Jaarverslag H.E.T. onderzoek. (Hersenen, Effect en Traject)

Transcriptie

1 Jaarverslag H.E.T. onderzoek (Hersenen, Effect en Traject)

2

3 Inhoudsopgave Academische Werkplaats bij De Nieuwe Kans (AW-DNK)...4 Voortgang...5 Hersenonderzoek...6 Effectonderzoek...7 Trajectonderzoek...8 Samenwerking...9 Opleiding & PR Bijlagen

4 Een academische werkplaats is een infrastructuur waarin wetenschappelijke kennis en praktijkmethodiek worden ontwikkeld binnen een hecht samenwerkingsverband tussen praktijk, onderzoek, beleid en opleidingen. De Academische Werkplaats bij De Nieuwe Kans (AW-DNK, ) is een geformaliseerde, langdurige samenwerkingsrelatie tussen de praktijkinstelling De Nieuwe Kans in Rotterdam, de Rotterdamse Stichting De Verre Bergen en de afdeling kinderen jeugdpsychiatrie van het VU Medisch Centrum in Amsterdam. AW-DNK bestaat sinds 1 oktober Het belangrijkste doel van AW-DNK is om wetenschappelijk onderzoek te doen onder jongvolwassenen (18-27 jaar) met een justitiële en anderszins (multi)problematische achtergrond. De drie onderzoekslijnen van AW-DNK vatten we samen onder het acroniem H.E.T. onderzoek (Hersenen, Effect en Traject). Het Hersenonderzoek houdt zich bezig met de neurobiologische en neurocognitieve eigenschappen van mensen die ten grondslag kunnen liggen aan hun meervoudige problematiek en die relevant kunnen zijn voor behandeling en begeleiding. Het Effectonderzoek vergelijkt de algehele effectiviteit en de werkzame elementen van interventies voor multiprobleem jongvolwassenen en doet specifiek onderzoek naar de werkzaamheid van De Nieuwe Kans (DNK, een interventie speciaal ontwikkeld voor de begeleiding van deze jongvolwassenen. Dit wordt onderzocht door middel van een Randomized Controlled Trial (RCT). De deelnemers voor de RCT worden bij het Jongerenloket geworven en op basis van toeval (random) naar één van de geselecteerde Rotterdamse interventies doorverwezen. Het Traject onderzoek verkent de justitiële (incl. de Raad voor de Kinderbeschermings) carrières, zorgtrajecten en schoolloopbanen van de doelgroep in relatie tot hun persoonlijkheidskenmerken. Naast het uitvoeren van onderzoek houdt AW-DNK zich bezig met het doorontwikkelen van de methodieken die in de loop der jaren door DNK ontwikkeld zijn en met het opleiden van student-stagiairs en professionals. De academische werkplaats werkt onder andere samen met de gemeente, andere praktijkinstellingen, HBO s en universiteiten. AW-DNK wordt gefinancierd door de Rotterdamse Stichting de Verre Bergen, een stichting die vernieuwende maatschappelijke initiatieven in Rotterdam langdurig ondersteunt ( In dit jaarverslag wordt verslag gedaan van de periode 1 januari 2016 tot en met 31 december In deze periode sloten we de beginmetingen van AW-DNK af en waren de vervolgmetingen in volle gang. 4

5 Voortgang Het jaar 2016 stond in het teken van het afsluiten van de beginmetingen van H.E.T. onderzoek, de voortgang van de vervolgmetingen, het terugkoppelen van eerste onderzoeksresultaten en een begin maken met het uitdenken van plannen voor vervolgonderzoek. Eerst wat droge cijfers. Half november 2017 sloten we de beginmeting van H.E.T. onderzoek af met in totaal 681 deelnemers. In deze groep zitten 500 RCT-deelnemers, die sinds augustus 2014 vanuit het Jongerenloket zijn doorgestuurd naar DNK (experimentele groep) of naar één van de controle instellingen (voornamelijk Challenge Sports of Aan De Slag Met Zorg). Het uiteindelijke responspercentage van de RCT was 61%: 6 van de 10 jongvolwassenen mannen met multiproblematiek die zich tussen meldden bij het Jongerenloket deden mee. We zijn hier heel tevreden mee en de eerste cijfers suggereren dat de deelnemers aan het onderzoek representatief zijn voor de gehele groep Rotterdamse jongvolwassenen met multiproblematiek. Er zijn daarnaast in totaal 181 DNK-jongvolwassenen die meedoen aan H.E.T. onderzoek. Deze jongeren zijn niet via de RCT-procedure doorgestuurd, maar zijn direct bij DNK aangemeld door verschillende instanties of hebben zichzelf aangemeld. Het responspercentage van deze deelnemers is ook stabiel: 56% van deze DNK deelnemers doet mee aan H.E.T. onderzoek. In 2016 liepen ook de vervolgmetingen met goed succes door: 75% van de deelnemers blijft meedoen. Eind januari 2017 waren 93% van de T1 metingen voltooid; 84% van de T2 metingen; en 65% van de T3 metingen. Op basis van deze responscijfers verwachten we betrouwbare uitspraken te kunnen doen over effectiviteit van de interventies en bijvoorbeeld de voorspellers van uitval. De laatste T3 meting wordt naar verwachting in januari 2018 uitgevoerd. 5

6 Hersenonderzoek In november 2016 sloot Josjan Zijlmans de inclusie van het Hersenonderzoek af toen in totaal 130 deelnemers van DNK mee hadden gedaan aan zijn neurobiologische metingen. Bij hen maten we de hersenactiviteit (door middel van fmri en EEG) terwijl ze verschillende taken uitvoerden. Deze taken bestaan o.a. uit het herkennen van emoties, het maken van morele beslissingen en het meten van het reactievermogen. Voorts onderzochten we de werking van het autonome zenuwstelsel bij de multiprobleem jongvolwassenen door metingen van hartslag en huidgeleiding. Josjan schrijft inmiddels aan zijn eerste wetenschappelijke publicatie voor AW-DNK. In dit artikel beschrijft hij de bevindingen van de neurobiologische processen, gemeten met fmri, die ten grondslag liggen aan het maken van morele keuzes bij multiprobleem jongvolwassen mannen. Multiprobleem jongvolwassen mannen vertonen allemaal in meer of mindere mate antisociaal gedrag: zij zijn agressief en/of vertonen psychopathische trekken. Josjan verwacht dat wanneer een morele keuze wordt gemaakt de hierbij behorende emotionele en cognitieve processen in het brein anders zijn bij jongvolwassenen die meer antisociaal gedrag vertonen ten opzichte van de jongvolwassenen die minder antisociaal gedrag vertonen. Het artikel en de definitieve resultaten worden in maart 2017 verwacht. 6

7 Effectonderzoek In november 2016 werd de 500 e deelnemer in de RCT geïncludeerd! Dit werd op 22 november groots gevierd met H.E.T. bedankborrel op het Jongerenloket. Marie-Jolette Luijks en Arne Popma bedankten hier de vele jongerencoaches, de teamleiders, de directie en de andere medewerkers die H.E.T. onderzoek maar liefst twee jaar en drie maanden hebben ondersteund. Samen met alle medewerkers van AW-DNK proostte het grote team van het Jongerenloket op een geslaagde samenwerking. In 2017 koppelen we de onderzoeksresultaten die relevant zijn voor de praktijk van het Jongerenloket terug in presentaties en werkgroepen. Daarnaast blijven we met het Jongerenloket in gesprek over (mogelijke) toekomstige samenwerking. In november 2016 was daarnaast ook de eerste publicatie vanuit het Effectonderzoek gereed. Marie- Jolette schreef een zogeheten designartikel over de opzet en de uitvoering van de RCT. Een samenvatting van dit artikel is te vinden in bijlage 1. Het artikel wordt naar verwachting in de loop van 2017 gepubliceerd in een internationaal, wetenschappelijk tijdschrift. 7

8 Trajectonderzoek In augustus 2016 werd het dossieronderzoek van Laura van Duin bij de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) afgesloten. In totaal onderzocht zij voor 596 multiprobleem jongvolwassenen of zij in hun jeugd contact hebben gehad met de Raad. Van deze groep waren er 390 jongvolwassenen met een Raadsdossier (65%). De gemiddelde leeftijd van het eerste contact was 13 jaar. De groep multiprobleem jongvolwassenen heeft vooral contact gehad met de Raad vanuit een strafrechtelijk kader (50%); ook is er een grote groep (38%) bij wie naast een strafrechtelijk onderzoek ook een onderzoek naar de thuissituatie is uitgevoerd (beschermingsonderzoek). Ook Laura schrijft inmiddels aan haar eerste wetenschappelijke publicatie voor AW-DNK. In haar artikel onderzoekt zij of de groep multiprobleem jongvolwassen mannen met een Raadsdossier verschilt van de groep zonder Raadsdossier. Daarnaast verwacht zij binnen de groep met een Raadsdossier opnieuw een onderscheid in groepen te maken op basis van een aantal kenmerken die iets zeggen over de ernst, frequentie en duur van het Raadscontact. Door deze groepen te onderscheiden met elk een eigen risicoprofiel in de jeugd en deze te koppelen aan functioneren in de jongvolwassenheid verwachten we aanknopingspunten te vinden voor mogelijke aanscherping van het vroeg signaleren van problemen en passende behandeling voor kinderen en adolescenten die het risico lopen multiprobleem jongvolwassenen te worden. Het artikel en de definitieve resultaten worden in maart 2017 verwacht. 8

9 Samenwerking In 2016 werd er tweemaal een H.E.T.-werkbijeenkomst georganiseerd voor de staf van De Nieuwe Kans en van Stichting De Verre Bergen. Het doel van deze werkbijeenkomsten was onze samenwerkingspartners op de hoogte stellen van de voortgang per deelonderzoek. Daarnaast werd er gezamenlijk nagedacht over de uitdagingen die elk onderzoek met zich meebrengt. De eerste bijeenkomst in juli stond in het teken van het Effectonderzoek. Zowel de onderwerpen van de geplande wetenschappelijke publicaties werden besproken als van de niet wetenschappelijke publicaties. Een belangrijk thema tijdens deze werkbijeenkomst was het nadenken over hoe we naast alle wetenschappelijke onderzoeksgegevens ook de kennis delen die we opdeden over het (zorg)systeem waar multiprobleem jongvolwassenen zich in bevinden. De tweede bijeenkomst in oktober stond in het teken van Trajectonderzoek. Voor dit onderzoek wordt nauw samengewerkt met verschillende instanties zoals De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) en Reclassering Nederland. Het Trajectonderzoek zal belangrijke aanknopingspunten opleveren met betrekking tot de ontstaansgeschiedenis van (multi)problematiek en de verschillende verschijningsvormen ervan in de jongvolwassenheid. De hierop gebaseerde beleidsnotities zullen eind 2017 voor onze samenwerkingspartners beschikbaar zijn. De eerste (beschrijvende) resultaten die voortkwamen uit het Trajectonderzoek zijn daarnaast in december 2016 besproken met de directeur van de RvdK Rotterdam Rijnmond. De werkbijeenkomst voor het Hersenonderzoek staat gepland voor februari AW-DNK vierde daarnaast in september 2016 het eerste lustrum van Stichting De Verre Bergen mee. 9

10 De Nieuwe Kans In mei gaven Piet Boekhoud (directeur DNK) en Floor (Bevaart) een presentatie tijdens het Kom over de brug-programma van de Onderwijs Research Dagen 2016 met als titel: multiproblematiek in de (onderwijs) praktijk. Met het Kom over de brug-programma werd een brug geslagen tussen (praktijk) onderzoekers, de praktijk zelf en het onderwijsveld. Daarnaast presenteerden Daniël de Wolf (medewerker DNK) en Reshmi (Marhe) in november samen op het EFCAP symposium matched care Dit symposium was specifiek gericht op zorg (op maat) tijdens de levensloop van risicojeugd. Daniël en Reshmi presenteerden hier hoe DNK invulling geeft aan het matched care principe en hoe AW-DNK dit onderzoekt. Gemeente Rotterdam In juni verzorgden Theo (Doreleijers) en Floor (Bevaart) een workshop tijdens de werkconferentie risicojongeren van de Gemeente Rotterdam. In de workshop Rotterdamse onderzoekers voor Rotterdamse risicojongeren gaven Rotterdamse (praktijk)onderzoekers van het IVO, de Gemeente Rotterdam, de Hogeschool Rotterdam, CITYSPICE en AW-DNK een pitch over hun onderzoek naar risicojongeren en werd er gediscussieerd hoe de onderzoeksresultaten aansloten bij de maatregelen in het gemeentelijke werkprogramma Rotterdamse Risicojongeren Elke jongere telt. Het was een productieve samenkomst die eindigde met veel onderlinge kruisbestuiving en ideeën voor onderlinge samenwerking. 10

11 In december 2016 gaf Theo een workshop tijdens het Rotterdam Kennisfestival 2016; een initiatief van de Gemeente Rotterdam en haar (kennis)partners. Het doel van dit festival was om kennis gedreven (samen)werken hoog op de Rotterdamse agenda te zetten. Voor het festival was iedereen uitgenodigd die kennis en onderzoek beter wil benutten bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid voor de stad. Theo gaf hiertoe een aanzet met zijn presentatie over eerste (beleids-)implicaties die uit H.E.T. onderzoek voortkomen. Opleiding & PR In mei 2016 is er een inspirerend bezoek aan het EFCAP congres in Porto geweest door het gehele team AW-DNK. EFCAP is de Europese vereniging voor forensische kinderen jeugdpsychiatrie. Het thema van het congres was dit jaar: Mental health needs of young offenders and victims: Assessment, intervention and legal issues. Laura presenteerde hier haar opzet voor haar eerste wetenschappelijke artikel (zie paragraaf Voortgang). Josjan presenteerde hier een neurobiologisch deelonderzoek naar de associatie tussen foutverwerking in het brein (gemeten met EEG) en het gebruik van cannabis bij multiprobleem jongvolwassen mannen. Het onderwerp van de wetenschappelijke poster van Marie- Jolette was de opzet van de door haar uitgevoerde RCT (zie ook bijlage 1). In september 2016 presenteerde Josjan een aantal resultaten uit zijn Hersenonderzoek ook op neurowetenschappelijke ECNP congres in Wenen. Aan de hand van een poster lichtte hij de bevinding toe dat multiprobleem jongvolwassenen die langdurig cannabis minder reageren op het maken van een fout dan jongvolwassenen die geen cannabis gebruiken. 11

12 Bij AW-DNK werden in 2016 een groot aantal deelonderzoeken uitgevoerd in samenwerking met stagiairs van het VUmc, de Vrije Universiteit, de Erasmus Universiteit, de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Leiden. Deze stagiairs schreven een masterscriptie met behulp van de data van H.E.T. onderzoek. Zo werd binnen onze populatie van jongvolwassenen mannen met multiproblematiek o.a. onderzocht: De samenhang tussen ADHD, schoolverzuim en het behalen van een startkwalificatie; De ontwikkeling van zelfredzaamheid tijdens interventie; Selectieve uitval tijdens de zoekperiode bij het Jongerenloket; De associatie tussen neurobiologische kenmerken van emotionele verwerking en psychopathie. Recent gestarte stagiairs doen de komende maanden onderzoek o.a. naar: De verhuisgeschiedenis van deze doelgroep; De associatie tussen zorgverleden en psychosociaal functioneren; De associatie tussen neurobiologische kenmerken van woedeverwerking en agressie; De associatie tussen neurobiologische kenmerken van morele verwerking en het plegen van delicten. AW-DNK is daarnaast in 2016 druk bezig geweest met het maken van onderzoeksplannen voor de toekomst. AW-DNK ambieert een langlopend vervolg te geven aan H.E.T. onderzoek (dat nu loopt tot eind 2017) waarbij de multiprobleem jongvolwassenen in Rotterdam ook met een longitudinale onderzoeksopzet gevolgd worden. In 2016 vond daarom veel overleg plaats met Stichting De Verre Bergen, collega onderzoekers en zorginstellingen en met de Gemeente Rotterdam, dat in 2017 gecontinueerd wordt. Tot slot hebben de promovendi en postdocs van AW-DNK in 2016 een keur aan studiedagen, symposia en congressen bijgewoond en zijn er een aantal cursussen met succes afgerond. In tabel 1 staan de belangrijkste opleidingsactiviteiten van 2016 weergegeven. 12

13 Tabel 1 Belangrijkste opleidingsactiviteiten AW-DNK 2016 Naam activiteit Naam medewerker Bijdrage AW-DNK Onderwijs/bijscholing aan rechters en advocaten Kennisfestival Rotterdam 2016 Kennis, onderzoek en beleid Theo Doreleijers Theo Doreleijers Les geven Workshop Bijscholing jeugdrechters Rotterdam, samen met deelnemer DNK Werkconferentie Risicojongeren Gemeente Rotterdam Rotterdamse onderzoekers voor Rotterdamse risicojongeren Onderwijs Research Dagen 2016 Multiproblematiek in de (onderwijs) praktijk Arne Popma Theo Doreleijers & Floor Bevaart Floor Bevaart Les geven, discussiegroep Workshop Presentatie EFCAP Symposium 2016 Matched Care Dagbesteding school/werk: De Nieuwe Kans (voor jong volwassenen) Congress EFCAP 2016 Error related brain activity, cannabis use, and internalizing and externalizing problems in multiproblem young adults 29 th ECNP Congress 2016 Error-related brain activity and long-term cannabis use in multiproblem young adults: preliminary EEG results. Congress EFCAP 2016 An RCT in the real world: The design of an effect study on multiproblem young adults Congress EFCAP 2016 The Child Protection Services histories of multiproblem young adults Reshmi Marhe Josjan Zijlmans Josjan Zijlmans Marie-Jolette Luijks Laura van Duin Presentatie Presentatie (Poster) presentatie (Poster)presentatie Presentatie 13

14 Bijlagen Bijlage 1 Samenvatting eerste (verwachte) publicatie Effectonderzoek Een multimodale dagbehandeling voor multiprobleem jongvolwassen mannen: Onderzoeksopzet van een effectstudie in de klinische praktijk Het is gebruikelijk om een effectonderzoek schriftelijk aan te kondigen en tot in detail vast te leggen hoe het (toekomstige) onderzoek uitgevoerd zal worden en welke effecten gemeten worden. Op deze manier is het onderzoek te repliceren en valt later te controleren of het zorgvuldig is uitgevoerd. Het doel van dit artikel is daarom om de onderzoeksopzet van een effectstudie naar een multimodale dagbehandeling voor multiprobleem jongvolwassenen mannen te beschrijven. Dit artikel wordt in 2017 gepubliceerd in een internationaal, wetenschappelijk tijdschrift. Multiprobleem jongvolwassenen mannen zijn jongvolwassenen tussen 18 en 27 jaar die in hun transitie naar volwassenheid een opeenstapeling van problemen op verschillende levensdomeinen ervaren: ze worstelen o.a. met psychiatrische stoornissen, verslaving, onderwijsuitval, een licht verstandelijke beperking en/of gebrek aan steun vanuit de sociale omgeving. Een groot deel van deze groep heeft daarnaast een detentieverleden. Effectief bewezen (evidence based) interventies zijn nodig om deze groep te helpen hun leven op de rails te krijgen, maar deze zijn in Nederland nog schaars. In Rotterdam is de interventie De Nieuwe Kans speciaal ontwikkeld voor multiprobleem jongvolwassen mannen. De Nieuwe Kans ondersteunt deze groep in de transitie naar de volwassenheid door hun zelfredzaamheid te vergroten en hierdoor de kans op problemen met justitie en dus recidive te verkleinen. De effectiviteit van De Nieuwe Kans is nog niet eerder onderzocht. Wel hebben eerdere effectstudies aangetoond dat een aantal technieken die De Nieuwe Kans toepast tijdens de interventie succesvol zijn. Zo gebruiken zij technieken uit de cognitieve gedragstherapie en bieden zij de jongvolwassenen uitgebreide ondersteuning bij praktische zaken: een combinatie waarvan we inmiddels weten dat deze effectief is bij het bestrijden van recidive. Het effect van De Nieuwe Kans zal in aangekondigd onderzoek onderzocht worden door een gerandomiseerd onderzoek met een controlegroep (Randomized Controlled Trial -RCT). In zulk onderzoek bepaalt het toeval in welke groep deelnemers aan het onderzoek terecht komen: in dit geval bij De Nieuwe Kans (de te vergelijken groep - DNK) of bij andere Rotterdamse interventies waarmee 14

15 DNK vergeleken wordt (de controlegroep). Door de random toewijzing is deelname aan een interventie niet afhankelijk van factoren zoals leeftijd, etniciteit of intelligentie en daardoor is een eerlijke vergelijking tussen de interventies mogelijk. Het onderzoek werft deelnemers bij Het Jongerenloket in Rotterdam. Dit is een gemeentelijke instelling waar jongvolwassenen o.a. terecht kunnen voor het aanvragen van een uitkering. Voor dit onderzoek wordt in de periode hier bij de intake aan de hand van een vragenlijst (de Zelfredzaamheidsmatrix) vastgesteld bij de jongvolwassen mannen of er sprake is van multiproblematiek. Aan deze groep wordt vervolgens mondeling en schriftelijk toestemming gevraagd voor deelname aan het onderzoek en voor de random toewijzing aan een interventie. In totaal streven we ernaar 500 deelnemers aan dit onderzoek mee te laten doen. Gedurende veertien maanden wordt de ontwikkeling van de deelnemers gevolgd en tijdens deze periode verschaffen zij op vier momenten informatie over verschillende aspecten van hun leven. Het onderzoek brengt o.a. zelfredzaamheid, recidive, kwaliteit van leven, onderwijs en arbeidsloopbaan, psychiatrische klachten, verslaving en denkfouten in kaart. Zijn er veranderingen op deze gebieden vast te stellen terwijl en nadat deze multiprobleem jongvolwassenen een interventie volg(d)en? Verschillen de jongvolwassen mannen die een interventie bij DNK kregen op deze gebieden van de jongvolwassenen bij andere interventies? Een sterk punt van dit onderzoek is dat naast een breed gemeten effect ook een kosten-baten analyse uitgevoerd wordt. De verwachte resultaten zijn daarmee voor zowel het individu en de professionals als voor de maatschappij relevant. Er zijn tot op heden weinig RCT s uitgevoerd bij interventies voor multiprobleem jongvolwassenen in de klinische praktijk terwijl dit, wetenschappelijk gezien, de meest hoogwaardige manier is om effect vast te stellen. Aangekondigd onderzoek zal daarom belangrijke informatie verschaffen aan de klinische praktijk, aan beleidsmakers en aan wetenschappers die een soortgelijk praktijkgericht effectonderzoek willen uitvoeren. 15

16 16