opbrengstgericht werken in en door de sectie Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen Informatie over doelen en succescriteria

Transcriptie

1 opbrengstgericht werken in en door de sectie Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen Informatie over doelen en succescriteria APS en KPC-groep

2 Colofon Deze uitgave maakt onderdeel uit van de publicatie Opbrengstgericht werkin in en door de sectie. Deze publicatie is voortgekomen uit een door APS en KPC groep ingediend voorstel ten behoeve van de Call for Proposals 2012, uitgezet door School aan Zet. Utrecht, 2013 Titel: Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen - Informatie over doelen en succescriteria Auteur(s): Emerance Uytendaal, Sophie Verhoeven Coördinatie: Job Christians, Gea Spaans Tekstredactie: Jenny van Rooij Vormgeving: Stephanie van Besouw (Joeri Multimedia) Fotografie: Mark Verlijsdonk (Joeri Multimedia) Deze uitgave is digitaal beschikbaar via

3 DEZE UITGAVE De publicatieserie Opbrengstgericht werken in en door de sectie bevat de volgende titels: Scan voor de sectie Interventielijst voor de sectie om het opbrengstgericht werken te versterken De volgende uitgewerkte interventies: 1. Opbrengstgericht leidinggeven aan de sectie 2. Opbrengstgericht werken onderwerp van gesprek maken in de gesprekkencyclus 3. Werken met de sectie aan een OGW-cultuur 4. Afspraken maken in de sectie over de manier van opbrengstgericht werken in de klas 5. Opbrengstgerichte lessen. Een aanpak 6. Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen. Informatie over doelen en succescriteria 7. Van lesplannen naar leerdoelen. Werkwijze om leerdoelen en succescriteria te formuleren 8. Feedback en evaluatie om leerprocessen van leerlingen te bevorderen 9. Toetsanalyse door leerlingen 10. Met leerlingen reflecteren op de toets 11. Met leerlingen eigen leeropbrengsten in beeld krijgen 3

4 INHOUDSOPGAVE Het onderdeel Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen Informatie over doelen en succescriteria bevat de volgende hoofdstukken: Inleiding Instructie en materiaal Literatuur

5 INLEIDING Beter presteren vergt van scholen een ontwikkeling naar opbrengstgericht werken. Dit betekent werken aan het maximaliseren van onderwijsprestaties, heldere en ambitieuze doelstellingen hebben, daar doelgericht aan werken, (tussen)prestaties meten en analyseren, en de (les)aanpak aanpassen wanneer dat nodig is. Om dit op scholen voor elkaar te krijgen is een cruciale rol weggelegd voor de vaksectie. Deze groep heeft als doel om het maximale uit elke leerling te halen. Als secties meer opbrengstgericht werken versterkt dat het opbrengstgericht werken van de hele school. Om secties te ondersteunen bij de ontwikkeling naar opbrengstgericht werken zijn een aantal hulpmiddelen ontwikkeld: Een scan voor de sectie als zelfevaluatie-instrument om zicht te krijgen op de aspecten waarop de sectie al opbrengstgericht werkt en de aspecten waarop de sectie nog meer aan het begin staat. Een interventielijst waarmee de sectie zicht krijgt op mogelijke interventies om aspecten van opbrengstgericht werken verder te ontwikkelen. Elf uitgewerkte interventies die direct in de sectie inzetbaar zijn. Deze interventies zijn voorzien van een instructie voor de sectieleider/sectieleden en bevatten concreet werkmateriaal voor de sectiebijeenkomsten en in de klas. Voor u ligt de uitgewerkte interventie: Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen. Informatie over doelen en succescriteria. De interventie biedt achtergrondinformatie en voorbeelden. 5

6 6

7 Instructie en materiaal Doelgroep Leraren Tijd 60 minuten Benodigd materiaal De schoolvisie en doelen van de vaksectie Werkwijze Kennis opdoen over doelen en succescriteria, zodat leraren weten hoe ze helder kunnen krijgen wat zij met hun lessen willen bereiken, hoe ze dit op hun leerlingen kunnen overbrengen en hoe leerlingen zelf kunnen afmeten of zij dat doel gehaald hebben. Beoogde opbrengst Leerlingen krijgen zicht op wat ze nog zouden kunnen doen om de doelen te bereiken. Waarom doelen stellen en succescriteria formuleren? In het onderwijs is een steeds grotere behoefte om leerlingen uitdagend onderwijs te bieden dat hen motiveert en hen een actieve rol geeft. Leerlingen hebben echter verschillende niveaus en behoeften. Door als leraar zelf doelen te bepalen kunt u optimaal aansluiten bij de ontwikkeling van uw leerlingen. Door deze passende doelen raken leerlingen meer gemotiveerd, zijn ze meer taakgericht en nemen zij betere beslissingen om taken aan te pakken. Een doel beschrijft wat je wilt bereiken: op leerlingniveau, op groepsniveau of op schoolniveau. Het is een belangrijke eerste stap bij het ontwikkelen van leeractiviteiten en biedt u als leraar informatie om te kunnen differentiëren en toetsen. Bij het stellen van doelen hoort ook het formuleren van succescriteria. Die geven leerlingen informatie over wat zij moeten laten zien om aan te tonen dat zij een doel gehaald hebben. Hieronder gaan we nader in op wat doelen en succescriteria precies zijn. Wat zijn doelen? Je kunt doelen stellen op lange en korte termijn. Lange-termijndoelen worden ook wel leerdoelen genoemd. Leerdoelen zijn geordend in een leerlijn en geformuleerd voor een lessenreeks. 7

8 Leerdoelen worden gespecificeerd in lesdoelen voor de korte termijn. Lesdoelen kunnen gericht zijn op de inhoud of op het proces. Zowel leer- als lesdoelen kunnen gericht zijn op kennis en vaardigheden van leerlingen. Ze zijn gericht op het wat (inhoud) of het hoe (proces of gedrag). Een valkuil bij het formuleren van doelen is dat deze vaak activiteitgericht geformuleerd worden. Ze zijn bijvoorbeeld afgestemd op activiteiten die leerlingen leuk vinden of waarbij ze nauw betrokken zijn, of ze zijn gericht op het lekker bezig zijn aan activiteiten. Het is niet de bedoeling activiteitgericht onderwijs te bieden, maar opbrengstgericht. Dit betekent dat doelen afgestemd zijn op wat belangrijk is voor leerlingen om te leren. Tabel: Activiteitgericht onderwijs versus opbrengstgericht onderwijs (Ros, Timmermans, Van der Hoeven & Vermeulen, 2009): Activiteitgericht onderwijs Opbrengstgericht onderwijs Startfase Wat vinden leerlingen leuk? Wat is belangrijk dat leerlingen leren? Focus Zijn leerlingen betrokken bij de activiteit? Zijn leerlingen met de juiste inhoud en onderwijsleeractiviteiten bezig? Focus Zijn ze lekker bezig? Worden de activiteiten goed uitgevoerd? Hoe voeren de leerlingen de activiteit uit? Leiden de activiteiten tot de beoogde resultaten? Evaluatie Hebben de leerlingen goed gewerkt? Zijn de beoogde doelen gerealiseerd? Wanneer heeft een doel de meeste impact? Als het afgeleid is uit de leerlijn Als het teruggrijpt op de doelen van de vorige les(senreeks) Als het aansluit bij de opdracht Als het succescriteria bevat Als feedback gericht is op het doel Als het afgestemd is op het niveau van de leerlingen Als het concreet geformuleerd is Als het voor leerlingen begrijpelijk en acceptabel is: - niet multi-interpretabel of ambigu - in leerlingentaal geformuleerd Als er onderscheid gemaakt wordt in de les tussen wat leerlingen moeten leren (doelen) en wat ze moeten doen (instructie/activiteit) 8

9 Wat zijn succescriteria? Nadat u de doelen van de les hebt bepaald, kunnen de succescriteria bepaald en vastgesteld worden. Succescriteria bepaalt u als leraar zelf. Een succescriterium geeft aan wanneer u tevreden bent met het behaalde resultaat ten aanzien van het doel. Kenmerken van succescriteria: Kwantitatief, zoals het aantal goede antwoorden van sommen: bijvoorbeeld vijf van de zeven sommen goed maken (globaal). Waarneembare leeropbrengst: bijvoorbeeld vijf van de zeven sommen goed maken en goed kunnen uitleggen hoe je de sommen hebt gemaakt (concreet). Gedifferentieerd: voor verschillende groepen leerlingen kunt u verschillende succescriteria formuleren. 9

10 Hoe formuleert u doelen en een succescriteria? Doelen en succescriteria worden geformuleerd in eindgedrag. Formuleer doelen en succescriteria altijd SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Een voorbeeld: Incorrect geformuleerde leerdoelen: Correct geformuleerde doelen: Voorbeelden van succescriteria: De leerling traint rekenvaardigheden De leerling kan aan het einde van dit jaar foutloos trek- en drukkrachten berekenen voor een maquette van een loop- en fietsbrug De leerling kan vertellen hoe hij de trek- en drukkrachten heeft berekend en dit toelichten De leerling heeft inzicht in het proces van websites bouwen De leerling kan na deze periode een website maken met Websitemaker, bestaande uit minstens vier pagina s De leerling kan minimaal drie toepassingen uit Webmaster uitleggen en vertellen hoe hij die heeft toegepast De leerlingen kunnen goed samenwerken Gedurende deze taak kunnen de leerlingen zich houden aan drie afspraken over samenwerken: taken verdelen, luisteren naar anderen en verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen taak De leerlingen rapporteren over minimaal één afspraak hoe de samenwerking is verlopen De leerlingen durven hun eigen mening te geven In de komende vijf lesweken geven leerlingen steeds vaker hun eigen mening in het groepje waarin ze samenwerken, zodat ze in de laatste week minimaal vijfmaal per bijeenkomst inbreng hebben De leerling vertelt over minimaal twee keren hoe hij inbreng heeft gehad en zijn mening heeft gegeven, en hoe hij dat vond 10

11 Hoe communiceert u over doelen en succescriteria? Het is belangrijk om met uw leerlingen te communiceren over doelen en succescriteria. Dit kan op verschillende manieren: door ze te vertellen, door ze op het (digi)bord te schrijven of door ze op papier te zetten (met of zonder mondelinge toelichting met voorbeelden die aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen). Doelen en succescriteria dienen altijd zo gecommuniceerd te worden dat ze concreet genoeg zijn en aansluiten bij het niveau van uw leerlingen. Wat ook kan is ze samen met uw leerlingen formuleren. U als leraar stelt uiteindelijk de doelen en succescriteria vast. 11

12 12

13 LITERATUUR Bakx, A., Ros, A. & Teune, P. (2012). Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen. Bussum: Coutinho 13

14 School aan Zet Lange Voorhout EE Den Haag Postbus CN Den Haag