Natuur en biodiversiteit in Nederland

Transcriptie

1 Natuur en biodiversiteit in Nederland Wat is de betekenis van natuur? Ontwikkeld door Alterra en Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Joop Spijker Wat hebben we aan natuur? Waarom willen we natuur?? Wat is de betekenis van natuur? Producerende diensten Biomassa, Hout, Landbouwkundige producten,... Regulerende diensten Waterhuishouding, Temperatuurregulatie, Beschutting, Geluidsreductie, Milieu, Plaagbestrijding omliggend landbouw, Bestuiving landbouw (bijen) Sociale diensten Welbevinden, Gezondheid, Ruimte om te recreëren, Kijkgroen (uitzicht),... Economische functie Waarde van huizen, vestigingsfactor voor bedrijven (en burgers) Genetische bronnen Voor de natuur zelf Wat is biodiversiteit? Definitie biodiversiteit? Verscheidenheid van het leven in al zijn vormen, combinaties en organisatieniveaus (bijvoorbeeld op genetisch vlak, op vlak van soorten en op vlak van ecosystemen). Biodiversiteitsverdrag (Rio 1992): "De variabiliteit onder levende organismen van allerlei herkomst, met inbegrip van, onder andere, terrestrische, mariene en andere aquatische ecosystemenen de ecologische complexen waarvan zij deel uitmaken. Dit omvat mede de diversiteit binnen soorten, tussen soorten en van ecosystemen." 1

2 Hoe meet je biodiversiteit? Arboretum Wageningen Zoveel mogelijk verschillende soorten Inheemse, uitheemse, cultivars? Wettelijk beschermde soorten/ zelf gekozen doelsoorten? Zijn er ook ongewenste soorten? Hoe meet je biodiversiteit? Uitgedrukt in aantallen, kilogrammen, compleetheid levensgemeenschappen? Op welke schaal kijk je? Europees, nationaal, regionaal, lokaal, levensgemeenschap Ruimte voor natuurlijke processen? Mens schept randvoorwaarden; Oeverlanden Amstelveense Poel Geschiedenis biodiversiteit Geschiedenis van natuur in Nederland 200 miljoen jaar geleden (einde Perm, begin Jura) (ca ) 2

3 Temperatuurverloop Pleistoceen (2M jaar) Natuur in NL (ontwikkeling I) Van periglaciaal toendralandschap Naar boslandschap Toen kwam de mens (vanaf enkele millennia v. Chr.) Ontbossing (in 1850 < 1% bos) Bosaanplant (nu > 10% bos; veel bos uitheems materiaal) Menselijke klimaatverandering We leven nu in het Antropoceen Landschappen in Nederland Natuurlijke landschappen Delen van de Waddenzee Halfnatuurlijke landschappen De landbouwgebieden anno 1850 (huidige natuurgebieden bevatten nog veel relicten) Cultuurlandschap Stadslandschappen 3

4 Natuur in NL (ontwikkeling II) Blauwgrasland (Stelkampsveld, Achterhoek) Landbouw en natuur Tot eind 19 e eeuw positieve relatie tussen biodiversiteit en landbouw (weidevogels, botanische graslanden, akker(on)kruiden) Tegenwoordig een zeer lastige combinatie Vroeger en ha blauwgrasland, nu ca. 30 ha Meeste weidevogels, akkeronkruiden hebben het zeer moeilijk Natuur in NL (ontwikkeling III) Stad en natuur Vroeger geen aandacht voor natuur/groen in stad In 18 e eeuw eerste stadsparken (oudste stadspark NL De Plantage Schiedam) Parkontwikkeling (Franse Engelse landschapsstijl) Vanaf jaren 20 in NL eerste heemparken (gebruik inheemse flora) Vanaf eind jaren 70: aandacht voor natuur in stad Ecologisch beheer Ecologische verbindingszones Natuurtuinen De Plantage, Schiedam Top kaart Arnhem Velp (ca. 1900) 4

5 Waarom staat natuur (in NL) onder druk? Waarom staat natuur in NL onder druk?? - Verzuring - Vermesting - Lokaal, maar ook landelijk depositie van stikstof van kg ha -1 jaar -1 - Verdroging (van grond- naar regenwatergevoed) - Verrommeling/vervuiling (plastic soep/ medicijnen via toilet) - Versnippering - Verstedelijking - Verkeer (hoeveel biodiversiteit zit er op de autogril?) - Intensivering landbouw - Bezuinigingen op natuur, gemeenten, Rijkswaterstaat Grote antropogene invloed op biodiversiteit Waarom heeft natuur kansen in deze tijd? Uitsterven van specifieke soorten op eilanden en in meren (dodo, bijzondere vissen, biodiversiteit Australië door hond en konijn) Verspreiding door (onbewust) meenemen (zaden met treinen, vrachtauto s) Verspreiding door bewust meenemen (Nijlgans, Grote waternavel, Brulkikker) Verspreiding door nieuwe verbindingen (Main- Donaukanaal) Sommige soorten verdringen inheemse soorten (veel voorbeelden: Amerikaanse versus inlandse rivierkreeft) Minder/veel minder onder druk: Jacht/ stropen Verzamelen eieren, paddenstoelen, planten Afschieten roofdieren/-vogels Watervervuiling Luchtvervuiling Gebruik chemische bestrijdingsmiddelen (de ergste DDT, etc. zijn afgeschaft, maar vaak nog wel aanwezig in milieu; er is veel discussie over enkele nieuwe, zoals de Neonicotinoïden) Waar liggen in deze tijd juist kansen Waar liggen specifiek kansen voor natuur in het stedelijk groen? Wettelijke bescherming van soorten en habitats Aandacht voor natuurgebieden, ecologische verbindingszones (Europees, nationaal, regionaal en lokaal) Aandacht voor reïntroductie van soorten of scheppen van randvoorwaarden (otter, hamster, zeearend, wolf) [niet altijd succesvol (korhoen)] Breder draagvlak voor natuur (zeker in stad) Aandacht voor positieve waarden van natuur en groen (ecosysteemdiensten) 5

6 Waar liggen specifiek kansen voor natuur in het stedelijk groen? Specifieke stedelijke soorten Bewonersparticipatie, natuureducatie, onderwijs? (betrekken van bewoners bij natuur/wijk) Spelen in groen; bewegen in groen Combineren van functies Kwaliteit leefomgeving, stadsklimaat Leefomgeving voor bijen, vlinders,.. Wateropvang Geluidsreductie Waterkwaliteit (helofytenfilter) Productie biomassa Zonering Ecologisch verbinden: Natuur kun je met veel functies combineren Waar ligt accent op natuur en waar accent op andere functies Hoe kun je grotere eenheden natuur in stad krijgen? (groene scheggen) Aandacht om deze gebieden onderling te verbinden Ecologisch beheer van stedelijk groen (I) Ecologisch beheer van openbaar groen (II) Benutten van natuurlijke gradiënten Bodem Hoogteverschillen Waterdiepte Benutten van kwel en gradiënten Tegengaan van ophoping van nutriënten Maaien en afvoeren Hondenpoep Vermijden gebruik bestrijdingsmiddelen Zwerfvuil, zout, Natuur kan zich ontwikkelen als beheer in bepaalde mate constant is Beheer faseren (bijv. niet al het riet tegelijk maaien, maar om en om) Beheer differentiëren (dat wil zeggen bepaalde plekken structureel anders beheren Aandacht voor zomen (geleidelijke overgangen) Zaaien, planten of gebruik van natuurlijke zaadverspreiding 6

7 Natuur en biodiversiteit in Nederland Liever kruiden dan grassen Natuurvriendelijke oevers Dank voor uw aandacht! Ir. Joop H. Spijker Tel: