Document: bespreekverslag MaastrichtUMC 22 februari Afgedrukt: 15 maart bespreekverslag

Transcriptie

1 Document: MaastrichtUMC 22 februari PR Project : Quick Scan Overstromingsrisico Ziekenhuizen Datum : 22 februari 2017 Onderwerp : Kwetsbaarheidsanalyse overstromingen Academisch Medisch Centrum Maastricht Aanwezig : Denis Florack (MaastrichtUMC, directeur facilitair bedrijf), Peter Webers procesgroepmanager techniek MaastrichtUMC, Bianca Marco procesgroepmanager SSE MaastrichtUMC (Safety en Security en Environment)), Durk Riedstra (RWS), Joost Bierens (Anesthesist, Gasthoogleraar Universiteit van Brussel), Bas Kolen (HKV) Aanleiding Het MaastrichtUMC is sinds 1990 gelegen in het Maasdal. Het voormalig buitendijks gebied is beschermd door waterkering langs de Maas (dijkring 90). Tijdens het hoogwater van 1993 en 1995 is het ziekenhuis niet overstroomd. De Maas is een regenrivier. Door het vrij grote verhang in België zorgen grote hoeveelheden neerslag in de Ardennen voor snelle stijging van de waterstanden in Zuid-Limburg. Daarmee is de Maas een grilliger rivier dan bijvoorbeeld de Rijn, met kortere waarschuwingstijden tot gevolg. Een kritische hoogwatersituatie zal echter nooit onverwacht optreden. Het waterbewustzijn is in Limburg in het algemeen groter dan in de rest van (overstromingsgevoelig) Nederland. Ook het MaastrichtUMC is al langer met het onderwerp overstromingen bezig. De vraag die hierbij centraal staat is hoe de continuïteit kan worden geborgd bij hoogwater, in welke mate het ziekenhuis nog bereikbaar is en door functioneert en of en wanneer het ziekenhuis ontruimd moet worden. Maastricht UMC is het enige ziekenhuis in de stad (hetgeen uniek is voor een UMC) en geeft een goede samenwerking te ervaren met gemeente en veiligheidsregio/ghor. Over het MaastrichtUMC Zowel vanuit het beheer van het gebouw als de calamiteitenorganisatie wordt er gekeken naar de continuïteit van het ziekenhuis. Vanuit het beheer van het gebouw wordt gekeken naar het spreiden van kritieke installaties over verschillende verdiepingen van het ziekenhuis. Zo is er onderscheid in: Het souterrain, dit is een kelder in het ziekenhuis die alleen via de begane grond bereikt kan worden. Deze kelder kan dus alleen onderlopen als het via de begane grond naar binnen stroomt. Vanwege hoge grondwaterstanden is het ziekenhuis in een bak aangelegd, waarbij niet snel water van buiten naar binnen zal stromen. De begane grond. Hierop bevinden zich logistieke aan en afvoerpunten, de spoedeisende hulp, de dialyse voorziening, het restaurant en ook de elektriciteitsvoorziening en stoomopwekking. De zorgfuncties kunnen in de omgeving worden overgenomen. Zo kunnen mensen voor dialyses ook naar Luik of andere ziekenhuizen in de omgeving. De verschillende verdiepingen waarop zorg wordt verleend. Via de 1 e verdieping is ook aanen afvoer van goederen en patiënten mogelijk. Ook via een verbinding met de universiteit kan nog een extra aan- en afvoerpunt worden bereikt, hiervoor moet men wel door een (kwetsbare) tunnel. HKV lijn in water 1 van 8

2 Document: MaastrichtUMC 22 februari De leidingenstraat die is aangelegd in het ziekenhuis (en via het souterrain verloopt) is in principe waterdicht aangelegd. Wel is de vraag of door veroudering de waterdichtheid werkelijk gegarandeerd kan worden. De verwachting is echter wel dat bij ernstig waterbezwaar de voorzieningen uitvallen. Hiermee is ook de elektriciteitsvoorziening niet beschikbaar. Tijdens de rondleiding werden ook enkele andere zwakke plekken in de technische voorzieningen opgemerkt (o.a. laag gesitueerde motoren voor de brandstof van de generatoren en een aanwezig mangat vanuit de kelder naar buiten, in de leidingtunnel) Het ziekenhuis kan indien nodig geheel voorzien in de eigen elektriciteit. In tegenstelling tot andere ziekenhuizen kan op basis van diesel voor het hele ziekenhuis, inclusief de liften, voldoende energie worden opgewerkt. Er zijn scenario s uitgewerkt hoe lang energie beschikbaar is bij verschillende scenario s van vraag uit het ziekenhuis. Eén dag lijkt hierbij de ondergrens maar als bepaalde processen geen energie vragen, kan het langer zijn. Indien mogelijk kan de dieselvoorraad worden aangevuld, hiervoor moet de locatie wel bereikbaar zijn. De elektriciteitscentrale staat in een apart gebouw dat via de leidingenstraat (door het souterrain) is aangesloten op andere gebouwen. Souterrain Schakelkasten Dieselgenerator elektriciteitsvoorziening (verbruik 600 liter diesel per uur) Leidingstraat De liften worden voorzien van energie vanaf de bovenkant van de lift. Deze kunnen ook extern nog van energie worden voorzien. Onduidelijk is tot welke overstromingsdiepte de liften daadwerkelijk inzetbaar zijn. Op de begane grond zijn sensoren aanwezig die bij wateroverlast de liften mogelijk buiten werking kunnen stellen. HKV lijn in water 2 van 8

3 Document: MaastrichtUMC 22 februari Op basis van een onderzoek van de firma Deerns in 2016 naar mogelijke wateroverlast (zie volgende paragraaf) zijn sensoren voorzien die water melden, en zijn er diverse aansluitpunten voor mobiele pompen voorzien. Hiermee kan water worden afgevoerd indien nodig. Vanuit de calamiteitenorganisatie is er nauwe samenwerking met de veiligheidsregio en het waterschap. Men kent elkaar, oefent in de regio etc. Ook binnen het ziekenhuis is er een duidelijk crisismodel waarin de Raad van Bestuur in staat wordt gesteld om keuzes te maken. Nu is op de opschalingsmethodiek leidend vanuit de veiligheidsregio, bij opschaling worden ze geïnformeerd en wordt informatie gedeeld. Daarnaast is er in Limburg een algemeen bewustzijn van het water en de Maas. De verwachting is dat men op tijd gewaarschuwd wordt voor een hoogwater. Ook heeft het ziekenhuis nauwe contacten met aannemers waarop snel een beroep kan worden gedaan (bijvoorbeeld om zandzakken te plaatsen). Hiermee is er capaciteit beschikbaar die snel kan worden ingezet voor uitvoering van maatregelen. Ervaring met wateroverlast en hoogwater Het gebied waarin het MaastrichtUMC staat kan van oudsher overstromen. Na aanleg van de waterkeringen langs de Maas is dat niet meer gebeurd. Ook in 1993 en 1995 is het gebied niet overstroomd. Tijdens een hevige onweersbui in de avonduren (30 april 2009) is er overlast opgetreden door bijbehorende hagel. Deze clusterde samen in het afvoersysteem die hierdoor brak. Het gevolg hiervan was dat er orde 10 cm water stond in de souterrain (de kelder). Deze overlast leidde niet tot gevolgen voor het ziekenhuis. Wel zijn direct aannemers ingezet om het water weg te pompen. Hoogtekaart en kwetsbare plek bij regenval Bij het MaastrichtUMC is geen verleden met wateroverlast door extreme neerslag. Door de ligging is het onwaarschijnlijk dat extreme buien leiden tot wateroverlast. Water zal afstromen richting de Maas. In de omgeving is er wel een plek waar water tijdens piekbuien uit putten omhoog komt (zie de omcirkelde locatie in de hoogtekaart in de figuur). Deze locatie ligt echter duidelijk lager dan het ziekenhuis zelf. Op het terrein van het ziekenhuis is hier geen ervaring mee (anders dan enige plasvorming op de parkeerterreinen). Na aanleiding van de wateroverlast bij de VU is een analyse uitgevoerd naar de effecten van breuken van drinkwaterleiding. Een breuk van de grootste drinkwaterleiding kan indien deze 2,5 dag duurt leiden tot 20cm water in het souterrain. Het gaat dan om 4800 m 3 water. Indien een interne waterleiding breekt dan zal er maar een paar mm (schatting is 2,5 mm) overlast optreden. Op basis hiervan is geconcludeerd dat het risico acceptabel is. Resultaten overstromingsrisico analyse en mitigerende maatregelen Voor extreme regenval is geconcludeerd dat het ziekenhuis niet of nauwelijks kwetsbaar is. Bij extreme regenval zal het water niet naar het ziekenhuis toestromen maar van het ziekenhuis af. Indien er water binnendringt dan blijkt uit de ervaring van 2009 dat de impact hiervan beperkt is. HKV lijn in water 3 van 8

4 Document: MaastrichtUMC 22 februari De maximale impact is geschat op enkele centimeters. Gezien de voorzieningen in het ziekenhuis (als de pompen en contacten met aannemers), de hoge ligging en de ervaring naar aanleiding van de overlast door ijs in 2009 is het risico beperkt vanwege de kleine gevolgen. Tijdens de bijeenkomst is het risico ingeschat als acceptabel. Ontstaan overlast Norm Orde grootte wateroverlast vanuit lokale waterlopen maximaal eens per 100 jaar geen vanuit het riool maximaal eens per 2 jaar centimeters door plasvorming niet genormeerd, lokaal fenomeen centimeters Effecten van wateroverlast Voor overstromingen is de impact wel aanzienlijk. De impact varieert afhankelijk van de exacte locatie en terugkeertijd tussen de 1-1,5 meter bij het ziekenhuis. Dat betekent dat de 1 e verdieping in alle gevallen droog is en dat via deze verdieping ook patiënten kunnen worden geëvacueerd (en goederen ook kunnen worden aangevoerd). Ook de aanrijroutes naar veilig (en droog gebied) liggen droog. De frequentie van overstromingen is met de huidige sterkte van waterkeringen orde 1/800 per jaar (met een bandbreedte van 1/500 per jaar -1/1.000 per jaar). Bij vaker voorkomend hoogwater keren de dijken het water. Op de locatie die rood omcirkeld is in onderstaande figuur is de waterdiepte bij een overstroming ongeveer 1,1 m. Ten westen en zuiden hiervan neemt de diepte toe, ten oosten overwegend wat af (lage delen uitgezonderd). Overstromingsrisicoprofiel HKV lijn in water 4 van 8

5 Document: MaastrichtUMC 22 februari Uit nationale overstromingsrisicoanalyse VNK2 blijkt dat de waterkeringen die het dijkringgebied beschermt waarin het ziekenhuis ligt, het meest kwetsbaar zijn voor overlopen en overslag. Als de dijk daarbij als gevolg van teveel overslaand water erodeert en doorbreekt zal het achterliggend gebied onafhankelijk de precieze doorbraaklocatie - zeer snel overstromen. Wanneer de waterkering niet doorbreekt en er alleen (veel water) over de dijk stroomt, loopt het gebied langzaam vol. Ter hoogte van het ziekenhuis is de waterkering vanwege de ligging van een weg mogelijk voldoende sterk. De vraag is of dat elders ook het geval is. Aanbevolen wordt om bij het waterschap na te vragen of men bij een kritische hoogwatersituatie een overstroming met of zonder bres in dijkring 90 verwacht. Ga daarbij ook na hoe gevoelig het gebied is voor zgn. kwel als gevolg van hoge waterstanden op de Maas. Dit fenomeen dat optreedt in geval van een vrij poreuze ondergrond, kan tot aanzienlijke wateroverlast leiden zonder dat er water over de dijken stroomt. In 1993 en 1995 heeft het hoogwater echter niet geleid tot kweloverlast bij het ziekenhuis. Met de nieuwe normen voor waterkeringen zal de frequentie dalen tot minstens 1/1.000 per jaar. Pas in 2050 hoeft men te voldoen aan deze normen. Bij het versterken van de waterkeringen zal deze veelal robuuster worden aangelegd om te voorkomen dat de dijken voortijdig zullen worden afgekeurd. Bij extremere gebeurtenissen (meer afvoer vanaf de Maas) neemt de impact van de overstroming ook toe. Uit bovenstaande figuur blijkt dat het dan gaat om orde grootte 2 decimeter tot gebeurtenissen met een terugkeertijd van 1/ per jaar. De elektriciteitscentrale ligt op maaiveld. Deze kan overstromen met orde grootte 1-1,5m. Via deze centrale kan het in de kelder lopen. Verkend kan worden of de centrale beschermd kan worden met mobiele keringen. Hiermee is het souterrain echter niet veilig gesteld omdat dit ook kan onderlopen via andere gebouwen. Op basis van een rondgang door het ziekenhuis is geconstateerd dat er diverse ingangen zijn. In principe zijn deze afsluitbaar met bijvoorbeeld mobiele keringen. De vraag is echter of op voorhand alle locaties in beeld gebracht kunnen worden, dat de uitvoering goed en voldoende snel zal verlopen. De verwachting is dat er toch water in het gebouw zal komen via maaiveld, en hierna dat het water zich in het souterrain zal verzamelen. Ondanks dat de leidingstraat waterdicht is aangelegd is de verwachting dat bij grotere waterdieptes schakelkasten uitvallen en uiteindelijk de energievoorziening (incl. stoom voorziening etc.), waarbij dit ook niet meer kan worden opgevangen door de eigen elektriciteitscentrale. Bij een langzame overstroming zal de energievoorziening langer blijven functioneren. Een mitigerende maatregelen is evacuatie. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden in evacuatie voor de overstroming (op basis van verwachtingen en een kans op een overstroming) en na de overstroming (via de 1 e verdieping waarbij nutsvoorzieningen kunnen uitvallen na verloop van tijd). Ook een getrapte strategie is denkbaar waarbij eerst de meest kwetsbare patiënten evacueren of al Overstromingsdiepte bij energiecentrale HKV lijn in water 5 van 8

6 Document: MaastrichtUMC 22 februari voorbereidingen worden getroffen om sneller de evacuatie te kunnen uitvoeren. Dit kan ook binnen de IC populatie anders zijn. Op basis van de benodigde tijd van evacueren kan nog worden nagegaan of men op tijd gewaarschuwd wordt op basis van de huidige opschalingscriteria of dat aanvullende afspraken (en risicoacceptatie) wenselijk is. Ook is het wenselijk om de besluitvorming over evacuatie voor te bereiden. Hiermee is er een vooraf opgestelde, en overeen gekomen, redeneerlijn die bij een dreiging als leidraad gebruikt kan worden. Deze kan ook de basis vormen om scenario s uit te werken voor evacueren. Mogelijke scenario s zijn: 1. Niet evacueren omdat het gebouw afgesloten kan worden zodat het water niet binnendringt. Het scenario dat het hele ziekenhuis gevrijwaard kan worden door een overstroming lijkt onwaarschijnlijk vanwege de omvang van de veelheid aan maatregelen den faalkans hiervan. Ook zou dit scenario betekenen dat de vervolgprocessen er vanuit gaan dat men kan door functioneren en zo alsnog verrast kunnen worden als het misgaat. 2. Zo lang mogelijk door functioneren (ook na een overstroming) om gefaseerd te ontruimen. Hierbij gaat het om het vertragen van het binnendringen van het water (door afsluiten ingangen en kieren), om het verkleinen van de kwetsbaarheid van het ziekenhuis (gefaseerd ontruimen) door voorraden op peil te brengen en zorg af te bouwen en uiteindelijk te ontruimen. Bij een langzame overstroming is blijven de nutsvoorzieningen (wat) langer in de lucht dan bij een snelle overstroming. Als onderdeel hiervan adviseren we ook te kijken naar de redundantie van het databeheer, ICT, en de zorgfunctie van het ziekenhuis in de regio etc. 3. Niks doen en de risico s accepteren. Dat lijkt een niet reële optie. Aanvullende inzichten De ketenbenadering. Het ziekenhuis functioneert in een netwerk. Zo worden medicijnen en voorraden van andere locaties aangevoerd. Deze worden samen met andere ziekenhuizen ingekocht. De locaties van deze leveranciers liggen soms ook in overstromingsgevoelige gebieden. Indien deze uitvallen zal de continuïteit van het MaastrichtUMC maar ook collega ziekenhuizen uitvallen. Dat belemmerd ook de evacuatiemogelijkheden omdat mogelijke opvanglocaties ook getroffen zijn. Voor de ketenbenadering zijn de onderstaande relaties en resterende vragen benoemd, met name het centrale magazijn en de medicamenten zijn cruciaal: Voorraden (centraal magazijn) komen van Helicon Logistics uit Oss. Deze locatie (zie onderstaande figuur) wordt ook bedreigd vanuit de Maas. Op dit moment (met de huidige sterkte van de waterkeringen) lijkt deze locatie kwetsbaarder dan het MaastrichtUMC. Na realisatie van de nieuwe normen voor waterkering is dat niet meer het geval. HKV lijn in water 6 van 8

7 Document: MaastrichtUMC 22 februari Brocacef brengt 2x daags medicamenten. Deze komen uit Maarssen en kan overstromen na doorbraken uit bijvoorbeeld de Lek. De kans op gelijktijdige overstroming is wellicht beperkt, echter hoogwater op de Maas en Rijn (en Lek) komen meestal samen voor. Voedsel komt van de daily fresh Linde, leverancier van medische gassen (deze kan ook leveren uit andere landen?) Opslag medische gegevens: is dit met een back-up voorziening op vliegveld Maastricht- Aachen voldoende afgedekt? HKV lijn in water 7 van 8

8 Document: MaastrichtUMC 22 februari Zorgfunctie in de regio. Het ziekenhuis heeft ook een zorgfunctie in de regio. Deze functie kan in het gedrang komen bij een overstroming waarbij deze functie door de omgeving moet worden opgevangen. Conclusies Geconcludeerd is dat met name de overstromingsgevoeligheid vanuit de Maas een reden is om verder te kijken wat mogelijk is. De volgende aanbevelingen zijn opgesteld op basis van de risicoanalyse: Verken de haalbaarheid en zwakke plekken (incl. vereiste middelen en organisatie) voor het afsluiten van het gebouw bij een waterdiepte van 1 tot 1,5 meter. Het gaat hierbij om twee scenario s: 1) het geheel waterdicht maken van het gebouw 2) het vertragen van het vollopen van het gebouw waardoor nutsvoorzieningen langer functioneren. Evalueer de opschalingscriteria op basis van de benodigde tijd voor evacueren en het nemen van voorzorgsmaatregelen en maak zo nodig aanvullende afspraken met het waterschap en de veiligheidsregio. Bereid de evacuatie voor aan de hand van mogelijke scenario s (en kies zonodig tussen deze scenario s) en bereid besluitvorming voor. Het meest voor de hand liggend is het scenario om zo lang mogelijk door te functioneren na een overstroming om extra tijd te genereren voor gefaseerde ontruiming. Als onderdeel hiervan adviseren we ook te kijken naar de redundantie van het databeheer, ICT, en de zorgfunctie van het ziekenhuis in de regio etc. Daarnaast bevelen we bij het Ministerie (van VWS) aan om op nationaal niveau ook de ketenbenadering uit te werken en de continuïteit van zorgverlening in de regio uit te werken. Door het enkel beschouwen van het ziekenhuis als object worden mogelijke effecten in de gehele keten van zorgverlening over het hoofd gezien waardoor de zorgverlening alsnog tot stilstand kan komen. HKV lijn in water 8 van 8