THEMA 1: UITDAGING DOOR BEVOLKINGSEXPLOSIE

Transcriptie

1 THEMA 1: UITDAGING DOOR BEVOLKINGSEXPLOSIE DOELSTELLINGEN D 1 D 2 D 3 D 4 D 5 D 6 D 7 D 8 D 9 D 10 Je kan op een wereldkaart de landen met een grote totale bevolking aanduiden. Je kan de ongelijke groei van de wereldbevolking op kaart bespreken. Je kan de factoren die de bevolkingsevolutie bepalen en beïnvloeden opsommen, bespreken op wereldfacetkaarten en er besluiten uit formuleren. Je kan de verbanden tussen de bevolkingsgroei enerzijds, en de vergrijzing, armoede, ondervoeding en industrialisatiegraad anderzijds aflezen van kaarten en er een besluit over formuleren. Je kan de evolutie van de bevolking in China en India aflezen van diagrammen en kaarten. Je kan de externe factoren bespreken die de aangroei van de bevolking in India en China bepalen. Je kan gegevens uit leeftijdshistogrammen aflezen en bespreken. Je kent de kenmerken van de verschillende fasen van het transitiemodel en je kan ze verklaren (V). Je herkent de effecten van de transitiefasen op de histogrammen. Je kan het verband beschrijven tussen de ontwikkelingsgraad van een land, de fase van transitie en het histogram. Uitdaging door bevolkingsexplosie 1

2 INHOUD HOOFDSTUK 1: WERELDBEVOLKING Totale bevolking... 4 HOOFDSTUK 2: BEVOLKINGSEVOLUTIE 2.1 Bevolkingsexplosie Explosieve groei wereldbevolking Ongelijke tred Ongelijke groei wereldbevolking Prognose van de wereldbevolking Voorspelling per werelddeel Factoren die de bevolkingsgroei bepalen en beïnvloeden Factoren bevolkingsevolutie (bevolkingsgroei, geboortecijfer, sterftecijfer, levensverwachting)... 8 Armoede, honger, vergrijzing, industrialisatiegraad De bevolkingsevolutie in China en India Natuurlijke aangroei Externe beïnvloedende factoren China en India in de evolutie van de wereldbevolking leeftijdshistogram - bevolkingspiramide Afsluiter: om over na te denken HOOFDSTUK 3: DEMOGRAFISCHE TRANSITIE 3.1 Fasen in de demografische transitie Onderzoek A. Fase 1: pre-industrieel B. Fase 2: begin baby-boom C. Fase 3: de groei zet door D. Fase 4: stabilisatie E. Fase 5: Leeftijdsstructuur en demografische transitie Effecten op de leeftijdsopbouw Demografische transitie in de wereld Transitiefasen andere gebieden Synthese Overzicht BEGRIPPEN Bevolkingsevolutie: de aangroei of afname van de totale bevolking. Natuurlijke aangroei: de toe- of afname van de bevolking door geboorten en sterften. Geboortecijfer: het aantal geboorten per honderd of duizend inwoners per jaar. Sterftecijfer: het aantal overlijdens per honderd of duizend inwoners per jaar. Levensverwachting: de te verwachten gemiddelde duur van het leven (bij geboorte). Scholing - scholingsgraad: de mate waarin de gemiddelde inwoner gestudeerd heeft. Leeftijdshistogram: een grafische voorstelling (piramide) van de samenstelling van de bevolking onderverdeeld naar leeftijd en geslacht Vergrijzing: de toename van het aantal ouderen. Geboortepolitiek: het geheel van maatregelen die het beleid van een land neemt om de bevolkingsgroei te stimuleren of af te remmen. Bijvoorbeeld de éénkindpolitiek in China, kinderbijslag en geboortepremies,... Vruchtbaarheidscijfer: het gemiddeld aantal kinderen per vrouw. Uitdaging door bevolkingsexplosie 2

3 SCHEMA Uitdaging door bevolkingsexplosie 3

4 Hoofdstuk 1: WERELDBEVOLKING In 2011 bereikten we de mijlpaal van 7 miljard mensen. Kan onze planeet dat aan? D 1 OEFENING 1: Totale bevolking Bestudeer onderstaande kaart. Welke twee landen vallen op door hun enorme bevolking? China - India Noteer hun namen op de kaart. India China Bereken: In China woont 20 % van de wereldbevolking. In India woont 17 % van de wereldbevolking. We stellen de totale wereldbevolking voor door tien figuurtjes. Kleur het aandeel van China geel en het aandeel van India oranje. gebied totale bevolking 2010 Wereld EU China India Verenigde Staten Indonesië Brazilië Pakistan Bangladesh Nigeria Rusland Japan Besluit: China en India zijn de landen met de grootste totale bevolking. In China en India samen woont meer dan 1 / 3 van de wereldbevolking. Uitdaging door bevolkingsexplosie 4

5 Hoofdstuk 2: BEVOLKINGSEVOLUTIE 2.1 Bevolkingsexplosie OEFENING 2: Explosieve groei wereldbevolking Bestudeer de grafiek. Om de wereldbevolking op 1 miljard te brengen waren duizenden jaren nodig. Het duurde daarna 123 jaar voor het tweede miljard mensen, 33 jaar voor het derde miljard mensen, 14 jaar voor het vierde miljard mensen, 13 jaar voor het vijfde miljard mensen, 12 jaar voor het zesde miljard mensen, 12 jaar voor het zevende miljard mensen. Per jaar komen er nu zo n 75 tot 80 miljoen mensen bij. Vermoedelijk zullen we in 2025 met 8 miljard mensen zijn, in 2045 met 9 miljard mensen zijn. Uitdaging door bevolkingsexplosie 5

6 2.2 Ongelijke tred OEFENING 3: Bestudeer de kaart en formuleer een besluit. Ongelijke groei wereldbevolking D 2 Afname: Stagnatie: Groei: Explosie: Midden- en Oost-Europa Rusland Japan Noord-Europa West-Europa (- Ierland) Zuid-Afrika Noord-Amerika Zuid-Amerika Azië - Australië Afrika Arabisch schiereiland Afghanistan Uitdaging door bevolkingsexplosie 6

7 2.3 Prognose van de bevolkingsevolutie OEFENING 4: Voorspelling per werelddeel Bestudeer de onderstaande diagram van de bevolkingsevolutie. Beoordeel de aangroei of afname van de bevolking in elk werelddeel met + en sterke groei sterke afname ++ matige groei - - matige afname + kleine groei = stagnatie - kleine afname Azië 55,6 % 60,5 % 57,3 % ++ - Afrika 8,8 % 13,4 % 21,7 % Europa 21,6 % 11,9 % 7,2 % Zuid-Amerika 6,6 % 8,5 % 8,5 % ++ = Noord-Amerika 6,8 % 5,2 % 4,8 % - - Oceanië 0,5 % 0,5 % 0,4 % = = WERELD 100 % = 2,5 mld. 100 % = 6,1 mld 100 % = 9,1 mld Uitdaging door bevolkingsexplosie 7

8 2.4 Factoren die de bevolkingsevolutie bepalen en beïnvloeden D 3 OEFENING 5: Omschrijf elk begrip. Noteer wat je opvalt op de kaart. Bevolkingsgroei De toe- of afname van de bevolking t.g.v. het verschil tussen geboorten en sterften en migraties. - hoge groei in Afrika - afname in Oost-Europa, Rusland uitgedrukt in percent of per duizend Factoren bevolkingsevolutie Geboortecijfer Aantal geboorten per honderd of per duizend inwoners per jaar. Opvallend hoog geboortecijfer in Afrika... uitgedrukt in percent of per duizend Sterftecijfer Aantal sterften per honderd of per duizend inwoners per jaar. Hoog sterftecijfer in Afrika en Rusland... uitgedrukt in percent of per duizend Levensverwachting De gemiddelde levensverwachting van de bevolking bij de geboorte Zeer lage levensverwachting in Centraal-Afrika en Afghanistan uitgedrukt in jaren Uitdaging door bevolkingsexplosie 8

9 Lokaliseer op elke kaart: 1. Mali 2. India 3. China 4. België Vul de overzichtstabel in. Kies uit: zeer hoog, hoog, matig, laag, zeer laag 1. MALI 2. INDIA 3. CHINA 4. BELGIË Bevolkingsgroei zeer hoog matig matig zeer laag Geboortecijfer zeer hoog matig laag zeer laag Sterftecijfer zeer hoog matig matig matig Levensverwachting 50-55j laag matig hoog 80+ zeer hoog Besluit: Landen met een hoge bevolkingsaangroei hebben een hoog geboorte en sterftecijfer en een lage levensverwachting Landen met een lage bevolkingsaangroei hebben een laag geboorte en sterftecijfer en een hoge levensverwachting.. Uitdaging door bevolkingsexplosie 9

10 D 4 OEFENING 6: Armoede, honger, vergrijzing, industrialisatiegraad We onderzoeken het verband tussen de bevolkingsgroei enerzijds en de armoede, ondervoeding, vergrijzing en industrialisatiegraad anderzijds. bevolkingsgroei Regio s met hoge bevolkingsgroei Centraal Afrika Zuiden Arabisch schiereiland - Irak Afghanistan Regio s met lage bevolkingsgroei Centraal + Oost-Europa Rusland Japan Welke relatie vind je tussen: bevolkingsgroei - armoede Landen met een hoge bevolkingsgroei hebben de hoogste armoede-index en de laagste HDI(ontwikkelingsindex).... Opm. Van de niet ingekleurde landen is de MAI niet gekend Opmerking De Multidimensionele Armoede Index (MAI) vervangt sinds 2010 de HDI. De MAI onderzoekt drie terreinen aan de hand van drie indicatoren: gezondheid (voedsel en kindersterfte), onderwijs (scholingsjaren en aantal kinderen in school) en levensstandaard (kookbrandstof, toilet, water, elektriciteit, vloer en bezittingen). Op basis van die behoorlijk strenge MAI komt de Verenigde Naties op een totaal van 1,75 miljard Multidimensionele armen. Uitdaging door bevolkingsexplosie 10

11 Welke relatie vind je tussen: bevolkingsgroei - ondervoeding Ondervoeding komt het meest voor in landen met een sterke bevolkingsgroei vooral in Afrika bevolkingsgroei - vergrijzing Landen met een lage bevolkingsgroei hebben een hoger aandeel ouderen bevolkingsgroei - industrialisatiegraad Sterk geïndustrialiseerde landen hebben een kleine of matige bevolkingsgroei. De Verenigde Staten en China vallen op door sterke industrialisatie Opmerking Er bestaan geen kaarten die de industrialisatiegraad voorstellen. We stelden de toegevoegde waarde door de industrie voor in vergelijking met de grootste producent ter wereld: de Verenigde Staten. Deze kaart geeft een goed beeld van de industrialisatiegraad. Besluit: landen met lage bevolkingsgroei landen met hoge bevolkingsgroei - lage armoede-index - hoge armoede-index - hoge ontwikkelingsgraad (HDI) - lage ontwikkelingsgraad (HDI) - weinig ondervoeding - veel ondervoeding - belangrijke vergrijzing - jonge bevolking, laag aandeel ouderen - veel industrie - weinig geïndustrialiseerd Uitdaging door bevolkingsexplosie 11

12 2.5 De bevolkingsevolutie in China en India D 5 OEFENING 7: Bestudeer op beide diagrammen het verloop van het geboorte- en sterftecijfer. Kleur in beide grafieken de natuurlijke aangroei groen. Vergelijk met de kaart van de bevolkingsgroei (pagina 6). Natuurlijke aangroei China Evolutie van het sterftecijfer: sterftecijfer daalde( 60) en blijft laag Evolutie van het geboortecijfer: geboortecijfer daalt sterker Gevolg: bevolkingsgroei wordt kleiner India Evolutie van het sterftecijfer: sterftecijfer daalt Evolutie van het geboortecijfer: geboortecijfer daalt (blijft hoger dan in China) Gevolg: matige bevolkingsgroei D 6 OEFENING 8: Lees de persberichten. Onderstreep de factoren of maatregelen in de geboortepolitiek die de bevolkingsgroei beïnvloeden in de passende kleur: Overheidsbeleid Scholing Welvaart Externe beïnvloedende factoren Besluit: de bevolkingsaangroei neemt sterk af door het dalend geboorte- en sterftecijfer onder invloed van: - overheidsbeleid: één-kind-politiek en sterelisatie - betere scholing De bevolkingsgroei beïnvloedt de welvaart van ons land. We rekenen op u. familieplanning in China - toename van de welvaart (geen kinderarbeid meer nodig) Uitdaging door bevolkingsexplosie 12

13 De Chinese Communistische Partij overweegt om het jarenlange verbod voor Chinese koppels om meer dan één kind te krijgen, langzaam te versoepelen. Al drie decennia lang bepaalt de eenkindpolitiek het geboortecijfer in s werelds meest bevolkte land. Het is bovendien een symbool voor de strenge sociale controle die door de Chinese Communistische Partij wordt gehanteerd. Wanneer er toch een tweede kind wordt geboren, moet het gezin een gedwongen abortus of sterilisatie ondergaan of een boete betalen. Er bestaan echter uitzonderingen op de regel. Zo mogen families op het platteland een tweede kind hebben als het eerste kind een meisje is. Er komt een einde aan de Chinese eenkindpolitiek. Maar de toenemende vergrijzing en een steeds groter wordende behoefte aan meer arbeiders noopt de Chinese regering om het verbod stilaan te gaan versoepelen, zo schrijft de Amerikaanse krant USA Today. In 2011 gaan in vijf provincies met een laag geboortecijfer enkele pilootprojecten van start waarbij het krijgen van een tweede kind wordt toegelaten op voorwaarde dat minstens een van de ouders enig kind is. In 2012 volgen dan Peking, Shanghai en vier andere provincies. Tegen 2013 of 2014 wordt het systeem nationaal ingevoerd. Te weinig vrouwen De eenkindpolitiek heeft in het verleden 400 miljoen geboortes verhinderd in China, dat 1,3 miljard inwoners telt. Maar een dramatische daling in het geboortecijfer en de langere levensverwachting tijdens de voorbije twee decennia hebben ervoor gezorgd dat de Chinese bevolking aan een snel tempo veroudert. Bovendien heeft de traditionele voorkeur voor jongetjes als gevolg dat heel wat meisjes worden geaborteerd en dat tientallen miljoenen Chinese mannen in de toekomst zonder vrouw zullen komen te zitten. In 2009 was de verhouding van pasgeboren jongetjes tot pasgeboren meisjes 119 tot 100. Knack (09/09/10) X Op het erf geeft Radha (23) haar vier maanden oude baby een bad in een teiltje. Haar zoontje van 4 helpt mee met het inzepen van de zuigeling. Radha vertelt dat ze niet meer kinderen wil. Ik wil mijn kinderen goed onderwijs geven. We hebben niet genoeg geld om voor meer kinderen te zorgen. Radha ontving vorige maand een beloning van de Indiase staat omdat ze zich heeft laten steriliseren. Als ze het over vijf jaar met haar man Ashok bij twee kinderen heeft gehouden, ontvangen ze 5000 roepies (72 euro) op een spaarrekening. Met het beloningssysteem tracht de regering arme Indiërs op het platteland over te halen minder kinderen te krijgen. In haar kliniek in Zuid-Delhi vertelt vrouwenarts Sandhaya Bansal (50), die twee klinieken in de hoofdstad New Delhi runt, dat ze tegen het Chinese model is. Gewoonweg omdat India een democratie is. Bevolkingsgroei India is niet te stuiten. omkopen met geld. Arme mensen maken het op, en krijgen nadien opnieuw kinderen. De oplossing is beter onderwijs en voorlichting, zegt de vrouwenarts. Bijna de helft van de vrouwen in Rajasthan is analfabeet. Als een vrouw haar man van het nut van een condoom probeert te overtuigen, slaat hij haar en zegt hij dat er een heks in het condoom zit. In haar kliniek is zojuist een vrouw bevallen van haar tweede kind. Vriendelijk maar beslist overtuigt ze de vrouw ervan niet meer kinderen te krijgen. Met een kleiner gezin heb je meer geld en tijd voor elkaar. De zojuist bevallen moeder belooft binnen een maand bij de vrouwenarts terug te komen voor de pil. De aanpak van Bansal heeft succes. In haar klinieken is het geboortecijfer teruggedrongen tot gemiddeld drie kinderen per gezin. Maar dat zijn er nog steeds te veel, zegt ze. India beperkt zich tot hum do hamare do ( Wij tweeën en onze twee ). Het is de populaire slagzin van een campagne uit de jaren tachtig waarin een stel ouders met een zoon en dochter het beeld van een kleine en daarom gelukkige familie moet uitstralen. Op de arme Indiërs had de leus geen effect. Bansal vreest dat India afstevent op 1,5 miljard inwoners zolang miljoenen arme Indiërs hun kinderen nog te hard nodig hebben om de inkomsten van het gezin op peil te houden. India lanceerde al in 1952 een nationaal programma om zijn bevolkingsgroei af te remmen, maar het aantal sterfgevallen in het land bleek nog veel sneller te dalen dan het aantal geboortes. India koos voor minder radicale oplossingen dan China, ook al werden er ook in India heel wat vrouwen tegen hun wil of zelfs zonder hun medeweten gesteriliseerd. Ze vindt dat je mensen niet moet Alleen de rijke middenklasse van De Volkskrant (24/11/09 en 21/04/10) Uitdaging door bevolkingsexplosie 13

14 2.6 China en India in de evolutie van de wereldbevolking D 7 OEFENING 9: Leeftijdshistogram - bevolkingspiramide Een leeftijdshistogram (bevolkingspiramide) is een grafische voorstelling van de samenstelling van de bevolking volgens aantal, leeftijd en geslacht. We onderscheiden 3 groepen: jongeren (0-15j), actieven (15j-60j) en ouderen (>60j). Bestudeer de onderstaande histogrammen van België, China, India en Mali (2010). Plaats de landen rechts naast het juiste histogram en vul de vaststellingen aan. piramidevorm: typisch voor een land met een hoog. geboortecijfer en een lage levensverwachting. Het groot aandeel van de jonge bevolking vraagt van de overheid investeringen in onderwijs werkgelegenheid flesvorm: en typisch voor een land met een hoog. maar afgeremd geboortecijfer en een laag sterftecijfer. urnevorm: typisch voor een land met een erg laag geboortecijfer en een groot aandeel ouderen Welke maatschappelijke problemen stellen zich in dit geval? een tekort aan arbeidskrachten vergrijzing van de bevolking hoge kosten gezondheidszorg Welke maatregelen dringen zich op voor de overheid? verhoging pensioenleeftijd controle op de uitgaven (oa in de gezondheidszorg) MANNEN Mali 2010 VROUWEN % % India 2010 % % MANNEN België 2010 VROUWEN % % MANNEN MANNEN China 2010 VROUWEN VROUWEN % % Mali India België China Uitdaging door bevolkingsexplosie 14

15 2.7 Afsluiter: om over na te denken... In 2050 ben ik... jaar. Dit staat me te wachten... Niet het klimaat, maar de vergrijzing is Europa s grootste uitdaging. Ondanks dat de klimaatswijziging alle media-aandacht opeist, blijft ook nog een andere tijdbom gewoon verder tikken: die van de vergrijzing. De Europese bevolking is vandaag reeds de oudste ter wereld en het gemiddelde geboortecijfer ligt met 1,5 kinderen per vrouw onder het vervangingsniveau. Over het ganse continent sterven meer mensen dan er kinderen geboren worden en terwijl de levensverwachting steeds verder toeneemt, zijn 19 van de 20 landen met de oudste bevolking Europees.. Richard Ehrman verzamelde enkele interessante cijfers in zijn boek The Power of Numbers - Why Europe Needs to Get Younger': Rusland verliest mensen per week door een laag geboortecijfer en een krimpende levensverwachting sinds de val van het communisme. In het jaar 2000 waren er nog 148 miljoen Russen; tegen 2050 zullen er nog 116 miljoen overblijven. Duitsers leven langer, maar met een geboorteratio van 1,4 per vrouw en een vrij laag immigratiecijfer zal ook de Duitse bevolking tegen het midden van deze eeuw met 12 miljoen mensen afnemen. Landen met lage geboortecijfers en een hoge emigratie eerder dan immigratie zullen nog sneller krimpen. Tegen 2050 zal Bulgarije 30% van haar bevolking verliezen; Oekraïne en Wit- Rusland verliezen 25% ; Polen, Letland, Litouwen en Roemenië ruw geschat 20%, Kroatië 15% en de Hongaarse bevolking krimpt met 10%. Italië en Spanje hebben dankzij grote recente immigratiegolven de eerste dreiging van hun uiterst lage geboortecijfers kunnen opvangen. Tussen 2000 en 2005 immigreerden jaarlijks netto mensen naar Spanje en naar Italië. Als gevolg daarvan zullen de bevolkingsaantallen stabiel blijven, maar wordt wel een dramatische veroudering van die bevolking verwacht. Tegen 2050 zou één op elke drie Italianen een gepensioneerde zijn. De VN voorspelt dat er tegen het midden van deze eeuw nog eens een miljard Aziaten bij zullen komen, iets minder dan een miljard Afrikanen, 200 miljoen meer Latijns-Amerikanen en 130 meer Noord-Amerikanen. Er zullen wel 40 miljoen minder Europeanen zijn. (9/7/09) WIST JE DAT? De mens heeft de groei van de bevolking onder controle maar om de levensstandaard van 9 miljard mensen te verzekeren moeten we de bronnen van de aarde goed beheren. Onze manier van leven bepaalt, meer dan de controle van de bevolkingsgroei, de mogelijkheid van overleven van onze planeet. Ook deze aspecten komen later dit jaar aan bod in de volgende thema s. Uitdaging door bevolkingsexplosie 15

16 Hoofdstuk 3: DEMOGRAFISCHE TRANSITIE 3.1 Fasen in de demografische transitie. Gedurende een lange periode kende de wereldbevolking een trage groei. Bij t begin van onze tijdrekening in het jaar 0 waren er wereldwijd zo n 250 miljoen mensen. De groei versnelde in de 19 de eeuw tijdens de industriële revolutie (grafiek oefening 2 blz.5). Waarom groeide de bevolking zo traag tot het einde van de 18 de eeuw en zo snel in de 19 de eeuw? Dat bestuderen we in de demografische transitie: het verloop van de bevolkingsevolutie van een gebied. D 8 OEFENING 10 Onderzoek De meeste industrielanden kennen een gelijkaardig verloop van de bevolkingsevolutie. A. Fase 1: pre-industrieel Hoe hoog is het geboortecijfer? 40 (België nu 11 ) Hoe hoog is het sterftecijfer? 38 (België nu 9 ) Deze cijfers waren in die eerste fase hoog Er werden veel kinderen geboren (6 per vrouw = hoog vruchtbaarheidscijfer) maar er was ook een grote kindersterfte. Hoe verklaar je dit grote kinderaantal? geen geboorteregeling + traditie lage huwelijksleeftijd uit noodzaak: door de hoge kindersterfte veel kinderen die hielpen als werkkracht Slechts 2 kinderen per familie overleven en vervangen hun ouders. Het gevolg hiervan is dat de totale bevolking ongeveer gelijk bleef Wat was de oorzaak van het hoge sterftecijfer? beperkte medische kennis beperkte hygiëne armoede hongersnoden en epidemieën Hoe verlopen de lijnen van geboorte en sterftecijfer? blijven parallel lopen Er is een zeer lage of geen natuurlijke aangroei. Uitdaging door bevolkingsexplosie 16

17 De lijnen van geboorte- en sterftecijfer zien er gelijkmatig uit, maar in detail zou je merken dat ze pieken en dalen vertonen door jaren van epidemieën, droogte, mislukken van oogst, hongersnood, Deze fase met hoge geboortecijfers en sterftecijfers die ongeveer gelijk blijven waardoor de totale bevolking ook nagenoeg gelijk blijft noemen we de: hoog-stationaire fase hoog omdat de geboorte- en sterftecijfers hoog zijn stationair omdat de totale bevolking gelijk blijft (stationair) B. Fase 2: begin baby-boom Hoe evolueert het sterftecijfer? daalt Hoe kon dit gebeuren? betere hygiëne betere medische voorzieningen Hoe evolueert het geboortecijfer? blijft hoog Hoe verklaar je dat? traditie (onder invloed van de godsdienst) voorkeur voor groot gezin Bestudeer de natuurlijke aangroei. De bevolking groeit aan Door de economische ontwikkeling is er meer werk betere landbouw > meer voedsel Deze fase met een hoog geboortecijfer, dalend sterftecijfer en een sterke aangroei van de bevolking noemen we de: vroeg-expansieve fase vroeg omdat het de eerste toename is van de totale bevolking expansief omdat de bevolking sterk (expansief) toeneemt Uitdaging door bevolkingsexplosie 17

18 C. Fase 3: de groei zet door Hoe evolueert het sterftecijfer daalt Welke zijn de oorzaken van het lagere sterftecijfer? jonge bevolking goede geneeskunde en betere hygiëne Hoe evolueert het geboortecijfer? het geboortecijfer daalt Welke maatschappelijke factoren veroorzaken deze tendens in het geboortecijfer? veranderende traditie en financiële druk kinderarbeid verdwijnt invoer van de leerplicht Bestudeer de natuurlijke aangroei. De bevolkingsaangroei vermindert De levensstandaard stijgt en de mentaliteit verandert: minder kinderen met meer kansen geboortebeperking. Deze fase met een dalend geboortecijfer, dalend sterftecijfer en een afnemende aangroei van de bevolking noemen we de: laat-expansieve fase laat omdat het de tweede fase van aangroei is expansief omdat de bevolking nog vrij sterk toeneemt D. Fase 4: stabilisatie Uitdaging door bevolkingsexplosie 18

19 Hoe evolueert het sterftecijfer? het sterftecijfer blijft laag Hoe evolueert het geboortecijfer? het geboortecijfer daalt sterk Wat maakt dit lage geboortecijfer mogelijk? anticonceptie (de pil) Er zijn kleine/grote gezinnen. Het geboortecijfer daalt tot het sterftecijfer. De kindersterfte is laag zodat de kinderen de ouders vervangen in het bevolkingscijfer. De transitie is volledig. Deze fase met een laag geboortecijfer, laag sterftecijfer en een nul aangroei van de bevolking noemen we de: laag-stationaire fase laag stationair omdat zowel geboorte- als sterftecijfer laag is omdat de totale bevolking gelijk blijft (stationair is) E. Fase 5 De demografische transitie heeft in de meeste industrielanden 4 fasen maar sommige Europese landen zitten al in een vijfde fase. Wat gebeurt er met het geboortecijfer? daalt verder Hoe evolueert het sterftecijfer? het stabiliseert Hoe evolueert de totale bevolking? neemt af Door de verbeterde positie van de vrouw die actief deelneemt aan het economisch leven kiezen koppels voor minder kinderen. Vrouwen krijgen omwille van studie en loopbaan ook later kinderen. Kinderen zijn niet meer nodig in de familiestructuur en zijn last in plaats van inkomen. Deze fase met een zeer laag geboortecijfer, laag sterftecijfer en een negatieve aangroei van de bevolking noemen we de..... fase ( zoek zelf een naam) Uitdaging door bevolkingsexplosie 19

20 3.2 Leeftijdsstructuur en demografische transitie. D 9 OEFENING 11 Effecten op de leeftijdsopbouw De evolutie van het geboorte en sterftecijfer tijdens de demografische transitie heeft een invloed op de leeftijdsstructuur. Die zal dan ook de vorm van het histogram (de bevolkingspiramide) beïnvloeden. Een dalend sterftecijfer tijdens de 2 de fase omvat vooral een dalen van het sterftecijfer bij kinderen. Kindersterfte was in de eerste fase immers zeer hoog. Een dalend sterftecijfer zorgt dus vooral voor een toename van de leeftijdsgroep van de jongeren. Na een tijd resulteert dit dan weer in een aangroei van de actieve leeftijdsgroep, de vruchtbare bevolkingsgroep. Wanneer het vruchtbaarheidscijfer dan even hoog blijft als voordien leidt dit tot een explosieve aangroei van de bevolking Als het geboortecijfer sterk daalt vermindert de jonge leeftijdsgroep. Dit zet zich later voort in een daling van actieven. De oudere leeftijdsgroep zal dan relatief groter worden. Hoe zal de verdeling van de leeftijdsgroepen zijn bij een laag geboorte- en sterftecijfer? de actieve groep zal het grootst worden Bij welke fase van de demografische transitie horen de onderstaande histogrammen? Schrijf de fase naast het histogram. Schrijf ook de vorm naast elk histogram. fase 2 piramidevorm fase 4 urnevorm fase 3 flesvorm fase 1 piramidevorm Uitdaging door bevolkingsexplosie 20

21 3.3 Demografische transitie in de wereld ZELFSTANDIG WERK De leidraad voor jouw zelfstandig werk vind je in de onderstaande studiewijzer! Volg nauwgezet de instructies binnen de opgegeven tijd. Veel succes! STUDIEWIJZER Opdracht Materialen Tijd Werkvorm Verbetering Ok oefening 12 tabel oefening 10 en min. individueel of groepswerk klassikaal D 10 OEFENING 12 Transitiefase andere gebieden In welke fase van het bestudeerde transitiemodel situeren zich andere gebieden? Onderzoek dat aan de hand van de gegevens in de onderstaande tabel. gegevens Verenigde Naties 2010 geboortecijfer streftecijfer bevolkingsgroei % sterfte <5 jaar vruchtbaarheid kind/vrouw jongeren <15 jaar % levensverwachting jaren BNP US$/inw. wereld ,1 65 2, ontwikkelde geb ,3 8 1, ontwikkelingsgeb ,3 71 2, Afrika , , Sub-Sahara-Afr , , Latijns-Amerika ,0 24 2, Anglo-Amerika ,9 7 2, Europa ,0 9 1, Azië ,1 52 2, West-Azië ,7 32 2, Zuid-Azië ,3 52 2, India ,3 73 2, Oost-Azië ,5 25 1, China ,6 26 1, Japan ,2 4 1, Oceanië ,2 27 2, Vergelijk de geboorte-, sterfte- en groeicijfers, en bepaal aan de hand van deze gegevens in welke fase van het transitiemodel het gebied zich bevindt. (1) Duid dit met een pijl aan op het transitiemodel. Argumenteer die keuze en verklaar de vorm van het bijhorende bevolkingshistogram met de andere cijfergegevens (2). Uitdaging door bevolkingsexplosie 21

22 hoog-stationair vroeg-expandief laat-expansief laag-stationair A C E B D A. EUROPA 1. laag geboortecijfer en redelijk hoog sterftecijfer -> geen groei -> einde laag-stationaire fase 2. lage vruchtbaarheid met weinig zuigelingensterfte -> kleine groep jongeren hoge levensverwachting -> grote groep ouderen -> urnevormig histogram B. Ontwikkelde gebieden 1. een laag geboortecijfer en redelijk hoog sterftecijfer -> geen groei -> einde laag-stationaire fase 2. een lage vruchtbaarheid en een laag sterftecijfer -> kleine groep jongeren een hoge levensverwachting -> grote groep ouderen -> urnevormig histogram. C. Sub-Sahara-Afrika 1. een zeer hoog geboortecijfer en redelijk hoog sterftecijfer -> sterke groei -> vroeg expansieve fase 2. een hoge vruchtbaarheid en een hoog sterftecijfer -> grote groep jongeren een lage levensverwachting -> grote groep ouderen -> piramidevormig histogram D. Anglo-Amerika 1. een laag geboortecijfer en laag sterftecijfer -> geen groei -> einde laag-stationaire fase 2. een lage vruchtbaarheid en een laag sterftecijfer -> kleine groep jongeren een hoge levensverwachting -> grote groep ouderen -> urnevormig histogram E. Latijns-Amerika 1. een gemiddeld geboortecijfer en laag sterftecijfer -> lichte groei -> laat expansieve - laag-stationaire fase 2. een tamelijk lage vruchtbaarheid en een tamelijk hoge sterfte -> matige groep jongeren een tamelijk hoge levensverwachting -> grote groep ouderen -> flesvormig - urnevormig histogram Uitdaging door bevolkingsexplosie 22

23 F. Azië G. China H. India I. Japan J. Oceanië Waarom is t sterftecijfer in de ontwikkelde gebieden hoger dan in ontwikkelingsgebieden? de ontwikkelde gebieden hebben een oudere bevolking. Hoe verklaar je het hoge sterftecijfer en de lage levensverwachting in Afrika? armoede conflicten aids Bij welke gebieden sluiten India en China aan? China ontwikkeld gebied / ontwikkelingsgebied India ontwikkeld gebied / ontwikkelingsgebied Uitdaging door bevolkingsexplosie 23