Hoofdstuk 7. Klinische Psychologie

Transcriptie

1 Hoofdstuk 7 Klinische Psychologie

2 Programmagroep Klinische Psychologie Secretariaat: Herman Vinckers Sandra Diets Christina Nikijuluw Mentoraat/studiecoördinator: Mw. drs. Kitty Rolf Spreekuren: di-wo-do en uur Afspraken verlopen via het secretariaat (telefonisch of per ). Onderwijscoördinator: Mw. dr. Corine Dijk Stagecoördinator: Mw. drs. Emily Brugman Inloopspreekuur di uur en volgens afspraak via secretariaat. Stagesecretaris: Sandra Diets Werkstukcoördinator: Mw. dr. Saskia van der Oord Volgens afspraak. Thesecoördinator: Dhr. dr. Thomas Ehring Volgens afspraak. Websites: (onderzoek) (onderwijs) Voorzitter van de programmagroep: Mw. prof. dr. Merel Kindt 1. Medewerkers van de programmagroep Naam Kamer Telefoon Dhr. prof. dr. N.K. Aaronson Mw. drs. M.L.M.T. Abels Reguera B Mw. V.A. van Ast, M.Sc Dhr. dr. T.R.J. Beckers Mw. dr. G.M. de Boo Mw. M.G.N Bos, M.Sc Mw. drs. E. Brugman Dhr. dr. H.J. Conradi Mw. drs. D. van Dam Mw. S. Diets Mw. dr. K.F.L. Dijk Dhr. drs. S. Dovis Mw. drs. M. Effting

3 Dhr. dr. T.W.A. Ehring Dhr. prof. dr. P.M.G. Emmelkamp Dhr. dr. A.A.P. van Emmerik Mw. F. Gazendam, M.Sc Dhr. drs. S. Ghane Dhr. dr. W.J. Gomperts Mw. drs. K. Hohnen Dhr. dr. J.H. Kamphuis Mw. prof. dr. M. Kindt Mw. dr. A.M.M. Kolk Mw. drs. F.L. Kraanen Dhr. prof. dr. A. Lange Mw. dr. J.M. Liber Mw. dr. S. van Linden Mw. drs. E.A. Lith Mw. drs. K. Meyerbröker Dhr. dr. N. Morina Mw. C.F.E. Nikijuluw Dhr. dr. A. Noordhof Mw. drs. H.H. Oberink Mw. dr. S. van der Oord Dhr. prof. dr. P.J.M. Prins Mw. drs. S. Raabe Dhr. dr. S. Rietveld Mw. drs. C.R. Rolf Mw. drs. E. de Ruiter Mw. dr. H.A. Scholing Mw. D. Sevenster, M.Sc Mw. drs. W. Smid Mw. drs. A.C. Soeter Dhr. dr. M. Spiering Mw. dr. A.H. van Stegeren Dhr. drs. J.N.P. van Veen Dhr. prof. dr. R. Verheul Dhr. dr. B. Vervliet Mw. drs. L. Vervoort Dhr. H.H. Vinckers Dhr. prof. dr. S. Visser Mw. dr. S.M. van Well Mw. dr. F.J. van Zuuren

4 Studentenfractie De studentenfractie houdt zich bezig met de kwaliteit van het onderwijs en de evaluatie ervan. Verder houdt zij zich bezig met klachten en problemen uva.nl; er hangt een klachten-/ideeënbus naast kamer 815). Heeft men interesse om deel uit te maken van de studentenfractie, neem dan contact op met Kitty Rolf, uva.nl. Medewerkers en hun interessegebieden Aaronson, prof. dr. Neil Abels Reguera, drs. Leire Ast, M.Sc. Vanessa van Beckers, dr. Tom Boo, dr. Gerly de Bos, drs. Marieke Brugman, drs. Emily Conradi, dr. Henk Jan Dam, drs. Debora van Dijk, dr. Corine Dovis, drs. Sebastiaan Effting, drs. Marieke Ehring, dr. Thomas Bijzonder hoogleraar in kwaliteit van leven (KvL) bij chronische ziekten, parttime. Gebieden van onderzoeksinteresse: het toepassen van KvL maten in klinisch wetenschappelijk onderzoek en in de klinische praktijk binnen de oncologie; psychosociale aspecten van klinische kanker genetica en psychosociale interventiestudies bij kankerpatiënten. Docent relatie- en gezinstherapie. Tevens werkzaam als zelfstandig gevestigd psycholoog binnen een groepspraktijk. Lid VGCT. Aandachtsgebieden zijn angststoornissen (in het bijzonder posttraumatische stress), burn-out, stemmingsstoornissen en relatietherapie. Daarnaast in dienst van Interapy B.V. als behandelaar van PTSS, burn-out en depressie. Promovenda. Verricht experimenteel onderzoek naar de invloeden van stress op het angstgeheugen. Universitair docent. Onderzoek en onderwijs op het gebied van de experimentele psychopathologie, interessegebieden o.a. cognitieve leerpsychologie, angst en verslaving. Universitair docent bij Klinische Psychologie, specialisatie klinische kinderen jeugdpsychologie. Naast docent ook onderzoeker op de gebieden van interventies en de ontwikkeling van de persoonlijkheid bij kinderen en jeugdigen. Als psychotherapeut betrokken bij het Ambulatorium. Promovenda. Verricht experimenteel onderzoek naar de plasticiteit van angstgeheugen. Stagecoördinator en docent collectieve stagebijeenkomsten, parttime verbonden aan de programmagroep. Daarnaast freelance trainer van trainingen voor kinderen met emotionele en gedragsproblemen. Universitair docent. Onderwijs op het gebied van de psychotherapie. Doet onderzoek naar depressie en de behandeling ervan, assessment van hechting, en de rol van hechting in depressie en therapie. Promovenda. Verricht onderzoek naar PTSS en problematisch middelengebruik (behandeling, screening en functionele relatie). Universitair docent. De rol van interpretatie- en beoordelingsbiases voor de communicatieve waarde van emoties bij angst en depressie. Geïnteresseerd in wat er mis gaat bij het begrijpen van andermans emotie, als bij het zelf uitzenden van een emotie. Promovendus. Verricht onderzoek naar het executief functioneren van kinderen met ADHD: de invloed van training en bekrachtiging. Promovenda. Verricht experimenteel onderzoek naar werkingsmechanismen van gedragsverandering bij emotionele stoornissen en naar welke factoren bijdragen aan effectieve extinctie. Universitair docent. Verricht onderzoek naar de etiologie en behandeling van posttraumatische stress-stoornis en de rol van piekeren en emotieregulatie vanuit een transdiagnostisch perspectief. Overige interessegebieden: werkingsmechanismen binnen de behandeling van angststoornissen, informatieverwerkingsprocessen bij emotionele stoornissen. 144

5 Emmelkamp, prof dr. Paul Emmerik, dr. Arnold van Gazendam, M.Sc. Femke Ghane, drs. Sam Gomperts, dr. Wouter Kamphuis, prof. dr. Jan Henk Kindt, prof. dr. Merel Kolk, dr. Annemarie Kraanen, drs. Fleur Lange, prof dr. Alfred Liber, dr. Juliette Linden, dr. Sabine van Lith, drs. Eva Meyerbröker, drs. Katharina Morina, dr. Nexhmedin Oberink, drs. Riëtta Akademiehoogleraar KNAW en hoogleraar klinische psychologie. Verricht onderzoek naar etiologie en behandeling van angststoornissen en depressie. Overige interessegebieden: verslaving, persoonlijkheidsstoornissen, stalking, forensische psychologie en arbeidsgerelateerde problematiek. Universitair docent. Coördinator Academisch Ambulatorium. Verricht onderzoek naar de behandeling van angststoornissen en posttraumatische stress-stoornis in het bijzonder. Promovenda. Verricht experimenteel onderzoek naar transdiagnostische processen en ontwikkeling en instandhouding van angst. Promovendus. Verricht onderzoek naar verklaringen van psychische klachten bij allochtone patiënten en de rol daarvan bij de behandeling. Overige interessegebieden zijn cultuur, gezondheid en trauma. Universitair docent, parttime. Geeft onderwijs in psychopathologie en in psychoanalyse. Als klinisch psycholoog-psychoanalyticus verbonden aan het Nederlands Psychoanalytisch Instituut. Interessegebieden: effectonderzoek naar psychoanalyse, transculturele psychoanalyse, sociaal-historische aspecten van psychische problemen. Hoogleraar. Onderzoeksgebied: Persoonlijkheid en Psychodiagnostiek. Voorzitter van de programmagroep en hoogleraar in de experimentele klinische psychologie. Verricht onderzoek naar emotioneel geheugen en plasticiteit van emotioneel geheugen, verwerking van traumatische ervaringen, behandeling van posttraumatische stress-stoornis, werkingsmechanismen van gedragsverandering en informatieverwerkingsprocessen bij emotionele stoornissen. Universitair hoofddocent. Onderzoek en onderwijs op het terrein van de medische psychologie en cultuur & gezondheid. Specifieke onderwerpen zijn somatisatie en medisch onverklaarde lichamelijke klachten, individuele verschillen (cultuur en gender) bij onverklaarde klachten, stressrespons en ziekteverklaring. Promovenda. Doet onderzoek naar de behandeling van daders van partnergeweld die tevens verslaafd zijn aan of misbruik maken van alcohol, cocaïne en/of cannabis. Bijzonder hoogleraar in relatie- en gezinstherapie, parttime. Gebieden van onderzoeksinteresse: directieve gezins- en relatietherapie, mechanismen en behandeling van posttraumatische stress, depressie, eetstoornissen. Implementatie van geprotocolleerde behandelingen via het Internet. Postdoctoraal onderzoeker. Verricht onderzoek naar preventieve interventie van kinderen met gedragsproblemen. Docent. Cursussen: Persoonlijkheidsstoornissen en Somatoforme stoornissen. Interessegebieden: Crossmodale perceptie. Docent. Houdt zich bezig met onderwijsontwikkeling. Begeleidt de werkgroepen klinische psychologie en geeft onderwijs in gesprekstechnieken. Promovenda. Verricht onderzoek naar werkingsmechanismen van Virtual Reality Exposure Therapie ter behandeling van angststoornissen. Universitair docent. Verricht onderzoek naar etiologie en behandeling van angststoornissen, depressie en rouw. Universitair docent, parttime. Geeft onderwijs in gespreksvaardigheden, diagnostiek en persoonlijkheidsstoornissen. Werkt als diagnosticus en behandelaar in het ambulatorium. Tevens verbonden aan de huisartsenopleiding van het AMC. 145

6 Oord, dr. Saskia van der Prins, prof. dr. Pier Raabe, drs. Sandra Rietveld, dr. Simon Ruiter, drs. Eva de Scholing, dr. Agnes Smid, drs. Wineke Soeter, drs. Marieke Spiering, dr. Mark Stegeren, dr. Anda van Verheul, prof. dr. Roel Vervliet, dr. Bram Vervoort, drs. Leentje Visser, prof. dr. Sako Well, dr. Sonja van Universitair docent en gedragstherapeut. Onderzoek en onderwijs op het gebied van de kinder- en jeugdpsychopathologie, interessegebieden ADHD en PTSS bij kinderen /adolescenten en behandeleffectiviteit. Daarnaast verricht zij klinisch werk. Hoogleraar klinische kinder- en jeugdpsychologie. Verricht onderzoek op het gebied van ADHD en agressie bij kinderen, angst bij kinderen en adolescenten, en gedragstherapeutische interventiemethoden. Overige interessegebieden: ontwikkelingspsychopathologie, nature-nurturekwesties. Docent en promovenda. Geeft onderwijs in gespreksvaardigheden en psychodiagnostiek. Verricht onderzoek naar de behandeling van complexe PTSS en de rol die emotie-regulatie hierin speelt. Universitair docent. Verricht experimenteel medisch-psychologisch onderzoek. Docent. Houdt zich bezig met onderwijsontwikkeling. Begeleidt de werkgroepen klinische psychologie en geeft onderwijs in gesprekstechnieken. Universitair hoofddocent, parttime. Daarnaast Hoofd Behandelzaken Volwassenen van De Waag, centrum voor ambulante forensische psychiatrie. Doet onderzoek op het gebied van forensische psychologie, cognitieve gedragstherapie en evidence based behandelingen. Docent klinisch forensische psychologie, parttime. Tevens werkzaam als onderzoeker in de Van der Hoeven Kliniek te Utrecht, bezig met promotieonderzoek naar zedendelinquenten. Geeft daarnaast diverse trainingen op het gebied van risicotaxatie bij zedendelinquenten. Promovenda. Verricht experimenteel onderzoek naar de onderliggende mechanismen van de extinctie van angst. Docent. Cursussen: Analyse van Onderzoeksgegevens, Grensgebieden van de Klinische Psychologie en Seksuologie. Interessegebieden: religie en seksuologie. Universitair docent en onderzoeker. Doet experimenteel onderzoek naar de relatie tussen emotie, fysiologische arousal en geheugen. Onderzoekt de rol die neurotransmitters en stresshormonen, zoals noradrenaline en cortisol hierbij spelen. De komende jaren zal er extra aandacht zijn voor de rol van het cardiovasculaire systeem (hart- en vaatstelsel) bij de individuele respons op stress. Daarnaast doet zij onderzoek met behulp van neuroimaging (zoals fmri) waarbij de neuroanatomie en de fysiologie van hersengebieden gekoppeld worden aan emotie en geheugenfunctie. Bijzonder hoogleraar in de persoonlijkheidsstoornissen, parttime. Onderzoeksgebieden: diagnostiek, indicatiestelling en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Tevens als voorzitter Raad van Bestuur verbonden aan Psychotherapeutisch Centrum De Viersprong. Universitair docent en onderzoeker. Doet psychofysiologisch en cognitief onderzoek naar de mechanismen van ontstaan, uitdoving en terugkeer van geconditioneerde vrees. Interessegebieden: leertheorie, experimentele psychopathologie, neurobiologie van conditionering. Promovenda. Onderzoekt automatische processen (aandacht, evaluatie, inhibitie) en cognities die een rol spelen bij angststoornissen bij kinderen en jongeren, aan de hand van directe en indirecte meetinstrumenten. Bijzonder hoogleraar op de leerstoel De Beroepsopleiding tot Gezondheidszorgpsycholoog. Postdoctoraal onderzoeker. Verricht experimenteel onderzoek naar de onderliggende mechanismen van angststoornissen. 146

7 2. Inlichtingen en inschrijvingen Mentoraat/ studiecoördinatie Klinische Psychologie Voor inlichtingen over het onderwijs, het plannen van de studie en daaraan verwante zaken en voor algemene inlichtingen over postmaster (of postdoctorale) opleidingen kan men terecht bij Kitty Rolf, mentoraat/studiecoördinatie, kamer 815, op afspraak via het secretariaat. Naast de mogelijkheid om zaken aangaande het onderwijs te bespreken, staat de deur ook open voor problemen van meer persoonlijke aard. Kitty Rolf heeft dinsdag, woensdag en donderdag spreekuur van en uur. Afspraken voor het spreekuur (een kwartier per persoon) kunnen gemaakt worden via het secretariaat van Klinische Psychologie ( of per Studie in het buitenland Studenten Klinische Psychologie kunnen een deel van de studie in het buitenland doen. Dit kan het best aan het eind van de studie, in het kader van afstudeeropdracht en keuzepunten. Men kan gebruikmaken van de internationale contacten van de Afdeling Psychologie. Bij het Onderwijsinstituut Psychologie werkt een coördinator internationalisering: mw. drs. A. Weil, tel , kamer 214-A. Financierings bronnen zijn beperkt en uitzending naar het buitenland vraagt zorgvuldige voorbe reiding; daarom is vroegtijdig contact wenselijk. Studieplanning Het hele jaar door kan men een afspraak maken met Kitty Rolf (via het secretariaat) voor studieadvies, om een studieplanning te maken of de studieplanning bij te stellen. Alvorens die afspraak te maken is het belangrijk de studiegids (de verschillende onderdelen) grondig te bestuderen, opdat men een idee heeft van het aanbod van de programmagroep. De aanmelding voor de cursussen van Klinische Psychologie geschiedt via Studieweb. Voor ieder semester is er een aanmeldperiode. Aanmelden voor het 1e semester is mogelijk via Studieweb in de periode van 22 juni tot en met 14 augustus 2009 (17.00 uur). Aanmelden voor het 2e semester is mogelijk via Studieweb in de periode van 14 december 2009 tot en met 15 januari 2010 (17.00 uur). Na de aanmeldperiode zal begonnen worden met het plaatsen van de studenten in de verschillende cursussen. Zo spoedig mogelijk na de plaatsing zal een bevestiging van deelname worden toegezonden via de studentenmail. Voor cursussen die in het tweede blok van het semester beginnen, geschiedt de plaatsing twee weken voor aanvang van de cursussen. Studenten krijgen wel een bevestiging van aanmelding nadat de aanmeldperiode gesloten is. Om geplaatst te worden in een cursus dient men te voldoen aan de toelatingsvoorwaarden die voor de cursussen gelden (beschreven bij de afzonderlijke studieonderdelen). Inschrijven voor tentamens De inschrijving voor tentamens kan per vak verschillen. Let op de informatie tijdens de colleges of werkgroepen of neem contact op met de docent. 3. Het onderzoek van de programmagroep De doelstellingen van het onderzoek sluiten aan bij het vakgebied klinische psychologie en daarbinnen in het bijzonder bij de geestelijke en somatische gezondheidszorg en de gezondheidspsychologie. De onderzoeksvragen hangen samen met problemen op het gebied van psychisch disfunctioneren. Daarmee is de psychopathologie een kerngebied. Het onderzoek over psychopathologie kan ingedeeld worden naar de drieslag diagnos- 147

8 tiek, etiologie en behandeling. Diagnostiek, ooit notoir onbetrouwbaar, is in hoge mate betrouwbaar geworden. Psychometrisch onderzoek heeft gevalideerde tests opgeleverd die de aanwezigheid en ernst van specifieke disfuncties en klachten meten. Onderzoek naar etiologische mechanismen verschaft onder meer inzicht in cognitieve en neurobiologische processen die specifieke vormen van psychopathologie bevorderen en instandhouden. Belangrijke vooruitgang werd geboekt in de behandeling van emotionele stoornissen en recent ook van persoonlijkheidsstoornissen. Ernstige beelden zoals dwangstoornissen, paniekstoornissen, posttraumatische stress-stoornis en depressies, die tot voor enkele decennia niet of nauwelijks waren te behandelen, blijken goed te reageren op recent ontwikkelde gedragstherapeutische en farmacotherapeutische interventies. Onderzoek binnen de programmagroep Klinische Psychologie kan worden onderverdeeld in grofweg drie onderzoekslijnen: 1. Experimentele klinische psychologie 2. Klinische kinder- en jeugdpsychologie/ontwikkelingspsychopathologie 3. Toegepaste klinische psychologie Onderzoekslijnen Klinische Psychologie (1) Experimentele klinische psychologie Dit programma is gericht op disfunctionele psychologische en neurobiologische processen waarvan verondersteld wordt dat ze cruciaal zijn voor het ontstaan, in stand houden en/of terugdringen van psychopathologie. Er wordt onderzoek gedaan naar stoornisspecifieke processen en naar stoornisoverkoepelende processen. Emotionele stoornissen zoals angststoornissen en depressie behoren tot de meest prevalente psychiatrische stoornissen. Een vigerend theoretisch construct voor deze stoornissen is emotioneel geheugen of dysfunctionele schema s. Een van de onderzoekslijnen betreft onderzoek naar de consolidatie en reconsolidatie van emotioneel geheugen. Psychologische en neurobiologische processen worden in kaart gebracht die mogelijk van invloed zijn op het versterken dan wel verzwakken van emotioneel geheugen. Onze hypothesen worden o.a. getest in een vreesconditioneringsparadigma als een model voor het ontstaan en afleren van angst bij gezonde proefpersonen en bij patiënten met emotionele stoornissen. Een ander paradigma betreft onderzoek naar het effect van verwerkingsstijlen op het emotionele geheugen van getraumatiseerde personen en de ontwikkeling van posttraumatische stress-stoornis. Daarnaast vormt het onderzoek naar selectieve informatieverwerking (bijv. rumineren) en emotieregulatie bij PTSS, sociale fobie en depressie een belangrijk onderdeel van ons onderzoeksprogramma. Er worden tevens fmri-studies uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in de onderliggende neurobiologische functies van emotioneel geheugen. Getracht wordt om een brug te slaan tussen de fundamentele wetenschap en de klinische praktijk. Een andere experimentele onderzoekslijn betreft onderzoek naar symptoomperceptie. Met experimenteel onderzoek en veldstudies wordt de rol getest van perceptuele en cognitieve processen in het ervaren van lichamelijke klachten, zowel medisch verklaarde als medisch onverklaarde. Daarnaast wordt het effect onderzocht van de match/mismatch tussen persoonskenmerken en de betekenis van de stressor op autonome responsen en ervaren klachten in het bijzonder tussen de identificatie met cultuur of gender en de cultuur- of genderrelevantie van de stressor. Tevens wordt er onderzoek verricht naar cultuurverschillen in klachtpresentatie, ziekteverklaringen en behandeluitkomst. (2) Klinische kinder- en jeugdpsychologie/ontwikkelingspsychopathologie Het onderzoek binnen deze groep is gericht op kinderen met internaliserende stoornissen (o.a. angststoornissen, depressie, psychotrauma) en kinderen met externaliserende stoornissen (o.a. ADHD, agressie). Centraal in dit onderzoek staat het zoeken naar voorspellers van succesvolle behandelingen en het verwerven van inzicht in de mechanismen van verandering die in effectieve interventies een rol spelen. Zo is het onderzoek 148

9 bij kinderen met angststoornissen gericht op het toetsen van cognitieve theorieën van angst. Via experimentele paradigma s worden automatische en gecontroleeerde informatieverwerkingsprocessen bij angstige kinderen onderzocht. Dit onderzoek is ingebed in behandeleffectonderzoek. Nagegaan wordt in hoeverre veranderingen in cognitie aan te merken zijn als veranderingsmechanismen binnen de cognitieve gedragstherapie. Wat de externaliserende stoornissen betreft is het onderzoek gericht op de ontwikkeling en evaluatie van nieuwe theoriegestuurde interventies voor kinderen met ADHD en hun ouders. Zo wordt bijvoorbeeld het therapeutisch gebruik van computergames onderzocht als een mogelijke nieuwe interventiemethode met een gunstig effect op de primaire gedragskenmerken van ADHD. Verder wordt in longitudinaal onderzoek van ADHD aandacht besteed aan de etiologie en ontwikkeling van ADHD-symptomen bij jonge kinderen. Een derde onderzoekslijn betreft de (preventieve) behandeling van kinderen met agressieproblematiek. Met een stepped-care opzet wordt onderzocht of jonge kinderen die risico lopen op het ontwikkelen van agressie, van dit ontwikkelingstraject afgebracht kunnen worden door het aanleren van zelfcontrole. Ook in dit onderzoek zijn voorspellers en veranderingsmechanismen centrale onderzoeksthema s. (3) Toegepaste klinische psychologie: Deze onderzoekslijn heeft betrekking op de evaluatie van cognitieve gedragsinterventies voor psychiatrische stoornissen bij volwassenen. Interventiestudies worden toegepast bij (1) obsessief-compulsieve stoornissen, (2) posttraumatische stress, (3) burn-out, (4) vermijdende persoonlijkheidsstoornis, en (5) patiënten met misbruik- en verslavingsstoornissen (bv. alcohol- of cocaïneverslaving). Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar endocriene en immunologische veranderingen als gevolg van cognitieve gedragsinterventies. Een andere onderzoekslijn betreft toepassingen van technologische ontwikkelingen bij interventies, zoals het internet en de virtuele werkelijkheid voor de behandeling van patiënten met angststoornissen. In samenhang met bovengenoemde onderzoekslijnen vindt er onderzoek plaats op het gebied van de evidence-based diagnostiek van persoonlijkheid en psychopathologie. Het onderzoek richt zich op bijdragen aan innovatie van voor de klinische praktijk bruikbare, evidence-based psychodiagnostiek, en het verhelderen van individuele verschillen in kwetsbaarheid voor psychopathologie. Verbeterde indicatiestelling en het bevorderen van het therapeutisch effect van diagnostiek in het algemeen zijn daarbij expliciete doelstellingen. Ten slotte wordt er onderzoek gedaan op het gebied van de forensische psychologie. Meer in het bijzonder: (a) de evaluatie van cognitieve behandelprogramma s bij een TBS-populatie, (b) onderzoek naar risicofactoren van gewelddadig (seksueel) gedrag, onder andere bij stalkers. De studies zullen inzicht geven in de differentiële effectiviteit van risicotaxaties bij het voorspellen van agressief (gewelddadig) gedrag en kunnen belangrijke gevolgen hebben bij toekomstig beleid binnen de forensisch psychologische praktijk. 4. Het onderwijs van de programmagroep De programmagroep Klinische Psychologie verzorgt het onderwijs van de specialisatie Klinische Psychologie. De onderwijsdoelstellingen van de programmagroep behelzen: a. inzicht verschaffen in de individuele repertoires van gedragsmogelijkheden en methoden om deze te onderkennen. b. inzicht verschaffen in fenomenologie van psychopathologie en methoden om deze te onderkennen. c. inzicht verschaffen in de experimentele designs waarmee klinische fenomenen onderzocht kunnen worden. d. kennis en vaardigheden leren met betrekking tot de methoden om veranderingen aan te brengen in de diverse vormen van psychopathologie. 149

10 e. inzicht verschaffen in de vigerende theorieën over het ontstaan, instandhouden en afleren van psychiatrische stoornisssen. Om de specialisatie Klinische Psychologie af te ronden is een aantal vakken verplicht (zie paragraaf 6 & 7). Door middel van de keuzevakken kan men de studie een eigen accent geven, bijvoorbeeld omdat men zich al vroeg wil voorbereiden op een specifiek werkterrein. NB: voor studenten die geïnteresseerd zijn in klinische psychologie bij kinderen en jeugdigen zie hoofdstuk 9 (Ontwikkelingspsychologie). 5. Beroepsmogelijkheden Er is voor afgestudeerden met Klinische Psychologie als specialisatie (bachelor Klinische Psychologie én voltooide master) een breed scala aan beroepsmogelijkheden. Zij kunnen werkzaam zijn als onderzoeker, diagnosticus, hulpverlener, docent, preventie- of beleidsmedewerker, of een combinatie daarvan, in tal van instellingen. Voor de functies in de hulpverlening (diagnostiek en behandeling van patiënten) zijn postmaster behaalde registraties steeds vaker vereist (zie hoofdstuk 4 van deze gids of paragraaf 7). Voorbeelden van instellingen waar afgestudeerden terecht kunnen komen zijn: universiteiten, onderzoeksinstituten en opleidingsinstituten de algemene gezondheidszorg, d.w.z. afdelingen en poliklinieken van alge mene ziekenhuizen, verpleeghuizen en revalidatiecentra de intramurale geestelijke gezondheidszorg, b.v. psychiatrische ziekenhuizen, PAAZafdelingen van algemene ziekenhuizen, crisiscentra en afkickcentra de ambulante geestelijke gezondheidszorg, b.v. instellingen voor de geestelijke gezondheidszorg, zelfstandige psycho logen praktijken, dagcentra, Rutgers Nisso Groep, paedologische instituten en bureaus voor studentenpsychologen personeeldiensten van bedrijven en organisatie- en adviesbureaus instellingen van de ministeries van Justitie of Defensie Postmaster/ postdoctorale opleidingen De invoering van de wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG) heeft consequenties voor een deel van de beroepsmogelijkheden. De belangrijkste is dat veel functies in de officiële hulpverleningsinstellingen (instellingen voor de geestelijke gezondheidszorg, algemene en psychiatrische ziekenhuizen) slechts toegankelijk zijn voor afgestudeerden die na hun master (of doctoraal) de beroepsopleiding tot Gezondheidszorgpsycholoog (verder aangeduid met GZ-psycholoog ) hebben gevolgd. Dit is een tweejarige voltijdopleiding (of vierjarige deeltijd), waarin men vier dagen per week (of twee dagen in deeltijd) in een praktijkinstelling relevante werkervaring opdoet (aangesteld en betaald als juniorpsycholoog ) en één dag per week binnen een opleidingsinstituut cursorisch onderwijs volgt. In Nederland zijn zes van deze opleidingsinstituten, verdeeld over het hele land en alle gekoppeld aan een universiteit. De opleidingskosten, die in principe door de cursist moeten worden betaald, bedragen circa 7500,- per jaar. Het aantal opleidingsplaatsen voor de opleiding tot GZ-psycholoog bedraagt voor heel Nederland momenteel ongeveer 600 per jaar, waarop ongeveer 1800 afgestudeerden solliciteren. Bij de selectie van kandidaten wordt in eerste instantie gekeken of men aan de gestelde vooropleidingseisen voldoet. Deze opleidingseisen zijn vermeld in hoofdstuk 4 en 5 van deze gids. Naast de opleidingseisen moet men voldoen aan de verplichting om drie diagnostiekcasussen in te leveren en te laten beoordelen. Indien men alle vakken uit de propedeuse, het tweede studiejaar en de verplichte cursussen voor de specialistie Klinische Psychologie heeft gehaald (zie het vervolg van deze tekst) en daarin een stage van minimaal 19 ec heeft gelopen en een werkstuk heeft afgerond, voldoet men aan de minimumeisen. Let op: indien men een stage wil doen die aan de eisen voor de GZopleiding voldoet, dan moet men erop rekenen dat stage-instellingen vaak alleen stages aanbieden van minstens 30 ec (inclusief 3 casussen). Diegenen die aan alle eisen voldoen, kunnen daarna solliciteren op een opleidingsplaats. Let op: om aangenomen te worden 150

11 bij de GZ-opleiding is het van groot belang dat zo veel mogelijk (klinische) werkervaring is opgedaan. Met het behalen van de minimumeisen alleen is toelating veel minder waarschijnlijk! De gemiddelde wachttijd om toegelaten tot een vervolgopleiding bedraagt doorgaans enkele jaren omdat men vaak de meest ervaren kandidaten aanneemt. Na het behalen van de registratie GZ-psycholoog kan een beperkt aantal cursisten nog een vervolgopleiding doen, namelijk de specialistische opleiding tot klinisch psycholoog, die drie à vier jaar zal duren. (Voor meer informatie zie: 6. Derde bachelorjaar (specialisatie) In het derde bachelorjaar worden vakken aangeboden die een uitgebreide basis vormen voor Klinische Psychologie. Om te voldoen aan de eisen van het bachelordiploma, specialisatie Klinische Psychologie zijn de volgende vakken vereist: Basisprogramma Klinische Psychologie: Psychopathologie en psychiatrische classificatie, Internaliserende stoornissen, Externaliserende stoornissen, Psychologische interventies 1, Psychodiagnostiek, Cogn. functiestoornisssen en psychosen en werkgroepen klinische psychologie Verder zijn verplicht: Persoonlijkheidsstoornissen Klinische Gespreksvoering Analyse van onderzoeksgegevens Bacheloronderdeel KP naar keuze Bachelorthese Totaal: Schema KP bachelorstudenten Semester 1 Basisprogramma Klinische Psychologie (30 ec) Psychopathologie en psychiatrische classificatie (2) Internaliserende stoornissen (9) Externaliserende stoornissen (3) Werkgroepen Klinische Psychologie (4) 30 ec 3 ec 9 ec 60 ec Psychologische interventies 1: theorie en praktijk (6) Diagnostiek 1: Psychodiagnostiek (3) Cogn. functiestoornissen en psychosen (3) Semester 2 30 ec 1 verplicht vak en 1 keuzevak Verplichte vakken en these Analyse v. onderzoeksgegevens (6) of Klinische Gespreksvoering (6) Psychoanalyse (6)) Seksuologie (6) Somatoforme stoornissen(6) Psychofarmacologie (6) Analyse v. onderzoeksgegevens (6) of Klinische Gespreksvoering (6) Persoonlijkheidsstoornissen (3) Bachelorthese (9) N.B.: De verplichte vakken zijn dikgedrukt. Studenten die vertraging oplopen tijdens het derde jaar kunnen hun these schrijven en/of Analyse van onderzoeksgegevens volgen in het eerste semester van het jaar daarop. 151

12 Honoursprogramma Studenten die een honoursdiploma willen behalen kunnen hun studieprogramma verzwaren door een extra vak te volgen of enige tijd mee te lopen bij een docent als onderzoeksassistent. Verder schrijven ze een these van 12 ec (these uitgebreid met onderzoeksvoorstel), zodat in het derde jaar totaal 9 ec extra behaald kunnen worden. Verdere informatie kan men verkrijgen bij Kitty Rolf. Op het formulier waarop men de keuze maakt voor een specialisatie kan men reeds aangeven geïnteresseerd te zijn in een honoursprogramma. 7. Master Klinische Psychologie (specialisatie) 7.1 Aansluitmaster Klinische Psychologie In de aansluitmaster moeten studenten 21 ec besteden aan het volgen van vakken. Van deze 21 punten zijn Klinische psychodiagnostiek en Psychologische interventies 2 (tezamen 15 ec) verplicht. Deze vakken zijn nodig om aan de cursorische vooropleidingseisen voor de GZ-opleiding en voor de Basisaantekening Psychodiagnostiek (BAPD) te voldoen. Daarnaast is er dus ruimte voor een keuzevak. De overige tijd besteedt men aan het schrijven van een werkstuk dat een verslag is van verricht onderzoek (minstens 18 ec), het lopen van een klinische stage (minstens 19 ec) en 1 colloquiumpunt. Let op: indien men een stage wil doen die aan de eisen voor de GZ-opleiding voldoet, dan moet men erop rekenen dat stage-instellingen vaak alleen stages aanbieden van minstens 30 ec (inclusief 3 casussen). Schema KP Aansluitmaster Semester 1 30 ec 12 ec 18 ec Practicum klinische psychodiagnostiek (6) Med. psy: kinderen & jongeren (9) Praktijk van Persoonlijkheidsst. (6) Psych. interventies 2: Volwassenen (9) of Psych. interventies 2: Relatie- en gezinstherapie (9) Cultuur en gezondheid (6) Grensgebieden van de klinische psychologie (6) Werkstuk Werkstuk Semester 2 30 ec 12 ec 18 ec Practicum klinische Psych. interventies 2: Volwassenen (9) of psychodiagnostiek (6 Psych. interventies 2: Relatie- en gezinstherapie (9) Verslaving: theorie en behandeling (6) Med. psy: volwassenen en ouderen (9) Wetenschap, pseudowetenschap en controverses in de klinische psy. (6) Psychofarmacologie (6) Werkstuk of stage Werkstuk of stage N.B.: De verplichte vakken zijn dikgedrukt. Er zijn in feite dus twee instapmogelijkheden in de aansluitmaster, specialisatie Klinische Psychologie. Studenten met een afgeronde bachelor voor 1 september starten in het eerste semester, studenten die hun bachelor voor 1 februari afronden starten in het tweede semester. 152

13 7.2 Medische Psychologie (track binnen de aansluitmaster) De specialisatie medische psychologie bouwt voort op het onderwijs ter voorbereiding op de postmaster opleiding gezondheidszorg-psycholoog. Een medisch psycholoog is veelal GZ-psycholoog, psychotherapeut of klinisch psycholoog, werkzaam in een ziekenhuis, op het grensvlak tussen psychologie en medische wetenschap. Ziekte, medisch onderzoek en behandeling kunnen een zware belasting betekenen voor de patiënt en zijn/haar omgeving. Het kan moeilijk zijn om met het ziek zijn, de lichamelijke beperkingen, en ook emotionele en praktische gevolgen, om te gaan. Ook kunnen lichamelijke klachten (mede) worden veroorzaakt of in stand gehouden worden door psychische en sociale problemen. Het onderwijs richt zich -naast medische basiskennis- op onderzoek naar psychologische aspecten van (chronische) ziekten (aard, behandeling, bijwerkingen en fysieke gevolgen). Wat betreft de praktijk wordt aandacht besteed aan psycholoog-patiëntcommunicatie, arts-patiëntcommunicatie, en psychologische diagnostiek en interventies. Specifieke thema s kunnen zijn: medisch onverklaarde lichamelijke klachten, therapietrouw, rouw, euthanasie, genetisch counselen en cognitieve problemen bij (kanker)behandeling, Voor cursorisch onderwijs, afstudeeronderzoek en praktijkstage wordt onder andere samengewerkt met het Academisch Medisch Centrum Amsterdam, het Slotervaart Ziekenhuis, het Anthonie van Leeuwenhoek Ziekenhuis, het Leids Universitair Medisch Centrum, het Kennemergasthuis Haarlem, het Waterland Ziekenhuis en het Zaans Medisch Centrum. De specialisatie omvat de volgende vakken: Somatoforme stoornissen (keuzevak in de bachelor), Klinische psychodiagnostiek, Psychologische interventies 2 en Medische Psychologie volwassenen of Medische Psychologie kinderen en jongeren (vakken in de aansluitmaster). Behalve deze vakken omvat de track een praktijkstage, een afstudeeronderzoek (werkstuk) en het bijwonen van 20 lezingen (colloquia, 1 ec) tezamen 3. Wie in aanmerking wil komen voor de GZ-aantekening en de BAPD moet er rekening mee houden dat stage-instellingen vaak alleen stages aanbieden van 30 ec. 7.3 Klinisch Forensische Psychologie (selectieve track binnen de aansluitmaster) De mastertrack Klinisch Forensische Psychologie biedt specialistisch onderwijs over de relatie tussen psychische stoornissen en delictgedrag, met name gewelddadig en seksueel delictgedrag. Ingegaan wordt op het ontstaan van dergelijk gedrag, het inschatten van risico s op herhaling en de speciale eisen die gesteld worden aan diagnostiek en behandeling in een (onvrijwillige) forensische setting. Daarnaast zal er aandacht zijn voor het doen van onderzoek in de forensische sector. De master is breed van opzet, waarbij de samenwerking met het veld nadrukkelijk is gezocht. Er wordt samengewerkt met twee tbs-klinieken (de Van der Hoeven Kliniek en de Oostvaarderskliniek), de grootste instelling voor ambulante forensisch psychiatrische behandeling in Nederland (De Waag), het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP, waaronder het Pieter Baan Centrum valt) en de Reclassering Nederland. Al deze organisaties leveren input voor de colleges en bieden mogelijkheden voor afstudeeronderzoek en stage. De mastertrack is ondergebracht bij de programmagroep Klinische Psychologie en heeft een duidelijk klinisch psychologische focus: de relatie tussen stoornissen en delictgedrag. Onderwerpen als ooggetuigenverslagen, verhoortechnieken, profiling, expert witness testimony en technisch forensisch onderzoek komen dan ook niet of slechts zijdelings aan de orde. 153

14 De master bevat drie vakken: 1) etiologie van delictgedrag, 2) assessment en 3) behandeling. Behalve deze vakken omvat de track Klinisch Forensische Psychologie ook een stage en een afstudeeronderzoek (werkstuk) (samen 35 ec). Bovendien dienen de studenten 20 lezingen bij te wonen (colloquia - 1 ec). De track Klinisch Forensische Psychologie is in principe bedoeld voor studenten die recentelijk hun bachelor afgerond hebben. Het intensieve karakter van de track vraagt veel van de studenten. Er is plaats voor 20 studenten per jaar, bij voorkeur studenten met een duidelijke affiniteit met het forensische veld, een nuchtere blik, kritisch denkvermogen en een grote inzet. Alle bijeenkomsten zijn verplicht, het tempo ligt hoog en er is geen mogelijkheid tot uitloop. Het programma is dan ook alleen haalbaar voor studenten die fulltime beschikbaar zijn. Wie voldoet aan deze toelatingsvoorwaarden kan zich aanmelden voor de selectie. Om per september 2010 met deze mastertrack te starten moet voor 1 juni 2010 een toelatingsverzoek zijn ontvangen door de selectiecommissie. Na 1 juni 2010 vindt de beoordeling en selectie plaats. Uiterlijk 1 juli 2010 ontvangt iedereen die zich heeft aangemeld bericht. Zie voor verder informatie de masterfase. 7.4 Master Gezondheidszorgpsychologie (let op: selectief) Deze master is speciaal ontwikkeld voor studenten die een klinische specialisatie hebben gekozen en die na de master in aanmerking willen komen voor een postmasteropleiding tot GZ-psycholoog. Deze master kent naast een programma van 60 studiepunten een honoursprogramma van 30 studiepunten. De master Gezondheidszorgpsychologie is een selectieve master: jaarlijks zullen maximaal 50 studenten worden geselecteerd. Bij de selectie zal in eerste instantie naar inhoudelijke toelatingseisen worden gekeken: naast een zeer grondige oriëntatie in de psychologie en haar deelgebieden zullen de studenten voldoende kennis van en ervaring met met statistiek en onderzoeksmethoden moeten hebben. Ook zijn er vaardigheidseisen op het gebied van het verricht hebben van wetenschappelijk onderzoek, gespreksvaardigheden, wetenschappelijk schrijfonderwijs en andere relevante academische vaardigheden. Minimaal een jaar van de bachelor moet zijn besteed aan specialistisch onderwijs op een van de klinische specialisaties, waarbij ook al aandacht is besteed aan stoornissen, diagnostiek en interventie. Het volgen van deze master levert de Basisaantekening Psychodiagnostiek op, evenals de GZ-aantekening. Zie voor meer informatie elders in de studiegids en en de masterfase. 7.5 Verklaring Vereisten Postmaster Opleiding Gezondheidszorgpsycholoog De eisen voor de Postmaster Opleiding Gezondheidszorgpsycholoog staan vermeld in hoofdstuk 4. Indien men de specialisatie Klinische Psychologie heeft gevolgd, voldoet men automatisch aan de vooropleidingseisen voor de Postmaster Opleiding tot GZ-psycholoog, mits men tevens de juiste stage heeft gevolgd en drie diagnostiekcasussen heeft ingeleverd. Deze verklaring wordt bij het masterdiploma uitgereikt. Basisaantekening Psychodiagnostiek, variant klinische psychologie. De eisen voor de Basisaantekening Psychodiagnostiek (BAPD) staan vermeld in hoofdstuk 4 van deze studiegids. Een nadere uitwerking van deze eisen is te vinden in de brochure Werkstuk, stage en diagnostiekaantekening, te verkrijgen bij het secretariaat. Studenten die de aantekening willen halen wordt dringend verzocht deze richtlijnen tijdig goed te bestuderen. 154

15 Deze aantekening is door het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) vastgesteld en wordt bij het masterdiploma uitgereikt indien men aan de voorwaarden voldoet. Wie zowel de specialisatie Klinische Psychologie als de Verklaring Vereisten Postmaster Opleiding Gezondheidszorgpsycholoog en de Basisaantekening Psychodiagnostiek (BAPD) wil behalen moet aan onderstaande eisen hebben voldaan. Deze eisen komen boven op de eisen waaraan men al heeft voldaan in de eerste twee jaar van het bachelorprogramma (zie hoofdstuk 4). Psychopathologie en psychiatrische classificatie, Internaliserende- en Externaliserende stoornissen, Diagnostiek 1: Psychodiagnostiek, Psychologische interventies, Cogn. functiestoorn. en psychosen en Werkgroepen Klinische Psychologie 30 ec Klinische Gespreksvoering Persoonlijkheidsstoornissen 3 ec Analyse van onderzoeksgegevens Testconstructie 1 Bacheloronderdeel KP naar keuze Bachelorthese 9 ec Psychologische Interventies 2: volwassenen of relatie- en gezinstherapie 9 ec Practicum Klinische Psychodiagnostiek Masteronderdeel KP naar keuze Stage (inclusief 3 casussen), a.v.v. GZ minstens 19 ec Collectieve stagebijeenkomsten (incl. Eth.&Jur. asp.) 3 ec Werkstuk minstens 18 ec Colloquia 1 ec Onder bepaalde voorwaarden kan een werkstuk dat of een stage die bij een andere programmagroep is uitgevoerd en begeleid, worden goedgekeurd voor de specialisatie Klinische Psychologie. Dit kan echter alleen indien het voorstel voor werkstuk of stage voorafgaand aan de uitvoering daadwerkelijk door de werkstukcoördinator respectievelijk de stagecoördinator van Klinische Psychologie schriftelijk is goedgekeurd! Indien dit niet is gebeurd wordt het werkstuk, c.q. de stage in principe niet erkend. 8. Afstudeeropdracht Alle mogelijkheden en regelingen met betrekking tot werkstuk, onderzoeks- of praktijkstage en diagnostiekaantekening zijn opgenomen in de brochure Werkstuk, stage en diagnostiekaantekening. De meest recente versie van de brochure is verkrijgbaar bij het (stage)secretariaat (kamer 828). Ook kan men een versie downloaden op uva.nl/psy, onder Stages. Het met succes gevolgd hebben van propedeuse, 2 e bachelorjaar en basisprogramma Klinische Psychologie zijn voorwaarden om een stage te mogen gaan zoeken. Om daadwerkelijk een stage te mogen gaan lopen, moet het bachelordiploma behaald zijn en de vakken Practicum Klinische Psychodiagnostiek en Psychologische interventies 2 (volwassenen of Relatie- en gezinstherapie)! Voordat met een stage begonnen kan worden, dient overlegd te worden met de stagecoördinator, drs. E. Brugman. Dit geldt voor zowel praktijk-, onderzoeks-, als gecombineerde stages. Zonder dit voorafgaande overleg is een stage ongeldig. In de brochure Informatie over werkstuk, stage en diagnostiekaantekening zijn een stagecontract en richtlijnen voor het stageverslag opgenomen. Voor het starten van een werkstuk en onderzoeksstage bestaan globaal twee mogelijkheden. Ten eerste kunnen studenten zelf contact opnemen met stafleden die onderzoek 1 nodig om de BAPD te behalen 155

16 doen op een terrein waarin zij zijn geïnteresseerd, om na te gaan of er mogelijkheden zijn om bij de betreffende docent aan het gewenste studieonderdeel te beginnen. Ten tweede staan op Blackboard onder Stages en Werkstukken Klinische Psychologie oproepen van onderzoekers die masterstudenten zoeken. In de brochure Informatie over werkstuk, stage en diagnostiekaantekening staat meer informatie, deze informatie is op termijn ook op Blackboard te vinden. Samenvattend: voor inschrijving als stagezoekende (geldt voor alle soorten stages binnen Klinische Psychologie) en voor specifieke informatie over praktijkstages: Stagesecretaris S. Diets, kamer 828 ( ). Stagecoördinator drs. E. Brugman, kamer 822, spreekuur dinsdag uur, en op afspraak via het secretariaat. Voor specifieke informatie betreffende werkstuk en onderzoeksstage: dr. S. van der Oord, kamer 829, op afspraak. Voor informatie over de diagnostiekaantekening: dr. J.H. Kamphuis, op afspraak. 9. Afstudeerplechtigheid De afstudeerplechtigheid van Klinische Psychologie vindt plaats op de eerste donderdag van elke maand, met uitzondering van de maanden augustus, september en januari. De plechtigheid vindt, indien mogelijk, plaats in de Senaatskamer (kamer A220) op de 2 e verdieping en duurt ongeveer 15 minuten. Bij het afstuderen zijn in elk geval een voorzitter en een secretaris van de programmagroep Klinische Psychologie aanwezig. De plechtigheid begint meestal met het zetten van de handtekeningen door de voorzitter, secretaris en student(e). Vervolgens wordt de student(e) meestal toegesproken door een stage- of werkstukbegeleider. De student(e) moet zelf aangeven op het secretariaat of hij/zij behoefte heeft aan zo n persoonlijke toespraak en van wie hij/zij dit graag zou horen. 156