Toespraak Minister Halbe Zijlstra voor EU-Ambassadeurs te Den Haag 9 november 2017

Transcriptie

1 Toespraak Minister Halbe Zijlstra voor EU-Ambassadeurs te Den Haag 9 november 2017 Geachte ambassadeurs, Vandaag ben ik precies twee weken in functie. In zekere zin is dit dus een van mijn eerste "examens" hier bij u... Excellenties, u hebt naar ik aanneem allemaal het Regeerakkoord gelezen? Misschien hebt u het wel uitvoerig bestudeerd - het was immers in het Engels beschikbaar. Wie weet ligt het zelfs op uw nachtkastje. Maar wees gerust, ik zal u er tijdens de lunch geen vragen over stellen. Laat ik er hier vandaag een korte samenvatting van geven (voor het geval dat u zich niet elk detail meer voor de geest kunt halen). In grote lijnen kunnen we denk ik gerust stellen dat de Nederlanders ons een mandaat hebben gegeven voor een actief buitenlands beleid dat zich kenmerkt door continuïteit. Maar ook door nieuwe accenten. En nieuwe investeringen: - in onze diplomatieke dienst; - in onze defensie; 1

2 - en in onze internationale samenwerking. Geachte ambassadeurs, voor deze nieuwe regering staat één ding vast: Nederland zal zijn internationale verplichtingen nakomen. Jegens de NAVO. Jegens de VN. En jegens de EU. En komend jaar als lid van de VN-Veiligheidsraad. In september van dit jaar heeft het vorige kabinet onze deelname aan drie militaire missies (Mali, strijd tegen IS, Afghanistan) verlengd. Wij houden vast aan die beslissing. Allereerst omdat we onze beloften nakomen. Maar ook, en vooral, omdat we ervan overtuigd zijn dat deze missies een cruciale bijdrage leveren aan vrede en stabiliteit bij onze naaste buren en dus rechtstreeks het Europese en Nederlandse belang dienen. Ik neem aan dat u het debat in het parlement over deze kwestie komende maand zult volgen. Continuïteit zal er ook zijn waar het gaat om de internationale rechtsorde. Het internationale systeem versterken is niet alleen een voorrecht en een opdracht voor ons. Het is ook een verplichting ten aanzien van ons verleden, ons heden en onze toekomst. Sinds Hugo de Groot zijn wij overtuigd van de noodzaak van een op regels gebaseerd internationaal rechtssysteem, dat ons welvaart en veiligheid garandeert. 2

3 Deze stad, Den Haag, staat bekend als een stad van internationaal recht. Er zijn veel internationale rechtscolleges, juridische instellingen en ngo's gevestigd. De huidige regering zal op deze weg doorgaan. Dat brengt mij op Europa en de Europese samenwerking. Ook op dit vlak kunt u continuïteit verwachten - en enkele nieuwe accenten. De geschiedenis van ons eigen Europa heeft ons geleerd dat we welvaart en veiligheid niet als vanzelfsprekend kunnen beschouwen. Ik was 20 jaar oud en studeerde nog toen de Berlijnse Muur viel. Het heeft een diepe indruk op mij gemaakt. Vele jaren lang was ons oude continent verdeeld geweest. Vele jaren lang hadden onschuldige mensen onder het juk van een wreed systeem geleefd. Vele jaren lang had de helft van de Europese bevolking geen vrijheid gekend. Vandaag maken we allemaal samen deel uit van het fascinerende project "Europese Unie". Dat is geen geringe prestatie. Al die landen hebben zich tot vrijemarkteconomieën weten te transformeren. Ze hebben de kans gekregen zich tot vrije, open samenlevingen te ontwikkelen. En ze zijn met succes in de Unie geïntegreerd. 3

4 Stelt u zich eens voor dat de EU er niet zou zijn. - Een reis van hier naar Parijs zou een ellenlange onderneming zijn. - Omslachtige grenscontroles zouden voor iedereen - toeristen, ondernemers, studenten - het dagelijks leven bemoeilijken. - Handelsbarrières en douanetarieven zouden goederen en diensten veel duurder maken. - En het zou voor onze kinderen veel moeilijker zijn om in een ander EU-land te studeren. Maar ik denk dat ik voor eigen parochie preek... Uiteraard zijn de voordelen van onze Unie u allen welbekend. Voor grote delen van onze bevolkingen geldt dat echter niet. Niet meer. Overal in Europa zijn mensen sceptischer geworden. Zij zien de EU niet als deel van de oplossing, maar juist als deel van het probleem. Ze vragen zich af wat de EU hún ooit heeft opgeleverd. Voor sommigen is dit hele Unie-project op zijn best een verstandshuwelijk. Anderen zien zelfs daar niets in - zij dromen van een scheiding. Ik denk dat we ons niet doof moeten houden voor wat deze mensen zeggen. We moeten luisteren naar hun zorgen en angsten. En ze serieus nemen. We weten allemaal wat er in het Verenigd Koninkrijk is gebeurd. 4

5 Over Brexit kan ik duidelijk zijn. Die stap betreuren wij nog iedere dag. Hij is niet goed voor het Verenigd Koninkrijk, niet goed voor de EU en niet goed voor Nederland. Maar Brexit betekent ook echt: Brexit. We moeten ervoor zorgen dat het proces zo beschaafd, geordend en fatsoenlijk mogelijk verloopt. Maar pijn zal het zeker doen bij ons allemaal. Nederland verliest een belangrijke bondgenoot binnen de EU, met vaak min of meer dezelfde opvattingen over vraagstukken op het gebied van handel en vrijheid. Brexit is echter ook een kans voor de resterende 27 om het nu goed te doen. Om te zorgen voor een goed verhaal. Om intern orde op zaken te stellen. We moeten niet bang zijn dit fantastische project "Europa" te verdedigen en uit te leggen. Het beter te laten functioneren. Hervormen is geen luxe, maar noodzaak. Natuurlijk hoeven we het niet met elk voorstel van president Macron of Commissievoorzitter Juncker eens te zijn. Maar dat nieuwe ideeën op tafel komen, is van groot belang. Het is nog te vroeg om een compleet beeld te schetsen van hoe wij de toekomst van Europa zien, maar dit kan ik u wel zeggen. Ik vind dat we onze agenda nooit op angst moeten baseren. 5

6 Dat we ons niet moeten overgeven aan een nostalgisch verlangen naar een verleden dat nooit heeft bestaan. En dat we niet moeten kiezen voor de simpele oplossingen die sommigen voorstellen, zoals: - uit de Unie stappen, - haar eenvoudigweg opheffen, of - de euro afschaffen. Het probleem met simpele oplossingen is dat ze niet bestaan. Ze werken niet. Ze berusten op leugens. Op zijn best zijn het sprookjes. Een Europa dat klaar is voor de toekomst omvat mijns inziens in de kern drie wezenlijke pijlers: 1) een onmisbare structuur voor het aanpakken van mondiale problemen; 2) een gemeenschap van waarden en gedeelde opvattingen; 3) een dynamische markt die tal van kansen biedt. Laat ik kort op deze punten ingaan. We leven in een snel veranderende wereld die zich kenmerkt door crises: klimaatverandering, een energietransitie, een vluchtelingencrisis, grensoverschrijdende criminaliteit en terreur. Rondom ons continent is 6

7 sprake van instabiliteit en chaos, conflicten en grote aantallen ontheemden. De wereld is dus wel veel welvarender dan voorheen, maar ook complexer en lastiger te besturen. Voor een land als Nederland is het moeilijk al deze problemen alleen het hoofd te bieden. Ik denk dat dit ook voor grotere landen als Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje geldt. Ik ben ervan overtuigd dat de Europese landen het in de geopolitieke werkelijkheid van de 21e eeuw alleen niet redden. Landen zijn geen eilanden, althans niet in figuurlijke zin. Voor mij is dat de primaire bestaansreden voor Europa. Samen sterker, samen beter. Voor de grote uitdagingen (migratie, klimaatverandering, terrorisme) kunnen we alleen een kentering tot stand brengen als we ze gezamenlijk aangaan. Naast deze geopolitieke werkelijkheid is er een tweede fundamentele dimensie van onze Unie: de waarden die we delen en die we hoog in het vaandel hebben staan. Dit heeft uiteraard veel te maken met ons gedeeld verleden. Onze gewelddadige geschiedenis. Die culmineerde in twee Wereldoorlogen waarin we onszelf bijna wisten te vernietigen. 7

8 Ik realiseer me dat voor de jongere generaties de woorden Never again, Nie wieder Krieg, plus jamais ça een andere betekenis hebben dan voor ons. Of voor onze ouders. Maar waar ter wereld vind je nóg een groep van 28 vrije naties waar fundamentele vrijheden en mensenrechten geëerbiedigd worden? Een heel continent waar journalisten zonder angst hun werk kunnen doen en de gezagsdragers ter verantwoording kunnen roepen? Waar rechters onafhankelijk zijn en in alle vrijheid een billijk oordeel kunnen vellen? Ik ben een liberale politicus. Ik ben lid van de partij voor vrijheid en democratie. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer burgers vrij zijn, en wanneer ze hun leiders in vrijheid kunnen kiezen, zij gelukkiger zijn en ook de maatschappij als geheel het beste wordt gediend. Dit model is een van onze belangrijke uitvindingen. En het verdient beschermd te worden. Deze waarden zijn kwetsbaar. Ze moeten gekoesterd worden en verdedigd tegen autoritaire overheden. Ook op ons eigen continent. Ik zeg dit zonder enige aarzeling: we moeten Frans Timmermans en de Commissie onvoorwaardelijk steunen bij hun inspanningen om de Europese waarden te verdedigen en te beschermen. Vrije en eerlijke landen, vrije handel en een verantwoordelijke overheid maken deze regio beter en welvarender. 8

9 Geachte ambassadeurs, Ik noemde eerder Hugo de Groot. Zoals u weet is mijn land een van de grondleggers van de Europese Unie. Van de Europese Economische Gemeenschap, zoals het destijds werd genoemd. Als klein maar open land - een handelsnatie - was er voor ons een wereld te winnen. Onze grenzen openstellen voor handel. Onze producten exporteren. Diensten en producten van anderen importeren. Uit onderzoek blijkt dat de interne markt de welvaart van de Nederlanders met 8 procent heeft doen toenemen. Dat is voor elke inwoner een extra maandsalaris - en dat ieder jaar opnieuw. Met andere woorden - de Unie is een ware motor gebleken voor groei, welvaart en stabiliteit. Het betekent echter ook dat we veel te verliezen hebben als we ons ooit terugtrekken achter onze dijken. Uiteraard gaat de EU over veel meer dan dat. Hoe we met migratie omgaan is een onderwerp dat onze burgers na aan het hart ligt. We kunnen dit probleem aanpakken door ons verantwoordelijk en solidair op te stellen. Dat houdt ook in dat het aantal mensen dat op de vlucht is voor gewelddadige conflicten en chaos eerlijk over de lidstaten verdeeld moet worden. En dat mensen die niet mogen blijven, moeten terugkeren. 9

10 Dames en heren, Migratie is slechts één van de vele uitdagingen die geen van de 28 lidstaten afzonderlijk kan oplossen. Willen we de talloze uitdagingen in de wereld aanpakken, de waarden die we koesteren beschermen en onze economieën sterker maken, dan zullen we moeten samenwerken. We moeten onze Unie aanpassen aan de huidige ontwikkelingen en toekomstbestendig maken. Dat is niet meer dan logisch - de wereld verandert en de structuren moeten zich hieraan aanpassen. Hoe kunnen we dit, tot slot, voor elkaar krijgen? Ik noem hier drie belangrijke punten: 1) Politici moeten veel duidelijker maken wat Europa is. En wat het niet is. Zo is het geen federatie en zal dat ook nooit worden. Maar tegelijkertijd is het veel meer dan simpelweg een stelsel van multilaterale samenwerking. Het is iets unieks. Niet alleen een markt of een munt, maar een gemeenschap van waarden. Waarden waar de vorige generaties hard voor hebben moeten vechten. 2) We moeten zorgvuldig kijken naar de redenen waarom delen van onze bevolking in de afgelopen jaren aan de noodrem hebben getrokken. In de afgelopen decennia heeft Europa de samenwerking verdiept en verbreed. Dit was vaak nodig en nuttig. Maar voor veel 10

11 mensen voelde het alsof de beslissingen buiten hen om werden genomen. Ik zie de hernieuwde focus op Europese kwesties als iets positiefs. Een kans voor ons allen om de voordelen van Europese integratie beter voor het voetlicht te brengen. We moeten dit veel beter uitleggen, want zonder publieke steun is elk project gedoemd te mislukken. 3) En dan is er de economie. Sinds jaar en dag was Europa synoniem met welvaart en groei. Maar is dat nog zo? En geldt dat voor iedereen? In deze tijd van globalisering hebben we behoefte aan een Europa dat presteert, beschermt en banen schept voor zijn inwoners. Een Europa dat relevant is voor zijn inwoners. Een Europa waar overheden hun huis financieel op orde hebben en investeren in groene infrastructuur en werkgelegenheid. Een Europa met sterke lidstaten die zich aan de regels houden, ondersteund door goedfunctionerende Brusselse instellingen. Een Europa waar het Verdrag en de daaruit voortvloeiende richtlijnen en verordeningen voor iedereen in gelijke mate van toepassing zijn. Een Europa met één gemeenschappelijke munt die gebaseerd is op een solide economische en financiële basis in de individuele lidstaten, en niet op permanente overdrachten en toenemende schulden. Een Europa tot slot dat wederom synoniem is met welvaart en groei. 11

12 Geachte ambassadeurs, Ik heb nog maar kort deze prachtige baan. Mijn ambtenaren vertellen me dat jullie nu naar jullie ambassades terugkeren om aan de hoofdsteden te rapporteren wat deze nieuweling, Halbe Zijlstra, te vertellen had. Mijn boodschap is eigenlijk heel simpel. Ik ben een geopolitieke realist. Bij een realistisch buitenlandbeleid kijken we naar wat haalbaar is in plaats van naar wat wenselijk is. Laten we dus voortbouwen op wat we bereikt hebben. Laten we samen werken aan een sterker en beter Europa. Dat is in het belang van ons allen - van al onze landen en al onze inwoners. Dank u wel. 12