Hechting!en!emotieregulatie!

Transcriptie

1 Hechtingenemotieregulatie Derelatietussendeverschillendehechtingsstijlen,zelfrapportageenexpressie vanemotie ANR StephanieTriest Begeleider:Dr.A.Karreman Tweedebeoordelaar:Prof.Dr.M.Bekker

2 Samenvatting Emoties en de manier waarop we gehecht zijn aan belangrijke anderen zijn essentiële elementen van ons bestaan. In dit artikel werd onderzocht hoehechtingsstijlsamenhangt met de rapportage en expressie van emoties. De participanten waren 161 eerstejaarsq studenten(38mannenen123vrouwen)die random werden ingedeeld in één van drie condities.afhankelijkvandeconditiekregendeproefpersoneneenverdrietig,eenneutraal ofeenamusementsfilmpjetezienmetalsdoelemotiesoptewekken.voorderapportageen deobservatievandeemotieswerdentelkens twee meetmomenten voorzien. Resultaten toondendatvrouwenenmannenverschillenindematewaarinzeemotiesrapporterenen uitdrukken. Voor de vrouwen werd een positieve samenhang gevonden tussen de rapportage van verdriet en vermijdende hechting, alsook tussen de rapportage en de expressie van zowel verdriet alsplezier. Als antwoord op de vraag of hechtingsstijl de rapportage en de expressie van emotie kon voorspellen, werden een aantal significante hoofdq en interactieqeffecten gevonden. Watderapportage van emoties betreft, werd een hoofdeffect van geslacht gevonden in de verdrietige conditie. In de amusementsconditie werd een significant negatief hoofdeffect van vermijdende hechting gevonden. De regressieanalyse onthulde tevens twee interactieqeffecten in de amusementsconditie. Een eerste interactieqeffect werd gevonden voor veilige hechting en geslacht, een tweede voor vermijdende hecting en geslacht. Wat de expressie van emoties betreft, werd in de verdrietige conditie een significant interactieqeffect gevonden voor angstige hechting en geslacht.indeamusementsconditiewerdeensignificanthoofdeffectgevondenvanveilige hechting en daarnaast een significant interactieqeffect voor veilige hecting en geslacht. Kennis over de relatie tussen emotionele ervaring en expressie en hechtingsstijlen zou ingezetkunnenwordenindepraktijk. Abstract Emotionsandattachmentstyleareessentialelementsinourlives.Toexaminetherelation betweenattachmentstyleandtheselfqreportandtheexpressionofemotions,weasked38 maleand123femaleparticipantstowatchsad,neutral,andamusingfilms.participantsrated theiremotionstwiceandtheirresponseswerecodedtwice.resultsshowthatwomenand mendifferinselfqreportandexpressionofemotions.forwomen,apositiverelationbetween theselfqreportofsadnessandavoidantattachmentwasfound.inaddition,apositiverelation was found between the selfqreport and the expression of both sadness and pleasure for women.regressionanalysiswasperformedtoexaminewhetherattachmentstylepredicted 2

3 rating and emotion expression by participants. Results showedseveralsignificantmain effects and interaction effects. Regarding the selfqreport of emotions, a significantmain effectofgenderwasfoundinthefirstcondition(sadfilm).inthethirdcondition(amusing film) a significant negative main effect of avoidant attachment was found. In addition, the third condition (amusing film) showed two significant interactions; one for secure attachment and gender, and a second one for avoidant attachment and gender. Regarding theexpressionofemotions,asiginificantinteractionwasfoundforanxiousattachmentand gender in the first condition (sad film). The third condition (amusing film) showed a significant main effect for secure attachement and a significant interaction for secure attachmentandgender.knowledgeabouttherelationbetweenemotionalexperienceand expressionandattachmentstylecouldbeusedinclinicalpractice. 3

4 Inleiding Emoties zijn een essentieel element van ons bestaan, van ons mensqzijn.daarnaastisdemanier waarop we gehecht zijn aan belangrijke anderen dat ook. Maar hoe spelen deze twee hoofdcomponenteninopelkaar?dezevraagvormtdebasisvanditonderzoek. Emoties zijnkrachtigebiologischereactiesdieonzeresponsenopuitdagingenenkansenvande omgevingorganiseren(levenson,1994).emotieskomenengaan,maarwijmensenregulerenvaak de emoties die we ervaren. Emotieregulatie verwijst naar de manier waarop we invloed willen uitoefenenoponzeemoties,alsookhoewedezeemotieservarenenuitdrukken(gross,1998).deze invloedbetekentindepraktijkvaakhetafzwakken ervan, omdat het in sommige sociale situaties ongepastisomemotiesdevrijelooptelaten.erzijntweebekendestrategieënomemotiesafte zwakken: het herwaarderen van emoties (reappraisal) en het onderdrukken van emoties (suppression).emotiesherwaarderenwilzeggendatweandersgaandenkenovereensituatieomzo de emotionele impact ervan te verkleinen (Gross, 1998). Gross (2001) verstaat onder het onderdrukken vanemotieshet tegenhouden van het tonen van tekenen van emotie. Het onderdrukken van emotiesisdemeestonderzochtestrategie.ookinhetartikelvangrossen Levenson (1997), waar dit onderzoek opis gebaseerd, werd de onderdrukking van negatieve en positieve emoties onderzocht. Participanten werden gevraagd om een neutraal, plezierig of verdrietigfilmpjetebekijken.erwarentweecondities:deproefpersonenindeeneconditiebekeken hetfilmfragmentzondermeerendeproefpersonenindetweedeconditiewerdengevraagdomhun emotiesteonderdrukken.dedeelnemerswerdgevraagdomhunemotiesterapporteren.daarnaast werd de expressie van emoties geobserveerd en werden fysiologische reacties gemeten. Het onderdrukken zorgde in de drie condities ervoor dat er minder emotie werd geuit. Uit de bevindingen bleek dat, onafhankelijk van de predominerende emotie, de subjectieve ervaring van amusement afnam wanneer het tonen van amusement werd gereduceerd. Onderdrukking van 4

5 emotiezouzorgenvooreensubjectievedalingvandeemotioneleervaringvaneenpositieveemotie zoalsamusementmaarnietvoornegatieveemotieszoalsverdriet(gross&levenson,1997). Het proces van emotieregulatiewordtallangerverklaardvanuithetconceptueelkadervande hechtingstheorievanbowlby(1982/1969;1973).derelatiesdiemensenmetelkaarhebbenzijneen bronvoordeindividueleverschillenindeemotieregulatie (Mikulincer, Shaver & Pereg, 2003). Bij ieder van ons hoort een bepaalde hechtingsstijl. Elk kind ontwikkelt een hechtingsrelatie met de ouders. Er zijn vier verschillende hechtingsstijlen volgens Bowlby (1973): veilige hechting, vermijdende hechting, angstigehechtingengepreoccupeerdehechting. Wanneer ouders op een consistente manier responsief reageren, zijn kinderen geneigd een veilige hechtingsstijl te gaan ontwikkelen.bijeenveiligehechtingwordteropenlijkgecommuniceerdovergevoelensenkanhet kind op de ouder vertrouwen als het overstuur is. Echter, kinderen kunnen een onveilige hechting ontwikkeleninreactieopoudersdienietresponsiefzijnnaarhentoe.bijeenvermijdendehechting worden er nauwelijks gevoelens getoond en trachten kinderen meer op zichzelf terug te vallen. Wanneer een kind ervaart dat ouders niet beschikbaar zijn, kan het ook een angstige hechtingsstijl ontwikkelen.hetkindverlangtnaareenveiligebasismaarleeftmetdeangstomindesteekgelaten te worden. Indien ouders inconsistent omgaan met hun kinderen, kunnen de kinderen een gepreoccupeerdeofambivalentehechtingsstijlgaanontwikkelen,waarbijzemeerhechtingsgedrag en emoties gaan vertonen in een poging tot het oproepen van zorg (of een andere reactie) bij anderen, of dat juist vermijden. Doordat kinderen meerdere keren hetzelfde gaan ervaren bij verschillende hechtingsfiguren, worden deze ervaringen geïntegreerd in een algemeen hechtingsmodel in de adolescentie. Bowlby (1973) heeft het over het model van het zelf en het modelvandeander. Bartholomew (1990) heeft deze modellen gecombineerd tot prototypen van volwassen hechtingsvormen:veilige,vermijdende,afwerendeengedesorganiseerdehechting.feeney,nolleren Hanrahan(1994)spreken van drie dimensies: veilig, vermijdend en angstig. Veilige hechting wordt 5

6 bevraagd met de subschaal Vertrouwen, angstige hechting reflecteert zich in de schalen Behoefte aan goedkeuring en Preoccupatie metrelatiesenvermijdendehechtinginongemakkelijkheidbij intimiteitenrelatiesopdetweedeplaats.zijerkennendeindelingincategorieënvanbartholomew, maar zij werken met dimensies en classificeren personenbijgevolgnietvolgenshechtingsstijl.de hechtingstheorie zou ingezet kunnen worden om te begrijpen hoe individuen omgaan met hun emoties. GrossenLevenson(1997)zijneenvandeweinigendiehetresultaatvanemotieregulatie,namelijkde expressie van emoties, in hun onderzoek betrekken. Uit de resultaten blijkt dat de expressie van emotie gedeeltelijk onderdrukt kan worden, maar niet helemaal. In dit onderzoek wordteveneens gekeken naar de verschillen in de beleving of de expressie van emoties, rekening houdend met de hechtingsstijl van het subject. De manier waarop je omgaat met emoties kan het psychologisch welzijn beïnvloeden (Gross & Levenson, 1997). Het is anderzijds mogelijk dat psychologische ontwikkelingsprocessenbijdragenaandemanierwaaropmetemotieswordtomgegaan. Gentzler, Kerns en Keener(2009) onderzochten de emotionele reactiesopnegatieveenpositieve gebeurtenissen en de regulatie van die emoties, in relatie tot hechting. Er vonden twee experimenten plaats. In het eerste experiment werden participanten gevraagd om negatieve en positievegebeurtenissenuithunleventevertellen.inhettweedeexperimentkregenparticipanten negatieve of positieve feedback over hun persoonlijkheid. De onderzoekerssteldenvastdatin reactie op negatieve gebeurtenissen, onveilig gehechte individuen meer intense negatieve reacties vertoondenenermeeringedachtenmeebezigwaren.inreactieoppositievegebeurtenissenwaren veilig gehechte individuen er meer in gedachten mee bezig en werd de positieve ervaring geminimaliseerddooronveiliggehechtepersonen. Ook Bartholomew en Horowitz (1991) stelden vast dat onveilig gehechte personen hun emoties minder goed kunnen reguleren, waardoor ze hun emoties intenser ervaren en ze minder goed beheersen. Mikulincer en Orbach (1995) stelden vast dat een gevoel van veilige hechting 6

7 samenhangt met de erkenning en uiting van emoties. Personen die een onveilige hechtingsstijl ontwikkelen, hanteren echter defensieve strategieën (Cassidy & Kobak, 1988). Kenmerkend voor iemanddiehoogscoortopangstigehechting,ishyperactivatie.hyperactivatieuitzichinherhaalde pogingen om steun en liefde uit te lokken bij hechtingsfiguren en zich aanhankelijk op te stellen. Kenmerkendvooriemanddiehoogscoortopvermijdendehechtingisdeactivatie.Dedeactiverende strategie bestaat erin een grote afstand te creëren tussen hechtingsfiguren, interafhankelijkheid te vermijden, te streven naar controle en stresserende en pijnlijke gedachten en gevoelens te onderdrukken(shaver&mikulincer,2002). De meeste studies meten de emotieregulatie aan de hand van zelfrapportage, het vertellen van verhalenofhetophalenvanherinneringenofhetpratenoverdeemoties(bartholomew&horowitz, 1991;Gentzleretal.,2009;Nezlek&Kuppens,2008).Deobservatievandegezichtsuitdrukkingvan individuen,waardeexpressievandeemotievaltuitaftelezen,zalechteronderdeelvormenvande huidigestudie.daarnaastzalhetverschilingeslachtookeenbelangrijkvergelijkingspuntvormen. Demanierwaaropmannenenvrouwenomgaanmethunemotiesisalvaakonderwerpvandiscussie geweest. Ondanks het feit dat er veel onderzoek naar is uitgevoerd, blijft er onenigheid rond bestaan.verschillendeonderzoekerssteldenvastdatvrouwen,invergelijkingmetmannen,beteren sneller zijn in het herkennen van verdriet en angst in emotionele gezichtsexpressie. Mannen zijn daarentegen beter in het herkennen van boosheid, vooral wanneer een andere man boosheid uit (Campanella, Rossignol, Mejias, Joassin, Mauage, Debatisse, Bruyer, Crommelinck & Gue rit, 2004; Cellerino, Borghetti & Sartucci, 2004; Hall & Matsumoto, 2004; Larkin, Martin & McClain, 2002 in Vigil 2009). Vrouwen zijn geneigd om een sterkere gezichtsexpressie te tonen dan mannen, ook wanneer mannen en vrouwen emoties in dezelfde mate rapporteren (Eisenberg, Fabes, Karbon, Murphy, Carlo & Wosinski,1996;Grossman&Wood,1993;Kring &Gordon,1998inVigil2009). Vrouwen huilen 2,5 keer meer, ook wanneer huilgedrag experimenteel wordt opgewekt (Becht & Vingerhoets, 2002). Hoewel er dus tal van onderzoeken verschillen vinden, bestaan er ook 7

8 onderzoeken zoals dat van Izard, Finlon en Grossman (2009), die het sekseverschil in emotionele expressietegenspreken.dediscussieblijftdusaandegang. Gentzler et al.(2009)vondendatvrouwenzowelpositievealsnegatieveemotiesinsterkeremate ervarendanmannen.demanierwaaropiemandomgaatmetemotiesisnietenkelafhankelijkvan hetgeslachtvaneenpersoon,maarwordttevensbeïnvloeddoordeomgeving(familieenvrienden) en de cultuur waarin iemand leeft. Het is een deel van de opvoeding, net als hechting. In het onderzoekvangentzleretal.(2009)naardeemotionelereactiesenregulatieresponsenalsreactie opnegatieveenpositievegebeurtenissen,waserinteractietussengeslachtendehechtingsstijlvan deonderzochtenwatbetreftemotieregulatie.ditbetekentdatheteffectvanemotieregulatievoor dehechtingsstijlenverschiltbijmannenenvrouwen. Het doel van dit onderzoek kadert in de theorie dat deemotioneleontwikkelingbeïnvloedzou wordendoordehechtingsstijldieiemandontwikkelt.vaniizendoorn,kranenburg,zwartqwoudstra, VanBusschbachenLambermon(1991)toondenreedsaandatdesociaalQemotioneleontwikkeling vankinderenvoorspeldkanwordenopbasisvanclassificatievanhechting.oplatereleeftijdkunnen bij personen met een onveilige hechting zich bijvoorbeeld problemen voordoen op vlak van het interpersoonlijkfunctioneren.berry,wearden,barrowcloughenliversidge(2006)vondenalsreden hiervoor dat bij onveilig gehechten de ontwikkeling van het zelf, de omgeving en hun interne rolmodellenonderdrukheeftgestaan.wanneermensenveiliggehechtzijn,zijnzesociaalenvoelen zezichmeerophungemakbijanderen(bartholomew&horowitz,1991).inzichtindehechtingsstijl vaneenindividuenderegulatievanemotiesendewisselwerkingtussendezetweefactoren,dieeen essentieeldeeluitmakenvanonzeontwikkeling,kaningezetwordenindepraktijk(dewaal,2002). In dit onderzoek zullen we kijken naar de verschillen in de zelfrapportage en de expressie van emoties, in relatie tot de hechtingsstijl. Een experiment werd opgezet waarin emoties worden opgewekt met behulp van filmfragmenten. Een verdrietig filmfragment in de verdrietige conditie, een fragment van een documentaire in de neutrale conditie en een grappig filmfragment in de 8

9 amusementsconditie.aangezieneeneffectvangeslachtwordtverwacht,wordtapartgekekennaar de resultaten voor mannen en vrouwen. Met ditonderzoekwerdvervolgensgezochtnaareen antwoordopdevolgendevragen: 1) Inwelkematerapporteerdenmannenenvrouwenhunemotiesnahetbekijken vandeverschillendefilmfragmenten? 2) Inwelkematewerdendeemotiesbijmannenenvrouwengeobserveerdtijdens hetbekijkenvandeverschillendefilmfragmenten? 3) Inhoeverrehangenhechtingsstijlenbijmannenenvrouwensamenmetdemate waarinzedeopgewekteemotiesrapporteren? 4) Inhoeverrehangenhechtingsstijlenbijmannenenvrouwensamenmetdemate waarinzedeopgewekteemotiesuitdrukken(observatie)? 5) Welke mate van samenhang bestaaterbij mannen en vrouwen tussen de observatieendezelfrapportagevandeemoties? 6) Inwelkematevoorspelthechtingsstijlderapportagevanemoties? 7) Inwelkematevoorspelthechtingsstijldeexpressievanemoties? Hieruitkunnendevolgendehypothesenwordenafgeleid: 1) A Vrouwen en mannen zullen in de verdrietige conditie een significante mate van verdrietrapporteren(eisenbergetal.,1996;grossman&wood,1993;kring&gordon, 1998 in Vigil, 2009). Mannen zullen in de verdrietige conditie minder verdriet rapporterendanvrouwen(gentzleretal.,2009). B Indeamusementsconditiezullenmannen en vrouwen een significante mate van plezierrapporteren(eisenbergetal.,1996;grossman&wood,1993;kring&gordon, 1998inVigil,2009). 2) A Vrouwenzullenindeverdrietigeconditieeensignificantematevanverdriettonen (Becht& Vingerhoets, 2002). Mannenzullenindeverdrietigeconditieminder verdriet 9

10 tonendanvrouwen(eisenbergetal.,1996;grossman&wood,1993;kring&gordon, 1998inVigil,2009). B Vrouwen en mannen zullen in de amusementsconditie een significante mate van plezier tonen (Gross & Levenson, 1997). Mannen zullen in de amusementsconditie minder plezier tonen dan vrouwen(eisenberg et al., 1996; Grossman& Wood, 1993; Kring&Gordon,1998inVigil,2009). 3) A Angstigehechtingbijmannenenvrouwenhangtpositiefsamenmethetrapporteren vanverdrietindeverdrietigeconditie(cassidy&kobak,1988). B Eriseennegatiefverbandbijmannenenvrouwentussenvermijdendehechtingen derapportagevanverdrietindeverdrietigeconditie(cassidy&kobak,1988). C Veiligehechtinghangtbijmannenenvrouwenpositiefsamenmetderapportagevan plezierindeamusementsconditie(mikulincer&orbach,1995). 4) A Vermijdendehechtinghangtnegatief samen met tonen van verdriet in verdrietige conditieenplezierinamusementsconditie(cassidy&kobak,1988). B Veiligehechtinghangtzowel bij mannen als bij vrouwen positiefsamenmethet tonenvanplezierindeamusementsconditie(mikulincer&orbach,1995). 5) A Een matige samenhang wordt verwacht tussen de rapportage en expressie van voornamelijkpositieveemoties(gross&levenson,1997). B Eengroteregescheidenheidwordtverwachttussendeemotioneleervaringende expressievannegatieveemotiesdanbijpositieveemoties(gross&levenson,1997).er wordtduswelsamenhangverwachtbijnegatieveemoties,zijhetmindersterk. 6) A Angstigehechtingvoorspeltderapportagevanmeerverdrietigheidinverdrietige conditie(gentzleretal.,2009;cassidy&kobak,1988). B Vermijdendehechtingvoorspeltderapportagevanminderverdrietindeverdrietige conditie(cassidy&kobak,1988),envermijdendehechtingvoorspeltderapportagevan minderplezierindeamusementsconditie(cassidy&kobak,1988). 10

11 C Veilige hechting voorspelt de rapportage van meer plezier in amusementsconditie (vrouwenmeerdanmannen)(gentzleretal.,2009;mikulincer&orbach,1995). 7) A Vermijdendehechtingvoorspeltdeexpressievanminderverdrietigheidinverdrietige conditie(cassidy&kobak,1988). B Angstigehechtingvoorspelthettonenvanmeeremotie in de verdrietige conditie (Bartholomew&Horowitz,1991;Cassidy&Kobak,1988). C Veiligehechtingiseenvoorspellervanhettonenvanmeerplezier inde amusementsconditie(mikulincer&orbach,1995). Methode Proefpersonen) Aanditonderzoeknamen161eerstejaarsentweedejaarspsychologiestudentenvandeUniversiteit vantilburgdeel,38mannenen123vrouwen.deleeftijdvandeproefpersonenvarieerdetussen17 jaar en 30 jaar(gemiddelde leeftijd 19.7 jaar; SD 2.16). De deelnemers waren afkomstig uit verschillendelanden:90.2% uit Nederland, 1.2% uit Frankrijk en 0.6% uit Iran, België, Duitsland, Kroatië, Argentinië, Irak, China, Sri Lanka, Oostenrijk, Afghanistan en Rusland. De proefpersonen namendeelaanhetexperimentinhetkadervanhunopleiding,inruilvoorproefpersoonuren.het onderzoek vondplaatsopdeafdelingklinischepsychologievanhetdepartementpsychologie. De gegevensvanbepaaldeproefpersonenwerdenalsonbruikbaarbevondenenwerdenbijgevolgniet meegenomenwordenvoordedataanalyse. Procedure) Het hele experiment werd ingevoerd in een computerprogramma, questionnaire genaamd. Op deze manierkonden de proefpersonen het experiment doorlopenzondertussenkomst van een 11

12 onderzoekerenkondendegegevensrechtstreeksinspss,hetprogrammadatgebruiktwerdvoorde statistischeanalyse,ingevoerdworden. HetonderzoekvondplaatsineenruimtevanhetdepartementKlinischePsychologie.Erwerdgebruik gemaaktvaneencomputermetwebcam,metbehulpwaarvanhetgezichteneengedeeltevanhet bovenlichaamvandeproefpersonengefilmdwerden.dedeelnemersaandestudiewerdeningelicht overhetfeitdatzegefilmdwerdentijdensdeafnamevanhetexperiment.omhetbeeldmateriaalte mogen gebruiken, werden de proefpersonen gevraagd om een toestemmingsformulier te ondertekenenwaarinzehuntoestemminghiertoegaven.zewerdenvervolgensalleengelateninde ruimte, zodat het gevoel van privacy enigszins werd verhoogd. Het raam was bedekt om kans op afleidingtereduceren. Deproefpersonenkregendevolgendeinstructietelezen: WelkombijhetonderzoekDitonderzoek zalintotaalongeveer1uurduren.hetbestaatuithetinvullenvanvragenlijstenenhetbekijkenvan een filmfragment. Je kunt steeds de instructies op het computerscherm volgen. We beginnen en eindigen met het invullen van een vragenlijst. Er is geen goed of fout antwoord mogelijk, het gaat eromwelkantwoordhetbestbijjoupast.probeerhetantwoordtegevendatheteerstinjeopkomt. Alle antwoorden zullen vertrouwelijk behandeld worden. Als je tussendoor vragen hebt of als er problemenzijn,kunjejealtijdmeldenbijdeonderzoekerdiebuitenopdegangzit.jekrijgtnueen filmfragment te zien, ga rustig zitten. Na het fragment wordt er gevraagd wat je van het fragment vond. Filmfragmenten) Indezestudiewerdgekozenvoorhetgebruikvanfilmfragmentendiealeerderinstudiesgebruikt zijn. Voor de neutrale en de verdrietige condities werden filmfragmenten gebruikt die beschreven wordeninhethandboekvanrottenberg,rayengross(2007).voordeneutraleconditiewerdeen fragment uit de documentaire Alaska s Wild Denali gebruikt. De duur van dit fragment bedroeg 5 02.Eenfragmentuitdefilm Returntome werdgebruiktvoordeconditiewaarverdrietbijde 12

13 proefpersonen werd uitgelokt.ditfilmfragmentduurde De derde conditie, plezier, maakte gebruikvaneenfilmfragmentzondertitelvanmr.bean.ditfragmentwerdaleerdergebruiktdoor Juckel, Mergl, Prässl, Mavrogiorgou, Witthaus, Möller en Hegerl(2008) om deze emotie op te wekkenbijsubjecten.deduurvanditfragmentbedroeg2 41. Meetinstrumenten) Vragenlijsten) De proefpersonen kregen verschillende vragenlijsten voorgelegd. Eerst werden 20 demografische vragenvoorgelegd,waarmeeleeftijd,geslacht,opleiding,afkomst,etc.inkaartwordengebracht.om tebepalenwelkehechtingsstijldeproefpersoonheeftontwikkeld,werdeenhechtingsvragenlijst,de Attachment Style Questionnaire (ASQ; Feeneyetal., 1994) afgenomen. De proefpersonen werden gevraagd om 40 stellingen te scoren, zoals bijvoorbeeld: over het algemeen ben ik een waardevol persoon, ikbenhetliefstopmezelf,etc.deproefpersonendiendendezevragentescorenopeen 6QpuntLikertschaal,van0(geheelmeeoneens)tot6(geheelmeeeens).Erwerdnietzozeernaar romantische relaties gekeken maar de vragen peilen impliciet naar relaties in het algemeen. Drie items dienen ter voorkoming van een antwoordtendens van de participanten en werden gehercodeerdvoordeanalyses.alleitemswerdenherleidtotvijfverschillendesubschalen,waarvan de betrouwbaarheid werd berekend: Vertrouwen (α = 0.80), Ongemakkelijkheid bij intimiteit (α = 0.87), Behoefte aan goedkeuring(α = 0.71), Preoccupatie met anderen(α = 0.66) en Ongerustheid inzakerelaties(α =0.76)(Feeneyetal.,1994).Dezesubschalenwerdenherleidtotdrieschalendie elkeenhechtingsstijlrepresenteren:veilig(α=0.80)komtovereenmetdesubschaalvertrouwen; Angstig (α = 0.76), bestaande uit de subschalen Behoefte aan goedkeuring en Preoccupatie met relaties,envermijdend(α =0.87),samengestelduitdeschalenOngemakkelijkheidbijintimiteiten Relatiesopdetweedeplaats. 13

14 Zelfrapportage)van)emoties) Er werd eveneens een vragenlijst toegevoegd die peilde naar de emoties van de proefpersonen. Tweemeetmomentenwerdeninhetonderzoekvoorzien.Eeneerstemeetmoment(T1)vondplaats voorhetbekijkenvanhetfragment.deproefpersoonwerdgevraagdomaantegeveninwelkemate hijbepaaldeemotieservoeropeenlikertqschaalvan1(helemaalniet)tot9(heelergveel)(aangepast van Ekman, Friesen & Ancoli, 1980). De lijst bestond uit de volgende emoties: geamuseerd, boos, opgewonden (totale stemming), verward, minachtend, tevreden, afkerig, beschaamd, bang, blij, geïnteresseerd,invoelend(empathischepijn),opgelucht,verdrietig,verrastengespannen.erwaren ook twee globale items die vragen hoe prettig de participant zich voelt en hoe intens de ervaren gevoelens zijn (op een LikertQschaal van heel mild/onprettig (0) tot heel intens/prettig (9)). Een tweedemeetmoment(t2) vond, op dezelfde wijze, plaats na het bekijken van het filmfragment, wanneerwerdgevraagdhoedepersoonzichvoeldetijdenshetbekijkenvanhetfilmfragment. Codeersysteem) Naast de zelfrapportage werd expressie van emotie gemeten door het observeren van de proefpersonen aan de hand van de kleine webcam, geplaatst onder het computerscherm. Er vond een herhaalde meting plaats. Voordat het filmfragment startte, verscheen een scherm met de boodschap laden. Tijdens dezeminuut werden de proefpersonen een eerste maal geobserveerd (T1).Zowerddebaselineexpressievanemotiebepaald.Eentweedemeting(T2)vondplaatstijdens het bekijken van het filmfragment. Om de observaties te coderen, werd gebruik gemaakt van het Emotional Expressive Behavior (EEB) Codeersysteem van Gross (1996). Dit codeersysteem maakt gebruik van 21 categorieën. In de eerste plaats zijn er 9 categorieën die staan voor verschillende emotiesdieiemandkan ervaren: boosheid, verwarring, walging, angst, plezier, interesse, verdriet, verrassingenslaperigheid.dezeemotieswerdengescoordopeenschaalvangeen(0)totsterk(3). Daarnaastzijnernogeenaantalcategorieënopbasiswaarvanandereelementengescoordkunnen worden die te maken hebben met het uiten van emoties: lichaamsbeweging, aanraken van het 14

15 gezicht, beweging van het hele gezicht, mondbeweging, glimlach, gapen, onduidelijk beeld en knipperen. Deze items werden gescoord als niet aanwezig (0) of aanwezig (1). Er werdookdoor middel van het item uit beeld aangegeven of de proefpersoon zijn aandacht gedurende het bekijkenvanhetfragmentgerichtwasophetbeeldscherm.hierwerdhetitemmet0gescoordalsde proefpersoon zijn aandacht op het scherm richtteenmet 1 wanneer dit niet het geval was. Als laatstezijnernogdrieitemsmetmeeralgemeneinformatieomtrentdeexpressievanemoties.de eerste is de schaal van de emotionele aangenaamheid (prettig), om aan te geven of de geobserveerdeemotieheelonaangenaam(0)totheelaangenaam(4)was.eentweedeitempeiltde emotioneleintensiteitvandeproefpersoon,waareenscorevangeen(0)totextreem(6)konworden toegekend.eenlaatsteitemdientomaantegeveninwelkematedeproefpersoonaandachtigof betrokkenwastijdenshetbekijkenvanhetfilmfragment:helemaalniet(0)totheelerg(3). Alvorens het onderzoek begon, werd het experiment proef gedraaid bij 12 proefpersonen, 4 per conditie.ditbetekentdat20procentvandedatadubbelwerdgescoord.dezepilotstudyboodde gelegenheid aan de codeurs (een man en twee vrouwen) om te oefenen methetscorenvan de fragmenten met behulp van het EEB codeersysteem (Gross, 1996). Op die manier kon de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid tevens worden vastgesteld van de drie codeurs. De betrouwbaarheid (afgeleid door de gemiddelde overeenkomst tussen alle beoordelaarssteeds per paartevergelijken)wasgoed:boosheid(γ =0.96),verwarring(γ)=0.79),plezier(γ =0.96),interesse (γ =0.89),verdriet(γ =0.88),verrassing(γ =0.84),aanrakenvanhetgezicht(γ =0.99),beweging vanhetgezicht(γ =0.68),mondbeweging(γ =0.92),glimlachen(γ =0.99),knipperen(γ =0.60), in/uitbeeld(γ =1),emotioneleaangenaamheid(prettig)(γ =0.86),intensiteitvandeemotie(γ = 0.66) en aandacht(γ) = 0.60). Voor walging, angst, slaperigheid, lichaamsbeweging en gapen kon geen gamma berekend worden omwille van onvoldoende variatie in scores. Deze schalen werden bijgevolgnietmeegenomenindeanalyses.decategorie onduidelijkbeeld wasnietbetrouwbaaren werdeveneensnietmeegenomenindeanalyses. 15

16 Statistische)analyses) Het design van het onderzoek iseen3(condities)x2(meetmomenten)design.voor de eerste onderzoeksvraagwerdeenmanipulatiecheckuitgevoerddoormiddelvaneengepaardetqtoetsom te kijken in welke mate de verschillende emoties werden opgewekt in de drie condities. Een gepaarde tqtoets gaf het antwoord op de tweede onderzoeksvraag, namelijk in hoeverre de opgewekteemotieswerdengeobserveerdtijdenshetbekijkenvandefilmfragmenten.meteenchiq kwadraattoetswerduitgevoerdvoordedichotomeveriabelen.vervolgenswerdenvoordederdeen de vierde onderzoeksvraag correlaties onderzocht tussen hechtingsstijl en respectievelijk gerapporteerde emoties en geobserveerde emoties. Samenhang tussen gerapporteerde en geobserveerde emoties vormde de vijfde onderzoeksvraag en werd eveneens afgeleid uit correlatietabellen. De twee laatste onderzoeksvragen peilden in hoeverre hechtingsstijl respectievelijkderapportageendeexpressievanemotiekanvoorspellen.ditwerdonderzochtdoor middel van multipele hiërarchische regressieanalyse. Deafhankelijke variabele was telkens de gerapporteerdeofgeobserveerdeemotie,namelijkverdrietindeverdrietigeconditieenplezierinde amusementsconditie.deonafhankelijkevariabelenwarengeslacht(stap1)enhechtingsstijl(stap2). Eeninteractievariabelevangeslachtenhechtingwerdaangemaakt(Stap3). 16

17 Resultaten Beschrijvende)analyses) Correlaties tussen hechtingsstijlen laten zien dat wanneer mannen hoger scoorden op veilige hechting, ze significant lager scoorden op angstige hechting (r = Q0.43, p = 0.01) en vermijdende hechting(r)= Q0.41, p = 0.01). Naarmate vrouwen hoger scoorden op veilige hechting, scoorden ze significantlageropangstigehechting(r=q0.57,p<0.01)envermijdendehechting(r=q0.58,p< 0.01).Bijvrouwenwerdeveneenseensignificantepositievesamenhangvastgesteldtussenangstige envermijdendehechting(r=0.56,p<0.01). Rapportage)van)emoties) In de eerste plaats werd met een gepaarde tqtoets nagegaan of de verschillende condities de gewenste emoties opwekten. De resultaten van gerapporteerde emoties voor mannen en voor vrouwenwerdenapartbekekenperconditie.degemiddeldenvant1ent2werdenvergeleken.de resultaten daarvan zijn gepresenteerd in Tabel 1. In de verdrietige conditie zien we dat bij de mannenendevrouwendeemotiesverward(respectievelijkt=q3.79,p)<0.01;t=q5.55,p<0.01) enverdrietig(t=q3.79,p<0.01;t=q11.63,p<0.01)significanttoenamenendeemotiestevreden(t =4.07,p<0.01;t=4.88,p<0.01),blij(t=3.11,p=0.01;t=5.35,p<0.01)enprettig(t=2.98,p =0.01;t=5.34,p<0.01)significantafnamen.Devrouwenrapporteerdendaarnaastmeerwalging(t =Q2.09,p=0.04),angst(t)=Q2.65,p=0.01),empathischepijn(t=Q7.23,p<0.01),verrassing(t)=Q 5.23,p<0.01)enintensiteitvanemotie(t=Q4.63,p<0.01)enminderopluchting(t)=3.67,p< 0.01) op T2. De belangrijkste emotie in deze conditie, verdriet, werd dus in significante mate opgewektbijmannenenbijvrouwen.demanipulatiecheckisdusgeslaagd. Indeneutraleconditiewerdbeoogdomnietteveelemotiesoptewekken.Demannengavenenkel aandatzeopt2meerverrastwarendanopt1(t=q2.37,p=0.04).bijdevrouwendaarentegen werdenheelwatmeerverschillenvastgesteld.zijrapporteerdeneenlichtsignificantgroteremate 17

18 van plezier op T2(t = Q2.11, p)= 0.04). Daarnaast rapporteerden de vrouwen minder boosheid(t = 2.26,p=0.03),algemeneopwinding(t)=5.18,p<0.01),walging(t=2.39,p=0.02),schaamte(t= 4.41,p<0.01),angst(t=2.61,p=0.01),interesse(t=3.82,p<0.01),empathischepijn(t=3.30,p <0.01),verdriet(t=2.36,p=0.02)enspanning(t=5.26,p<0.01).Demanipulatiecheckisdusdeels geslaagd (voor de mannen). Bij de vrouwen stellen we vast dat ze licht positieve emoties rapporteerdenindeneutraleconditie,watnietdebedoelingwas. Indeamusementsconditiewashetenigesignificanteverschilindeemotiesvanmannendatzezich minder gespannen voelden (t = 2.69, p=0.02).bijdevrouwelijkeproefpersonenwerdenmeer effectenvastgesteld.zijrapporteerdeneveneenseensignificantedalinginspanning(t=4.04,p< 0.01), maar ook in schaamte (t = 2.39, p=0.02)eninteresse(t = 2.34, p=0.02). Vrouwen rapporteerdenmeerplezier(t=q8.07,p<0.01),blijdschap(t=q2.58,p=0.01)enverrassing(t=q 6.66,p<0.01)engavenookaandatzezichprettigervoeldennahetbekijkenvanhetfilmfragment (t = Q2.46, p = 0.02). De manipulatiecheck is bijgevolg niet geslaagd voor de mannelijke proefpersonen,maarwelvoordevrouwelijkeproefpersonen. Observatie)van)de)expressie)van)emoties) Voor het antwoord op de tweede onderzoeksvraag in welke mate de verschillende emoties geobserveerdwerdenbijmannenenvrouwen,werdendegemiddeldenopt1ent2vergelekenvan de geobserveerde emoties, te zien in Tabel 2. Een chiqkwadraattoetswerduitgevoerdvoorde dichotome variabelen. Uit de tqtoets komt naar voren dat zowel mannen als vrouwen in de verdrietigeconditieopt2significantmeerverdriet(t=q3.16,p=0.01;t=q8.41,p<0.01)uittenen aandachtigerkekennaarhetfilmfragment(t=q2.24,p=0.04;t=q4.18,p<0.01).vrouwengaven daarnaastblijkvansignificantmeerinteresse(t=q2.22,p=0.03)eneensterkereintensiteitvande getoondeemotie(t=q4.69,p<0.01).devrouwengavenblijkvanzichooksignificantminderprettig te voelen tijdens het bekijken van het verdrietige filmfragment (t) = 5.58, p<0.01).uitdechiq kwadraattoetsbleekdaterbijdemannengeensignificanteresultatenwaren.bijdevrouwenwerd 18

19 meeraanrakingvanhetgezicht(χ²(1)=4.22,p=0.04)enbewegingvanhetgezicht(χ²(1)=7.65,p < 0.01) geobserveerd. In deze conditie werden de opgewekte negatieve emoties zowel bij de mannenalsbijdevrouwengeobserveerd. Indeneutraleconditiewerdzowelbijmannenalsbijvrouwenwerdindeneutraleconditieminder knipperen (Χ²(1) = 3.93, p = 0.04 ; Χ²(1) = 7.66, p < 0.01) geobserveerd. Bij de mannen werd daarnaastenkeleenlichtsignificantedalingindeaandachtwaargenomen(t)=q2.39,p=0.04).bijde vrouwenwerdmeerverdriet(t=q2.21,p=0.03)eneengrotereintensiteitvandeemoties(t=q3.47,p<0.01)geobserveerd.integenstellingtotbijdemannen,werdbijdevrouwenmeeraandacht(t= Q3.10,p<0.01)tijdenshetbekijkenvanhetfragmentwaargenomen.Indezeconditiewerdbijde mannengeenongewensteemotiegeobserveerd.bijdevrouwendaarentegenwerdeenstijgingvan verdrietgeobserveerd,watnietdebedoelingwas. Indeamusementsconditiewerdzowelbijdemannenalsbijdevrouwenmeerplezier(t)=Q5.22,p< 0.01;t=Q8.38,p<0.01),prettig(t)=Q4.35,p<0.01;)t=Q7.01,p<0.01)enintensiteit(t)=Q4.04,p< 0.01;t=Q8.17,p<0.01)geobserveerd.DevrouwengavenopT2eveneensblijkvaneengrotere matevaninteresse(t=q2.90,p=0.01),verrassing(t=q3.11,p<0.01)enaandacht(t=q4.03,p< 0.01). Bij de vrouwen werd meer aanraken van het gezicht (Χ² (1) = 26.07, p <0.01)en mondbeweging(χ²(1)=5.17,p=0.02)geobserveerdenminderbewegingvanhetgezicht(χ²(1)= 4.01, p = 0.04). De opgewekte positieve emoties werden dus geobserveerd in de derde conditie, zowelbijdemannenalsbijdevrouwen. Samenhang)tussen)hechtingsstijl)en)gerapporteerde)emoties)bij)mannen)en)vrouwen) De derde onderzoeksvraag onderzocht in hoeverre hechtingsstijl en gerapporteerde emoties correleren.decorrelatieszijnweergegevenintabel3.indeverdrietigeconditiewerdbijdemannen geensignificantesamenhangvastgesteld.indeamusementsconditiewerderbijdevrouwenenkel eensignificantepositievesamenhangvastgesteldtussenderapportagevanverdrietenvermijdende hechtingsstijl(r=0.31,p=0.04). 19

20 Samenhang)tussen)hechtingsstijl)en)geobserveerde)emoties)bij)mannen)en)vrouwen)) Correlatie tussen hechtingsstijlen bij mannen en vrouwen en de geobserveerde emoties, tezienin Tabel4,laatgeensignificanteresultatenzien. Samenhang)bij)mannen)en)vrouwen)tussen)gerapporteerde)en)geobserveerde)emoties) Correlatie werd onderzocht om te kijken in hoeverre gerapporteerde en geobserveerde emoties samenhangenbijmannenenvrouwen.voormannenwerdengeensignificanteresultatengevonden. De resultaten zijn terug te vinden in Tabel 5. Zowel in de verdrietige conditie als de amusementsconditie blijkt dat naarmate vrouwen meer verdriet rapporteren, ze ook mee verdriet uiten(r)=0.35,p=0.03;r=0.61,p<0.01).indeamusementsconditiewerdeveneenseenpositieve samenhanggevondentussengerapporteerdengeobserveerdplezier(r)=0.57,p<0.01). Mate)waarin)hechtingsstijl)rapportage)van)emoties)voorspelt) Uitderegressieanalysebleekindeverdrietigeconditiedat20,5%vandevariantieingerapporteerd verdrietverklaardwerddoorgeslachtenhechtingsstijl.instap3werdeensignificanthoofdeffectvan geslacht (β = 0.31, p =.04) gevonden. Wanneer de proefpersoon een vrouw was, werd er meer verdriet gerapporteerd. Er werd geen significant interactieqeffect gevonden. In de amusementsconditie werd 17,7% van de variantie in de rapportage van plezierverklaard door de verschillende variabelen (Stap3). Een significant negatief hoofdeffect werd gevonden van vermijdendehechting(β=q1.00,p=.02).deregressieanalyseonthuldeeveneenstweesignificante interactieqeffectenindeamusementsconditie.eeneerstesignificantinteractieqeffectwerdgevonden voorveiligehechtingengeslacht (β = 1.14, p =.03), wat betekende dat mannen minder plezier rapporteerdenwanneerzehogerscoordenopveiligehechting(β=q.04,p=.91)envrouwenmeer plezierrapporteerdennaarmatezehogerscoordenopveiligehechting(β=q.07,p=.67)(figuur1). EentweedeinteractieQeffectwerdgevondenvoorvermijdendehechtingengeslacht(β=0.93,p=.02), te zien in Figuur2. Mannen rapporteerden minder plezier naarmate ze hoger scoorden op 20

21 vermijdende hechting(β=q.37, p=.29)envrouwenrapporteerdenongeveer evenveelplezier ongeachthunscoreopvermijdendehechting(β=.08,p=.60). Mate)waarin)hechtingsstijl)expressie)van)emoties)voorspelt) Indeverdrietigeconditiebleekuitderegressieanalysedat19,9%vandevariantieingeobserveerd verdriet werd verklaard door het model. In stap 2 werd een significant hoofdeffect van geslacht gevonden(β=.34,p=.03),watinstap3nietmeersignificantbleek(β=.27,p=.08).eensignificant interactieqeffectwerdgevondenvoorangstigehechtingengeslacht(β=q.69,p=.04).infiguur3is teziendatmannenmeerverdriettoondenwanneerzehogerscoordenopangstigehechting(β=.33,p=.23).vrouwentoondenminderverdrietnaarmatezehogerscoordenopangstigehechting(β=q.20, p=.23). In de amusementsconditie werd 11,4 % van de variantie in geobserveerd plezier verklaard door geslacht, hechtingsstijl en de interactievariabelen.instap3werdeensignificant hoofdeffect gevonden van veilige hechting (β=q1.11, p=.04). Daarnaast werd een significant interactieqeffectgevondenvoorveiligehechtingengeslacht(β=1.16,p=.03),tezieninfiguur4. Datwilzeggendatnaarmatemannenhogerscoordenopveiligehechtingzeminderpleziertoonden (β=q.53, p=.09)en vrouwen ongeveer in dezelfde matepleziertoondennaarmatezehoger scoordenopveiligehechting(β=.09,p=.57).) Discussie Het doel van deze studie was om te onderzoeken op welke manier de hechtingsstijl van iemand samenhangtmetdematewaarindiepersoonemotiesrapporteertenuitdrukt.specifiekwerdeerst gekeken in welke mate opgewekte emoties gerapporteerd en geobserveerd werden eninwelke matehechtingsstijlsamenhangtmetrapportageenexpressievanemoties.verderwerdonderzocht inwelkematerapportagemetexpressievanemotiesamenhangteninwelkematehechtingsstijleen voorspellerisvanrapportageenexpressievanemotie.omdaterverwachtwerddatbijmannenen vrouwen verschillen zouden blijken in het rapporteren en uitdrukken van emotie, werden de resultatenvoormannenenvoorvrouwenapartbekeken. 21

22 Met de eerste onderzoeksvraag werd gekeken in hoeverre mannen en vrouwen verschillende emoties rapporteerden na het bekijken van een filmfragment. Dit was in feite ook een manipulatiecheck.voordeverdrietigeconditiewasdemanipulatiecheckgeslaagd,zowelbijmannen als bij vrouwen. Vrouwen rapporteerden meer verdriet, verwardheid en empathische pijn dan mannen,watdehypothesebevestigtdatvrouwenmeerverdrietervaren(gentzleretal.,2009).de andere negatieve emoties versterken het effect van het verdriet. Het resultaat is ook mogelijk te wijtenaanhetfeitdatvrouwensnellerzijninhetherkennenvanverdrietingezichtsexpressie(vigil, 2009).Voordeneutraleconditiewasdemanipulatieenkelgeslaagdbijdemannen.Hoewelditniet debedoelingwas,blekenvrouweneenaantalpositievegevoelensteervarenbijhetbekijkenvande natuurdocumentaire.eventueelvaltderapportagevandeverschillendeemotiestoeteschrijvenaan hetfeitdatvrouwenmeermethunemotiesbezigzijn,endanmisschiennietaltijdenkeldegenedie op dat moment van toepassing zouden moeten zijn. De manipulatie was voor de amusementsconditiedanweerenkelgeslaagdvoordevrouwen.mannengavenenkelaanminder gespannentezijnnahetgrappigefilmfragment.wanneerwedegemiddeldenvergelekenopt1en opt2,steldenwevastdatmanneninfeitemeerplezierrapporteerdendanvrouwen,maardathet verschiltussendetweemeetmomentennietsignificantwasbijdemannen. Detweedeonderzoeksvraagwasinhoeverremannenenvrouwenverschillendeemotiesuitdrukten tijdens het bekijken van een van de filmfragmenten. Voor de verdrietige conditie werd zowel bij mannen als bij vrouwen verdriet geobserveerd. Mannen durven zich blijkbaar ook kwetsbaar te tonenenhunemotieteuiten,weliswaarinminderematedanvrouwen(becht&vingerhoets,2002). Deneutraleconditiehadechtereenonverwachteffectbijdevrouwen,zijtoondeneensignificante matevanverdriet.demannendruktengeenemotiesinsignificantemateuitindeneutraleconditie. Het is mogelijk dat vrouwen andere associaties leggen, bijvoorbeeld met de muziek die bij het neutralefilmfragmenthoordedieweleenbepaaldebetekenisopriep.hetzoukunnendatvrouwen meerbezigzijnmethunemoties(meerrumineren).vandaarvindenwedaarmogelijkeenverklaring voor het feit dat ze meer verschillende emoties kunnen ervaren bij eenzelfde situatie. Dat zou de 22

23 bevindingvangentzleretal.,(2009)kunnenbevestigendatvrouwenpositieveennegatieveemoties sterkerervaren.devrouwelijkeparticipantenblekenindedrieconditiestelkensassociatiesteleggen metandereemoties.eenbijkomendebevindingzoudankunnenzijndatdieervaringminofmeer losstaatvandesituatiewaarvrouwenzichinbevindenenmeerafhangtvanhungemoedstoestand. In de amusementsconditie kon er bij de mannen en de vrouwen plezier en prettigheid worden geobserveerd.tegendeverwachtingintoondenmannenmeerplezierdanvrouwen.deverwachting wasdatvrouwenmeerplezierzoudentonenomdatinhetartikelvanvigil(2009)werdgezegddat vrouwenmeeremotietonen.hetverschiltussendetweemeetmomentenwasbijdemannenechter kleinerdanbijdevrouwen.mannenlijkeninhetalgemeenmeerpositieveemotiesteervarenenuit dedrukken.zouditkunnensamenhangenmethetfeitdatmannenminderincontactzoudenstaan methungevoelens?hetverdrietigefilmfragmentwasiniedergevalhetenigefragmentdatvolledig dejuisteemotiesopwekte(zowelbijrapportagealsbijobservatie). In welke mate veilige en onveilige hechtingsstijlen samenhangen bij mannen en vrouwen met de rapportagevandeopgewekteemotieswasdederdeonderzoeksvraag.bijdemannenwarenervoor dezeonderzoeksvraaggeensignificanteresultaten.voorverdrietkonzelfsnietaltijdeencorrelatie berekendwordenomdatergeenvariatiewasindescores.mogelijkisdittewijtenaanhetfeitdat het aantal mannen in de steekproef klein was. In de amusementsconditie werd, tegen de verwachting in,geensignificantverbandgevondentussenveiligehechtingenderapportagevan plezier.deredenvanditresultaatblijftonbeantwoordinditonderzoek.erwasweleensignificant positief verband tussen vermijdende hechting en de rapportage van verdriet in de amusementsconditie voor vrouwen. Hier zou eerder een negatief verband verwacht worden, aangezien personen die hoog scoren op vermijdende hechting, eerder een defensieve strategie hanteren(cassidy&kobak,1988)enbijgevolgminderemotietonen.hetfeitdathetresultaatinde amusementsconditiegevondenwerd,kaneropwijzendatdesituatiedoordeparticipantenmeteen vermijdende hechting niet ongemakkelijk was en ze hun emotie durfden rapporteren. Bovendien 23

24 betrefthetookdevrouwelijkeparticipanten(diemeerincontactstaanmethungevoelens)enniet demannen. De vierde onderzoeksvraag, in welke mate hechting samenhangt met de expressie van emotie, gaf geensignificantresultaat.ookhiergeldtdeopmerkingdaterweinigmannenindesteekproefzaten endaternietaltijdcorrelatiesvoorverdrietberekendkondenworden.eenanderpuntdatmogelijk vaninvloedis,isdaterweinigvariatiewasinscoresopdeverschillendehechtingsstijlen. Voordevijfdeonderzoeksvraagwerdgekekennaardesamenhangtussendegerapporteerdeende geobserveerde emotie. In de verdrietige conditie was er een significant positief verband tussen rapportageenexpressievanverdrietbijvrouwen.deverwachtingdatersamenhangzouzijntussen emotionele ervaring en de expressie van negatieve emoties, zoals Gross en Levenson (1997) beschreven, werd dus bevestigd. Gross en Levenson (1997) haalden echter aan dat de gescheidenheidgroterzouzijnbijnegatieveemotiesdanbijpositieveemoties.deredenhiervoor zou kunnen zijn dat mensen in sociale situaties bijvoorbeeld meer verdriet ervaren dan ze willen tonen.eengevolgzoudankunnenzijndatzedeemotieregulatiestrategievanonderdrukkengaan toepassen. Verder werd een matige samenhang verwacht tussen de rapportage en expressie van positieve emoties (Gross & Levenson, 1997). In de amusementsconditie was er inderdaad een significantepositievesamenhangtussenrapportageenobservatievanplezierbijvrouwen.tenslotte werd een significantecorrelatiegevondentussenrapportageenobservatievanverdriet in amusementsconditiebijvrouwen.hetblijktdusdatvrouwenconsequentzijninhetrapporterenen hettonenvanhunemoties. In welke mate hechting een voorspeller is voor rapportage van emotie was de zesde onderzoeksvraag.uitderegressieanalysebleekindeverdrietigeconditiedatvrouwenmeerverdriet rapporteerdendanmannen.geslachtwasduseenvoorspeller.ditisteverklarenvanuithetverschil tussen mannen en vrouwenin het herkennen van verdriet in emotionele gezichtsexpressie (Vigil, 2009). Vrouwen zouden dus meer verdriet rapporteren omdat ze in de eerste plaats sneller 24

25 herkennen en in de tweede plaats sterker ervaren (Gentzler et al., 2009). Verder werd in de amusementsconditieeeninteractieqeffecttussengeslachtenveiligehechtinggevonden.eenhogere scoreopveiligehechtingwaseenvoorspellervoorrapportagevanminderplezierbijmannen.het feitdatmannenindeamusementsconditienietinsignificantemategeamuseerdwaren,zouhiereen verklaring voor kunnen bieden. Het filmpje in de amusementsconditie zorgde bij de mannen in de eersteplaatsmogelijkvooreeneffectvanontspanning.bovendienisermogelijkeenverschillende zinvoorhumorinhetspel.datvrouwenmeerplezierrapporteerdennaarmatezehogerscoordenop veiligehechting,lagindelijnderverwachting.tegendeverwachtinginvoorspeldeangstigehechting niet de rapportage van verdriet in de verdrietige conditie. Een lage variatie in scores op de hechtingsstijlenzouhieraandebasisvankunnenliggen.tenslottewerdvastgestelddateenhogere scoreopvermijdendehechtingeenlagererapportagevanpleziervoorspeldebijdemannen,bijde vrouwenbleefderapportageeerderopeengelijkniveau.delagererapportagebijmannenwaste verwachten vanuit de deactivatie strategie (Shaver & Mikulincer, 2002). Deactivatie bestaat er namelijk indatpersonenmetvermijdendehechtingmeer controle willen en hungedachtenen gevoelenswensenteonderdrukken. Dezevendeenlaatsteonderzoeksvraagkeeknaardematewaarinhechtingdeexpressievanemotie kon voorspellen. In de verdrietige conditie bleek dat de interactie tussen geslacht en angstige hechtingeenvoorspellerwasvoorhettonenvanverdrietindeverdrietigeconditie. Naarmatede score hoger was voor angstige hechting, toonden mannen meer verdriet en vrouwen minder verdriet.hetwerdechterverwachtdatvrouwenookmeerverdrietzoudentonen,omdatpersonen metangstigehechtingeerdergeneigdzijnomhyperactivatietehanteren.hyperactivatieishettonen vanemotieomsteunteontlokkenenzichaanhankelijkoptestellen(shaver&mikulincer,2002).het isbovendiensociaalmeeraanvaarddatvrouweninhetalgemeenmeeremotietonendanmannen. Indeamusementsconditiewasveiligehechtingtegenverwachtingeenvoorspellervanhettonenvan minder plezier in de amusementsconditiebijmannen. Uit de interactie van veilige hechting met geslachtbleekdatdehypothesedusbevestigdwerdvoorvrouwen,maarnietvoormannen.mannen 25

26 toondennochtanseensignificantematevanplezierindeamusementsconditie,zoalstezienwasin resultaten van de gepaarde tqtoets. Vermijdende hechting kon de expressie van verdriet in de verdrietigeconditienietvoorspellen. Een eerste sterk punt van dit onderzoek was dat de verdrietige conditie de gewenste emotie opwekte bijmannenenvrouwen.ten tweede werden in dit onderzoek verscheidene zaken aangehaaldenonderzocht.nietalleskontotindetailuitgewerktworden,maardaardoorvormtdit artikeleengoedebasisvoorverschillendetoekomstigeonderzoeken.bijvoorbeelddecombinatievan geslachtenhechtingsstijlen.vaakrichtonderzoekzichophetverschiltussenmannenenvrouwenof het verschil in hechtingsstijl. Hier werd gekeken naar beide. Daarnaast werd ook zowel naar rapportagealsnaarexpressiegekeken,watineerderonderzoekzeldengebeurde. Een eerste zwak punt van het onderzoek betreft de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid. Deze viel voor een aantal schalen lager uit dan verwacht. De verschillende observators scoorden op de desbetreffende schalenuiteenlopendopdeobservaties.mogelijk was er een verschil in de interpretatievanhetgedragen/ofdeschaal.hoeweldeobservatorsgetraindwerdeninhetscoren, is het naar de toekomst toe aan te raden dit nog intensiever te doen. Het uitvallen van voorgenoemdeschalenvormdeechtergeenbelemmeringinhetonderzoek. Een tweede minpunt dat zich stelt bij dit onderzoek is dat er geen causaliteit werd onderzocht. Psychologischeaspectenzoalshechtingsstijlzijnniettemanipuleren.Hetwasbijgevolgmogelijkdat dedeelnemersgroeptehomogeenwasophetgebiedvanhechtingsstijlenhetdaardoormoeilijkwas om resultaten te vinden voor onveilige hechtingsstijlen (angstige en vermijdende hechting). De manipulatie in dit onderzoek betrof het opwekken van de emoties, maar de hechtingsstijl kon dus niet beïnvloed worden. Er kondenbijgevolggeencausaleverbandengelegdworden.erwerdwel onderzochtofhechtingsstijleenvoorspellerkonzijnvoorderapportageofexpressievanemotie. Sociale wenselijkheid is een laatste minpunt waarover discussie mogelijk is. Hoewel er natuurlijk ethischeoverwegingeninhetspelzijnendeproefpersonenzichalleenineenruimtebevondenmet 26

27 debedoelingomzeeengevoelvanprivacytegeven,zouhetkunnendatsocialewenselijkheidtoch mee heeft gespeeld bij het tonen van emotie. De proefpersonen zouden hun emoties onderdrukt kunnen hebben. Volgens de definitie van Gross (2008), die we aanhaalden in de inleiding, is het onderdrukkenvanemotiehetniettonenervan.hoewelsuppressieopmeerderemanierenbekeken kanworden,werdervoorgekozenomdedefinitievangross(2008)tehanteren.bijgevolgwerderin ditonderzoekvanuitgegaandatdemogelijkheidbestaatdatproefpersonenhunemotienietvolledig hebbengetoondomdatzemogelijkdegedachteinhunachterhoofdhaddendatzegefilmdwerden. Welkeffectditmogelijkheeftopderesultatenisechternietduidelijkomdatditgeendeeluitmaakte vanditonderzoek. Hetisduidelijkdaterindetoekomstnogveelonderzoekmogelijkennodigisindezematerie.Het zoekennaardejuistefilmstimuliiseeneersteaanbeveling.hetisergsubjectiefinhoeverreiemand reageert op het zien van bepaalde beelden en welke (mate van) emotie hierbij wordt opgewekt. Vooraldeconditie plezier bleekgeenaltegemakkelijkeopdrachtomdaarhetgeschiktefragment voortevinden.erwerdgekozenomfilmmateriaaltegebruikenwatreedsgebruiktwerdinandere studies. Toch waren er onverwachte effecten gevonden in zowel de neutrale als de amusementsconditie.hetismogelijkdatdeparticipantenhetfilmpjealtevaakhaddengezienofze eenanderezinvoorhumorhadden. Eenvolgendpuntbetrefthetmetenvandeemoties.Hoewelertweeverschillendetijdstippentijdens hetexperimentzijnwaaropeenmetingplaatsvindtbijdeproefpersoon,blijfternoginzekeremate sprakevaneenmomentopname.degemoedstoestandvandeproefpersoondedagvandeelname aan het onderzoek kan mogelijk van invloed zijn op de resultaten. Vragen naar persoonlijke ervaringenvandeproefpersoonophetmomentvanhetonderzoekendedaarbijhorendeemoties zouhiermogelijkverklaringkunnenbieden. Een laatste aanbeveling betreft de diversiteit in de deelnemersgroep. De proefpersonen waren voornamelijk afkomstig uit Nederland, maar er waren ook een aantal proefpersonen waarvan de 27