Overstromingsscenario s voor rampenplannen

Transcriptie

1 Overstromingsscenario s voor rampenplannen Noordelijke kust Nederland is heel goed beschermd tegen overstromingen. Toch zijn overstromingen niet uit te sluiten. Hoe ingrijpend kan een overstroming in Nederland zijn? Welk gebied kan onder water komen te staan? Hoe snel verspreidt het water zich als een dijk het begeeft? En welke mogelijkheden zijn er om slachtoffers te beperken? 5 6 Deze vragen zijn van belang voor overheden en hulpverleners die rampenplannen opstellen. Zij moeten goed kunnen inschatten welke handelingen effectief zijn bij de rampenbestrijding. Dat kan alleen als er een goed beeld bestaat van de omstandigheden tijdens een overstroming. Maar een overstroming kan allerlei vormen aannemen. Rijkswaterstaat heeft daarom realistische scenario s voor extreme overstromingen opgesteld: de worst credible flood scenario s. De Taskforce Management Overstroming (TMO) heeft de worst credible flood scenario s als uitgangspunt gekozen voor de landelijke overstromingsdreiging waar Nederland zich op voorbereidt. De naamgeving is hierbij aangepast tot de scenario s van de Ergst Denkbare Overstroming. 0 De scenario s van de ergst denkbare overstroming geven de ergste overstromingen weer die experts nog enigszins reëel achten. De deskundigen hebben daarbij vooral gelet op het aantal mensen dat getroffen wordt, het verwachte aantal dodelijke slachtoffers en de omvang van het bedreigde gebied. De scenario s beginnen met een weersverwachting enkele dagen voordat de dijken bezwijken en lopen door tot het water niet langer stijgt. Voor elk scenario zijn twee situaties uitgewerkt: de situatie met de huidige sterkte van de waterkeringen en de situatie in 205, na afronding van verbeteringswerken zoals Ruimte voor de Rivier en Zwakke Schakels Kust. De scenario s van de ergst denkbare overstromingen zijn ontwikkeld door de Waterdienst van Rijkswaterstaat. De scenario s zijn bedoeld als ondersteuning in de preparatiefase van de veiligheidsketen. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties gebruiken de scenario s bij het opstellen van draaiboeken voor hoogwater- en stormvloedcrises en het nationaal Responsplan hoogwater en overstromingen. De scenario s zijn ook van belang voor de bovenregionale afstemming tussen de waterbeheerders en de partijen die betrokken zijn bij openbare orde en veiligheid. Grens Nederland Overstroomde dijkringen Niet overstroomde dijkringen Overstroomde dijkringen scenario noordelijke kust Scenario s van de Ergst Denkbare Overstroming zijn opgesteld voor: Westelijke kust Noordelijke kust IJsselmeergebied Benedenrivierengebied Rijn-Maas Rijn-IJssel Voor elk scenario is een aparte brochure opgesteld. Deze brochure gaat over het scenario Noordelijke Kust.

2 Experts bepalen de scenario s Een overstroming kan oneindig veel vormen aannemen. Het is onmogelijk alle denkbare overstromingsscenario s te doorgronden. Maar welk scenario vormt dan de beste basis voor de rampenbestrijding? De experts hebben voor het opstellen van de scenario s van de ergst denkbare overstroming de aanpak gevolgd die gebruikelijk is in het vakgebied externe veiligheid. Uitgangspunt is de erkenning dat er weinig informatie beschikbaar is over extreme overstromingen. De nadruk ligt op het bereiken van consensus tussen experts over realistische extreme omstandigheden. De experts gebruiken daarbij natuurlijk wel de bestaande kennis, ervaringen en lessen uit historische gebeurtenissen. De experts die de overstromingscenario s hebben opgesteld, hebben rekening gehouden met waterstandstatistieken, de toestand van waterkeringen, gebiedskenmerken, de maximale hoeveelheid rivierwater die vanuit het buitenland Nederland kan bereiken en de mechanismen die leiden tot het bezwijken van een waterkering. De omstandigheden waaronder waterkeringen op grote schaal bezwijken, verschillen per scenario. In de kustscenario s vormt een stormvloed als gevolg van een wind met orkaankracht de grootste bedreiging voor de waterkeringen. De ligging van de depressie bepaalt of het westelijke kustgebied wordt getroffen (van Zeeland OVERSCHRIJDINGSKANS DIJKRINGGEBIEDEN hoge gronden buitendijkse gebieden / uiterwaarden nummer dijkring overschrijdingskans /50 overschrijdingskans /2000 overschrijdingskans /000 5 overschrijdingskans / III IV tot en met Noord-Holland) of het noordelijk kustgebied (van de kop van Noord-Holland tot en met Groningen). Ook voor het IJsselmeergebied is een wind met orkaankracht de belangrijkste oorzaak van grootschalige overstromingen. In het rivierengebied worden hoge waterstanden veroorzaakt door extreme neerslag in het stroomgebied van de Maas en de Rijn. De hoge rivierafvoer kan een bedreiging vormen voor zowel het gebied langs de IJssel als het gebied langs de Waal. In het benedenrivierengebied spelen beide oorzaken een rol: daar vormt de combinatie van een minder extreme stormvloed met een minder extreme rivierafvoer een bedreiging. Daarom gelden voor de zes gebieden verschillende scenario s van de ergst denkbare overstroming. Het laaggelegen deel van Nederland bestaat uit zogenaamde dijkringen: gebieden die geheel omringd zijn door primaire waterkeringen zoals dijken, duinen, dammen of kunstwerken. In totaal zijn er 99 dijkringen in Nederland. Als de waterkering rond de dijkring op enige plaats doorbreekt, zal de dijkring geheel of gedeeltelijk onder water stromen. Uit het verleden blijkt dat de dijken vrijwel altijd op meerdere plaatsen breken. In dat geval zal het achterliggende gebied sneller volstromen. De totale omvang van de overstroming hangt dan ook vooral af van het aantal dijkringen dat doorbreekt en het aantal bressen per dijkring. Experts van het Rijk, provincies en waterschappen hebben beoordeeld op welke locaties de waterkeringen kunnen doorbreken in een bepaald overstromingsscenario. Zij hebben daarbij gebruik gemaakt van de actuele kennis over de sterkte van de waterkeringen. Zo is verkend in welke realistische scenario s het grootste aantal dijkringen getroffen wordt en de dijkringen het snelst volstromen. II 9 I I Zuidelijk kustgebied II Midden kustgebied III Merengebied IV Noordelijk kustgebied V Bovenrivierengebied VI Benedenrivierengebied VI Gebiedsindeling bovenregionale overstromingen V Deze scenario s van de ergst denkbare overstroming geven echter geen zekerheid welke dijkringen daadwerkelijk getroffen worden als een extreme situatie zich voordoet. Dat hangt af van veel onzekere factoren, zoals het weer en onvoorziene omstandigheden van waterkeringen. Noordelijke kust Het scenario van de noordelijke kust omvat de kust van Noord- Holland, de Waddenkust en het IJsselmeer. De ergst denkbare overstroming ontstaat hier als een depressie met winden van orkaankracht over de Noordzee richting Denemarken trekt en ten minste anderhalve dag aanhoudt. Hierdoor ontstaan grote windsnelheden aan de Nederlandse kust, die hoge waterstanden veroorzaken. Deze situatie treedt gemiddeld eenmaal per honderdduizend jaar op. De waterkeringen bezwijken dan op een groot aantal plaatsen. In totaal komen zes dijkringen geheel of gedeeltelijk onder water te staan. Een gebied van.600 vierkante kilometer overstroomt. Daar wonen 0,9 miljoen mensen. De schade loopt op tot 0 miljard euro.

3 Omgaan met een Ergst Denkbare Overstroming De scenario s van de ergst denkbare overstroming geven een indruk van de omstandigheden tijdens een zeer ernstige overstroming. Opstellers van rampenplannen kunnen de informatie gebruiken bij de voorbereiding op overstromingen. Zij kunnen uit de scenario s afleiden welke handelingen nodig en mogelijk zijn voorafgaand en tijdens een overstroming. Het zal onmogelijk zijn slachtoffers en schade tijdens een dergelijke ramp geheel te voorkomen, maar een goede voorbereiding kan de gevolgen wel beperken. Nazorg Verantwoording, zorg en herstel & terugkeer naar normale situatie Pro-actie Structureel voorkomen van risicovolle situaties Risico-reducerende maatregelen Preventie Uit het scenario blijkt de omvang van het gebied dat voorafgaand aan de daadwerkelijke overstroming bedreigd wordt. Bij voldoende tijd kan worden besloten inwoners en vee uit het bedreigde gebied te evacueren of naar veilige plaatsen in het bedreigde gebied te brengen. Een belangrijk aandachtspunt is dat tijdens een overstroming voorzieningen kunnen uitvallen, zoals stroom en drinkwater. De gevolgen van een ergst denkbare overstroming zijn zo omvangrijk dat vrijwel geheel Nederland betrokken zal zijn bij de rampenbestrijding Veiligheidsketen Respons Rampenplannen: opleiding en oefening Incident stabilisatie moeilijk, zo niet onmogelijk maken. Een extreem hoge rivierafvoer is vaak meerdere dagen van tevoren te voorspellen. Het aantal dijkringen dat getroffen wordt door een overstroming, kan aanwijzingen geven voor de mogelijkheden van evacuatie en hulpverlening tijdens de overstroming: hoeveel vluchtwegen zijn beschikbaar in het rampgebied, hoeveel mensen zullen daar gebruik van willen maken en hoeveel tijd hebben ze daarvoor? Naarmate meer dijkringen getroffen worden en meer doorbraken per dijkring plaatsvinden, zullen de mogelijkheden voor evacuatie en hulpverlening kleiner zijn. Preparatie Grens Nederland Bedreigde dijkringen Niet bedreigde dijkringen Bedreigd gebied bij stormvloed De omstandigheden die een overstroming veroorzaken, bepalen hoeveel tijd er is voor evacuatie voordat de overstroming optreedt. Voor dijkringgebieden die door stormvloeden bedreigd worden, is die tijd zeer beperkt, omdat een stormvloed meestal niet langer dan één tot anderhalve dag van tevoren te voorspellen is. De weersomstandigheden tijdens de stormvloed (wind met orkaankracht) zal evacuatie en hulpverlening bovendien zeer De omvang van het overstroomde gebied en de duur van de overstroming bepalen hoeveel inspanning en tijd na de overstroming nodig is om het gebied weer bereikbaar en bewoonbaar te maken. Met de scenario s voor de ergst denkbare overstroming kunnen de rampenbestrijders in algemene zin op deze informatie inspelen. De scenario s geven echter geen uitsluitsel over de dijkringen die droog blijven of onder water komen te staan. Als er een concrete dreiging van een overstroming is, maakt de Stormvloedwaarschuwingsdienst (SVSD) van Rijkswaterstaat in samenwerking met het KNMI stormvloedverwachtingen. Naarmate het tijdstip van de mogelijke overstroming dichterbij komt, worden deze stormvloedverwachtingen steeds nauwkeuriger. Er ontstaat een steeds beter beeld van de waterkeringen die het meest bedreigd worden. De rampenbestrijders kunnen daarmee ook de rampenbestrijding een steeds nauwkeuriger invulling geven.

4 N o o r d e l i Acht dagen voor de overstroming, ziet het KNMI in het patroon van depressies de eerste aanwijzingen voor een storm met orkaankracht. Met behulp van deze gegevens is het mogelijk om een eerste indicatie te geven van extreem hoge waterstanden en golven. In de daarop volgende dagen werken deze aanwijzingen steeds duidelijker door in de weersverwachtingen. Het is dan nog heel onzeker hoe de storm zich bij de Nederlandse kust zal ontwikkelen. Vijf dagen voordat de overstroming optreedt, geven de modellen aan dat de kans op extreme hoge waterstanden nog steeds kleiner is dan 20%. Evacuatie op dat moment zal in vier van de vijf keer achteraf gezien niet nodig zijn. Het is zelfs waarschijnlijk dat de weersomstandigheden vijf dagen later niet meer zo extreem zijn. Pas twee dagen voor de overstroming is de weersverwachting betrouwbaar genoeg om de waterstands- en golfverwachtingen langs de kust met voldoende nauwkeurigheid te geven. Op dat moment is het zeker dat de kust zwaar belast wordt en dat een overstroming dreigt. Maar het is nog niet duidelijk of de noordelijke kust of de zuidelijke kust getroffen wordt. Beide gebieden worden op dat moment nog bedreigd. Eén dag van tevoren is duidelijk waar de kern van de depressie naartoe gaat. Als die over de Noordzee trekt en boven Denemarken blijft hangen, wordt de noordelijke kust vanaf Noord- Holland tot aan de Waddenzeekust bedreigd. De locaties van de dijkdoorbraken blijven tot het laatste moment onzeker. Die zijn sterk afhankelijk van lokale weerseffecten en de actuele sterkte van de dijken. Pas als daadwerkelijk dijkdoorbraken optreden, wordt het mogelijk de omvang van de overstroming te schatten. De rampenbestrijding zal met deze onzekerheid om moeten gaan. meter (%) 2 meter (5%) 2 meter (7%) > meter (5%) 0,0 meter (2%) Waterdiepte in het overstroomde gebied VERLOOP OVERSTROMING NA DOORBRAAK, SCENARIO NOORDELIJKE KUST (HIUIDIGE SITUAT uur uur 290 km 2 00 km 2 00 km km km 2 20 km km km 2 maximum 260 km 2 uur week Tijd in uren na overstroming

5 j k e k u s t tijd (dagen tot overstroming) Gevolgen Noordelijke kust 5 In de huidige situatie geeft de ergst denkbare overstroming voor de noordelijke kust het volgende beeld van de gevolgen: E) Doorbraak Overstroming orkaan Middellange termijn Korte termijn Meteorologen vinden de eerste indicaties van een storm die kan leiden tot een EDO in het zeegebied bij IJsland. Weerprognoses blijven onzeker over het optreden van een extreme storm. Een zware storm is zich aan het ontwikkelen. Het is nog onduidelijk of hierdoor een bedreiging ontstaat voor de waterkeringen. Er zijn indicaties dat extreem zwaar weer op komst is, maar onbekend is nog welk deel van Nederland wordt getroffen. Het beeld is hetzelfde als dagen van tevoren. De bevestiging neemt toe, de onzekerheid blijft echter groot. Het dagdeel waarop de storm op zijn hevigst is, kan worden vastgesteld. Het is niet bekend in welke richting de storm zich verplaatst. Het gebied dat waarschijnlijk het hevigst wordt getroffen is bekend. De waterstand kan met 20 cm onzekerheid worden bepaald. De locaties van de doorbraken zijn bekend Tijdlijn stormvloedverwachting van ergst denkbare overstroming (EDO) Van besluit tot evacueren tot uitvoering evacuatie Grote delen van Noord-Holland, Texel, Groningen en Friesland overstromen. Ook rond het IJsselmeer veroorzaakt de wind met orkaankracht extreme waterstanden. Delen van Flevoland en de IJsseldelta overstromen bij deze stormcondities en windrichtingen eveneens. Binnen acht uur staat.00 vierkante kilometer onder water; daar wonen 00 duizend mensen. Na een dag is ruim.00 vierkante kilometer overstroomd en zijn 700 duizend inwoners getroffen. Binnen twee dagen staat bijna.000 vierkante kilometer onder water, daar wonen 760 duizend mensen. Als de overstroming zijn maximale omvang bereikt, staat een gebied van.560 vierkante kilometer onder water. Ongeveer 76 duizend inwoners zijn getroffen. De in de overstroomde dijkringen varieert. In tweederde van het overstroomde gebied komt meer dan een meter water te staan; in bijna eenderde van het overstroomde gebied staat uiteindelijk meer dan twee meter water. Deskundigen schatten dat waarschijnlijk slechts procent van de inwoners de kans heeft het gebied tijdig te verlaten. Dat komt omdat de ontwikkeling van de wind tot orkaankracht zo kort van tevoren te voorspellen is en het water zich snel verspreidt. Tijdsduur [uren] (week) Maximum Getroffenen [x000 personen] Schade [Miljard euro s] Zo n.0 mensen zullen de overstroming niet overleven, dat is 0,9 procent van het aantal inwoners. De schade bedraagt na acht uur miljard euro. Na een dag is de schade opgelopen tot 26 miljard euro en na twee dagen tot 0 miljard euro. De maximale schade bedraagt 0 miljard euro.. Varianten (0.000 getroffenen) Dodelijke slachtoffers Mortaliteitspercentage 0% evacuatie % evacuatie ,9% 0,9% Maximum

6 Handelingsperspectief In geval van een ergst denkbare overstroming in het noordelijke kustgebied is er zeer weinig tijd om mensen in veiligheid te brengen. Door de wind met orkaankracht wordt de hulpverlening ernstig gehinderd, zoniet onmogelijk. Ook kunnen vitale voorzieningen door de storm en de overstroming uitvallen, zoals stroom, drinkwater en telefoonverbindingen. Toch zijn er mogelijkheden om de gevolgen van de overstroming te beperken. Vanwege de beperkte tijd is het van groot belang dat inwoners altijd goed geïnformeerd zijn over de handelingen die zij kunnen verrichten in geval van een overstroming. Dit kan bijvoorbeeld door per postcodegebied bekend te maken of mensen bij een dreigende overstroming het beste thuis kunnen blijven (inwoners van een voldoende hoog gebouw) of naar een hooggelegen gebied of vluchtplaats moeten vluchten Vijf dagen voordat een overstroming kan optreden, ontstaan de eerste aanwijzingen voor overstromingsdreiging. Op basis daarvan kunnen rampenbestrijders voorbereidingen treffen die zij vooraf in rampenplannen hebben uitgewerkt. Zij kunnen bijvoorbeeld vluchtplaatsen inrichten, voedsel- en drinkwatervoorraden aanleggen, burgers waarschuwen, hulpverlening mobiliseren, hulpmaterieel klaarzetten en festivals of andere grote bijeenkomsten afblazen. Ook kan besloten worden tot evacuatie van het bedreigde gebied. Dat gebied is vijf dagen van tevoren echter nog zeer groot: het omvat zowel het westelijk als het noordelijk kustgebied. Colofon Rijkswaterstaat Waterdienst Zuiderwagenplein Contactpersoon: Aad Dollee tekst: redactie: vormgeving: druk: HKV LIJN IN WATER, Lelystad Met Andere Woorden, Arnhem Dratex, Lelystad Drukkerij Feiko Stevens, Emmeloord