Anonieme spermadonatie

Transcriptie

1 Dient de leeftijdsgrens met betrekking tot het recht van een kind op identificerende gegevens van een anonieme spermadonor te worden aangepast? Een rechtsvergelijkend onderzoek naar het belang van het kind verwekt door een anonieme spermadonor Anonieme spermadonatie F. Janssen Docent: mr. Y. Bogaers Master Rechtsgeleerdheid

2 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Lijst met afkortingen Onderzoeksvoorstel Probleemanalyse Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag Theoretisch kader Methode De door mij gekozen onderzoeksmethode Welke buitenlandse rechtsstelsels worden in de methode betrokken en waarom? Relevantie Maatschappelijke relevantie Wetenschappelijke relevantie Leeswijzer De wet- en regelgeving van toepassing op spermadonatie Achtergrond WDKB Inhoud WDKB Het kind verwekt door spermadonatie Het belang van het kind Het recht op afstammingsinformatie Het recht op afstammingsinformatie vanuit het IVRK Het recht op eerbiediging van zijn/haar privé- en gezinsleven vanuit het EVRM Tussenconclusie Belangen van andere belanghebbenden in een situatie van anonieme spermadonatie De ouders De spermadonor Tussenconclusie De discussie over het recht op identificerende gegevens van de donor Vóór het recht op identificerende gegevens van de donor Tegen het recht op identificerende gegevens van de donor Tussenconclusie Rechtsvergelijking Verenigd Koninkrijk en Zweden Zweden

3 5.1.1 Inleiding De Zweedse Wet over kunstmatige inseminatie Positie van de donor en het kind Verenigd Koninkrijk Inleiding Positie van het kind Positie van de donor Tussenconclusie Conclusie en aanbevelingen Inleiding Conclusie Aanbevelingen Bibliografie Literatuur Kamerstukken Overige bronnen Jurisprudentielijst

4 Voorwoord Voor u ligt mijn masterscriptie ter afsluiting van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan Tilburg University. Het privaatrecht, met in het bijzonder het personen- en familierecht, heeft altijd mijn voorkeur gehad. De keuzevakken in mijn master waren dan ook snel gekozen. In combinatie met de aandacht voor het afstammingsrecht in de media heeft dit ervoor gezorgd dat ook mijn scriptieonderwerp hierover zou gaan. De laatste jaren is er steeds meer mogelijk op het gebied van kunstmatige voortplanting, maar dit zorgt soms ook voor de nodige complicaties. Het is voor veel kinderen vanzelfsprekend dat zij weten wie hun biologische ouders zijn, maar helaas geldt dat niet voor alle kinderen. Kinderen hebben op grond van de Nederlandse wet de mogelijkheid om vanaf 16-jarige leeftijd de identiteit van hun donor te kennen, maar is deze grens wel wenselijk? Zouden kinderen niet eerder moeten (kunnen) weten wat hun biologische afkomst is? Of heeft dit juist negatieve gevolgen op het kind? De grens van 16 jaar zal in deze scriptie centraal staan en vanuit meerdere gezichtspunten belicht worden. Ik wil graag van deze gelegenheid gebruik maken om een aantal personen te bedanken. Op de eerste plaats mijn begeleider mr. Y. Bogaers. Door haar prettige manier van feedback geven ben ik tot nieuwe gezichtspunten gekomen en heb ik deze goed kunnen verwerken in mijn scriptie. Op de tweede plaats wil ik mijn familie en vriend bedanken voor alle steun tijdens mijn gehele periode op de Universiteit. Fleur Janssen Valkenswaard, mei

5 Lijst met afkortingen Art. EHRM EVRM FIOM HFEA GW Hof HR IVRK Jo. Kamerstukken I Kamerstukken II KID MvT Rb. R.o Stichting DG WDKB Artikel Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en fundamentele vrijheden Oorspronkelijk: de federatie van Instellingen voor de Ongehuwde Moeder en haar kind Human Fertilisation and Embryology Act Grondwet Gerechtshof Hoge Raad Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind Juncto Kamerstukken van de Eerste Kamer Kamerstukken van de Tweede Kamer Kunstmatige Inseminatie met Donorsperma Memorie van Toelichting Rechtbank Rechtsoverweging Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting 4

6 1 Onderzoeksvoorstel 1.1 Probleemanalyse Niet elk stel kan op natuurlijke wijze kinderen krijgen. Willen zij toch kinderen, dan kunnen zij kiezen voor adoptie, maar ook voor sperma- of eiceldonatie. Weten wie je biologische ouders zijn, is gelukkig in veel gevallen vanzelfsprekend. Dit is echter niet het geval als het kind geboren is uit een anonieme spermadonor. Een kind dat is ontstaan na kunstmatige inseminatie met sperma wordt ook wel een KID- kind genoemd. 1 In het geval van spermadonatie kan er een probleem ontstaan rondom de anonimiteit van die donor. In het verleden kon een spermadonor geheel anoniem blijven, waardoor er per definitie een band zou ontbreken tussen het kind en de donor, omdat het kind geen contact kon zoeken met de donor. 2 Er bestaat geen geheel anoniem donorschap meer sinds 1 juni Op grond van art. 3 lid 2 van de WDKB kunnen kinderen die zijn geboren uit spermadonoren achterhalen wie hun donor is geweest, als zij de leeftijd van 16 jaar hebben bereikt. 4 Aan de donor wordt hiervoor toestemming gevraagd. Zonder toestemming van de donor worden de gegevens ook verstrekt, tenzij er zwaarwegende belangen zijn vanuit de donor op grond waarvan geen verstrekking van gegevens moet plaatsvinden. 5 De stichting DG maakt dus een belangenafweging nadat er door het donorkind een verzoek is gegaan tot inzage van de persoonsidentificerende gegevens. Bij het opstellen van de WDKB is vooral rekening gehouden met het belang van het kind, waarbij andere belangen op de tweede plaats zijn gekomen. 6 Waarom hebben kinderen het recht op identificerende gegevens van een donor pas vanaf de leeftijd van 16 jaar? Zou het voor een kind niet eerder dan op 16-jarige leeftijd mogelijk moeten zijn om te weten van wie hij/zij afstamt? Op grond van het IVRK heeft het kind het recht om zijn/haar eigen ouders te leren kennen, het recht op afstammingsinformatie. Botsen de grens van 16 jaar en de handelswijze van de WDKB daarom niet met het IVRK? In de volgende paragraaf zal ik ingaan op het onderzoeksdoel, waarna ik zal komen tot een bijpassende onderzoeksvraag. Deze onderzoeksvraag zal worden behandeld door middel van het theoretisch kader, gevolgd door de 1 Janssens e.a. 2005, p Van Raak-Kuiper 2007, p. 55; De Bruyn 2001, p. 312; Oudhof 2000, p Janssens e.a. 2005, p Wet Donorgegevens kunstmatige bevruchting 5 Artikel 3 lid 2 WDKB 6 Janssens 2005, p

7 relevantie en de methode van rechtsvergelijking die wordt gebruikt om mijn onderzoeksvraag te beantwoorden. 1.2 Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag Het doel van mijn onderzoek is de rechtsstelsels van Zweden en het Verenigd Koninkrijk omtrent de anonimiteit van spermadonoren en het recht op afstammingsinformatie voor kinderen te analyseren en daarmee het Nederlands rechtsstelsel op het gebied van deze onderwerpen te beoordelen. Door de rechtsstelsels van andere landen naast het rechtsstelsel van Nederland te leggen, kunnen we bezien of we het Nederlandse systeem kunnen verbeteren. Naar aanleiding van het probleem dat we in paragraaf 1 hebben benoemd, is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd. Dient de leeftijdsgrens met betrekking tot het recht van een kind op identificerende gegevens van een anonieme spermadonor te worden aangepast? 1.3 Theoretisch kader Een vaak gebruikt argument rondom de opheffing van anonimiteit van spermadonorschap is het recht van kinderen om hun biologische ouders te leren kennen. Niet weten van wie je afstamt kan leiden tot machteloosheid. 7 Op grond van de WDKB heeft het kind het recht op identificerende gegevens van de spermadonor. Het recht op identificerende gegevens is geen absoluut recht en moet dus wijken voor de rechten en vrijheden van anderen als deze zwaarder wegen, waardoor in elke zaak afzonderlijk een belangenafweging moet worden gemaakt. 8 Het recht van het kind op afstammingsvoorlichting is ook neergelegd in het IVRK en andere verdragen. Zo bepaalt art. 7 IVRK dat een kind het recht heeft om zijn of haar ouders te kennen en door hen verzorgd te worden. Art. 8 lid 1 van het IVRK verplicht aanvullend de staten tot eerbiediging van het recht van het kind om zijn of haar identiteit te behouden. Het EHRM heeft daarnaast bepaald dat art. 8 EVRM een positieve verplichting voor de staat mee kan brengen tot inspanning voor een behoorlijke regeling voor registratie en inzage van persoonlijke informatie 7 Janssen 2009, p HR 15 april 1994, NJ 1994, 608 (Valkenhorst II) 6

8 omtrent afstammingsgegevens. 9 Ik zal dus in mijn onderzoek gaan kijken naar de WDKB, het IVRK en de rechtsstelsels van Zweden en het Verenigd Koninkrijk. 1.4 Methode De door mij gekozen onderzoeksmethode Bij het doen van mijn onderzoek maak ik gebruik van de methode rechtsvergelijking, in combinatie met analysering en bestudering van de bestaande literatuur en jurisprudentie. Door middel van een rechtsvergelijkend onderzoek hoop ik tot meer gezichtspunten te komen vanuit een internationaal perspectief, kijkend naar de landen Zweden en het Verenigd Koninkrijk Welke buitenlandse rechtsstelsels worden in de methode betrokken en waarom? Het Verenigd Koninkrijk Het Britse rechtssysteem is gebaseerd op common law. In het Verenigd Koninkrijk is het recht onderverdeeld in: Northern Irish law, Scottish law en English law. Ik zal in mijn onderzoek spreken over het recht in het Verenigd Koninkrijk, het recht in Engeland en Wales (English law). Het Verenigd Koninkrijk is een van de landen in Europa, naast Nederland, die geen anoniem spermadonorschap kennen. In het Verenigd Koninkrijk zijn de regels omtrent anonieme spermadonatie opgenomen in de Human Fertilisation and Embryology Act Een spermadonor moet niet-identificerende gegevens en identificerende gegevens opgeven aan de spermadonorbank. Het is voor een donorkind mogelijk om de niet-identificerende informatie op te vragen vanaf de leeftijd van 16 jaar en de identificerende gegevens vanaf 18 jaar Zweden Zweden was in 1985 het eerste land in de wereld dat anoniem donorschap ophief. 11 De wet van 1985 brengt met zich mee dat donorgegevens bewaard moeten blijven en geeft aan het kind toegang tot identiteitsgegevens van de donor zodra het over voldoende maturiteit beschikt. 12 Er is 9 EHRM 7 juli 1989, Serie A nr. 160, NJ 1991, 659, m.nt. E.J. Dommering (Gaskin/Verenigd Koninkrijk). 10 Human Fertilisation and Embryology Act The Swedish Insemination Act 12 Stoll

9 in de wet geen specifieke leeftijd bepaald voor deze open norm. Via een advies van de regering is de norm ingevuld met een leeftijd van 18 jaar. 13 Dit is echter niet meer dan een advies en er kan dus van worden afgeweken. 1.5 Relevantie Maatschappelijke relevantie Wat heeft een verschuiving of afschaffing van de grens van 16 jaar bij het recht op afstammingsinformatie nu voor gevolgen? Voor wie zou het onderzoek in deze onderzoeksopzet van belang kunnen zijn? Een eerste belanghebbende is het kind zelf. Het bekend maken van de spermadonor heeft grote gevolgen voor het kind. Ten tweede is het onderzoek van belang voor de anonieme spermadonor, de biologische vader. Door wijziging van deze regelgeving zal het eerder mogelijk zijn dat er een relatie tot stand komt tussen spermadonor en kind, wat niet alleen het leven van het kind zal veranderen, maar ook dat van de spermadonor. De derde belanghebbenden zijn de juridische ouders. Een verandering van de leeftijdsgrens zou betekenen dat het kind vanaf een jonge leeftijd het recht krijgt om de donor op te sporen. Dit kan het leven van het kind in hoge mate veranderen en dat kan ook grote gevolgen hebben voor de gezinssituatie Wetenschappelijke relevantie Daarnaast kan mijn onderzoek bijdragen aan de theorievorming. Het is relevant voor andere onderzoekers omdat er tot op heden niet veel gesproken is over deze grens van 16 jaar. Er is in de laatste decennia veel aandacht geweest voor het anoniem donorschap, in combinatie met het belang van het kind (ook of kind en spermadonor met elkaar in contact moeten komen 14 ), maar dus nog niet specifiek over de leeftijdsgrenzen in de WDKB. Ook de positie van de biologische vader wordt vaker besproken. 15 Een rechtsvergelijkend onderzoek met de landen Zweden en het Verenigd Koninkrijk kan bijdragen aan nieuwe gezichtspunten over de besproken leeftijdsgrens. Er is al wel vergeleken met andere landen bij het afschaffen van de anonimiteit van spermadonorschap, maar 13 SOSFS Oudhof 2000, p. 236; Vlaardingerbroek e.a Janssens 2005; Vlaardingerbroek e.a.2011; van Raak-Kuiper

10 nog niet specifiek naar de leeftijdsgrens. Wellicht kunnen de eerder genoemde landen bijdragen aan het Nederlandse systeem over dit onderwerp en nieuwe gezichtspunten opleveren. 1.6 Leeswijzer Ik zal ten eerste in hoofdstuk 2 ingaan op de wet- en regelgeving die van toepassing is op (anonieme) spermadonatie. Ik zal hierbij kijken naar de achtergrond, doelstelling en reikwijdte van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting, met in het bijzonder de grens van 16 jaar. In hoofdstuk 3 ga ik in op de rechten van het kind. De onderwerpen die hierbij aan bod komen zijn: het belang van het kind in een situatie van anonieme spermadonatie, het recht op afstammingsinformatie vanuit de verdragen en tot slot de belangen van andere belanghebbenden in een situatie van anonieme spermadonatie. In hoofdstuk 4 weeg ik de in de literatuur besproken voor- en tegenargumenten inzake anonieme spermadonatie tegen elkaar af. Hoofdstuk 5 bestaat vervolgens uit een rechtsvergelijking met Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Tot slot zal ik een conclusie opstellen met daarna de mijns inziens belangrijke aanbevelingen. 9

11 2 De wet- en regelgeving van toepassing op spermadonatie 2.1 Achtergrond WDKB De voornaamste wet die van toepassing is bij spermadonatie is de Wet Donorgegevens Kunstmatige bevruchting. Tot aan de inwerkingtreding van de WDKB doneerde de man anoniem. Dit veranderde echter in de jaren 80 naar aanleiding van een advies van de Gezondheidsraad. In 1986 verscheen formuleerde de Gezondheidsraad het advies Kunstmatige Voortplanting. 16 Er moest bij ouders meer openheid komen op het gebied van genetische kenmerken en algemene persoonskenmerken van de zaaddonor. De informatie over de identiteit van de donor hoefde echter niet verschaft te worden. 17 Het heeft vervolgens vijf jaar geduurd voordat er in de Eerste Kamer een aanzet werd gegeven tot een wettelijke regeling. Dit gebeurde door middel van de behandeling van een motie door de minister van justitie, waarin werd aangedrongen op wetgeving in overeenstemming met het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden en het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. 18 Verderop in deze scriptie ga ik in op het recht op afstammingsinformatie, opgenomen in de verdragen. De minister heeft daar tegenover gesteld, dat de spermadonor recht heeft op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. 19 Pas in 1993 werd het wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer. 20 Ouders hadden, voordat de WDKB bestond, de mogelijkheid om te kiezen tussen een anonieme donor of een donor die zich (op termijn) bekend wil maken. 21 Eenderde van alle spermadonaties verliep via een bekende donor en tweederde via een anonieme donor. 22 Van de anonieme spermadonoren was alleen een donorpaspoort beschikbaar met daarin de zelfbeschrijving van de donor op basis van zijn maatschappelijke, sociale en fysieke kenmerken. Daarnaast stellen de donoren een motivatie op voor het donorschap. Bij bekende donoren wordt bij de notaris een akte 16 Kremer en Leenen 1991, p. 1476: Advies Kunstmatige Voortplanting Kremer en Leenen 1991, p Kamerstukken II 1992/93, , nr. 3, p. 3 (MvT); Kremer en Leenen 1991, p Kremer en Leenen 1991, p Wetsvoorstel Regels voor de bewaring, het beheer en de verstrekking van gegevens van donoren bij kunstmatige donorinseminatie, Kamerstukken II 1992/ /02, , nr. 1 26; Forder 1998, p ; Kalkman Bogerd 2010, Wet DG, Inleidende opmerkingen. 21 De Visser Vlaardingerbroek 2008 (GS Personen en Familierecht), aant

12 opgemaakt met persoon identificerende gegevens, die het kind na zijn zestiende levensjaar kan opvragen. 23 Uiteindelijk heeft de minister er in het wetsvoorstel voor gekozen om het belang van het kind met afstammingsgegevens te laten prevaleren boven de belangen van de donor. 24 De minister vond de argumenten tegen de opheffing van de anonimiteit onvoldoende tegenover het belang van het kind om te weten van wie het afstamt. 25 De minister moest daarvoor een afweging van belangen maken. De argumenten tegen waren: de daling van de hoeveelheid donoren, angst bij wensouders (wat kan leiden tot geheimhouding over de wijze van verwekking), het zwartzaadcircuit en het KID-toerisme. Daartegenover staat het belang van het kind, dat te allen tijde moet kunnen weten wie zijn vader is, zelfs als de donor daar bezwaar tegen heeft. De memorie van toelichting beschrijft hoe het belang van het kind bij het recht op afstammingsinformatie onderbouwd wordt. Kennis omtrent de afstamming biedt mensen een basis. Ontbreekt die basis, dan missen mensen een bouwsteen die hen een dieper inzicht in zichzelf zou kunnen geven. 26 In januari 2004 is de WDKB in werking getreden. 27 Voor de donaties hiervoor werd aan de donoren de mogelijkheid gegeven tot 1 juni 2004 schriftelijk te verklaren dat hun persoonsgegevens nooit mochten worden verstrekt. Als de verklaring wel was afgelegd, dan zijn alle persoonsgegevens van die donor vernietigd. Als de verklaring ontbreekt, en komt er toch een verzoek van het donorkind, dan mogen deze persoon identificerende gegevens alleen worden verstrekt met schriftelijke toestemming van de donor Inhoud WDKB De WDKB bepaalt dat de gegevens van de spermadonor bewaard en beheerd worden en dat deze kunnen worden verstrekt onder bepaalde voorwaarden. De Stichting DG zorgt voor een uitvoering van de WDKB en beheert en verstrekt deze gegevens. 29 Wat houdt het recht op identificerende gegevens nu precies in? Personen die kunstmatige bevruchting uitvoeren, zijn verplicht om bepaalde gegevens ter beschikking te stellen aan de Stichting DG. Er bestaan drie typen gegevens: 23 De Bruyn 2001, p. 311; De Visser Janssens 2005, p Kamerstukken II 1992/93, , nr. 3 p Kamerstukken II 1992/1993, 23207, 3, p. 1 (MvT). 27 Wet van 1 januari 2004, Stb. 2002, Kalkman- Bogerd 2010, p Van Raak- Kuiper 2007, p

13 medische gegevens (categorie 1), persoonlijke maar niet identificerende gegevens (categorie 2) en persoonsidentificerende gegevens (categorie 3). 30 Op grond van de WDKB mag degene die weet of vermoedt dat hij is verwekt middels donorbevruchting en de leeftijd van 12 jaar heeft bereikt medische en persoonlijke maar niet identificerende gegevens opvragen (categorie 1 en 2). 31 Dit houdt in dat het kind naast de medische gegevens ook fysieke kenmerken zoals haarkleur en etnische achtergrond alsmede gegevens over sociale achtergrond en persoonlijke kenmerken zoals opleiding en beroep te weten kan komen. 32 De gegevens die zijn opgeslagen bij de Stichting DG mogen niet door iedereen worden opgevraagd. Een huisarts van het donorkind mag de medische donorgegevens opvragen, zoals de bloedgroep van de donor. Ouders van een donorkind jonger dan 12 jaar kunnen altijd fysieke en sociale niet-identificerende gegevens opvragen. 33 Als het kind de leeftijd van 12 jaar heeft bereikt, mag het (naast de ouders) de fysieke en sociale gegevens ook zelf opvragen. Zodra het kind 16 jaar is, mag het persoonsgegevens opvragen van de spermadonor: voornaam, achternaam, geboortedatum, adres en woonplaats. Hiervoor is echter wel schriftelijke toestemming van de donor vereist. 34 De procedure in geval van weigering tot het verstrekken van de gegevens door de donor wordt besproken in paragraaf Art. 2 en 4 9 Wet DG 31 Artikel 3 lid 1 sub 2 Wet DG 32 Artikel 2 lid 1 sub b Wet DG 33 Art. 2 lid 3, art. 3 lid 1 en art. 3 lid 6 Wet DG; Asser/De Boer 2010, nr. 692a. 34 Kamerstukken II 1992/93, , nr. 3, p

14 3 Het kind verwekt door spermadonatie In dit hoofdstuk staat centraal de positie van het kind in combinatie met het recht op afstammingsinformatie. Gelukkig hebben veel koppels de mogelijkheid om samen biologisch ouder te worden van een kind. Als dat niet lukt, bestaat er voor ouders toch een mogelijkheid om samen een kind te krijgen door middel van spermadonatie, hetzij met een bekende, hetzij met een onbekende donor. In het geval van een natuurlijke wijze van verwekking en in het geval er gebruik is gemaakt van een bekende donor, is het voor een kind makkelijker om te weten wie zijn/haar ouders zijn. Dit geldt helaas niet voor alle kinderen denk bijvoorbeeld aan vondelingen, adoptiekinderen en anonieme-spermadonorkinderen Het belang van het kind Op de eerste plaats is art. 3 van het IVRK belangrijk met betrekking tot dit onderwerp. Het artikel bepaalt dat bij alle maatregelen betreffende kinderen, de belangen van het kind voorop staan. Dit artikel zou dus een rode draad moeten zijn door de andere artikelen. De invulling voor het belang van het kind kan uiteenlopen. In 1989 hebben de psychologen Heiner en Bartels een nadere invulling van dit begrip gegeven. Ze stellen daarbij de ontwikkeling van het kind centraal en hebben daarvoor twaalf ontwikkelingsvoorwaarden opgesteld; adequate verzorging, veilige fysieke omgeving, continuïteit en stabiliteit, interesse, respect, geborgenheid, steun en begrip, een ondersteunende flexibele structuur, veiligheid, adequate voorbeelden, educatie, omgang met leeftijdsgenoten in gevarieerde situaties en tot slot kennis over en contact met het eigen verleden. 36 Kalverboer en Zijlstra hebben in 2006 deze kenmerken overgenomen en uitgebreid, maar de kenmerken zijn dus nog steeds bruikbaar. Volgens Kalverboer en Zijlstra bestaan de volgende veertien ontwikkelingsvoorwaarden: adequate verzorging, een veilige fysieke directe omgeving, een affectief klimaat, een ondersteunende flexibele opvoedingsstructuur, een goed voorbeeld van de ouder, interesse, continuïteit in opvoeding en verzorging, een veilige fysieke wijdere omgeving, respect, een sociaal netwerk, educatie, omgang met leeftijdgenoten, een adequaat voorbeeldgedrag vanuit de samenleving en stabiliteit in levensomstandigheden. 37 In de praktijk werkt het zo dat 35 Van Raak-Kuiper 2007, p.1 36 Heiner & Bartels 1989, p Kalverboer & Zijlstra 2006, p

15 ieder kind moet worden beschouwd als een houder van universele en ondeelbare burgerlijke en politieke rechten, maar heeft het aan de andere kant behoefte aan speciale bescherming door de kwetsbaarheid vanwege het niet volgroeid zijn. 38 In 2013 is door het kinderrechtencomité in General Comment 14 een toelichting gegeven op art. 3 IVRK. Het belang van het kind is een zelfstandig kinderrecht en moet gebruikt worden als een procedurele richtlijn bij alle beslissingen die betrekking hebben op het kind. 39 Het kenmerk kennis over en contact met het eigen verleden ontbreekt als kinderen niet weten wie hun ouders zijn. Er zijn verschillende redenen op basis waarvan een donorkind de identiteit van zijn donor zou willen achterhalen. Zo kan inzicht in medische gegevens belangrijk zijn voor het risico op erfelijke ziekten. 40 Het vinden van een geschikte orgaandonor kan ook een medische reden zijn om het kind in te lichten over zijn of haar afstamming. Tot slot is het van belang voor een eventuele mogelijkheid tot incest. Medische gegevens zijn echter geen identificerende gegevens en worden ook verstrekt aan de huisarts van het donorkind. 41 Identificerende gegevens kunnen daarentegen wél erg van belang zijn voor het donorkind zelf. Op basis van deze gegevens kan het kind contact leggen met de donor en dit kan belangrijk zijn voor de identiteitsvorming. Kinderen die opgroeien zonder te weten wie hun ouders zijn, kunnen te maken krijgen met een identiteitscrisis en psychische problemen. Ze weten namelijk niet op wie ze lijken en of ze broers en zussen hebben. Het belang van het kind wordt in de praktijk meegenomen, bijvoorbeeld doordat bij de ouders een belangenafweging plaatsvindt bij de keuze over het wel of niet inlichten van het kind omtrent de wijze van verwekking. Ook is het belang van het kind meegenomen in de manier waarop de WDKB is opgesteld. Zoals al eerder gezegd heeft de minister er in het wetsvoorstel uiteindelijk voor gekozen om het belang van het kind met afstammingsgegevens te laten prevaleren boven de belangen van de donor Het recht op afstammingsinformatie Er zijn een aantal aspecten die van belang zijn voor het kind in een situatie van anonieme spermadonatie. Op grond van de WDKB heeft het kind het recht op het kennen van zijn biologische 38 Van Bueren 1998, p. 47; Blaak e.a. 2012, p CRC/C/GC/14, 2013, I, A, 6, a, p.4 40 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Artikel 3 lid 1 sub a WDKB 42 Janssens 2005, p

16 herkomst. 43 Omdat het recht op het kennen van je biologische ouders geen absoluut recht is, moet in elke zaak afzonderlijk een belangenafweging worden gemaakt. Het recht op afstammingsinformatie moet worden afgewogen tegen de rechten van de donor op anonimiteit en privacy. 44 Zoals in paragraaf 1.3 vermeld, is het recht van het kind op afstammingsinformatie ook neergelegd in het IVRK en het EVRM. Hieronder wordt uiteengezet op welke manier dit recht tot uitdrukking komt in de verdragen Het recht op afstammingsinformatie vanuit het IVRK Eerder heb ik al gesproken over art. 7 IVRK. In 1995 is het IVRK in Nederland in werking getreden. Om meer bescherming voor kinderen te realiseren, dienen de kinderen bepaalde rechten te krijgen zoals het recht op zorg en ontwikkeling. Het is de taak van de overheid om ervoor te zorgen dat elk kind ook gebruik kan maken van deze rechten. 45 Art. 7 IVRK zegt dat een kind onmiddellijk na zijn/haar geboorte moet worden ingeschreven met het recht op naam en nationaliteit en dat het kind vanaf de geboorte voor zover mogelijk recht heeft zijn of haar ouders te kennen. Lid 2 zorgt er vervolgens voor dat staten ervoor moeten zorgen dat de genoemde rechten kunnen worden verwezenlijkt. Kortom: het voornaamste recht dat voortvloeit uit art. 7 met betrekking tot het onderwerp van deze scriptie is het recht om, voor zover mogelijk, je ouders te kennen en door hen te worden verzorgd. Het wordt daarom ook wel gezien als de kernbepaling voor het recht op informatie over je identiteit. 46 De Eerste Kamer heeft in 2001 vastgesteld hoe voor zover mogelijk dient te worden opgevat. 47 Deze bepaling strekt er toe, voor zover hier van belang, de onmogelijkheid kennis te nemen van de eigen genetische afkomst te beperken. 48 Iedereen zou moeten weten van wie hij of zij afstamt als dit mogelijk is. Bij anonieme spermadonatie komt echter het recht om voor zover mogelijk je ouders te leren kennen onder druk te staan. Tot 16 jaar bestaat deze mogelijkheid namelijk niet voor het donorkind. De WDKB had wel hetzelfde uitgangspunt, omdat daarin werd vastgesteld dat een donor niet geheel meer anoniem kan blijven. 43 Ploem & Dondorp 2013, p. 435 en zie ook: artikel 7 IVRK. 44 Oudhof 2000, p Blaak e.a. 2012, p Van den Brink 2006, p Kamerstukken I 2000/01, , nr. 201b 48 Kamerstukken I 2000/01, , nr. 201b, p

17 Vanwege de rechtstreekse werking 49 van het IVRK is het in Nederland mogelijk om een beroep te doen op art. 7 IVRK. Een tweetal arresten maakt duidelijk hoe het artikel in de praktijk moet worden toegepast. Het eerste belangrijke arrest is Valkenhorst I. 50 De Stichting Valkenhorst (voorheen: Moederheil) bood zorg en begeleiding aan ongehuwden en hun kinderen. Het gaat hier om een verzoek van Maria R. in 1989 om inzage te krijgen in haar persoonlijk dossier om op die manier meer te weten te komen over haar genetische afkomst. Maria was niet bekend met de identiteit van haar vader en twijfelde eveneens over de juistheid van Cornelia als haar genetische moeder. Het verzoek van Maria tot inzake in de dossiers van haar (vermoedelijke) moeder Cornelia werd door Valkenhorst afgewezen vanwege de geheimhoudingsplicht. Valkenhorst voerde het beleid dat er toestemming nodig was van de moeder voor het inzien van de dossiers. Cornelia was echter al overleden. De rechtbank Breda wees het verzoek van Maria ook af vanwege het zwaarder wegen van de geheimhoudingsplicht. 51 Maria ging vervolgens in hoger beroep. 52 Het Hof maakt in deze zaak onderscheid tussen drie belangen. Ten eerste het belang van Maria met betrekking tot inzage in haar genetische achtergrond. Ten tweede het maatschappelijk belang van Valkenhorst als hulpverlener met een vertrouwensfunctie. Tot slot het belang van moeder en verwekker met het behoud van hun privacy. Het Hof verwijst naar het recht op privéleven van 8 EVRM (dit artikel wordt nader toegelicht in paragraaf 3.2.2). Uiteindelijk besluit het Hof dat het maatschappelijk belang van Valkenhorst en het belang van Cornelia en de verwekker ondergeschikt zijn aan het belang van Maria. Op basis hiervan moest Valkenhorst de mogelijkheid verlenen tot inzage in de dossiers. In 1991 komt er een tweede zaak tegen stichting Valkenhorst met betrekking tot een verzoek voor het verkrijgen van afstammingsinformatie, namelijk het Valkenhorst II arrest. 53 Zes personen verkeerden in dezelfde situatie als waar Maria R. in zat. Ze waren onbekend met de identiteit van hun vader en twijfelden over de identiteit van hun moeder. Toen de zes personen inzage verzochten in de dossiers, beriep Valkenhorst zich wederom op de geheimhoudingsplicht. De rechtbank besloot dat het zestal wél inzage moest krijgen in de dossiers van de moeders, maar dat de 49 Kamerstukken II 1992/93, , nr. 3, p Gerechtshof s-hertogenbosch 18 september 1991, NJ 1991, Rechtbank Breda 20 juni 1989, NJ 1989, Hof s-hertogenbosch 18 september 1991, NJ 1991, HR 15 april 1994, NJ 1994, 608 (Valkenhorst II). 16

18 geheimhoudingsplicht tegenover de verwekker niet kwam te vervallen. 54 Drie van de zes eisers stelden hoger beroep in tegen de uitspraak van de rechtbank. Een van de eisers, De R., werd in het ongelijk gesteld. De moeder van De R. was nog in leven en had geen toestemming verleend om de informatie te verschaffen. 55 Omdat de moeders van andere twee eisers overleden waren, kregen zij wel toestemming tot inzage in de dossiers van moeder en verwekker. De R. gaat vervolgens in cassatie en de Hoge Raad stelt De R. in het gelijk. De Hoge Raad oordeelde dat de door het Hof gemaakte belangenafweging onjuist was. Het recht op privéleven van de moeder en de geheimhoudingsplicht van Valkenhorst wogen niet op tegen het recht van het kind op afstammingsinformatie. Behalve door het vitaal belang van dit recht voor het kind wordt deze voorrang daardoor gewettigd dat de natuurlijke moeder verantwoordelijkheid draagt voor het bestaan van dat kind. 56 Valkenhorst werd wederom verplicht tot het verstrekken van de dossiers waaronder de gegevens van de verwekker. Vanwege de belangenafweging die moet worden gemaakt bij art. 7 IVRK en de beperking in artikel 7 IVRK door het opnemen van voor zover mogelijk, kan dit artikel niet worden gezien als een absoluut recht. Er kan onder omstandigheden inbreuk worden gemaakt op het recht. Dit kan in het geval dat het onmogelijk is om het recht van het kind te realiseren, zoals bijvoorbeeld als een kind te vondeling is gelegd of beide ouders zijn overleden. Ook als een vrouw verkracht is zal het kind niet te weten komen wie zijn of haar biologische vader is. 57 Het recht uit art. 7 IVRK wordt aangevuld door art. 8 lid 1 IVRK. Het recht hebben op afstammingsinformatie, genoemd in art. 7 IVRK, is mede bepalend voor behoud en ontwikkeling van de persoonlijke identiteit zoals omschreven in art. 8 IVRK. 58 De kans bestaat namelijk dat een kind, na het ontdekken van zijn of haar afstamming, een ander gevoel van identiteit ervaart Het recht op eerbiediging van zijn/haar privé- en gezinsleven vanuit het EVRM Art. 8 lid 1 EVRM zegt dat iedereen recht heeft op eerbiediging van zijn/haar privéleven en gezinsleven. Het recht op persoonlijke identiteit en persoonlijke ontwikkeling kunnen worden gezien als deelaspecten hiervan. Het recht op afstamming kan hier vervolgens weer uit afgeleid 54 Rechtbank Breda 5 maart 1991, NJ 1991, Hof s- Hertogenbosch 25 november 1992, NJ 1993, HR 15 april 1994, NJ 1994, 608, r.o (Valkenhorst II) 57 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p. 261, Hof Arnhem 8 maart 1996 en 10 mei 1994, NJ 1996, Besson 2007, p Blauwhoff 2009, p

19 worden. Omdat art. 8 EVRM ook geen absoluut recht is, kan afhankelijk van de omstandigheden een inbreuk worden gemaakt op dit recht. Staten moeten volgens het EHRM een juist evenwicht vinden tussen de belangen 60 en hebben hierbij een margin of appreciation. Een belangrijk arrest met betrekking tot het recht op afstammingsinformatie is een arrest van het EHRM, Gaskin v. the UK. 61 In dit arrest gaat het om Gaskin die, vanwege het overlijden van zijn moeder, in meerdere pleeggezinnen heeft gewoond. Om zijn toenmalige problemen te kunnen verwerken wil hij inzage in zijn persoonsdossier. Zowel het Liverpool City Council, het High Court als het Court of Appeal wijzen zijn verzoek af. Gaskin dient hiervoor een klacht in bij de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens vanwege zijn recht op eerbiediging van het recht op privé- en familieleven uit art. 8 EVRM. Het EHRM heeft bepaald dat bij weigering van inzage in de afstammingsgegevens een behoorlijke procedure dient te bestaan. In de behoorlijke procedure moet een onafhankelijke autoriteit, door middel van een afweging van belangen, toetsen of die weigering terecht is. 62 Ook EHRM Mikulić v. Croatia is hier van belang. Het gaat in deze zaak om een kind geboren uit een buitenechtelijke relatie. De vermoedelijke verwekker weigerde mee te werken aan een DNAtest. Het donorkind (inmiddels een volwassen vrouw) wilde echter weten wie haar biologische vader was. De man wilde echter niet meewerken aan een DNA-test en het donorkind ging hierover klagen bij het EHRM. Vanwege de verklaring van de moeder dat de man de verwekker is en de weigering van de man om mee te werken aan een DNA-onderzoek werd toch een gerechtelijk vaderschap vastgesteld. Het belang van de vrouw bij het ontvangen van noodzakelijke informatie om achter de waarheid te komen vormt een belangrijk aspect van haar identiteit. Het EHRM vond dat details over iemands persoonlijke identiteit van groot belang zijn voor het vormen van een persoonlijkheid. 63 In het arrest Odièvre vs. Frankrijk gaat het over een moeder die in Frankrijk anoniem is bevallen en vervolgens haar dochter P. Odièvre heeft afgestaan. P. Odièvre wordt geadopteerd en op 25- jarige leeftijd doet zij een verzoek tot inzage van haar dossiers met daarin haar 60 Vande Lanotte & Haeck 2005 A, p EHRM 7 juli 1989, 10454/83 (Gaskin v. the United Kingdom). 62 Van Raak-Kuiper 2007, p EHRM 7 februari 2002, 53176/99 (Mikulić v. Croatia), par. 54 (verwijzend naar EHRM 7 juli 1989, 10454/83 (Gaskin v. the United Kingdom), par. 39) 18

20 afstammingsinformatie. Inzage in identificerende gegevens wordt echter geweigerd. 64 Volgens P. Odièvre wordt in haar geval art. 8 EVRM geschonden. Het EHRM komt tot een belangenafweging. De Franse wetgever heeft door de legalisering van anonieme adoptie de intentie gehad om de moeder en kind te beschermen. Het EHRM oordeelde dat het recht op respect voor het privéleven van de moeder onder bepaalde omstandigheden zwaarder kan wegen dan het recht van het kind op verkrijging van identificerende gegevens van de ouders. 65 Een afweging van die belangen is noodzakelijk om de weigering tot inzage van de gegevens te kunnen rechtvaardigen Tussenconclusie Op grond van art. 7 IVRK heeft een kind het recht om voor zover mogelijk zijn of haar ouders te leren kennen. Bij art. 7 IVRK zijn de Valkenhorst-arresten van belang. Daar wordt een onderscheid gemaakt tussen: het belang van het donorkind, het belang van de bewaarder van de gegevens (geheimhoudingsplicht) en het belang van de moeder en de donor (het recht op privacy). Het recht van het donorkind op afstammingsinformatie woog in beide gevallen zwaarder dan de andere twee belangen vanwege het vitaal belang van dit recht en vanwege de verantwoordelijkheid van de moeder voor het bestaan van het donorkind. De arresten zijn mede gebaseerd op art. 8 EVRM, waar het recht op persoonlijke identiteit en persoonlijke ontwikkeling onderdelen van zijn. Op grond van Gaskin v. the UK heeft het EHRM bepaald dat bij weigering van inzage in de afstammingsgegevens een behoorlijke procedure dient te bestaan, waarin een onafhankelijke autoriteit toetst of die weigering terecht is. 66 In Mikulić v. Croatia vond het EHRM dat details over iemands persoonlijke identiteit van groot belang zijn voor het vormen van een persoonlijkheid. 67 We zien dus een lijn in de jurisprudentie waar het recht op afstammingsinformatie bijna altijd zwaarder weegt dan andere belangen die in het geding zijn. In het arrest Odièvre vs. Frankrijk heeft het EHRM echter duidelijk gemaakt dat het recht op respect voor het privéleven van de moeder onder bepaalde omstandigheden zwaarder kan wegen dan het recht van het kind op verkrijging van identificerende gegevens van de ouders. 68 Het recht op afstammingsinformatie van het kind gaat dus niet altijd voor, maar wel in de meeste gevallen. 64 EHRM 13 februari 2003, nr /98, NJ2003, 587, m.nt. A.F.M. Wortmann (Odièvre tegen Frankrijk), r.o. 9, 10 & EHRM 13 februari 2003, 42326/98 (Odièvre v. France). 66 Van Raak-Kuiper 2007, p EHRM 7 februari 2002, 53176/99 (Mikulić v. Croatia), par. 54 (verwijzend naar EHRM 7 juli 1989, 10454/83 (Gaskin v. the United Kingdom), par. 39) 68 EHRM 13 februari 2003, 42326/98 (Odièvre v. France). 19

21 3.3 Belangen van andere belanghebbenden in een situatie van anonieme spermadonatie Zoals we in paragraaf 3.1 al zagen speelt niet alleen het belang van het kind een rol bij de vraag of een kind afstammingsinformatie dient te krijgen, maar ook de belangen van de biologische moeder, de verwekker en de donor. In de komende paragrafen zal ik deze belangen en posities bespreken De ouders De afschaffing van de anonimiteit van spermadonoren kan een schending van de privacy van de ouders tot gevolg hebben. 69 Dit recht is opgenomen in art. 8 EVRM en art. 10 GW. Ook houdt art. 8 EVRM in dat ouders hun gezinsleven mogen inrichten op de wijze zoals zij dat willen. Het recht op privacy kan geschonden worden, omdat door het kind contact kan worden gezocht met de donor. Door de WDKB bestaat er een grotere kans dat kinderen contact kunnen zoeken met hun donor als de kinderen bekend zijn met de kunstmatige donorbevruchting. 70 Als een kind op de hoogte is van zijn werkelijke afstamming, kunnen meerdere mensen dit te weten komen. Dit zou een invloed kunnen hebben op de band tussen de wensouders en het kind. Juridisch heeft het echter weinig directe gevolgen. Op grond van art. 1:199 BW wordt de echtgenoot van de vrouw namelijk juridisch vader van het kind. Als de partner van de vrouw en de vrouw niet gehuwd zijn, dan moet het vaderschap van de partner van de moeder eerst gerechtelijk worden vastgesteld op grond van art. 1:207 BW of na erkenning van het kind door de partner van de moeder op grond van art. 1:204 BW. Deze situatie kan door het donorkind wel beïnvloed worden. Het is mogelijk om het huidige vaderschap te ontkennen of de erkenning door de vader te laten vernietigen. Een donor kan zo juridisch gezien het donorkind erkennen De spermadonor De juridische positie Zoals eerder al duidelijk werd kunnen we bij een spermadonor onderscheid maken tussen een onbekende en een bekende donor. Een onbekende spermadonor heeft nooit het primaire doel om 69 Art. 8 EVRM en art. 10 GW 70 Janssens e.a. 2005, p

22 een rol te spelen in het leven van het donorkind. Een donor zal dit eerder doen om kinderloze stellen of alleenstaande moeders te helpen met een kinderwens. Er kan voor een spermadonor geen onderhoudsverplichting ontstaan op grond van art. 1:394 BW. In het geval van spermadonatie is geen sprake van verwekking of een man/vrouw die, als levensgezel van de biologische moeder met een daad tot verwekking van het kind, heeft ingestemd. Ook kan geen gerechtelijke vaststelling vaderschap uitgevoerd worden op grond van art. 1:207 BW, omdat daarvoor ook verwekking of toestemming als levensgezel vereist is. Vanwege het ontbreken van juridische banden tussen de donor en het donorkind, bestaat er voor het donorkind geen mogelijkheid om aanspraak te maken op de erfenis van de donor. 71 Daarnaast staat de donor ook niet in nauwe persoonlijke betrekking tot het kind, waardoor er ook geen sprake is van omgang met en informatie over het kind. 72 Zoals hierboven al eens beschreven, kan deze situatie wel veranderen vanaf de leeftijd van 16 jaar, als de donor en het kind elkaar gaan opzoeken en leren kennen. Het is dan voor een donorkind mogelijk om het vaderschap van zijn of haar huidige vader te ontkennen of de erkenning door de huidige vader te vernietigen door middel van een verzoek bij de rechtbank. 73 Dit heeft tot gevolg dat een donor juridisch gezien de mogelijkheid heeft om het donorkind te erkennen. Deze kans acht ik echter heel erg klein De voorwaarde uit artikel 3 lid 2 WDKB Op grond van art. 3 lid 2 WDKB mag een kind dat de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt de persoonsidentificerende gegevens van de spermadonor opvragen. Er is echter een voorwaarde aan dit recht verbonden, namelijk dat de spermadonor moet instemmen met het verzoek. Nadat een donorkind een verzoek heeft gedaan tot inzage van de gegevens, stuurt de stichting een kennisgeving van dat verzoek naar de spermadonor. De donor kan vervolgens binnen dertig dagen na de kennisgeving bezwaar maken bij de Stichting DG. Om zijn anonimiteit zo goed mogelijk te waarborgen hoeft hij hiervoor zijn naam en adres niet in het bezwaarschrift te vermelden. 74 Pas op het moment dat de beslissing op bezwaar onherroepelijk is geworden, mag de stichting DG de gegevens verstrekken. In het geval er bezwaar is gemaakt door de donor, dient de Stichting DG een zorgvuldige afweging te maken tussen de belangen van het kind en die van de donor. 71 Van Raak- Kuiper 2007, p Art. 1:377a BW 73 Art. 1:200 BW of art. 1:205 BW 74 Art. 3 lid 5 WDGKB (art. 6:5 lid 1 aanhef en onder a Awb niet van toepassing) 21

23 Zwaarwegende belangen vanuit de donor zijn bijvoorbeeld een gezinssituatie die op het moment van doneren niet bestond en nu wel, of de psychische toestand van de donor waarbij het niet verantwoord is om tot bekendmaking van zijn gegevens over te gaan. 75 Een kind hoeft in deze situatie zijn belang niet aan te tonen, de bewijslast ligt bij de donor. Het kind heeft er niet voor gekozen om op deze wijze te worden verwerkt, terwijl er bij de donor en de wensouders sprake was van een bewuste keuze tot anonieme spermadonatie. 76 De toegang tot de identificerende gegevens kan dus niet zomaar geweigerd worden. De procedure dat er eerst een belangenafweging dient te worden gemaakt, is terug te zien bij art. 8 EVRM. 77 Volgens de Gaskin-zaak moet door een onafhankelijke instantie een belangenafweging worden gemaakt. 78 De Stichting DG voert volgens de WDKB deze functie uit. 79 De stichting DG stelt ieder jaar een verslag op met daarin de hoeveelheid aanvragen en informatie over bijvoorbeeld nieuwe ontwikkelingen. In het jaarverslag van 2014 van de Stichting DG staat een overzicht van hoeveel aanvragen er worden gedaan. Er is te zien dat het aantal aanvragen van donorkinderen van 16 jaar voor fysieke en sociale persoonsidentificerende gegevens is verdriedubbeld ten opzichte van het Ook zijn er drie keer zoveel begeleidingstrajecten gestart bij FIOM. 80 Het FIOM is een organisatie voor hulpverlening bij onbedoelde zwangerschap, het voornemen tot afstand ter adoptie, begeleiding van abortusverwerking en het zoeken naar biologische familie. Er is tot nu toe één zaak gepubliceerd waarbij een verzoek werd gedaan tot het opvragen van identificerende gegevens, bij de rechtbank Groningen. 81 In deze zaak ging het om een geval waarin twee vrouwen wilden weten van wie hun donorkind afstamt. De twee vrouwen zijn met een eigen donor naar het ziekenhuis gegaan voor inseminatie, maar achteraf bleek dat er gebruik was gemaakt van een andere donor vanwege een afwijkende huidskleur. Rond die tijd zou een Antilliaanse man samen met een vrouw in het ziekenhuis zijn geweest. Het ziekenhuis wil enkel de identiteit van de Antilliaanse man prijsgeven met zijn toestemming. De twee moeders verzoeken de rechtbank de NAW-gegevens van de vermoedelijke vader aan hen en het donorkind te verstrekken. De rechtbank concludeert dat er voor het 7-jarige donorkind geen spoedeisend 75 Kamerstukken II 1993/94, nr.6 p Kamerstukken I 2000/2001, 23207, 201b, p EHRM 7 juli 1989, 10454/83 (Gaskin v. the United Kingdom). 78 EHRM 7 juli 1989, 10454/83 (Gaskin v. the United Kingdom). 79 Kamerstukken II 1992/93, 23207, nr.3 p Jaarverslag 2014 Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting, p. 7 en 8 81 Rb Groningen 22 januari 2010, LJN BL

24 belang is. In andere gevallen hebben kinderen ook pas vanaf hun 16 de de mogelijkheid om identificerende gegevens te achterhalen. Het doet er hier niet toe dat de moeders bewust niet hadden gekozen voor een onbekende donor. Hieruit leren we dus dat de grens van 16 jaar bij het verstrekken van identificerende gegevens strikt wordt nageleefd een verlaging van de leeftijdsgrens lijkt niet waarschijnlijk. 3.4 Tussenconclusie In een situatie van spermadonatie spelen diverse belangen. Op de eerste plaats het belang van het kind. Dat belang uit zich met name in het recht op afstammingsinformatie. Volgens de WDKB heeft het kind vanaf 16 jaar recht op identificerende gegevens van de donor. Dit is echter geen absoluut recht, want er is toestemming nodig van de donor. Weigert de donor, dan wordt door de stichting DG een belangenafweging gemaakt. Naast het belang van het donorkind bestaat het recht op privacy (art. 8 EVRM en art. 10 GW) van de wensouders en het belang van de donor. Er zijn gevallen bekend waarin het belang van de donor voorrang krijgt, bijvoorbeeld in het geval de donor in psychische problemen verkeert. Het recht op afstammingsinformatie is neergelegd in het IVRK en het EVRM, waarop veel arresten zijn gebaseerd. Uit deze arresten kunnen we concluderen dat het recht op afstammingsinformatie in de meeste gevallen prevaleert boven de belangen van de wensouders en de spermadonor. 23

25 4 De discussie over het recht op identificerende gegevens van de donor In de literatuur wordt geregeld gesproken over het onderwerp anonieme spermadonatie. Ondanks dat er tot op heden minder gesproken is over de specifieke leeftijdsgrens van 16 jaar bij het recht op identificerende gegevens van de donor, zijn er toch argumenten voor en tegen te noemen. In dit hoofdstuk bespreek ik eerst de argumenten vóór en vervolgens de argumenten tegen. 4.1 Vóór het recht op identificerende gegevens van de donor Een veelvoorkomend argument tegen anonieme spermadonatie is het belang van het kind vanwege het recht op afstammingsinformatie. Dit hebben we al uitvoerig besproken in de hoofdstukken hiervoor. Er zijn echter wel deelbelangen te noemen met betrekking tot afstammingsinformatie en andere aspecten ter motivatie van het recht op identificerende gegevens van de donor voor het donorkind vanaf een leeftijd van 16 jaar. Een kind verwekt door kunstmatige inseminatie met zaad van een donor heeft niet gevraagd om een anonieme vader. Zoals we al in paragraaf 3.2 zagen heeft het kind het recht om zijn/haar ouders te leren kennen. 82 In diezelfde paragraaf hebben we ook uitvoerig het belang van het kind besproken. Naast de daar genoemde belangen speelt ook het belang van het kind in het geval dit kind wil trouwen met een ander KID-kind van dezelfde donor. 83 Als dit gebeurt en deze twee personen krijgen een kind, dan is er sprake van inteelt, wat een grote kans meebrengt op genetische afwijkingen bij de baby. Echte verliefdheid gaat vaak pas spelen vanaf ongeveer 16 jaar, de puberteit. Het is daarom belangrijk dat kinderen rond die tijd ook moeten weten of zij eventueel verliefd worden op een kind van dezelfde donor. Er bestaat een kans dat het al te laat is als kinderen dit recht op identificerende gegevens van de donor pas veel later dan 16 jaar krijgen. Als een echtpaar besluit te kiezen voor een onbekende donor, dan bestaat de mogelijkheid dat zij het kind niet op de hoogte zullen brengen over de werkelijke wijze van verwekking. Als het donorkind contact zoekt met de donor bestaat de kans dat het een emotionele band wil opbouwen met de donor. Dit kan natuurlijk een motivatie zijn voor ouders om niet open te zijn over de wijze 82 Artikel 7 lid 1 IVRK 83 Jones e.a. 2010, p

26 van verwekking 84 of om überhaupt niet te kiezen voor kunstmatige inseminatie via een spermadonor. 85 Op grond van art. 8 EVRM hebben ouders de vrijheid om hun gezinsleven naar eigen zienswijzen in te richten. Ouders kunnen ook een minder vrijwillige motivatie hebben waarom zij niet open willen zijn over de wijze van verwekking, bijvoorbeeld op grond van religieuze en culturele redenen. Hierdoor ontstaat wellicht een belangenconflict tussen de juridische ouders aan de ene kant en het kind aan de andere kant. De ouders willen graag de rust in hun gezin bewaren, maar het kind heeft ook recht op de waarheid. Er bestaat een kans dat kinderen anders via een andere weg achter hun biologische afkomst komen (denk aan een huiselijke ruzie of via derden) en dit zou zeer onwenselijk zijn. 86 Openheid met betrekking tot de wijze van verwekking kan juist een positieve uitwerking hebben op het vertrouwen in de relatie tussen het donorkind en de sociale ouders. Dit kan vervolgens weer leiden tot een verminderd taboe op KID. Tot ongeveer 16 jaar is het te begrijpen dat ouders hun kind in bescherming willen nemen en hun kind daarom niet vertellen over de wijze van verwekking. Als het kind echter meer begint te begrijpen en volwassen wordt, heeft het naar mijn mening recht op de waarheid. Dan gaat openheid over de wijze van verwekking boven de rust bewaren in het gezin. 4.2 Tegen het recht op identificerende gegevens van de donor Ondanks dat er vaak bepleit wordt dat openheid met betrekking tot de identificerende gegevens van de donor in het belang van het kind zou kunnen zijn, zijn er echter ook argumenten te noemen waarom dit niet het geval zou kunnen zijn. In de komende paragrafen zullen we daarom ingaan op een argument tegen het recht op identificerende gegevens van de donor vanaf een leeftijd vanaf 16 jaar. Tot 18 jaar staat het kind onder het gezag van zijn juridisch ouders en handelen zij tot die leeftijd in het belang van het minderjarige kind. 87 Kan een kind voor de leeftijd van 18 jaar zelfstandig al wel een redelijke afweging maken om wel of niet contact op te nemen met zijn donor? Misschien moeten ouders die belangenafweging wel maken voor het kind vanwege hun ouderlijke autonomie. Ondanks dat inzage in de persoonlijke gegevens van je spermadonor kan zorgen voor gemoedsrust, 84 Janssens e.a. 2005, p De Nijs 2001, p Gezondheidsraad. Kunstmatige voortplanting. 's-gravenhage: Gezondheidsraad, Art. 1:245 jo. art. 1:247 jo. art. 1:233 BW. 25