en op andere plaatsen en de uitbreiding van zandwinning en kleiwinning en ook door dorpsuitbreidingen worden vanaf 1998 jaarlijks rond de 10 territoria vastgesteld (maximum 18 in 1998). De Kleine Plevier heeft als voorkeursbiotoop open terrein met een goeddeels kale bodem, in combinatie met ondiepe waterpartijen. Het is opmerkelijk hoe snel paartjes de steeds weer nieuw ontstaande terreinen weten te vinden, zoals het territorium in Noord-Ratum in 2011 laten zien. De meeste broedplaatsen zijn (met uitzondering van de Steengroeve dus!) maar een korte tijd bezet omdat de kale bodems vaak snel begroeien en dus weer ongeschikt worden voor de Kleine Plevier. In 2011 waren de 4 territoria langs de Baakse Beek bij De Olde Moate in Zieuwent in het uitgestrekte natuurontwikkelingsgebied aldaar een fantastisch schouwspel

26 Kw artel ( 25 territoria) In 2011 waren kwartels bijzonder talrijk. Op basis van losse meldingen en vastgestelde territoria binnen de onderzochte proefvlakken konden minimaal 25 territoria vastgesteld worden. 12 daarvan werden in het gezamenlijke proefvlak Kotten vastgesteld. De nieuw aangelegde roggeveldjes rondom het Korenburgerveen waren ook geliefd bij Kwartels. In totaal werden daarin drie territoria vastgesteld. Kwartels zijn overdag doorgaans een stuk stiller dan s avonds en in de vroege ochtend. Het vastgestelde aantal Kwartels moet daarom als minimum beschouwd worden. Oehoe (1 territorium) Het bekende territorium in Ratum was ook in 2011 weer bezet en er vlogen opnieuw succesvol enkele jongen uit. Naast dit territorium zijn verspreid in het werkgebied nog wel enkele losse waarnemingen verricht van Oehoe s (ook roepend), maar deze waarnemingen leverden geen tweede territorium op. Nachtzw aluw (1 territorium) Alleen in het Wooldse Veen is een territorium vastgesteld. Op 30 mei werd voor het eerst een zingend mannetje waargenomen, later gevolgd door waarnemingen van een man en een vrouw. Op 4 juli werd ook een waarschijnlijk uitgevlogen jong waargenomen. In het kader van het soortonderzoek zijn in de afgelopen zomer alle (potentieel) geschikt geachte locaties bezocht. Daarbij werd gebruik gemaakt van geluidnabootsing. Deze inspanning bleef zonder resultaat. Net over de grens in het Duitse deel van het Wooldse Veen is nog wel een ander territorium vastgesteld

27 IJsvogel (14 territoria) Het is geen verassend fenomeen: IJsvogels zijn niet dol op strenge winters! Veel ijs leidt tot weinig IJsvogels. Daarom waren we bijzonder verheugd met het aantal van 14 territoria dat 2011 opleverde. Ondanks het toch weer ongunstige weer in de derde winter op rij viel het aantal 1 territorium hoger uit dan vorig jaar. Wel zitten we nog een flink stuk onder het maximum van 41 uit 2007! En na de afgelopen vorstperiode in februari houden we ons hart helemaal vast. Zoals gebruikelijk zitten de meeste territoria langs natuurlijke beeklopen in het oostelijke deel van het werkgebied. Twee aangelegde wanden, een afgekalfd talud en een wortelkluit waren goed voor territoria in het westen van het gebied

28 Hop (3 territoria) Nadat alle territorium indicerende waarnemingen van de Hop bij elkaar gebracht waren, konden drie verschillende territoria vastgesteld worden. De eerste waarneming van een zingende Hop werd verricht op 12 mei in Ratum door Jan Stronks. Daarna volgde een hausse aan waarnemingen in de omgeving van Kotten, met name in de tweede helft van mei. Op 26 juni zag R. Kwak voor het laatst een Hop, dit betrof een beest dat in de wegberm aan het foerageren was. Door de vele waarnemingen en het feit dat de roep van de individueel verschilde kunnen we er zeker van zijn dat het echt om verschillende territoria ging. Hop, Ratum 28 mei Foto: Jan Stronks

29 Draaihals (2 territoria) Het doek lijkt toch nog niet gevallen voor de Draaihals in de Zuidoost-Achterhoek. Net als in het voorgaande jaar, werden er weer twee territoria vastgesteld. Eén in de randzone van het Meddosche Veen (Barry Teunissen hoorde een mannetje roepen op 15 mei) en één in Kotten. Van dit laatste territorium zijn drie waarnemingen bekend. Frans ter Bogt hoorde al op 7 mei voor het eerst een mannetje roepen en daarna nogmaals op 27 juni. Ook Sylvain Wamelink heeft in de buurt van deze locatie (waarschijnlijk ) een roepend mannetje gehoord. Dit laatste territorium kwam aan het licht tijdens de Kotten inventarisatie. Met twee territoria in 2010 en 2011 en enkele andere territoria in de Achterhoek lijkt de soort de laatste jaren iets talrijker dan gebruikelijk was in de afgelopen decennia. Wellicht loont het zich om in het komende jaar eens wat gerichter op zoek te gaan naar deze soort Middelste Bonte Specht (41 territoria) Niet minder dan 41 territoria van de Middelste Bonte Specht werden er in 2011 in ons werkgebied vastgesteld. De soort laat in de afgelopen jaren een explosieve toename zien. Zo werden in 2005 slechts drie territoria vastgesteld. Zie het artikel over de Middelste Bonte Specht voor meer informatie

30 Boomleeuwerik (7 territoria) Is de Boomleeuwerik met een langzame, maar gestage opmars bezig in het werkgebied van de VWG met als voorlopig hoogtepunt de zeven territoria die in 2011 zijn vastgesteld? Uit de omgeving van Ratum zijn de afgelopen jaren meermaals meldingen gekomen, evenals uit het Meddosche Veen, maar de vestiging van een Boomleeuwerik in het Grijze Veld in Lievelde en de Vennebulten was toch wel een verrassing. Op beide locaties is overigens een heideterrein aanwezig dat in de afgelopen jaren via natuurontwikkeling is vergroot. In het Grijze veld is een naastgelegen graslandperceel natuurtechnisch vergraven waarbij de voedselrijke bouwvoor verwijderd is. In de Vennebulten is een strook natuurlijke opslag rondom de bestaande heide gekapt en is de strooisellaag afgeplagd. Aanwijzingen voor broeden is in geen enkele territorium gevonden, al werd in een territorium in Ratum een met voer slepende oude vogel gezien door R. Kwak. Oeverzwaluw (98 territoria) In 2011 is slechts één bezette Oeverzwaluwkolonie gevonden. Alleen de bekende kolonie bij t Hilgelo was bezet. Hier werden maximaal 98 bezette nesten geturfd. Oude broedplaatsen in Lichtenvoorde, Heelweg, industrieterrein Winterswijk en ziekenhuisterrein in Winterswijk zijn verlaten of verdwenen

31 Grote Gele Kw ikstaart (48 territoria) Ook Grote Gele Kwikstaarten laten vaak een afname zien na strenge winters. Vermoedelijk overwintert het grootste deel van onze kwikken niet ver van de broedplaats. Al blijven ze in het Winterswijkse in de winter opvallend schaars. Net als bij de IJsvogel viel het aantal in 2011 best gunstig uit. De 48 territoria waren er in ieder geval weer duidelijk meer dan de 37 uit 2010, al blijft het nog fiks achter bij het maximum van 65 in 2009! Het zwaartepunt ligt als vanouds langs de natuurlijke beeklopen in het oostelijke deel van de Zuidoost- Achterhoek. Het nu al weer enkele decennia oude fenomeen van broedgevallen langs gekanaliseerde lopen (vooral in de dorpskern van Aalten) en op erven in het bosrijke gebied, liet zich ook in 2011 weer gelden. In dergelijke biotopen zal af en toe wel een paartje worden gemist? Het broedgeval bij een weidepoel betreft een paartje dat een nest had gebouwd onder een houten bruggetje bij een plas. Ook de Steengroeve in Ratum was weer bezet. Paapje (1 territorium?) Er is een claim van een territorium van het Paapje in de randzone van het Korenburgerveen. Nadere informatie moet nog ingewonnen worden

32 Roodborsttapuit ( 38 territoria) Helaas hebben we geen volledige beeld van de verspreiding van de Roodborsttapuit in ons werkgebied. Er zijn 38 territoria vastgesteld, maar het lijkt erop dat in en rondom het Korenburgerveen her en der wat paartjes over het hoofd gezien zijn. Gelet op de vastgestelde territoria en ervaring uit voorgaande jaren lijkt een aantal schatting van ca territoria reëel. Er zijn territoria vastgesteld in de volgende gebieden; westelijke randzone Korenburgerveen (14 territoria), Korenburgerveen (>4),overige randzone Korenburgerveen (> 5), Kleine Goor (2), Wooldse Veen (2), Woold (3), spoordijk Vragenderveld (1) en proefvlak Kotten (3). Nu de soort langzaam vanuit de venen en de extensief begraasde natuurgebieden het agrarische cultuurlandschap in trekt, kunnen Roodborsttapuiten bijna overal opduiken. Een smal strookje ruigte langs een watergang is soms voldoende. Het is interessant om deze ontwikkeling nauwgezet in de gaten te houden. We vragen jullie dan ook om waarnemingen in de toekomst goed te documenteren

33 Kramsvogel (2 territoria) De dichtheid van Kramsvogels in het werkgebied van de vogelwerkgroep is dusdanig laag, dat het vaststellen van territoria vaak aankomt op toevaltreffers. Echter, de grootschalige broedvogelkarteringen hebben in de afgelopen jaren met enige regelmaat solitaire territoria aan het licht gebracht. Zo ook in het afgelopen jaar. Er werd in proefvlak Kotten één territorium vastgesteld. Het tweede territorium werd door R. Schröder vastgesteld aan de Harkelsweg in het Woold. Hier werd een paartje waargenomen op 20 en 21 juni Een mogelijk alarmerend paartje dat op 6 mei 2011 werd waargenomen door J. Stronks in Huppel bleek onvoldoende om er een territorium van te maken. Grauwe Klauw ier (5 territoria) De laatste jaren lijkt het de Grauwe Klauwier weer voor de wind te gaan al werden er in 2010 dubbel zoveel Grauwe Klauwieren vastgesteld als in De soort is nagenoeg uit het kleinschalige agrarische cultuurlandschap verdwenen. Daarvoor in de plaats heeft de soort de hoogvenen (Wooldse Veen en Korenburgerveen) ontdekt, evenals de randzone van het Korenburgerveen. Deze randzone wordt extensief begraasd door Galloway runderen wat blijkbaar van belang is voor de soort. Naast de randzone van het Korenburgerveen werden in de afgelopen jaren ook Grauwe Klauwieren vastgesteld in soortgelijke terreinen in het Kleine Goor en het Zwarte Veen. Naast drie territoria in het Korenburgerveen en één iets ten noorden van het Wooldse Veen, werd een territorium vastgesteld langs de Borkense Baan. Exacte gegevens omtrent broeden ontbreken, maar in twee territoria in de randzone van het Korenburgerveen zijn voedselvluchten van volwassen beesten naar het nest/jongen waargenomen Roek (10 bezette nesten) De verspreiding van de Roek als broedvogel in de Zuidoost-Achterhoek heeft zich altijd beperkt tot het meest zuidelijke deel van het werkgebied, op de overgang van het kampenlandschap naar de rivierkleigronden van Dinxperlo, Bredenbroek en Silvolde. In 2010 werd een nieuwe kolonie ontdekt, iets ten noorden van de dorpskern van Dinxperlo (32 bezette nesten). Dit leek een eerste serieuze poging om vaste voet aan de grond te krijgen in het werkgebied want in de jaren daarvoor ging het steeds om kleine kolonies die vaak na één of enkele jaren weer verlaten waren. Toch lijkt dit scenario ook op deze kolonie van toepassing, want in 2011 werden nog slechts 10 bezette nesten geteld in de kolonie bij Dinxperlo. Op steenworp afstand groeide een andere kolonie echter wel fors, deze bevindt zich echter net buiten het werkgebied

34 Europese Kanarie (5 territoria) Het kost anno 2011 weer moeite om een zingende kanarie Europese Kanaries te horen. Na het topjaar 1992 waarin 22 territoria werden vastgesteld, zijn de aantallen langzaam maar gestaag afgenomen tot 5 in Vier daarvan werden in de dorpskern van Winterswijk vastgesteld en één in de kern van Bredevoort. Daarmee is het voorkomen vergelijkbaar met de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw (1-5 territoria). Er werden geen Europese Kanaries gemeld uit Dinxperlo. Opgemerkt moet worden dat daar waarschijnlijk ook weinig naar deze soort gezocht is omdat er slechts enkele vogelaars wonen. Tenslotte Tijdens het opstellen van dit overzicht bleek opnieuw hoe belangrijk het is om de onderliggende waarnemingen (dat zijn de waarnemingen die verricht zijn en waarop uiteindelijk de vastgestelde territoria zijn gebaseerd) goed te documenteren. Voor enkele soorten ontbrak alle nadere informatie. Alleen een getal in de BSP-lijst gaf aan dat iemand een territorium had vastgesteld. Zoals ook verwoord in het activiteitenoverzicht 2012, vragen we alle waarnemers nogmaals om voor alle waarnemingen van zeldzame- en schaarse broedvogels in te voeren in het losse waarnemingenarchief waarneming.nl. Naast het feit dat deze gegevens duurzaam en veilig gearchiveerd worden, stelt het ons ook beter in staat om een jaaroverzicht te publiceren. Wij willen alle mensen die een bijdrage hebben geleverd aan dit overzicht bedanken voor de inzet en wij hopen dat het voorliggende overzicht een extra stimulans is om in het komende jaar dit opnieuw te gaan doen. Literatuur: Kwak, R BSP-watervogels resultaten t/m broedseizoen De Leunink 32(1):

35 De Middelste Bonte Specht in de Oost-Achterhoek Een overzicht van Auteur: Jan Rademaker Inleiding In dit artikel wordt de populatieontwikkeling en de verspreiding van de Middelste Bonte Specht (Dendrocopos medius) * weergegeven van 2005 tot heden. Tevens worden enkele ecologische en broedbiologische aspecten behandeld. In het bijzonder wordt er een overzicht gegeven van het jaar De Mibo is tot deze eeuw in ons werkgebied een soort geweest met een sporadisch en onregelmatig voorkomen. Tussen 1963 en 1969 was er een kleine broedpopulatie aanwezig in Het Woold (de Bruijn, 2011, Limosa 38: 53, 1965 en Limosa 42: 62, 1969). Daarna is er een waarschijnlijk broedgeval geweest in het BMP proefvlak de Bekendelle in Waarnemingen van man en vrouw, courtship feeding en bezoek van het paar aan een vermoedelijke nestholte. Voor de data: zie tabel 1. Tabel 1. Overzicht van de waarnemingen van 1985 in de Bekendelle. Data Waarneming gezien roepend roep + zang Paar met courtship feeding gezien Geen Paar (code 6) Geen gezien In Nederland heeft de soort tot 1973 een kleine populatie gehad in Twente (o.a. Van den Berg en Bosman, 1999 en SOVON, 2002). Begin negentiger jaren tekende zich een kleine opleving af in Limburg wat in 1995 resulteerde in het eerste zekere broedgeval in die provincie bij De Hamert. Inmiddels is de terugkeer van de soort in ons land al weer in enkele artikelen beschreven, waarbij twee duidelijke bolwerken zijn geïdentificeerd: Zuid-Limburg en Twente. De ingezette opmars in Limburg zette goed door en resulteerde vanaf 1997 in een fluctuerende stand van zes à 15 territoria. In 2006 volgde een grote sprong voorwaarts met niet minder dan 72 territoria en nog eens 16 losse waarnemingen op andere locaties. Ook in Twente bleek de soort geruisloos te zijn teruggekeerd. Na een losse melding in 1999 op Singraven volgden 3 broedgevallen in Een intensieve speurtocht in dit deel van Overijssel in 2005 resulteerde in 14 territoria/broedgevallen. In de daaropvolgende jaren steeg het aantal territoria hier tot ruim 120 in 2011! Ook in Noord-Brabant sloop de soort de bossen binnen. Na enkele losse waarnemingen in de negentiger jaren, volgde in 2005 een eerste broedgeval in De Geelders bij Boxtel (van Dongen et al. 2009, Hulsebos 2011, Lanjouw en Waardenburg 2011). * Vanaf hier afgekort: Mibo

36 Lange tijd moest je als vogelaar naar de bossen rondom Bad Bentheim om de Mibo te leren kennen. Meerdere excursies naar het Bentheimer Wald en het Samerrott zorgden voor spannende ontmoetingen met deze intrigerende vogel. Vanaf 1957 broedt de Mibo jaarlijks in deze bossen met een kleine, maar stabiele populatie van 1 tot 10 paar per bosgebied ( Knolle et al.2005). Vermoedelijk is de soort onderteld. Hemelsbreed is dit nog geen 7 kilometer van de grens met Twente. Mogelijk is de uitbreiding van het verspreidingsgebied naar Twente vanuit het Bentheimer Wald begonnen. In de periode werden enkele waarnemingen gedaan in de bossen rond Velen, rond Wüllen en in de Bröcke ten zuiden van Ahaus (hemelsbreed 11,5 km van de grens.) (Biologisch Station Zwillbrock e.v. 1992, pers.observaties J. Rademaker). Populatieontwikkeling Vanaf 2005 is de Mibo ook weer in de Oost-Achterhoek waargenomen. Er zijn in 2005 drie waarnemingen uit februari van de Bekendelle en het Tenkinkbos. Twee intensieve speurrondes, naast een aantal controle bezoeken, leverden geen territoria op (totaal 11 bezoeken aan 15 gebieden). In 2006 zijn op vier locaties territoria vastgesteld en op drie locaties zijn eenmalige waarnemingen gedaan tussen de datumgrenzen (code 2). In 2007 werden er minimaal 7 territoria vastgesteld. Vanaf 2008 zijn jaarlijks broedgevallen geconstateerd. In tabel 2 en figuur 1 worden de ontwikkelingen vanaf 2005 weergegeven. Tabel 2. Ontwikkeling van de populatie vanaf Jaar Aantal territoria Aantal locaties met code 2 Aantal paren en uitgevlogen jongen dat is waargenomen paar / 12 juv. uit paar / 9 juv. uit paar / 31 juv. uit paar / 38 juv. uit Figuur 1. De ontwikkeling van de populatie van 1960 tot

37 In 2011 zijn op 4 locaties eenmalige waarnemingen gedaan binnen de datumgrenzen. Deze zouden eventueel mee kunnen tellen volgens de nieuwe SOVON criteria. Enige voorzichtigheid is hierbij geboden. Om van een territorium te kunnen spreken zijn meerdere territoriumindicerende waarnemingen nodig! (verg. De Bruijn, 2011 en Kosiński et al., 2004). Er zijn 37 territoria vastgesteld op basis van meerdere waarnemingen. Daarvan zijn er 11 zekere broedgevallen en 26 territoria. Bij de 11 zekere broedparen zijn 38 uitgevlogen jongen vastgesteld (gemiddeld 3.45 uitgevlogen jongen per paar). Nesten werden gevonden in rechte stammen, onder de oksel van een dikke tak, aan de onderkant van een dikke tak, in schuin vooroverhellende stam en onder een houtzwam (Tonderzwam spec.). Vaak zijn de nestbomen al enigszins aangetast door onder andere zwammen, kevers en/of droogte. In 2011 werd er vroeg gebroed. Op werden de eerste jongen in een nest gehoord en de eerste uitgevlogen jongen werden op waargenomen. In 2009 en 2010 werden de eerste jongen begin juni waargenomen (verg. Glutz von Blotzheim, U.N. & K.M.Bauer 1980, De Bruijn 2011). Middelste Bonte Specht, Tenkinkbos 28 januari Foto: Jan Stronks

38 Verspreiding De Mibo heeft een voorkeur voor oudere structuurrijke bossen, vooral middeloude en oude loofbossen. In geschikte bossen is veel dood hout, mos- en klimopgroei en zijn boomsoorten met een ruwe schors aanwezig. Over het algemeen vinden we ze daarom in oude, structuurrijke loofbossen met een groot aandeel aan Zomereik. Overige belangrijke boomsoorten zijn: Wintereik, Haagbeuk, Zoete Kers, Es. Monotone Beukenbossen zijn meestal niet geschikt, omdat het hout te hard en de stammen te glad zijn. Structuurrijke gemengde bossen komen ook in aanmerking, als daar maar een flinke hoeveelheid (verspreid staande) oude Zomereiken in staan. Ook lijkt het erop dat de bossen niet al te dicht of te donker dienen te zijn (van Dongen et al. 2009). De Mibo foerageert op insecten, larven van nachtvlinders, wespen, kevers, verder spinnen en vruchten op stammen met ruwe schors, op takken of hoog in de kronen. Tevens wordt in het vroege voorjaar sap gedronken uit o.a. berk en kers. Het was dan ook te verwachten dat de soort zich het eerst in onze top bossen als het Tenkinkbos, het Aarnink, het Rot en de Bekendelle zou vestigen. Op basis van de bossenkaart van het werkgebied kun je voorspellen waar je de Mibo moet zoeken (Sierdsema in van Dongen et al en Müller et al. 2008). De verspreiding van de mibo in de Oost-Achterhoek is weergegeven in tabel 3 en figuur 2. Tabel 3. Overzicht van de bossen en het aantal territoria over de periode (NB: Alleen code 4 waarnemingen en hoger). Bos Bonnink 1 Döttekrö Elzen Damkot 1 Klooster 1 Driemark 1 1 Bekendelle Buskersbos Stemerdink 1 1 Beerninkhoek e.o. 2 3 Hesselink 1 1 Tenkinkbos Weust 1 Beestman 1 Kreil Boddewies 1 Gosselink 1 Meerdink Roerdink 1 Wooldse veen 1 2 t Rot Aarnink Kotten

39 Figuur 2. Verspreidingskaart mibo in het werkgebied van de Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek in Legenda: Kleur N Verklaring Geel 4 Mogelijke territoria (code 2) Groen 26 Zekere territoria (code 4) Blauw 11 Zekere broedparen (code 5 t/m 16) Methode Om de activiteit van de Mibo te controleren werd in 2011 de eerste ronde gelopen in januari (week 4). In vier gebieden werden 10 territoria bezocht, waarin alle mannen riepen. Vanaf week 7 t/m week 22 werden wekelijks veldbezoeken gebracht. In week 7, 8 en 9 werden territoria opgespoord met behulp van audio stimulatie. Hiervoor werd alleen de roeprij gig-gegegegegegeg gebruikt en niet meer zoals in de andere jaren de baltsroep oa weh-weh-weh-weh. Het is raadzaam om voorzichtig om te gaan met het inzetten van geluidsnabootsing. Het gebruik van de baltsroep is minder effectief en stress verhogend. Als een mannetje op natuurlijke wijze zijn baltsroep laat horen, zit deze vaak al in de buurt van de nestboom of beoogde nestboom. Soms is in een dergelijke boom al het begin van een nestholte gemaakt. Dit vergemakkelijkt het zoeken naar nesten en zekere territoria, omdat losse waarnemingen niet altijd tot het juiste aantal territoria lijdt

40 Soms kun je bij een veldbezoek 5 actieve mannen aantreffen, die dicht bij elkaar roepen en op elkaar reageren. Vaak zijn dit buurtende mannen. Ongepaarde mannen kunnen grote afstanden afleggen en vliegen dwars door vaste territoria van paren. Vaste territoria kunnen groot zijn, tot 1 km hok. Maar in bossen als t Rot, Aarnink en Bekendelle kun je 4 tot 5 paar per km hok aantreffen. Hier overlappen territoria elkaar dikwijls en is intensief, frequent observeren noodzakelijk. De fusie afstand van 500 meter, zoals aangegeven in de criteria van Sovon is hier niet meer toe te passen. In de onderzoeksperiode zijn 21 veldbezoeken gebracht aan 24 gebieden en aan 43 locaties. Per excursie zijn 4 tot 21 locaties bezocht, met en gemiddelde van 11,3 locaties per bezoek. De tijdsbesteding liep uiteen van 1,5 uur tot 8 uur, met een gemiddelde van 6,2 uur In totaal is ruim 240 uur besteed. Het zoeken van nesten kost veel tijd en is erg intensief. Soms vind je binnen 1 uur een nest, soms vind je na 4 uur zoeken nog niets. Met name in de frequent en door de jaren heen vaak bezochte gebieden, gaat het makkelijker doordat je een betere terreinkennis hebt en daardoor gerichter kunt zoeken. Voor het vinden van een nest is het gebruik van audio-stimulatie sterk af te raden. De waarnemingen van alle waarnemers, geplaatst via Google maps zijn verwerkt. Evenals de aanvullende waarnemingen via Waarneming.nl. Deze waarnemingen hebben voor bevestiging gezorgd van de waarnemingen die door schrijver dezes zijn verricht. In tabel 4 en figuur 3 zijn alleen de waarnemingen verwerkt, die verricht zijn door de auteur. Tabel 4. Activiteit van roepende in de periode t/m Weergegeven per week (officiële weeknummers). week N terr. N roep activiteit N terr. = aantal gecontroleerde territoria N roep = aantal roepende Activiteit: % roepende