Kinderpornodownloaders: het verband tussen hands-off en hands-on gedrag en hun beveiligingstechnieken

Transcriptie

1 FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID DECANAAT TIENSESTRAAT LEUVEN Academiejaar Kinderpornodownloaders: het verband tussen hands-off en hands-on gedrag en hun beveiligingstechnieken Promotor: Prof. S. Bogaerts Verhandeling, ingediend door SARAH PEENE, bij het eindexamen voor de graad van MASTER IN DE CRIMINOLOGISCHE WETENSCHAPPEN

2 I. Samenvatting De komst van het internet bracht nieuwe vormen van criminaliteit teweeg, waaronder het downloaden van kinderporno. Meerdere studies probeerden een antwoord te vormen op de vraag of het downloaden van kinderporno (hands-off gedrag) leidt tot seksueel misbruik van kinderen (hands-on gedrag). Hier werd tot nu toe geen eenduidig antwoord op gevonden (Van Wijk, 2010, p. 51). Ook werd weinig aandacht besteed aan de achterliggende psychologische componenten in dit proces. Vandaar luidt de eerste onderzoeksvraag of er een verband gevonden kan worden tussen hands-off en hands-on gedrag en of deze eventuele relatie beïnvloed wordt door een achterliggende persoonlijkheidsstoornis. Bovendien werd uitgegaan van de hypothese dat downloaders met een cluster B persoonlijkheidsstoornis meer overgaan tot hands-on delicten dan downloaders met een cluster A of C persoonlijkheidsstoornis. Om deze vraag te beantwoorden werden zeven kinderpornodownloaders, hun psychologen en een gerechtspsychiater via kwalitatieve semi-gestructureerde interviews bevraagd. Na de eerste drie interviews werd een andere visie bekomen, waardoor de focus op de persoonlijkheidsstoornissen verlegd werd en het belang van de context en onderliggende motieven een plaats in het onderzoek kreeg. Op basis van de analyse van de interviews werd vastgesteld dat niet het kijken naar kinderporno op zich maakt dat men overgaat tot fysiek kindermisbruik, maar de motieven die eraan ten gronde liggen. Deze drijfveren worden mede gevormd door de persoonlijkheidsstructuur en vooral de contextfactoren van de downloader. De tweede onderzoeksvraag behandelt de perceptie van de downloaders op de pakkans en of dit een invloed heeft op het downloadgedrag. De toegepaste beveiligingstechnieken en hun veiligheidsgevoel werden tevens bevraagd via de diepte-interviews. Na analyse kwam naar voor dat de meeste downloaders, zelfs degenen die zich niet beveiligden, ervan overtuigd waren dat de politie hen niet kon opsporen. Wanneer de downloader toch angst had om gevat te worden, hield dit hem, wegens de onderliggende behoefte, meestal niet tegen om te downloaden.

3 II. Dankwoord Het schrijven van deze masterproef als eindbekroning van mijn masterjaar in de criminologische wetenschappen was een zeer interessante en leerrijke ervaring. Bij het verwezenlijken van deze masterproef kon ik op de hulp van heel wat mensen rekenen. Daarom wil ik hen ook graag bedanken. Allereerst een woord van dank aan mijn promotor professor Stefan Bogaerts, die mij gedurende het hele masterproefjaar begeleidde en in contact bracht met het Dok in Rotterdam. Ook wil ik mijn copromotor Karel De Meyer bedanken voor de informatie rond de technische computeraspecten in mijn thesis en voor het in contact brengen met de RCCU. Daarnaast wil ik de gerechtspsychiater en behandelende psychologen uit Fides en het Dok bedanken voor hun medewerking. Tot slot ook nog een bedankje aan mijn ouders, die mij steunden bij het schrijven van de thesis en ook zorgvuldig nalazen. II

4 III. Inhoudsopgave I. Samenvatting... II II. Dankwoord... II III. Inhoudsopgave... III IV. Lijst met afkortingen... V V. Lijst met bijlagen... VI 1. Algemene inleiding Literatuurstudie Inleiding kinderpornografie Definitie Kinderpornografisch materiaal Aanbod op het internet De slachtoffers Profiel van de downloader Pedofilie Kenmerken van de downloader Typologie van de dader Motieven om te downloaden Verband tussen hands-off gedrag en hands-on gedrag Trigger of inhiberend mechanisme? Persoonlijkheidsstoornissen Mogelijke invloed van persoonlijkheidsstoornis op de hands-off hands-on relatie Beveiliging door de downloader Empirisch onderzoek Probleemstelling en onderzoeksvragen Methodologie Steekproefverzameling Dataverzameling Data-analyse Kwaliteit van het onderzoek Resultaten Persoonlijkheid III

5 Context Kinderporno Hands-on delicten Verband hands-off en hands-on gedrag en de achterliggende factoren Empathie, spijt en recidive Beveiliging Algemeen besluit Kritische bedenkingen en aanbevelingen voor toekomstig onderzoek Bibliografie Bijlagen Bijlage 1: interview luc Bijlage 2: interview Peter Bijlage 3: interview Jan Bijlage 4: interview Tom Bijlage 5: interview Bart Bijlage 6: interview Jo Bijlage 7: interview Koen Bijlage 8: interview psycholoog Fides Bijlage 9: Interview gerechtspsychiater IV

6 IV. Lijst met afkortingen COPINE: Combating Paedophile Information Networks in Europe centre Fides: Forensische afdeling van Sint-Amandus instituut in Beernem P2P: Peer to peer (netwerken) RCCU: Regionale Computer Crime Unit bij de politie V

7 V. Lijst met bijlagen Bijlage 1: Interview met Luc Bijlage 2: Interview met Peter Bijlage 3: Interview met Jan Bijlage 4: Interview met Tom Bijlage 5: Interview met Bart Bijlage 6: Interview met Jo Bijlage 7: Interview met Koen Bijlage 8: Interview met psycholoog Fides Bijlage 9: Interview met gerechtspsychiater VI

8 1. Algemene inleiding Met de komst van het internet, ontstonden nieuwe vormen van criminaliteit. Eén daarvan is het downloaden van kinderporno (Wortley & Smallbone, 2006, p. 1). Over de downloaders is tot op heden niet veel empirisch onderzoek verricht. Eén van de kernvragen is of de downloaders overgaan tot fysiek misbruik van kinderen (de hands-on delicten) en of hier een causaal verband bestaat. Deze onderzoeksvraag werd op basis van verschillende studies nog niet eenduidig beantwoord en wekt zelfs tegenstrijdige bevindingen op (Van Wijk, 2010, p. 51). Ofwel werkt downloaden als vervanging voor het echte misbruik, of downloaden zet het cravingsmechanisme in gang en verhoogt de kans op fysiek misbruik. Bij de meeste van deze onderzoeken werd de achterliggende psychologische component weerhouden. Weinig studies behandelen dan ook de invloed van een onderliggende persoonlijkheidsstoornis op het gedrag en of deze persoonlijkheidsstoornis de drijfkracht kan zijn om tot een hands-on delict over te gaan. De eerste onderzoeksvraag is er op gericht een antwoord hierop te vinden. In de praktijk is het nuttig te weten of er bij de downloaders risico is tot seksuele hands-on delicten. Wanneer er bovendien sprake is van verschillend gedrag naar aanleiding van een onderliggende persoonlijkheidsstoornis, kan men op basis hiervan een persoonsgebonden behandeling voorzien. De tweede onderzoeksvraag behandelt het downloadgedrag in functie van de perceptie op de pakkans en hoe de manier van beveiliging door de kinderpornodownloaders hierbij een rol speelt. Omdat weinig informatie over deze dadergroep bekend is (Bourke & hernandez, 2009, p. 184) en men rap inspeelt op de technologische ontwikkelingen (Wortley & Smallbone, 2006, p. 27), is alle kennis om het profiel rond deze groep op te bouwen gewenst. Hoe meer kennis beschikbaar is over de manier waarop de downloader denkt of zich beveiligt, hoe makkelijker de politie haar werking kan aanpassen om de downloaders te vatten. Wanneer de perceptie van een lage pakkans inderdaad een drijfveer is om te downloaden, kan de politie hierop inspelen. 1

9 De volgende twee onderzoeksvragen en deelvragen werden opgesteld: 1) In welke mate wordt een mogelijk verband tussen hands-off en hands-on gedrag beïnvloed door een achterliggende persoonlijkheidsstoornis? - Op welke manier speelt het bekijken van kinderporno een rol in het overgaan tot hands-on delicten (trigger of rem)? - In welke mate gaan de downloaders met een cluster-b persoonlijkheid meer over tot hands-on delicten (vanwege hun impulsiviteit en moeilijker beheersen van emoties) dan cluster A en C (waarbij sociale isolatie en angst een grotere rol spelen en zich dus veiliger voelen dan bij het downloaden)? 2) In welke mate spelen beveiligingstechnieken een rol in het downloadgedrag? - In welke mate zijn de downloaders op de hoogte van de manieren om zich te beveiligen en passen ze dit toe? - In welke mate speelt het veiligheidsgevoel (dat ze niet ontdekt kunnen worden) een rol om intensiever en frequenter kinderporno te downloaden? De eerste onderzoeksvraag bekijkt of het downloaden enerzijds een trigger is om verder te gaan, waarbij het cravingsmechanisme in gang wordt gezet en de stap tot reëel misbruik vergemakkelijkt wordt of anderzijds de stap tot misbruik verzwakt. Bijgaand wordt nagegaan of een eventuele persoonlijkheidsstoornis hierbij een rol speelt. De hypothese houdt in dat een persoon met een cluster B stoornis (impulsief en onbeheersbare emoties) sneller zal overgaan tot misbruik dan een persoon met een cluster A (excentrieke, schizoïde cluster) of C stoornis (afhankelijke, angstige cluster). In dit onderzoek wordt verondersteld dat de laatste twee groepen zich veiliger zullen voelen aan hun computer en angstiger zijn om de stap tot seksuele contacten te zetten. De tweede onderzoeksvraag poogt het downloadgedrag van de delinquenten te onderzoeken in functie van de perceptie op de pakkans. Er wordt gekeken in hoeverre ze op de hoogte zijn van de beveiligingstechnieken en of dit een rol speelt in de frequentie van het downloadgedrag. 2

10 Om dit na te gaan werden semi-gestructureerde interviews afgenomen van zeven kinderpornodownloaders. Drie van hen waren in behandeling bij Fides in Beernem, de andere vier downloaders volgden een ambulante therapie in de forensiche polikliniek het Dok in Rotterdam. Naast deze interviews werden ook hun behandelende psychologen geïnterviewd alsook een gerechtspsychiater, die in zijn loopbaan heel wat kinderpornodownloaders heeft behandeld. Na de eerste interviews in het onderzoek, werden nieuwe inzichten verworven en werd de vraagstelling enigszins aangepast. Hierdoor werd in de volgende interviews minder toegespitst op de rol van persoonlijkheidsstoornissen. Niet het bekijken van kinderporno op zich bleek een rol te spelen in de eventuele overgang tot echt misbruik, maar de motieven onderliggend eraan. Deze drijfveren vinden hun weerslag in de persoonlijkheid of context. Desondanks bleven de onderzoeksvragen behouden omdat het onderzoek vanuit die vragen gestart is. Naarmate het onderzoek vorderde, werden andere ideeën bekomen die in de resultaten en eindconclusie worden meegedeeld. Deze masterproef bevat allereerst een literatuurstudie, waar de belangrijkste bevindingen geschetst worden. Daarna volgt het empirisch gedeelte waarin de methode overlopen wordt en de resultaten. Ten slotte volgt het algemeen besluit, kritische bedenkingen bij het onderzoek en aanbevelingen voor verder onderzoek. 3

11 2. Literatuurstudie 2.1. Inleiding In deze tijd is internet niet meer weg te denken. De opkomst hiervan bracht echter nieuwe vormen van criminaliteit met zich mee. Één daarvan is het downloaden en verspreiden van kinderporno. Hoewel het seksueel misbruik van kinderen al het onderwerp van erotische literatuur en kunst is sinds de mens kan schrijven en tekenen (Tate, 1990, pp ), geeft het internet het probleem een nieuwe dimensie door de grote hoeveelheid beschikbaar materiaal die men er kan aantreffen, de doeltreffendheid van de verdeling ervan en de toegankelijkheid (Wortley & Smallbone, 2006, p. 8). Naast de toegankelijkheid en beschikbaarheid (betaalbaarheid) spreekt Cooper (1998, p. 187) nog over een derde factor waardoor mensen aangetrokken worden tot het internetgebruik: anonimiteit. Deze drie basiscomponenten worden door Cooper de tripple A engine genoemd. De anonimiteit zorgt ervoor dat de downloaders gestimuleerd worden in hun criminele activiteit (Kierkegaard, 2008, p. 41). De populatie van kinderpornogebruikers is gegroeid door de anonimiteit en andere voordelen van het internet: it is likely that the anonymity and convenience of online interactions have contributed to an increasing population of child pornography consumers who did not actively seek out such material via the more traditional mediums. (Burke, Sowerbutts, Blundell,& Sherry, 2002, p. 80) Hoewel wordt vermoed dat het aantal kinderpornodownloaders toeneemt, is er minder bekend over deze groep online offenders, dan over vele andere dadertypes. (Bourke & Hernandez, 2009, p. 184). Naar fysieke kindmisbruikers, de hands-on plegers, is daarentegen al veel onderzoek gedaan (Van Wijk, 2010, pp ). Het gaat hier ook om een recent studiedomein waardoor het aantal onderzoeken beperkt is. Vanwege de grote onderlinge verschillen in methodologie zijn ze bovendien moeilijk vergelijkbaar (Van Wijk, 2010, p. 47). 4

12 2.2. kinderpornografie Definitie Tot een definitie komen van wat kinderpornografie juist is, blijkt zeer complex. Eerst en vooral is er discussie mogelijk over wat kind zijn inhoudt. Volgens de wettelijke definities bepaalt de chronologische leeftijd wie een kind is. Dit verschilt echter van land tot land. Verschillende rechtssystemen duiden bijgevolg een andere leeftijd aan tot het volwassen worden. In België is de leeftijdsgrens 18 jaar ( Naast de wettelijke leeftijdsgrens, gaat het ook om een sociale en culturele aangelegenheid. Het concept kind verschilt van cultuur tot cultuur (Taylor & Quayle, 2003, p. 3). Het Belgische strafwetboek behandelde tot in 1995 kinderpornografie in het artikel Dit artikel omvatte het strafbaar stellen van de vervaardiging, het in voorraad hebben, invoeren en het bekendmaken van kinderporno met het oog op handel of verspreiding. Het zuiver in bezit zijn van kinderporno werd echter niet strafbaar gesteld, alsook werd geen rekening gehouden met de bescherming van minderjarigen. Via de Wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie 2 werd het artikel 383 bis Sw. 3 ingevoegd, waarbij minderjarigen uitdrukkelijk vermeld worden en het enkel in bezit zijn van kinderpornografie ook strafbaar gesteld wordt. Omdat wettelijke definities van kinderporno verschillen tussen de verscheidene jurisdicties, wordt kinderporno vaak breed gedefinieerd als alle opnames van seksuele activiteiten met betrekking tot een kind (Tate, 1990, p. 15). In een poging om internationaal de omschrijvingen van kinderpornografie op elkaar af te stemmen kwam men op 22 december 2003 in het kaderbesluit van de Europese Unie 4 tot de volgende definitie van Kinderpornografie (art. 1b): Pornografisch materiaal dat de visuele weergave behelst van: 1 Art. 383 Sw. 2 Wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van mensenhandel en van de kinderpornografie 3 Art. 383 bis Sw. 4 Kaderbesluit 2004/68/JBZ van de Raad van de EU ter bestrijding van seksuele uitbuiting van kinderen en kinderpornografie. 5

13 i) een echt kind dat betrokken is bij of deelneemt aan expliciet seksueel gedrag, waaronder het op wellustige wijze tonen van de geslachtsdelen of de schaamstreek van een kind, ofwel ii) een bestaande persoon die er als een kind uitziet en betrokken is bij of deelneemt aan onder i) bedoeld gedrag, ofwel iii) realistische afbeeldingen van een niet-bestaand kind dat betrokken is bij of deelneemt aan voornoemd gedrag Bovendien is kinderporno in principe een foute benaming: het gaat hier puur om afbeeldingen van seksueel misbruik. Child pornography is a misleading term. This is not the tawdry glamour of playboy centerfolds, nor yet the gory gynaecology of hard-core. In fact it is not pornography in any real sense: simply the evidence recorded on film or video tape of serious sexual assaults on young children. (Tate, 1992, p. 203) Er is dan ook veel discussie over de correctheid en interpretatie van de term kinderporno (Beech, Elliott, Birgden, & Findlater, 2008, p. 218), omdat het woord de indruk geeft het materiaal te veralgemenen en te legitimeren. Zo wordt ook de vergelijking gesuggereerd met volwassen porno waardoor het misbruikkarakter wordt gemaskeerd. Ondanks de nuance die bij het woord kinderporno gedacht moet worden, wordt deze benaming toch verder gebruikt in deze masterproef omdat dit concept universeel erkend wordt Kinderpornografisch materiaal Het materiaal dat op internet wordt aangetroffen gaat van foto s, verhalen, geluidsopnames, cartoons tot filmmateriaal (Burke et al., 2002, p. 80). Door technologische ontwikkelingen wordt het ook mogelijk om beeldmateriaal van hoge kwaliteit te bekijken. Bewegende beelden en geluid hebben volgens deskundigen bij de politie een intensiever effect dan bijvoorbeeld fotomateriaal. Er wordt dan ook een verschuiving in de aard van het materiaal opgemerkt: een toename van films in plaats van foto s (Van wijk, Nieuwenhuis & Smeltink, 2009, p. 23). Uit een onderzoek op een databank van op het internet gevonden afbeeldingen en een grote hoeveelheid videomateriaal, binnen het project Combating Paedophile Information 6

14 Networks in Europe centre (COPINE), onderscheiden Taylor, Quayle en Holland (2001b, p. 101) tien categorieën van kinderporno, gerangschikt volgens de ernst ervan. Het minst ernstige niveau zijn de indicatieve foto s die geen seksuele inhoud bevatten, maar bijvoorbeeld kinderen in ondergoed, zwemkledij zoals men die kan terugvinden in reclame of familiealbums. De ergste categorie bevat sadistische foto s en bestialiteiten 5. Tate (1990 p. 16) spreekt hier ook over een bredere categorie van materiaal naast de kinderpornografie, namelijk kind erotica : dit kan bijna alles insluiten dat, wegens de associatie met kinderen, seksuele opwinding opwekt bij de gebruikers. Voorbeelden hiervan zijn speelgoed, tekeningen, boeken over kinderen, academische teksten over pedofilie en gewone foto s van volledig geklede jongeren. Het gaat hier dus in principe over bestanden die op zich geen seksueel karakter inhouden. Uit een landelijk project van de politie in Nederland (verbeterprogramma kinderporno, 2009, p. 10) blijkt dat het in beslag genomen kinderpornografisch materiaal de laatste jaren steeds grover en gewelddadiger wordt. Naast de wijziging van aard in het materiaal is ook de hoeveelheid kinderpornografisch materiaal toegenomen. Ter illustratie kan verwezen worden naar het feit dat in Australië in de periode van 1989 tot 1994 in de hele natie kinderpornografische afbeeldingen werden gevonden. In 2001 werd echter één dader gevat met foto s en 1300 verhalen over seksueel misbruik (Burke et al., 2002, p. 80). Uit interviews met deskundigen door Van Wijk et al. (2009, p. 22) blijkt dat het aantal kinderpornografische afbeeldingen dat downloaders op hun computer hebben staan, varieert met een gemiddelde van afbeeldingen plaatjes blijkt tegenwoordig erg weinig, tussen de en afbeeldingen lijkt veel, maar is geen uitzondering. De technologische vooruitgang, die toelaat dat wereldwijd meer materiaal verspreid kan worden en de filmpjes en afbeeldingen sneller gedownload kunnen worden, speelt hier waarschijnlijk ook een rol in, alsook het feit dat de politie over betere apparatuur beschikt om een grotere hoeveelheid beeldmateriaal te detecteren Aanbod op het internet Dankzij de nieuwe computertechnologie wordt het verspreiden en downloaden van kinderporno alsmaar sneller en makkelijker. De verspreiding gebeurt voornamelijk via 5 De tien categorieën die worden onderscheiden zijn in volgorde van ernst: indicatief materiaal; nudisme; erotica; poseren; erotisch poseren; expliciet erotisch poseren; expliciete seksuele activiteit (geen volwassene aanwezig); aanranding (volwassene aanwezig); grove aanranding; sadistisch materiaal en bestialiteiten. 7

15 commerciële websites of door netwerken waar materiaal wordt uitgewisseld (Oerlemans, 2010, p. 18). Van Wijk et al. (2009, pp ) voegen hier nog een categorie aan toe en delen de uitwisselingsnetwerken verder in, waardoor er vier categorieën ontstaan. Een eerste zijn de commerciële verspreiders: de klant kan een cd-rom of dvd met kinderpornografisch materiaal bestellen via internet die dan vervolgens opgezonden wordt per post. De tweede categorie houdt de commerciële websites in. Hier betalen klanten via credit card om kinderpornografisch materiaal rechtstreeks van een website te halen. Van der Zee en Groeneveld (2007 in Van Wijk et al., 2009, p. 24) berichten in deze groep het redelijk nieuw verschijnsel van de betaalsites. Klanten nemen dan een abonnement om bijvoorbeeld 30 dagen kinderporno te bekijken. Daardoor is het niet nodig om het materiaal op de eigen computer op te slaan of in bezit te hebben. Men betaalt meer, naarmate het materiaal zeldzamer en uniek is. Deze commerciële websites zijn meestal in handen van criminele organisaties. De derde en vierde categorie betreffen de netwerken waar materiaal uitgewisseld wordt: de vrij toegankelijke netwerken en de besloten netwerken. De toegankelijkere netwerken betreffen voornamelijk peer-to-peer (P2P) netwerken. Een internetgebruiker stelt dan een deel van zijn eigen computer open om zo bestanden met andere internetgebruikers te delen, bekende voorbeelden hiervan zijn Kazaa en BitTorrent (Oerlemans, 2010, p. 23). De kans om gevat te worden is hier wel reëel wegens het openlijke karakter. De besloten netwerken bieden een minder risicovolle omgeving aan voor de downloaders. Het gaat hier meestal om internationale netwerken, vaak met een hiërarchische structuur. Wie aan het hoofd staat beslist wie binnen mag en wie niet. Vooraleer men toegelaten wordt, wordt vaak gevraagd nieuw materiaal aan te leveren. Vanwege de toenemende opsporing door de politie doet de trend zich voor om alsmaar meer ondergronds te werk te gaan. De toegang tot de besloten netwerken is moeilijk, ook voor de politie (Oerlemans, 2010, p. 49; Van Wijk et al., 2009, p. 28). Carnes (2003, pp ) geeft ook een onderscheid aan in de verschillende websites die kinderporno aanbieden. In chronologische volgorde naargelang de ernst gaat het over de volgende websites: zogenaamde teen sites, met jong uitziende meisjes van boven de 18 jaar, waardoor ze dus net legaal zijn; de Lolita sites, nudist sites en de art sites. Deze laatste soort sites tonen minderjarige kinderen, maar benadrukken dat het hier om het idee van de kunst gaat en de schoonheid ervan. Ze stellen het zo voor dat kinderen in erotische poses er normaal gaan uitzien. De Lolita sites zijn vaak de poort tot de illegale sites waar de taal 8

16 ruwer wordt en de kinderen voorgesteld worden alsof ze zelf om de seksuele activiteiten vragen. Tot slot zijn er de hardcore sites, waar het pijn doen van kinderen een doel op zich is geworden. Hier worden gruweldaden als verkrachting en incest getoond De slachtoffers Het is belangrijk te beseffen dat kinderen die worden teruggevonden op internetafbeeldingen, slachtoffers zijn van seksueel misbruik. In de meeste gevallen kennen de kinderen de producer van de kinderporno en worden ze gemanipuleerd om mee te werken. Fysieke gevolgen, zoals hoofdpijn en slapeloosheid, sociale en psychologische gevolgen zoals emotionele isolatie en angst, doen zich vaak voor (Wortley & Smallbone, 2006, pp ). Zowel jongens als meisjes van verschillende leeftijden komen voor op de afbeeldingen, toch blijkt het percentage meisjes groter te zijn. In de databank (met de afbeeldingen) van COPINE ( Taylor, Quayle, & Holland 2001a, p. 96) gaat het in meer dan de helft van de gevallen uitsluitend om meisjes. Wanneer de leeftijd in beschouwing wordt gebracht, worden alsmaar jongere kinderen misbruikt. Erg jonge kinderen (vijf jaar of jonger) zijn bijzonder kwetsbaar omdat ze nog niet goed beseffen welk gedrag als seksueel kan gezien worden, bovendien zullen ze het misbruik minder snel melden dan oudere kinderen (Taylor et al., 2001b, p. 106). Het gaat vooral om blanke kinderen; zwarte kinderen komen zelden of niet voor. Waarom dit laatste het geval is, werd nog niet verklaard (Taylor et al., 2001a, p. 96). Veel kinderporno wordt vervaardigd in Oost-Europese landen, landen in Zuid-Oost-Azië en Zuid-Amerika (Van der Zee & Groeneveld, 2007 in Van Wijk et al., 2009, p. 24). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat criminele organisaties vooral handelen vanuit landen waar een gebrekkige wetgeving rond kinderporno bestaat en het opsporen en aanpakken ervan geen voorrang krijgt. In die landen zijn vaak ook veel potentiële slachtoffers te vinden (zoals weeskinderen) Profiel van de downloader Pedofilie Eerst en vooral vereist het verschil tussen een pedofiel en een kindmisbruiker meer duidelijkheid. Pedofilie behoort volgens de DSM-IV (APA, 1994) tot de parafilieën, hiermee 9

17 worden seksuele gedragingen of fantasieën bedoeld, die beschouwd worden als afwijkend van de algemene normen. De pedofiel is een meerderjarige die seks met kinderen prefereert en hier fantasieën over heeft, die al dan niet gewelddadig kunnen zijn. De kindmisbruiker is een volwassene die een seksuele activiteit aangaat met een minderjarige. Pedofielen zijn niet altijd kindmisbruikers en omgekeerd zijn kindmisbruikers niet altijd pedofielen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een pedofiel, die seksueel aangetrokken is tot kinderen, nooit een kind verkracht en iemand die een kind misbruikt kan dit doen zonder dat hun fantasie op kinderen gericht is (Tate, 1990, p. 104). Er is dus wel degelijk een verschil tussen de twee concepten. Is er ook een verschil tussen de online offender en een pedofiel of kunnen we deze twee gelijkstellen? Pedofielen verzamelen bijna altijd kinderporno (Tate, 1990, p. 109). Seto, Cantor en Blanchard (2006, p. 613) vonden in een grote populatie van veroordeelden voor kinderporno dat delicten in verband met kinderporno een sterkere diagnostische indicator waren voor pedofilie dan het fysiek misbruiken van kinderen. In de studie van Van Wijk et al. (2009, p. 65) vertelden de geïnterviewde behandelaars dat de downloaders slechts in beperkte mate er voor uitkomen een exclusieve seksuele voorkeur voor kinderen te hebben. Ze gaan dan ook vaak de problematiek minimaliseren. Wolak, Finkelhor, Mitchell en Ybarra (2008, p. 118) beweren dan weer dat online kindmisbruikers over het algemeen geen pedofielen zijn omdat ze vooral gericht zijn op adolescenten en niet op pre-puberale kinderen. Wortley en Smallbone (2006, p. 14) vinden dat interesse in kinderporno eerder gezien moet worden op een continuüm dan een onderscheid te maken tussen pedofielen en niet-pedofielen: mensen reageren vaak op een andere manier op het internet dan in het dagelijkse leven. Kinderporno overtuigt de pedofielen dat hun gevoelens en verlangens tegenover kinderen niet verkeerd zijn. Het feit dat de kinderen zouden genieten van het misbruik is een belangrijke factor in die bevestiging (Tate, 1990 p. 111). Vaak komt naar voren dat de slachtoffers gedwongen worden om te glimlachen op de foto om die illusie te bevestigen Kenmerken van de downloader Onderzoek wijst uit dat de online-daders voornamelijk mannen betreft. Quayle, Erooga, Wright, Taylor en Harbinson (2006, in Endrass et al., 2009, p. 44) menen zelfs dat vrouwelijke kinderpornodownloaders niet bestaan. Volgens Van Wijk et al. (2009, p. 43) zijn er wel vrouwen die in verband gebracht worden met kinderporno, maar zijn dit eerder uitzonderingen. Zo bestond de onderzochte steekproef (n=133) van daders voor internetgerelateerde delicten rond kinderporno in de studie van Alexy, Burgess en Baker 10

18 (2005, p. 807) voor 5,3 % uit vrouwen (n=7). De leeftijd van de downloaders wordt geschat tussen de 25 en 50 jaar (Burke et al., 2002, p. 81). Burke et al. (2002, p. 81) stellen ook dat de kinderpornobezitters hoger opgeleid zijn, intelligenter en meer tewerkgesteld zijn en wellicht vaker een relatie hebben dan degenen die hands-on delicten plegen (ze gaan er dus vanuit dat er een verschil is tussen hands-off en hands-on daders). Op basis van beperkt onderzoek naar achterliggende persoonlijkheidsfactoren kwam naar voor dat 40% van de downloaders een (zelf-gerapporteerde) persoonlijkheidsstoornis heeft. Het gaat daarbij vooral om een schizoïde, vermijdende en afhankelijke persoonlijkheidsstoornis (Van Wijk et.al., 2009, p. 47). In het onderdeel over de relatie tussen hands-off gedrag en hands-on gedrag wordt verder in gegaan op het verband met de persoonlijkheidsstoornis Typologie van de dader De downloader bestaat in principe niet, het gaat om een heterogene groep. In de literatuur worden dan ook verschillende types van downloaders beschreven. Zo heeft Krone (2004) het over negen types van online daders (zie Tabel 1.1). Bij deze types wordt een onderscheid gemaakt in hoeverre ze deel uitmaken van netwerken, hoe ze beveiligd zijn en over welke aard van misbruik het gaat. De ernst van de delicten loopt op, gaande van daden die indirect misbruik inhouden, tot contactdaden. Drie types gaan over tot fysiek misbruik (de groomer, de fysiek misbruiker en de producer). De groomer zoekt online contact met een kind, vaak wordt dan ook kinderporno getoond aan de minderjarige zodat het makkelijker wordt het kind te overhalen om mee te doen aan seksuele activiteiten. Tabel 1.1 Een typologie van online kinderpornografisch delictgedrag Type of involvement Browser Private fantasy Trawler Features Response to spam, accidental hit on suspect site-material knowingly saved Conscious creation of online text or digital images for private use Actively seeking child pornography using openly available browsers Level of networking by offender Security Nature of abuse Nil Nil Indirect Nil Nil Indirect Low Nil Indirect 11

19 Non-secure collector Secure collector Groomer Physical abuser Producer Distributor Actively seeking material often through peer-to-peer networks Actively seeking material but only through secure networks, collector syndrome and exchange as an entry barrier Cultivating an online relationship with one or more children. The offender may or may not seek material in any of the above ways. Pornography may be used to facilitate abuse Abusing a child who may have been introduced to the offender online. The offender may or may not seek material in any of the above ways. Pornography may be used to facilitate abuse Records own abuse or that of others (or induces children to submit images of themselves) May distribute at any one of the above levels High Nil Indirect High Secure Indirect Varies online contact with individual children Varies physical contact with individual children Varies may depend on whether becomes a distributor Varies Security depends on child Security depends on child Security depends on child Tends to be secure Direct Direct Direct Indirect Bron: Krone T., A typology of online child pornography offending. Trends and issues in crime and criminal justice. No 279 Op basis van het onderzoek van McLaughlin (2000, in Van der Hulst en Neve, 2008, p. 94) komen Van der Hulst en Neve (2008, pp ) tot vier categorieën van daders: de vervaardigers en handelaren, die het materiaal maken en verspreiden; de verzamelaars, die het materiaal downloaden en gelijkgestemden ontmoeten in netwerken; de reizigers, die kinderen daadwerkelijk seksueel misbruiken en de groomers en chatters, die online contact zoeken met kinderen en mogelijks kinderen seksueel misbruiken. In deze masterproef wordt niet verder ingegaan op het fenomeen van groomen ; de term downloaders wordt hier vooral gebruikt in de betekenis van verzamelaars. 12

20 Motieven om te downloaden Volgens Quayle, Vaughan en Taylor (2006, p. 1) helpt het downloaden van kinderporno om de negatieve emoties en gevoelen van onbehagen, die de daders ervaren in hun leven te onderdrukken en te vermijden. Quayle en Taylor (2002, p. 331) vonden na het interviewen van 13 kinderpornodownloaders, zes beweegredenen die hen aanzetten tot online delicten. Het gaat hier om redenen die door de downloaders zelf zijn aangegeven. De eerste is de seksuele opwinding die men verkrijgt bij het bekijken van het kinderpornografisch materiaal. De foto s worden gebruikt om de fantasie aan te wakkeren. Sheldon en Howitt (2008, pp ) vonden in een onderzoek dat de online offenders meer fantasie zouden hebben dan de contact offenders en dat een tekort aan fantasie een invloed kan hebben op het overgaan tot reëel misbruik. De tweede reden die de downloaders in het onderzoek van Quayle en Taylor (2002, pp ) opgeven, is het verzamelen op zich, zelfs als ze door het materiaal niet seksueel geprikkeld worden. De vergelijking wordt zelf gemaakt met het verzamelen van postzegels en het ruilen van baseball kaartjes. Men vindt plezier in het vinden van ontbrekende plaatjes in hun collectie. De derde reden betreft het vergemakkelijken van sociale relaties (dit motief gaat vooral op voor downloaders die met elkaar chatten en ruilen). In de netwerken die ontstonden heerst een hiërarchie. Wanneer men bevriend is met iemand belangrijk of wanneer men veel materiaal heeft en nieuw kinderpornografisch materiaal kan aanleveren, verwerft men een zekere status. Een vierde reden is dat het een manier is om de realiteit te vermijden. Het internet biedt sociale steun die als vervanging dient voor de ontevredenheid in relaties in de echte wereld. Men kan zo ontsnappen aan de minder leuke realistische situaties. De vijfde reden omvat het downloaden van kinderporno als therapie. Het downloaden dient als controle van hun interesses. Men wil uitzoeken in wat men juist geïnteresseerd is en er leren mee omgaan en aanvaarden. Het is ook een manier om met emoties om te gaan. Het downloaden wordt vaak gezien als een rechtvaardiging omdat het hen tegenhoudt om de kinderen echt te misbruiken. De laatste reden is volgens de downloaders de rol die het internet speelt. De anonimiteit en de enorme variëteit maken de toegang gemakkelijk en zorgen ervoor dat ze in aanraking komen met steeds extremer materiaal. De daders plaatsen zich hier in een passieve positie en leggen de verantwoordelijkheid bij het medium. 13

21 2.4. Verband tussen hands-off gedrag en hands-on gedrag Trigger of inhiberend mechanisme? Een veelgestelde vraag betreft de link tussen het downloaden van kinderporno (het zogenaamde hands-off gedrag) en het fysiek seksueel misbruik van kinderen (hands-on gedrag). Onderzoek slaagde er tot nu toe niet in een causaal verband aan te tonen (Van Wijk, 2010, p. 51) en zo blijft het debat over het downloaden van kinderporno als risico voor handson gedrag vooralsnog bestaan. Het downloaden kan enerzijds gezien worden als een trigger om over te gaan tot reëel seksueel misbruik. Het cravingmechanisme wordt dan als het ware in gang gezet waarbij het downloaden stimulerend werkt. Anderzijds kan het downloaden gezien worden als een vervanging, waarbij het downloaden van kinderpornografisch materiaal de lustgevoelens afremt en men als gevolg daarvan minder snel zal overgaan tot hands-on gerelateerd gedrag. Certainly it appears that for some respondents, pornography was used as a substitute for actual offending, whereas for others, it acted as both blueprint and stimulus for a contact offense (Quayle & Taylor, 2002, p. 354). Seto en Eke (2005, p. 207) waren één van de eersten die een follow-up studie deden. Ze kwamen tot de conclusie dat zeker niet alle downloaders een hoog risico vertoonden tot hands-on gedrag. Degenen die vroeger al een seksueel hands-on delict begingen, pleegden het meest waarschijnlijk opnieuw een delict. Een groot nadeel aan hun studie was dat ze niet beschikten over psychologische variabelen die essentieel zouden kunnen zijn om de kinderpornodownloaders te bevatten. Zo kan bijvoorbeeld een deviant persoonlijkheidsprofiel een onderliggende factor zijn, die het verband tussen downloaden en hands-on gedrag beïnvloedt. Ook Endrass et al. (2009 p. 48) geven aan dat het downloaden van kinderporno alleen geen risicofactor is om over te gaan tot fysiek misbruik, tenminste niet voor diegenen die nog nooit een seksueel hands-on delict pleegden. Ze claimen zelfs dat uit recente onderzoeken af te leiden valt dat de meerderheid van de downloaders niet overgaan tot handson delicten. Uit survey-onderzoeken kan men opmaken dat de prevalentie van het downloaden van kinderporno, de prevalentie van kindermisbruik overstijgt en dat er dus meer kinderpornodownloaders zijn dan kindermisbruikers (Frei Erenay Dittmann & Graf, 2005 in Seigfried, Lovely & Rogers, 2008, p. 287). Hoewel deze onderzoeken ervan uitgaan dat blootstelling aan kinderpornografisch materiaal geen wezenlijke trigger vormt, zijn niet alle onderzoekers ervan overtuigd dat het downloaden 14

22 op zich niet perse overgaat tot fysiek misbruik. Bourke en Hernandez (2009, p. 188) vragen zich zelfs af of het wel zinvol is een onderscheid te maken tussen kinderpornodownloaders en misbruikers. De resultaten van hun onderzoek geven namelijk aan dat de meerderheid van de downloaders, niet-opgespoorde kindmisbruikers zijn. Deze niet-ontdekte delicten zouden bijvoorbeeld met behulp van de polygraaf opgespoord kunnen worden (Buschman et al., 2010, p. 407). Sommige onderzoekers nemen aan dat, doordat de downloaders door het internet blootgesteld worden aan kinderpornografisch materiaal, criminele seksuele interesses uitgelokt of gepromoot worden, die diep verborgen zaten of zelfs niet bestonden voor de exposure (Carnes, 2003, pp ). Marshall (2000, p. 74) concludeert dan weer dat blootstelling aan pornografisch materiaal een invloed kan hebben op sommige mannen om over te gaan tot contactdelicten maar dat de meesten kijken naar kinderporno vanuit een reeds ontwikkeld verlangen naar deviant gedrag. Sommige netwerken zetten ook aan tot contactdelicten omdat de downloaders maar toegelaten worden tot een bepaald netwerk of status verwerven nadat ze nieuw, uniek materiaal aangeleverd hebben (Quayle & Taylor, 2002, p. 335; Van Wijk et al., 2009, p. 59). Zoals uit de aangegeven studies kan blijken is er nog veel onduidelijkheid over de relatie tussen online-gedrag en de hands-on delicten. Nog minder onderzoek is er gedaan rond de verschillende factoren die deze relatie mogelijk beïnvloeden, vooral de psychologische factoren en in het bijzonder de persoonlijkheidsstoornissen. Vooraleer hierop wordt ingegaan, worden de verschillende persoonlijkheidsstoornissen kort toegelicht Persoonlijkheidsstoornissen Volgens de DSM-IV (APA, 1994) worden persoonlijkheidsstoornissen gekenmerkt door een star en duurzaam patroon van gedachten, gevoelens en gedragingen die binnen de cultuur van de betrokkene duidelijk afwijkt van de verwachtingen en de norm. In de DSM-IV worden de persoonlijkheidsstoornissen onderverdeeld in drie clusters (A, B en C). Cluster A is het vreemde of excentrieke cluster. Het houdt de paranoïde, schizoïde en schizotypische persoonlijkheidsstoornissen in. Mensen met één van deze stoornissen hebben weinig contact met anderen en leven vaak geïsoleerd. De paranoïde stoornis heeft vooral het wantrouwen in anderen als kenmerk, de schizoïde persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door het 15

23 vermijden van sociale contacten en meer oppervlakkige emoties, de schizotypische stoornis ten slotte, wordt getypeerd door sociale tekortkomingen en eerder excentriek gedrag. Cluster B ook wel het dramatische, emotionele of impulsieve cluster genoemd, bestaat uit vier persoonlijkheidsstoornissen: de antisociale, borderline, theatrale en narcistische persoonlijkheidsstoornis. Personen in deze cluster hebben het doorgaans moeilijk met het controleren van hun emoties. Ze zijn vaak impulsief en streven naar behoeftebevrediging op korte termijn. Hun relaties zijn vaak onstabiel omdat ze weinig rekening houden met de ander. Cluster C, het angstige cluster, omvat drie persoonlijkheidsstoornissen: de afhankelijke, ontwijkende en obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis. Wanneer men één van deze stoornissen heeft, heeft men vaak last van sociale vermijding, dwangmatig handelen en het niet zelfstandig kunnen zijn Mogelijke invloed van persoonlijkheidsstoornis op de hands-off hands-on relatie Bourke en Hernandez (2009, p. 188) geven aan dat de meerderheid van de downloaders, kindmisbruikers zijn. Andere studies geven juist aan dat maar een deel overgaat tot fysiek misbruik (Seto & Eke, 2005, p. 208; Endrass et al., 2009, p. 47). Maar wie zijn dan die personen (ongeacht of het over een meerderheid of minderheid gaat) die overgaan tot fysiek misbruik? Welke achterliggende elementen spelen hier een rol? Bourke en Hernandez (2009, p.185) wijzen er op dat de invloed van heel wat factoren, onder andere psychologische kwetsbaarheid, nog ongekend is bij downloaders en dat er dus enige voorzichtigheid moet worden geboden over het bepalen van een causale relatie. Van Wijk et al. (2009, p. 80) vinden dat er wel degelijk sprake is van samenhang (een deel van de downloaders gaan over tot hands-on delicten en sommige kindmisbruikers gaan kinderporno downloaden) maar dat van een causale relatie (hands-off leidt tot hands-on gedrag) zelden sprake zal zijn. Meerdere factoren spelen dan ook een rol (persoonlijkheid, sociale omstandigheden, stressoren). Uit schaars onderzoek naar achterliggende persoonlijkheidsfactoren blijkt dat 40% van de downloaders een (zelf-gerapporteerde) persoonlijkheidsstoornis heeft. Het gaat dan vooral om een schizoïde, vermijdende en afhankelijke persoonlijkheidsstoornis (Van Wijk et.al., 2009, p. 47). Kunnen we er dan vanuit gaan dat degene die overgaan tot echt misbruik meer cluster B stoornissen heeft en dat degene met een cluster A en C stoornis zich veiliger voelt aan de computer? Web, Craissati en Keen (2007, p. 461) geven aan dat er geen grote verschillen zijn 16

24 op vlak van persoonlijkheidsstoornissen bij de downloaders en kindmisbruikers. Toch lijkt het aannemelijk dat cluster A en C minder snel zullen overgaan tot hands-on delicten: bij een bepaalde groep downloaders is de kans niet groot dat zij fysiek misbruik zullen plegen, want zij zijn daarvoor te angstig en angst werkt remmend op verdere escalatie (Van Wijk et.al, 2009, p. 77). Angst is een centrale factor in de A en C cluster. Een mogelijke hypothese is dat downloaders met kenmerken van cluster B sneller zullen overgaan tot hands-on gedrag dan downloaders die meer kenmerken vertonen van cluster A of C. Vandaar wordt de onderzoeksvraag geformuleerd: In welke mate wordt het verband tussen hands-off gedrag en hands-on gedrag beïnvloed door een onderliggende persoonlijkheidsstoornis? 2.5. Beveiliging door de downloader Om aan het oog van de politie te ontsnappen, gebruiken de kinderpornodownloaders vaak inventieve en technologische middelen om zich te beveiligen. In 2006 deed het NFI een grootschalig onderzoek naar de technieken bij kinderpornografie op het internet (Oerlemans, 2010, p. 49). Het rapport werd echter niet openbaar gemaakt op vraag van toenmalig minister van justitie Donner: Ik heb besloten het rapport van het NFI niet te publiceren. Het rapport beschrijft technieken en methoden die door criminelen (kunnen) worden gehanteerd om zoveel mogelijk anonimiteit te bereiken. Weliswaar zal de harde, beroepsmatige kern van de kinderpornowereld de methoden en technieken kennen, maar dat geldt niet, althans in veel mindere mate voor de nieuwkomers op dit veld (Donner, Praktisch alle downloaders slaan het kinderpornografisch materiaal op, op de harde schijf van hun eigen computer. Vaak worden ook externe harddisks of dvd s en cd-roms met het materiaal aangetroffen (Van Wijk et al., 2009, p. 60). Downloaders die al meer van de technieken op de hoogte zijn, huren opslagruimte op het internet waar ze hun materiaal kunnen opslaan. Zo staat er niets op hun eigen computer, en kunnen alleen zij, via een toegangscode aan het materiaal. Niet alle downloaders slaan het materiaal op, er zijn er ook die alleen kijken. Maar deze bekeken bestanden blijven toch tijdelijk bewaard op de computer (unallocated files) (Van Wijk et al., 2009, p. 60). Wanneer men de bestanden van de harde 17

25 schijf verwijdert, betekent dit niet dat de bestanden niet meer op de harde schijf staan. Het wordt moeilijker om de bestanden terug te vinden, maar met specialistische forensische software kunnen ze terug te voorschijn gehaald worden (Oerlemans, 2010, p. 33). Om deze reden zijn de downloaders vaak zeer inventief in het verbergen van hun harde schijf. Zo getuigen de geïnterviewde experts door Van Wijk et al. (2009, p. 60) van een man die kinderporno had staan op zijn USB-stick die er uitzag als een pen of een harde schijf die in de diepvries verborgen werd. Ook MP-3 s, polshorloges en videogame consoles worden gebruikt als opslagplaats (Bourke & Hernandez, 2009, p. 184). De downloaders gaan bij het opslaan van de gegevens ook origineel te werk. Zo wordt het kinderpornografisch materiaal bijvoorbeeld bewerkt waardoor eerst een Disneyfilm vertoond wordt, die na enige tijd overgaat tot kinderporno (Van Wijk et al., 2009, p. 62). Naast de fysieke maatregelen ter beveiliging, zoals het creatief verstoppen van gegevensdragers of het bewerken van kinderpornografisch materiaal, worden ook allerlei technologische toepassingen gebruikt. Tegenwoordig wordt steeds meer gebruikt gemaakt van afschermingtechnieken, terwijl kinderporno oorspronkelijk aangeboden werd op voor iedereen bereikbare websites (waarvan de eigenaar gemakkelijk op te sporen was) (van der Hulst & Neve, 2008, p. 51). Sommige downloaders zijn lid van Peer-to-peer (P2P) netwerken (zoals Limewire of Kazaa), hierbij stelt men een deel van de eigen computer open voor anderen om zo bestanden uit te wisselen. Deze netwerken zijn vrij toegankelijk waardoor de kans op ontdekking groter wordt (van der Hulst & Neve, 2008, p. 191; Van Wijk et al., 2009, p. 25). De trend doet zich voor om meer en meer in besloten netwerken te bewegen. Deze zijn zeer moeilijk toegankelijk voor externen, beveiligd met paswoorden en vaak alleen op uitnodiging van de leden te betreden (Van Wijk et al., 2009, p. 28; Oerlemans, 2010, p. 49). Bovendien wordt vaak gevraagd nieuw materiaal aan te leveren vooraleer lid te mogen worden. Dit verwerft hen zelfs een zekere status (Van Wijk et al.,2009, p. 59; Quayle & Taylor, 2003, p. 100). Een voordeel voor de downloaders van de ontoegankelijkheid is dat het voor de politie ook moeilijker wordt om hen op te sporen. De zogenaamde darknets bijvoorbeeld lijken op P2P netwerken maar worden alleen gebruikt door mensen die elkaar vertrouwen. De netwerken gebruiken allerhande beveiligingstechnieken om buiten het beeld van opsporingsdiensten te blijven. Zo gebruikte de besloten groep WØnderland club een alfanumeriek teken (Ø) om minder zichtbaar te zijn (Van Wijk et al., 2009, p. 60). Anonimiteit en encryptie zorgen ervoor dat de daders niet gevat worden (Oerlemans, 2010, pp ). Anonimiteit kan worden verkregen door het gebruik van een proxy, waardoor wordt ingelogd 18

26 via een andere server en zo het eigen IP-adres onidentificeerbaar wordt gemaakt. Cryptografie (of encryptie) zorgt er dan weer voor dat de plaatjes of video s via een wiskundig algoritme onleesbaar gemaakt worden. Alleen degene die de sleutel kent, kan het materiaal weer lezen (Oerlemans, 2010, p. 53). Er wordt dan ook vaak gebruik gemaakt van Pretty Good Privacy (PGP), één van de bekendste versleutelprogramma s (Casey, 2004, p. 208; van der Hulst & Neve, 2008, p. 190). Ook Tor-servers, een systeem van meerdere proxyservers na elkaar, die gebruik maken van gelaagde cryptografie (onion-routing), worden gebruikt (Van Wijk et al., 2009, p. 63; Oerlemans, 2010, pp ). De geïnterviewde experts in het onderzoek van Van Wijk et al., (2009, p. 63), geven aan dat een klein percentage (5%) goede technische vaardigheden heeft om uit de handen van de politie te blijven en ongeveer 20% redelijk technisch is (en bijvoorbeeld encryptie gebruikt) maar soms fouten maakt waardoor ze toch kunnen opgespoord worden door de politie. Een bedenking die hierbij gemaakt moet worden is het dark number. Degene die goed weten hoe zich te beveiligen, worden misschien nooit opgepakt terwijl de politie te maken heeft met de minder technische kinderpornodownloaders. Om deze latente criminaliteit op te sporen is het handig om te weten hoe de downloaders tegenover beveiligingstechnieken staan en in hoeverre dit hun perceptie op de pakkans beïnvloedt. De tweede onderzoeksvraag luidt dan ook: In welke mate gaan kinderpornodownloaders meer downloaden vanwege hun perceptie dat het risico laag is om betrapt te worden wegens de beveiligingstechnieken?. 19

27 3. Empirisch onderzoek Dit deel van de masterproef betreft het eigenlijk empirisch onderzoek. Allereerst wordt de methodologie beschreven, daarna worden de resultaten gepresenteerd. Tijdens het onderzoek werden nieuwe inzichten bekomen waardoor de vraagstelling werd aangepast. De initiële onderzoeksvragen werden echter niet gewijzigd omdat het onderzoek gestart is vanuit die hypotheses. De eerste interviews zijn bijgevolg meer toegespitst op die veronderstellingen. Allereerst wordt de probleemstelling en de daaruit volgende onderzoeksvragen nogmaals weergegeven Probleemstelling en onderzoeksvragen Eén van de kernvragen is of de kinderpornodownloaders overgaan tot fysiek misbruik van kinderen (de hands-on delicten) en of er een indicatie van causaliteit 6 bestaat. Deze onderzoeksvraag werd op basis van verschillende studies nog niet eenduidig beantwoord en wekt zelfs strijdige bevindingen op (Van Wijk, 2010, p. 51). Het kijken naar kinderporno kan als een rem werken, ter vervanging van het echte fysieke misbruik. Het downloaden kan ook als trigger functioneren, waarbij het cravingsmechanisme in gang wordt gezet en de kans op fysiek misbruik vergroot. Bij deze onderzoeken werd meestal de achterliggende psychologische component weerhouden. Weinig studies behandelen dan ook de invloed van een onderliggende persoonlijkheidsstoornis op het gedrag en of deze persoonlijkheidsstoornis de drijfkracht kan zijn om tot een hands-on delict over te gaan. Daarom behandelt de eerste onderzoeksvraag het verband tussen hands-off en hands-on delicten en in welke mate achterliggende persoonlijkheidsstoornissen (onderverdeeld in clusters) hierop een invloed hebben. De tweede onderzoeksvraag behandelt het downloadgedrag in functie van de perceptie op de pakkans en hoe de manier van beveiliging door de kinderpornodownloaders hierbij een rol speelt. Omdat weinig informatie over deze dadergroep bekend is, is elk puzzelstukje om het 6 Op basis van kwalitatief onderzoek valt causaliteit zeer moeilijk vast te stellen. 20