Handleiding voor leraren bij het kiezen van een eigen thema

Transcriptie

1 Handleiding voor leraren bij het kiezen van een eigen thema Dr. Marieke Peeters, projectmanager Wetenschapskooppunt Radboud Universiteit WKRU Drs. Jo Verlinden, senior adviseur BCO Onderwijsadvies Dr. Lianne Hoogeveen, hoofd Centrum Begaafdheidsonderzoek CBO Lana Goossens, stagiaire WKRU 1

2 Colofon Deze uitgave maakt onderdeel uit van de publicatie ONDERZOEKEND excelleren. Deze publicatie is voortgekomen uit een door het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit WKRU, BCO Onderwijsadvies en het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek CBO ingediend voorstel ten behoeven van de Call for proposals 2013, uitgezet door School aan Nijmegen, Titel: Handleiding voor leraren bij het kiezen van een eigen thema. Auteurs: Marieke Peeters, Jo Verlinden, Lana Goossens en Lianne Hoogeveen. Deze uitgave is digitaal beschikbaar op 2

3 Handleiding voor leraren bij het kiezen van een eigen thema Nadat je een project ONDERZOEKEND excelleren met het thema Waarnemen en bewegen hebt uitgevoerd, hopen we dat je de smaak te pakken hebt en deze werkwijze wilt voortzetten in vervolgprojecten. Aandachtspunten bij de keuze voor een nieuw thema Enkele vragen bij het kiezen van een thema waarbinnen je kunt differentiëren voor excellente leerlingen zijn: Ga na of het betekenisvol is voor ALLE leerlingen. Sluit het aan bij de dagelijkse leefwereld van leerlingen? Is het voldoende uitdagend voor excellente leerlingen? Kunnen zij binnen het thema voldoende verdieping krijgen? Leent het thema zich goed om eigen onderzoeksvragen binnen te stellen? Het kan zijn dat je alleen excellente leerlingen een eigen onderzoeksvraag laat bedenken of alle leerlingen indien jij en zij al enige ervaring hebben met onderzoekend leren. Wanneer alleen de excellente leerling een eigen onderzoeksvraag gaan opstellen is het aan jou om de overige leerlingen onderzoeksvragen aan te bieden. Is het thema voldoende breed, zodat groepjes verschillende onderzoeken kunnen doen? Inspiratie nodig voor een thema? Wanneer je een volgend project ONDERZOEKEND excelleren gaat doen kun je ook voortbouwen op uitgewerkte projecten rondom onderzoekend leren. Hierdoor hoef je je in de voorbereiding enkel te richten op de activiteiten die je excellente leerlingen gaat aanbieden. De genoemde werkvormen in de tabel van bijlage 1 kunnen daarbij een uitgangspunt zijn. Het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit heeft de volgende thema s uitgewerkt: Angst; Grafeen; Denkbeelden over het begin; DNA; Gedrag; Infecties; Onder invloed; Gevaarlijke ideeën. Begin 2015 zullen daar de volgende 3 thema s bijkomen: het Higgsdeeltje, het Wonderkind David van Goorle, en Netwerken in je brein. Meer informatie is te vinden op Een nieuw thema voorbereiden Ter voorbereiding voor een project met een nieuw thema hebben we de volgende documenten die de leraar kunnen ondersteunen. Tabel met voorbereidingen, aandachtspunten en activiteiten per stap. Om het mogelijk te maken een eigen thema te kiezen hebben we een tabel samengesteld waarbij we per stap van onderzoekend leren doelen, activiteiten, werkvormen en aandachtpunten voor excellente leerlingen staan. Deze tabel kan dienen als een 3

4 soort kader waarbinnen je een eigen thema gaat vormgeven. De tabel is terug te vinden in bijlage 1. Voor het vormgeven en plannen van het project hebben we een planningsblad gemaakt, deze is te vinden in bijlage 2. Modereren en effectieve feedback vanuit een groeimindset. Dit is beschikbaar in bijlage 3. Ter evaluatie van het project is er een evaluatieformulier voor de leraar beschikbaar. Hierin kunnen ook leerervaringen beschreven worden en aandachtspunten voor het vervolg. Deze is beschikbaar in bijlage 4. 4

5 Bijlage 1 ONDERZOEKEND excelleren = Wanneer er een aangegeven staat in de tabel wordt hiermee bedoeld dat deze activiteit(en) of dit hulpmiddel essentieel is voor het goed uitvoeren van deze fase. Andere hulpmiddelen of activiteiten zijn een suggestie en kunnen tijdens deze fase ingezet worden. 5

6 Stap 1: Introductie Doel Leerlingen introduceren met het thema. Verwondering en nieuwsgierigheid opwekken. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Bedenk bij het thema activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen en waar ze enthousiast over worden. Sluit zo mogelijk aan bij de actualiteit. Maak de kinderen nieuwsgierig en laat ze zich verwonderen door iets nieuws in de klas te introduceren of de kinderen iets nieuws te laten ervaren. Wisselende groepen maken. De ene keer de ontwikkelingsgelijk en bij elkaar, de andere keer heterogene groepen. Excellente leerlingen Inzetten van conceptcartoons. (Zie bijlage conceptcartoons ) Coöperatieve werkvormen gebruiken, bijvoorbeeld: mix tweetal gesprek of binnen en buitenkring. (Zie bijlage coöperatieve werkvormen ) Vraag de succesvolle leerling specifiek over waar hij/zij enthousiast van wordt. Om te voorkomen dat dit te veel angst oproept; laat kinderen daar eerst in tweetallen over praten. Bespreek het feit dat sommige kinderen veel tijd nemen om iets te vertellen en andere weinig. Overweeg in overleg wat je daaraan kunt 6

7 doen (time timer?). Voorkom dat de enthousiaste (creatieve) leerlingen het gevoel krijgt steeds afgekapt te worden. Leerlingen een overzicht geven van de cyclus van het onderzoekend leren Stap 2: Verkennen Doel Voorkennis ophalen en uitbreiden Poster introduceren aan de leerlingen. Welke stappen zijn er? Wat hoort daarbij? Hoe komt wetenschappelijke kennis tot stand? Poster (zie bijlage poster ) Hoe komt wetenschappelijke kennis tot stand? (Zie bijlage hoe komt wetenschappelijke kennis tot stand? ) Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Bedenk diverse activiteiten gekoppeld aan het thema waarmee kinderen (gestructureerd) kunnen aanrommelen. Dit zijn activiteiten die vragen oproepen bij kinderen. Breng in kaart wat de leerlingen al weten over het onderwerp bijvoorbeeld door een kringgesprek waarin de kinderen hun eigen ervaringen mogen delen of door de Vragenmuur (zie bijlage vragenmuur ) Klassikale mindmap (zie bijlage klassikale mindmap ) Excellente leerlingen Hulpmiddel: Op een schaal van bijvoorbeeld 1 tot 10 aangeven: waar zit ik met mijn kennis over dit thema? Wat weet ik al? Wat weet ik nog niet? Conceptcartoons inzetten (Zie bijlage 7

8 vragenmuur te introduceren. Kinderen doen middels diverse activiteiten kennis en ervaring op over het onderwerp. Activeer de voorkennis van de leerlingen over het thema, bijvoorbeeld door gezamenlijk een mindmap te maken. conceptcartoons ) T-schema. (Zie bijlage T-schema en conclusies trekken bij T-schema ) Coöperatieve werkvormen inzetten. (Zie bijlage coöperatieve werkvormen ) Succesvolle leerling: Let op dat hij/zij zelf met iets komt. Maak het dwingend ; ieder kind moet minstens een ding noemen/ een post-it ophangen. Creatieve leerling: geef een duidelijke begrensde taak, waar hij/zij flink de tanden in moet zetten. Waardeer het enthousiasme. Leerlingen zijn zich bewust van eigen kennis tegen einde van verkenningsfase Ga na of de kinderen al goede onderzoeksvragen hebben gesteld op de vragenmuur. De leerkracht clustert de vragen die op de vragenmuur zijn gekomen. Zo worden er groepjes van kinderen Tijdens het uitvoeren van de verkenningsactivit eiten de leerlingen ervan bewust maken wat ze al Houdt rekening met gedragsprofiel van leerlingen bij de samenstelling van groepjes. Daar zijn verschillende 8

9 Stap 3: Opzetten onderzoek Doel Andere leerlingen kunnen aanspreken op elkaars taak en wijze van communiceren gevormd die nog vragen hebben over een zelfde subthema. weten en nog willen weten betreffende het onderwerp. Na afloop van de activiteiten in de verkenningsfase bespreken hoe deze activiteiten verbonden zijn aan de theorie die leerlingen daarvoor verkregen hebben. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Controleer of er goede groepjes zijn gevormd van kinderen die vragen hebben over een zelfde subthema. PowerPoint met de verschillende rollen. (Zie bijlage overzicht van rollen ). De kinderen gaan vanaf hier in groepjes aan de slag. Elk kind krijgt binnen het groepje een rol toegekend. Ga in gesprek met de klas over de verschillende rollen binnen een groepje. Kinderen schrijven dit in hun eigen logboek. Via PowerPoint bespreken welke rollen er zijn en welke onderdelen van effectieve communicatie belangrijk zijn. (Zie bijlage overzicht van rollen en overzicht van effectieve communicatie ). Leerlingen in hun logboek laten schrijven. (Zie bijlage logboek ). mogelijkheden voor (juist mengen, of juist niet), maar wees er in ieder geval bewust van. Excellente leerlingen Hint & tips: Let bij het maken van de groepjes op de rolverdeling van de kinderen. Welk kind wordt de voorzitter? Is het mogelijk het voorzitterschap te rouleren? Een autonoom zelfsturende leerling zou het voorbeeld kunnen geven voor goed voorzitterschap, zodat daarna een succesvolle en een creatieve leerling het kunnen leren. Evalueer op een 9

10 De leerlingen vanaf deze fase telkens aanspreken op hun rol en dat ook de leerlingen zelf laten doen. Bij problemen in een groepje leerlingen wijst de leerkracht op gebruik effectieve communicatie om het probleem op te lossen. veilige manier hoe leerlingen hun rol vervullen. Bijvoorbeeld: ieder groepslid moet de rol evalueren met een top en een tip. Voor onderzoekend leren op niveau 2 Bekijk de voorbeeld onderzoeksvragen en de uitwerkingen daarbij. (zie bijlage voorbeeld onderzoekvragen en uitwerkingen ) Geef de kinderen per groepje een onderzoeksvraag. Hulpmiddel: Het schema met de onderzoeksvragen en de uitwerkingen. ( zie bijlage voorbeeld onderzoekvragen en uitwerkingen ) Voor onderzoekend leren op niveau 3: Oefenen met een goede onderzoeksvraag Verdiep je in de criteria voor een goede onderzoeksvraag. (zie bijlage vragenmachientje ) Bedenk zelf een paar goede (en foute) onderzoeksvragen behorende bij het thema als voorbeeld. (zie bijlage Laat de kinderen per groepje een mindmap maken over wat ze tot nu toe geleerd hebben. Dit geeft overzicht en van hieruit kunnen ze de stap maken naar het opzetten van een onderzoeksvraag. Vragenmachientje met criteria voor onderzoeksvraag. (zie bijlage vragenmachientje ) Hulpmiddel: Zoek de valse : Kinderen maken goede en foute onderzoeksvragen. Welke vraag is fout? Groepjes met elkaar laten vergelijken. (zie bijlage coöperatieve werkvormen ) Vragenmachientje 10

11 vragenmachientje ) Voer een gesprek met de klas over criteria waaraan een goede onderzoeksvraag volgens hen moet voldoen. Oefen met de kinderen het opstellen van een onderzoeksvraag. Bespreek de criteria waarmee ze de kwaliteit van hun vraag kunnen beoordelen. zonder ingevulde criteria. Leerlingen moeten zelf bedenken aan welke goede criteria een goede onderzoekvraag zou moeten voldoen. (zie bijlage leeg vragenmachientje ) Stel eisen aan de onderzoeksvraag. Geen opzoek, navraag, kijk- en vergelijk of meetvragen, maar wel analyse- of verbandsvragen. Stel gerichte vragen aan de succesvolle leerling en maak duidelijk dat geen antwoord (ook niet het foute antwoord) verkeerd is. Biedt structuur aan de creatieve leerling, zonder dat deze zich afgewezen voelt. 11

12 Voor onderzoekend leren op niveau 3: Een goede onderzoeksvraag opstellen De kinderen vullen met hun groepje het eerste gedeelte van het onderzoeksplan (werkblad) in (t/m de stap de onderzoeksvraag is ) Onderzoeksplan (werkblad). (Zie bijlage onderzoeksplan ) Leerlingen eraan herinneren de mindmap te gebruiken bij het bedenken van hun onderzoeksvraag. Als de onderzoeksvragen van leerlingen er vaker niet doorheen komen, de leerlingen tips geven om de vraag beter te maken. Houdt in de gaten dat de succesvolle leerling een bijdrage levert. Expliciteer aan het groepjes dat het de verantwoordelijkheid van de hele groep is dat iedereen een bijdrage levert. Je zou de creatieve leerling kunnen vragen dit in de gaten te houden; dit geeft hem/ haar een belangrijke rol en voorkomt dat hij/zij zelf steeds aan het woord is. Geef als leerkracht de succesvolle leerling feedback die op de taak/onderzoeksvraa g gericht is. Geef de autonoom zelfsturende leerling de ruimte. Koppeling met echt wetenschappelijk onderzoek kunnen maken Leg uit hoe een wetenschapper onderzoek doet door middel van een schema en/of het laten zien van Schema : koppeling met wetenschappelijk onderzoek (Zie bijlage koppeling Vind niks gek. Zeg niet te snel dat kan niet, maar stel wel (positief) kritische vragen: hoe denk je 12

13 filmpje. met wetenschappelijk onderzoek ) Filmpje hoe doen wetenschappers onderzoek. (Zie bijlage koppeling met wetenschappelijk onderzoek ) dat we dat zouden kunnen doen? Dit is ook het moment om de succesvolle leerling erbij te betrekken: denk jij dat dit een goede vraag is/ of dit mogelijk is? Een onderzoek kunnen opzetten Verdiep je in de onderdelen die een onderzoeksopzet vereisen. (Zie bijlage voorbeeld van een onderzoeksplan en uitleg onderzoeksplan ). Uitleggen wat eerlijk onderzoek doen is. Wanneer je wilt weten waardoor iets komt bijvoorbeeld: Hoe groeit een zonnebloem het beste? en je vergelijkt twee dingen, dan mag er maar één verschil zijn tussen de dingen die je vergelijkt. Dus wanneer je de invloed van water wilt achterhalen geef je de ene zonnebloem veel water en de andere zonnebloem weinig. Maar dan moeten de Onderzoeksplan (werkblad) waar net genoeg vragen op staan om het onderzoek mee uit te kunnen voeren. (Zie bijlage voorbeeld van een onderzoeksplan ). Poster van onderzoekend leren. (Zie bijlage poster ) Hints & Tips: Bij beginnende onderzoekende leerders tips geven over het invullen van het onderzoeksplan als Hulpmiddel: Relatiecirkels. (Zie bijlage relatiecirkel ) Laat de leerlingen hun hypothese onderbouwen door middel van literatuur of het navragen van een expert. Hint & tips: Wanneer de kennis of inhoud voor een leerkracht hem of haar te boven gaat, raak dan niet in paniek, stop dan niet, maar geef aan dat je dit zelf ook niet weet en na vraag doet bij een expert (kan bijv. een ouder zijn). Houdt in de gaten dat 13

14 Stap 4: Onderzoek uitvoeren Doel Uitvoeren van onderzoek en het vastleggen van resultaten andere variabelen zoals zand en licht hetzelfde zijn. Model de kinderen door middel van een al ingevuld onderzoeksplan bij het invullen van het onderzoeksplan (werkblad). Blik terug naar de poster. Bij welke stap zijn we nu? Laat de kinderen in groepjes het onderzoeksplan (werkblad) verder zelf invullen. Per onderdeel laten afvinken door de leerkracht. Per groepje presenteren de kinderen hun onderzoeksplan (werkblad) aan de klas. Kinderen geven elkaar feedback. ze vastlopen of te lang bij één onderdeel blijven. Verwijs ze eerst terug naar het onderzoeksplan, Wanneer dit niet werkt kun je ze extra voorbeelden geven en als laatste help je ze daarna mee oplossen. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Ga met de kinderen na of ze alle voorbereidingen klaar hebben (bijvoorbeeld De kinderen voeren zelfstandig hun onderzoek uit. Ze werken samen aan Laat leerlingen hun voorlopige bevindingen in een de succesvolle leerling een bijdrage levert. Expliciteer aan het groepjes dat het de verantwoordelijkheid van de hele groep is dat iedereen een bijlage levert. Je zou de creatieve leerling kunnen vragen dit in de gaten te houden; dit geeft hem/ haar een belangrijke rol en voorkomt dat hij/zij zelf steeds aan het woord is. Excellente leerlingen Dit is ook een moment om juist de succesvolle leerling 14

15 Stap 5: Concluderen Doel Leerlingen tonen aan het verschil te begrijpen tussen verwerking van data, concluderen door koppeling met onderzoeksvraag en reflecteren op de bevindingen. meetinstrumenten ontwikkeld of verzameld, proefpersonen benaderd). Licht collega s op school in over het onderzoek. Laat kinderen met andere klassen afspraken maken indien ze proefpersonen nodig hebben voor hun onderzoek. de hand van de gemaakte rolverdeling. Bespreek aan het einde van de les klassikaal of per groepje hoe ver de kinderen zijn, door de kinderen te laten vertellen wat ze hebben gedaan, wat ze nog willen gaan doen en wat het onderzoek al heeft opgeleverd. logboek vastleggen. (zie bijlage logboek en vastleggen resultaten ). geef hints aan leerlingen om het logboek te gebruiken, terug te kijken wat ze is opgevallen en of alles naar planning verloopt. Geef hints om leerlingen met tijdgebrek op weg te helpen. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Bekijk welke manier de kinderen hebben bedacht om de resultaten weer te geven. Is dit de beste manier? Volstaat het om een gemiddelde uit te rekenen en groepen te vergelijken? Hoe kunnen ze de resultaten (voor anderen) visualiseren? In hoeverre lenen de onderzoeksresultaten zich voor een De groepjes brengen hun gegevens in kaart. Model de leerlingen in het verschil tussen resultaten die ze hebben en de conclusie die ze daaraan kunnen verbinden (conclusies zijn algemener dan ruwe data) het trekken van een conclusie. De groepjes trekken Papier met verschil tussen data verwerken, conclusies verbinden door koppeling te maken met onderzoeksvraag, en redeneren waarom deze bevindingen er zijn. (Zie bijlage resultaten verwerken, expliciet vragen te stellen. Om te voorkomen dat de creatieve leerling het gevoel krijgt dat de mond gesnoerd wordt kan de kinderen gevraagd worden om voordat ze gaan vertellen een rolverdeling te maken; wie verteld wat? Iedereen moet daarbij (kort) aan het woord komen. Excellente leerlingen T-schema (zie bijlage T-schema en conclusie trekken bij T-schema ) Relatiecirkels (zie bijlage relatiecirkel ) Ook hier is het van belang dat de groep erop wordt aangesproken dat ze als groep er verantwoordelijk voor 15

16 weergave via staaf- of cirkeldiagrammen? op basis van hun resultaten conclusies over hun onderzoek. conclusie trekken ) zijn dat iedereen actief is in de groep. Daar worden ze ook als groep op aangesproken, dus niet alleen degene die te weinig meedeed (waarom?), maar ook de groep: hoe kwam het dat de rest van de groep dit liet gebeuren? Stap 6: Presenteren Doel Leerlingen geven een duidelijke presentatie en bespreken daarin de verschillende stappen die ze in het onderzoek genomen hebben. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Bedenk op welke wijze de groepjes hun onderzoek mogen presenteren (bv PowerPointpresentatie, toneelstukje, onderzoeksverslag et cetera). Bedenk wat je terug wilt laten komen over de samenwerking in de groepjes. In groepjes worden de presentaties voorbereid. Ieder groepje doet verslag van hun onderzoek (middels een collage, presentatie, verslag of anderszins). De groepen luisteren naar elkaar en stellen elkaar vragen over de opzet en uitvoering van het onderzoek, zoals wetenschappers elkaars werk in een peer review ook beoordelen. PowerPoint/papier met criteria voor een goede presentatie. (Zie bijlage criteria presentatie ). Als leerlingen werken aan hun presentatie nagaan of elk onderdeel aan bod komt. Excellente leerlingen Relatiecirkels laten maken (zie bijlage relatiecirkel ) Ook hier kan een vooropgesteld plan (wie vertelt wat, het om de beurt beantwoorden van vragen) voorkomen dat de succesvolle leerling zich terugtrekt en de creatieve leerling steeds aan het woord is. Ook moet duidelijk zijn dat ze elkaar bij 16

17 het beantwoorden van vragen om hulp mogen vragen. Maak dit expliciet: dit is een leerpunt voor leerlingen die normaliter te weinig hoeven doen. Stap 7: Verdiepen/verbr eden Doel Kennis verzilveren over het onderwerp en stilstaan bij vragen die er nog leven. Voorbereiding Activiteiten in de klas Welke hulpmiddelen? Hints & tips? Ga na wat de kinderen allemaal geleerd hebben over het onderwerp en middels hun eigen onderzoek. Ga met de kinderen na wat ze allemaal geleerd hebben over het thema en welke vragen ze nog hebben. Welke vragen van de vragenmuur zijn nog niet beantwoord? Welke vragen hiervan lenen zich voor vervolgonderzoek of om voor te leggen aan een expert? Ga met de kinderen in gesprek over wat ze geleerd hebben en op welke gebieden het geleerde nog meer van toepassing is. Wat kunnen we Vragenmuur Mindmap gemaakt door de kinderen aan het begin van het project. Excellente leerlingen Hulpmiddel: Laat ze hun schaal erbij pakken die ze aan het begin van het project gemaakt hebben. Zijn ze een stapje verder gekomen? Wat weten ze nu meer? Weten ze nog dingen niet? Hint en tips: Leg de lat hoog! Reageer positief maar wees niet te snel tevreden. Vooral de laatste vraag van hierboven is belangrijk: wat weten ze nog niet? En hoe zouden ze daar achter kunnen 17

18 bijvoorbeeld in de maatschappij met de dingen die er onderzocht zijn? Laat de kinderen de mindmap aanvullen die aan het begin klassikaal gemaakt is. Kijk waar de hiaten nog zitten, wat zou er nog verder onderzocht kunnen worden? komen; wie of wat is daar voor nodig? 18

19 Bijlage 2. Lesplanningsformulier ONDERZOEKEND ExcelLEREN Thema.. School:. Groep / unit / plusklas. Uitvoerende leerkrachten:. Planning van de lessen in de periode Les Stap Datum Tijd aantekeningen Les 1 (2 uur) Stap 1: Introductiefase Les 2 (2 uur) Stap 2: Verkenningsfase Les 3 (2 uur) Les 4 (2 uur) Les 5 (2uur) (of tijdens zelfstandig werken) Les 6 (2 uur) (of tijdens zelfstandig werken) Les 7 (2 uur) Stap 3: Opzetten onderzoek 1 Stap 3: Opzetten onderzoek 2 Stap 4: Onderzoek uitvoeren 1 Stap 4: Onderzoek uitvoeren 2 Stap 5: Concluderen + Opzetten presentatie 19

20 Bijlage 3. Modereren en effectieve feedback vanuit een groeimindset Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. New York: Random House Gedeeltes van de onderstaande tekst maken onderdeel uit van de publicatie De opbrengsten van een groeimindset. Deze publicatie is voortgekomen uit een door Development consult, KBBT Organisatieadviseurs, Interstudie-NDO, Notre Dame des Anges, Het Rhedens en Pantarijn ingediend voorstel ten behoeve van de Call for Proposals 2012, uitgezet door School aan Zet. (pg. 18 en 19 en pg. 32 en 33 training docenten met handleiding ). Auteur(s): Hans van Dijck, Liny Toenders, Petra van Oorschot, Harry Jansen, Utrecht, 2013 In 2006 publiceerde professor Carol Dweck de resultaten van haar onderzoek dat voortbouwt op het pygmalion-effect. Zij onderzocht de achtergrond van de verwachtingen die leraren hebben van leerlingen en kwam tot een tweedeling: leraren met een fixed mindset en leraren met een growth mindset. De eerste groep gaat er vanuit dat intelligentie vooral aangeboren is, en een boven-grens heeft die bepaald is. Leraren met een fixed mindset maken opmerkingen in de trant van: Het zit er bij hem/haar gewoon niet in of Die leerling zit aan zijn grens, het zal niet veel beter worden. Leraren met een growth mindset geloven dat vooral inspanning bepaalt of leerlingen een prestatie kunnen leveren. Zij maken andere opmerkingen over leerlingen: Als deze leerling zolang vragen blijft stellen tot hij/ zij het begrijpt.. of als deze leerling alle oefeningen nauwgezet maakt, zal hij/zij de toets zeker voldoende maken. Uit haar onderzoek blijkt dat leerlingen van leraren met een growth mindset een veel groter leerpotentieel etaleren dan leerlingen van leraren met een fixed mindset. Dweck liet leerlingen opdrachten maken. Nadat die waren afgerond kreeg de helft van de groep positieve waardering vanuit de fixed mindset (You did very well, you must be very smart to do this!), de andere helft kreeg positieve feedback vanuit de growth mindset (You did very well, you worked hard to do that!). Alle leerlingen kregen dus een compliment, maar de aard van het compliment was anders. Daarna kregen alle leerlingen de vraag of ze opnieuw een aantal opdrachten wilden maken. Van de eerste groep was het aantal leerlingen dat dit wilde geringer, waarschijnlijk omdat de opmerking You must be very smart hen faalangstig had gemaakt. Ze wilden dat slim zijn niet in de waagschaal stellen. De leerlingen die de feedback kregen You worked hard hadden meer zin in een vervolgtaak, maar bovendien presteerden ze significant beter. Kennelijk hadden zij de boodschap ontvangen Je kunt ook de volgende opdracht aan, als je je maar inspant en dat had hen zelfvertrouwen gegeven. De resultaten van Dweck s onderzoek waren al significant na één enkele opmerking van een onderzoeker. De invloed van een leraar die dagelijkse vele opmerkingen maakt richting leerlingen is waarschijnlijk veel groter. Veel leerlingen hebben een werkhouding die te wensen over laat. Het lijkt erop alsof ze met zo weinig mogelijk inspanning een 6- willen scoren, zodat ze kunnen zeggen Ik heb er niets voor gedaan, en heb toch een voldoende. Leraren en ouders weten niet wat ze met dit gedrag aan moeten, de leerling lijkt niet gemotiveerd om een prestatie te leveren. Feitelijk is hier sprake van een fixed mindset bij de leerling: Het maakt niet uit of ik me inspan, mijn intelligentie bepaalt of ik het kan. 20

21 In het kader van ONDERZOEKEND excelleren is het van belang dat ook de leerlingen vanuit een groeimindset gaan denken. De onderstaande oefening helpt je als leraar, je bewust te worden van de feedback die je geeft aan je leerlingen. - Je neemt die (excellente) leerling in gedachte die in jouw ogen beter zou kunnen presteren dan hij/zij op dit moment doet. - Je schrijft voor jezelf op welke feedback aan die leerling gegeven kan worden. - Denk daarbij steeds aan de taak waarvoor deze leerling tijdens het onderzoekend leren geplaatst werd. o o o o o o o Het formuleren van een goede onderzoeksvraag; Het maken van een onderzoeksplan; Het uitvoeren van het onderzoeksplan en het verzamelen van gegevens; Samenwerken; Conclusies trekken; Presenteren; Verdiepen - Schrijf zoveel mogelijk feedback op!! - De diverse onderdelen helpen je wellicht een gevarieerd repertoire aan feedbackformuleringen op te bouwen. De inspanning die hij/zij geleverd heeft (inspanning/moeite) b.v. Daar heb je veel tijd in gestoken, dat kun je wel zie aan het resultaat. Compliment! De strategie die hij/zij heeft toegepast om iets eigen te maken( leerstrategie, aanpak) met eventueel een strategie-advies De (positieve) resultaten die hij/zij behaald heeft ( Wat heb je wel bereikt? Wat ging er wel goed?) Onderzoek naar wat werkt voor jou? De volgorde en planning die de leerling heeft toegepast voor het maken van een opdracht/taak. (als onderdeel van de strategie) Tussentijds behaalde resultaten of voortgang 21

22 Bijlage 4. Evaluatieformulier ONDERZOEKEND excelleren School. Leraar.. Klas / unit / plusklas.. uitgevoerd in de periode Waren de leerlingen betrokken? Werden ze nieuwsgierig? Zo nee licht toe. Heb je je verdiept in hoe wetenschappelijke kennis tot stand komt als voorbereiding op de uitleg bij de poster? Heb je gebruik gemaakt van de algemene achtergrondinformatie over ONDERZOEKEND excelleren? Zo nee licht toe Zo nee licht toe. Hebben de leerlingen nu een overzicht van de cyclus van onderzoekend leren? Zo nee licht toe. Heb je de criteria voor een goede onderzoeksvraag kunnen bespreken? Zo nee licht toe. Heb je het lege vragenmachientje voor de excellente leerlingen ingezet? Werkte deze werkvorm? Was deze adequaat voor deze les? Heb je met de leerlingen geoefend om tot een goede onderzoeksvraag te komen? Zo nee licht toe. Heb je gebruik gemaakt van voorbeeld onderzoeksvragen en uitwerkingen? Zo nee licht toe. Wat voor soort onderzoeksvragen bedachten de leerlingen en welke concreet? Wat waren de verschillen tussen de vragen die de reguliere leerlingen bedachten en de excellente leerlingen? Geef de onderzoeksvragen hieronder weer! Waren de onderzoeksplannen concreet genoeg om tot uitwerking te komen? Zo nee licht toe. Konden de groepjes op basis van het eigen onderzoeksplan voldoende zelfstandig aan de slag met het uitvoeren van hun onderzoek? Zo nee licht toe. Kun je iets zeggen over de samenwerking in de diverse onderzoeksgroepen? 22

23 Waren de rolverdelingen tussen de leerlingen in de groepjes functioneel? Hebben de leerlingen de resultaten op een adequate manier kunnen weergeven? Zo nee licht toe. Heb je het onderscheid tussen resultaten en conclusies kunnen uitleggen? Zo nee licht toe. Hebben de leerlingen de koppeling gelegd tussen de resultaten en hun onderzoeksvraag? Zo nee licht toe. Hebben je met de leerlingen gepraat over de beperkingen die hun onderzoek wellicht heeft. Waren er vragen voor nieuw onderzoek? Kun je daar iets over zeggen? In deze aanpak werken excellente leerlingen met elkaar in groepjes samen. Hoe heb je de groepjes excellente leerlingen bepaald en samengesteld? Heb je een onderscheid gemaakt tussen reguliere en excellente leerlingen in de zin dat de reguliere leerlingen een vraag van jou hebben gekregen en de excellente leerlingen er zelf een bedacht hebben? Hoe ging dat proces? Kun je in deze aanpak een verschil zien in werkwijze tussen reguliere leerlingen en de meer excellente leerlingen? Kun je wat voorbeelden geven? Is de beschrijving van de profielen van excellente leerlingen voor je een ondersteuning voor je geweest? Kun je aangeven hoe die ondersteuning werkte? Heb je excellente leerlingen zoals de succesvolle en/of de creatieve alsmede de autonoom zelfsturende leerling feedback kunnen geven over hun inbreng? Zo ja welke feedback? Wat was de reactie? In de achtergrondinformatie vind je in tabelvorm informatie van SLO over de taxonomie van Bloom. Vind je dat het stellen van denkvragen van een hogere orde voldoende in je aanpak tot uiting kwam? Heb je die vragen zelf kunnen inzetten? Zo nee, heb je ideeën voor activiteiten hoe dit te verbeteren? 23

24 Heb je excellente leerlingen zoals de succesvolle en/of de creatieve alsmede de autonoom zelfsturende leerling feedback kunnen geven over hun inbreng? Zo ja welke feedback? Wat was de reactie? Heb je excellente leerlingen in deze aanpak meer uitdaging kunnen bieden door hogere eisen te stellen aan hun presentatie? Door bijvoorbeeld een mini-wetenschappelijk artikel van hun te vragen volgens een vast format? Heb je je lesdoelen in de diverse lesfasen kunnen halen? Zo nee licht toe. Waren de lessen binnen de tijd van 2 uur afgerond of was er meer tijd nodig? Zo nee licht toe. Had je voldoende steun aan de tabel met de uitgewerkte lesfasen? Zo nee licht toe. Welke hulpmiddelen / werkvormen heb je vooral ingezet? Werkten deze werkvormen? Waren deze adequaat? Zo nee licht toe. Heb je er zelf nog bedacht? Wat zeiden leerlingen van deze manier van werken? Kun je je rol als leerkracht in deze aanpak omschrijven? Citaten. 24

25 Aandachtspunten voor de volgende cyclus. 1. Introductiefase 2. Verkenningsfase 3. Opzetten van het onderzoek 4. Onderzoek uitvoeren 5. Concluderen 6. Presenteren 7. Verbreden en verdiepen Overige aandachtspunten: 25