kennismaken zonder kaders december 2012 boer verwerker supermarkt consument grondstoffen Duurzamere voeding is een echte uitdaging

Transcriptie

1 De Nationale DenkTank kennismaken zonder kaders december 2012 Ten minste houdbaar tot: 2030 boer verwerker supermarkt consument grondstoffen Duurzamere voeding is een echte uitdaging Hoe stimuleer je elke partij in de voedselketen tot duurzaamheid? Dat is de opgave waar de Nationale DenkTank 2012 voor staat. Het is laat geworden en je haalt snel een kant-en-klaar pizza. Waar komen alle ingrediënten vandaan en wat is de impact op mens, dier en milieu? Duurzaamheid blijkt niet bovenaan ons bood schappen lijstje te staan. Supermarkten en de industrie zijn er wel mee bezig, maar er gebeurt te weinig of het gaat te langzaam. De DenkTank focust op vier thema s waarvan de eerste de complexiteit van samengestelde maaltijden is. Hoe duurzaam is zo n maaltijd eigenlijk? Laten we aan de hand van onze pizza met kip kijken wat er nodig is om die op ons bord te krijgen. De pizza is thuis opgewarmd nadat die ingevroren heeft gelegen in de supermarkt, tijdens transport en in de fabriek. Uit onderzoek van de Zweedse Voedsel- en Warenautoriteit uit 2009 blijkt dat zo wereldwijd ongeveer 25 procent van de broeikasgasuitstoot te herleiden is tot voedselproductie, transport en consumptie. Aanbod van pizza moet altijd gegarandeerd zijn, terwijl onzeker is hoe vaak pizza op het menu staat. Dit leidt tot overproductie en verspilling. Thuis verdwijnt er vaak nog een deel van die pizza in het afval. Ruwe schattingen van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie geven aan dat in Nederland tot 30 procent van al het geproduceerde voedsel verloren gaat. Met dit voedsel en via onze ontlasting verdwijnen waardevolle en schaarse grondstoffen zoals fosfor uit de voedselketen. Het tweede thema van de DenkTank is het minimaliseren van afval en het maximaal benutten van bestaand afval en grondstoffen. De vraag naar vlees, zoals kip op pizza, stijgt door bevolkingsgroei en toenemende welvaart. Hierdoor moet er steeds meer en efficiënter worden geproduceerd. De DenkTank onderzocht als derde thema hoe productie kan worden verduurzaamd terwijl je continu de balans tussen dierenwelzijn en milieubelasting moet afwegen. Het minst bekend zijn misschien de effecten van het veevoer dat dieren eten om het vlees en zuivel op onze pizza te produceren. Het vierde thema waar de DenkTank naar heeft gekeken is soja als voorbeeld van de internationale effecten van voedselconsumptie. De enorme vraag naar soja zorgt ervoor dat wereldwijd jaarlijks de oppervlakte van België wordt omgezet in landbouwgrond met enorme gevolgen voor natuur en biodiversiteit. De Nationale DenkTank presenteert in deze krant haar analyses en innovatieve oplossingen om consumenten te bewegen duurzamere beslissingen te nemen, supermarkt en industrie een voortrekkersrol te geven, grondstoffen maximaal te benutten en terug te winnen en duurzaamheid en economie hand in hand te laten gaan. We hopen dat deze krant inspireert om niet alleen duurzaam te denken maar vooral duurzaam te doen. Zo kunnen we in Nederland in 2020 van een duurzame pizza genieten waar geen nare nasmaak aan zit. Ideale kip Biologische kip, scharrelkip of reguliere kip. Welke kip is het beste om te eten? Als een kip meer uitloop heeft, is het productieproces dan ook beter voor het milieu? pagina 4 pagina 5 pagina 8 pagina 11 pagina 11 Bijmengen What s opp Gratis advies Bioplastic De Nationale DenkTank 2012 Een app die je voorraden bijhoudt Wat zijn de groenten van het Plastic bloempotten van bietenloof lanceert Het Bijmengprincipe. en een boodschappenlijstje opstelt. seizoen en welke vleesproducent en isolatiemateriaal van aardappelschillen. Door duurzame en niet duurzame In de toekomst is dat mogelijk. De respecteert het dierenwelzijn? De We ontdekken steeds meer producten in dezelfde keten te app voorkomt dat je overbodige Groene Gastheer in de supermarkt mogelijkheden van reststromen, zodat mengen, heb je maar één productieketen producten koopt die later onge adviseert de consument en maakt biomassa fossiele brand stoffen nodig in plaats van twee. bruikt in de afvalbak verdwijnen. ter plekke smoothies. kan vervangen.

2 2 De Nationale DenkTank Duurzaamheid in de voedselketen Is biologisch ook beter voor het milieu? Duurzaamheid is een breed begrip De term duurzaamheid kom je overal tegen: duurzame kleding, duurzame elektronica, duurzaam ondernemen en duurzaam voedsel. Wat bedoelen we er eigenlijk mee en kun je het meten? Wat betekent het om voedsel zodanig te produ ceren dat we rekening houden met toekomstige generaties? Is een tomaat die in een Nederlandse kas gekweekt is, duurzamer dan een tomaat die in Spanje op het land geproduceerd is en naar Nederland is getransporteerd? Vallen onder duurzaamheid ook sociale aspecten, zoals werkomstandigheden hier of in andere delen van de wereld? Om deze vragen te beantwoorden, zijn naast een definitie handvatten in de voedselketen en vervuiling van het milieu door pesticiden en chemicaliën. Deze toevoegingen maken het nog duidelijker waar we uiteindelijk naar toe willen: een voedselketen die toekomstige generaties kan voeden, zonder dat hierbij mens, milieu, dier of economie geschaad worden. Het blijft lastig hoe om te gaan met oplossingen die een verbetering realiseren op het gebied van één indicator en tegelijkertijd een Amy: Annemarieke: Gelvin: Leslie Levent: Duurzaamheid, daar word ik op school mee doodgegooid. Het moet niet schadelijk zijn voor het milieu en lang meegaan. Kwalitatief goede producten die lang meegaan. Dit kan niet los staan van milieu en klimaat. Producten die minder energie gebruiken en het milieu minder belasten, bijvoorbeeld spaarlampen, zijn duurzaam. Duurzame producten gaan lang mee en zijn goed voor het milieu. Wat eten betreft denk ik eerder aan biologisch dan aan duurzaam. To use all our resources wisely, so we don t disturb the environment and other species. it een rondvraag van de Nationale DenkTank op de Albert Cuypmarkt in Amsterdam, blijkt hoe breed het begrip duurzaam is. Veel mensen geven aan dat duurzaam voor hen betekent dat een product lang meegaat. De link met voedsel wordt niet direct gelegd. Bij de vraag naar de betekenis van duurzaam voedsel, blijkt dat consumenten hierbij meestal aan biologische producten denken. Bezoekers van de markt associëren duurzaamheid ook met milieuzaken zoals klimaat verandering en CO2- uitstoot, of energiegerelateerde onderwerpen zoals groene stroom, spaarlampen en elektrische auto s. Duurzaamheid is vanuit verschillende invalshoeken te benaderen. Een ecoloog vindt het bijvoorbeeld belangrijk dat we gif niet in zee lozen en een klimatoloog legt de focus op het beperken van broeikasgasuitstoot. Dit maakt het bijzonder lastig om een algemene definitie voor duurzaamheid te formuleren, waarin alle aspecten ondervangen worden. Eigenlijk gaat het erom dat we grondstoffen en omgeving zodanig gebruiken dat onze achterachterkleinkinderen ook nog op een behoorlijke manier kunnen leven. De Nationale DenkTank heeft daarom gekozen voor de definitie van de Brundtland Commissie van de Verenigde Naties. Het rapport Our common future uit 1987 riep voor het eerst op tot duurzame ontwikkeling. De commissie definieerde duurzaamheid als ontwikkeling die aansluit op de behoefte van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te kunnen voorzien in gevaar te brengen. Ondanks een eenduidige definitie bleef de DenkTank met vragen zitten. nodig: indicatoren waardoor duurzaam heid gemeten kan worden. De Denktank heeft de indicatoren van de Verenigde Naties overgenomen: landgebruik, water gebruik, uitstoot van broeikasgas en biodiversiteit in aantal soorten. De problemen die de DenkTank tijdens het traject tegenkwam, werden echter niet volledig gedekt door deze vier indicatoren. Daarom heeft de DenkTank extra aspecten in ogenschouw genomen: dierenwelzijn, de mate waarin kringlopen gesloten zijn en grondstoffen behouden blijven achteruitgang betekenen voor een andere. Welke aspecten het belangrijkst zijn, is een subjectieve kwestie waarover zowel binnen als buiten de DenkTank verschillende visies zijn. De definitie van Brundtland zegt niets over de afweging. De DenkTank heeft daarom gezocht naar een verzameling van oplossingen waarbij op alle vlakken verduurzaming plaatsvindt. Manieren om dit te bereiken, zijn bijvoorbeeld Het Bijmengprincipe voor eindproducten (pagina 5), een alternatief voor soja als veevoer (pagina 9), minder consumeren plus ongebruikt weggooien en het hergebruiken van afval (pagina 11). DenkTank getalenteerde academici De deelnemers analyseren een maatschappelijk probleem en bedenken nieuwe oplossingen Elk jaar selecteert Stichting de Nationale DenkTank twintig getalenteerde academici met uiteenlopende studieachtergronden. Deze masterstudenten, pas-afgestudeerden en promovendi analyseren in drie maanden tijd een maatschappelijk probleem en komen met vernieuwende inzichten en oplossingen voor wetenschap, bedrijfsleven en overheid. Het voornaamste doel is de samenwerking tussen deze drie pijlers te verbeteren en informatie, inzichten en uitvoerbare ideeën te genereren. De kracht van de DenkTank ligt in de onbevangen blik van jonge, ondernemende mensen die met verschillende visies naar hetzelfde maatschappelijk thema kijken. Dit levert naast een gedegen analyse vooral innovatieve voorstellen op die de samenleving vooruit kunnen helpen. De DenkTank komt zowel met praktische als visionaire oplos sin gen. Een aantal voorbeelden van ideeën die werkelijkheid werden: Deelnemers uit 2006 Lars Gierveld en Thomas Schippers zetten ZegelGezond op: een onafhankelijke stichting die mensen helpt snel en gemakkelijk betrouwbare gezondheidsinformatie op het internet te vinden. In 2010 hebben 215 scholen een aanvraag ingediend voor een Persoonlijk Assistent Leraren, een advies uit de DenkTank 2007 om het lerarentekort op de korte en lange termijn aan te pakken. De SIRE campagne Handen af van onze hulpverleners, die respect voor hulpverleners wil vergroten, ging mede op initiatief van de DenkTank 2010 dit voorjaar van start. In september van dit jaar is JO Cadeau gelanceerd door Josje Damsma, deelnemer uit JO Cadeau biedt een platform waar mensen de diensten van een zzp er cadeau kunnen geven. Dit stimuleert de lokale economie, helpt zzp ers aan meer klanten, en consumenten aan een origineel cadeau. Jesse Arnon, Economie, London School of Economics Selmer Bergsma, Europees recht, RUG Lydia Boktor, Chemical Engineering,

3 De Nationale Denktank Duurzaamheid in de voedselketen 3 TU Delft Laura de Landgraaf, Social and Developmental Psychology, Universiteit van Cambridge Huub Dekkers, Culture, Organiwie durft het voortouw te nemen? Een voedselproducent weet vaak niet hoe zijn leverancier omgaat met het milieu en dierenwelzijn. Daardoor kan hij de consument niet informeren. Ooit was de pizza een van de meest duurzame gerechten denkbaar. Oud brood werd gecombineerd met wat overgebleven pastasaus en groenten van de dag ervoor. De realiteit van nu is anders. Jaarlijks worden er in Nederland 66 miljoen pizza s gegeten. Pizza s zijn complexe samengestelde massaproducten waarop gemiddeld wel vijftien ingrediënten van verschillende leveranciers van over de hele wereld samenkomen. Waar begin je met het verduurzamen van zo n complex product? De eerste stap naar verduurzaming is, inzichtelijk maken hoe duurzaam een product is. Na interviews met verschillende ketendeelnemers, kwam de Nationale DenkTank tot de conclusie dat niemand weet hoe duurzaam een pizza precies is: de supermarkt niet, de samensteller niet, de producthandelaren niet, de duurzaamheids experts niet. Deze conclusie lijkt op het eerste gezicht verrassend, maar heeft een logische oorzaak. Een samensteller van een pizza kent zijn leveranciers, maar heeft geen inzicht in hun productieproces. Een samensteller heeft al helemaal geen kennis over de boeren die bijvoorbeeld tomaten voor de saus verkopen aan deze leverancier. Zijn dit bespoten tomaten? Hoeveel water wordt er gebruikt? Wat zijn de arbeidsomstandigheden? Is er natuurgebied vernietigd? De transparantie van een productieproces neemt af naarmate een voedselketen langer en complexer wordt. De totale impact van een eindproduct op mens, natuur en milieu is daardoor niet meer te achterhalen. Dit gebrek aan transparantie veroorzaakt twee grote problemen die verduurzaming van de hele voedselketen remmen. Ten eerste realiseren maar weinig spelers in de voedselketen zich welke rol zij spelen in de duurzaamheidsproblematiek. De urgentie om te verduurzamen wordt daarom niet altijd gevoeld, terwijl die er wel degelijk is. Met een groeiende wereldbevolking en wereldwijd stijgende welvaart is de verwachting dat onze voedselproductie met 70 procent zal moeten groeien in de komende 40 jaar. Dit blijkt uit het rapport How to feed the World in 2050 uit 2009 van de ood and Agricultural Organisation. Ten tweede overziet niemand de totale omvang van de impact die een product op mens, milieu en dier heeft, aangezien niet één enkele ketenpartij verantwoordelijk is voor het hele probleem. De vraag die vanzelf opkomt is: wie zet de eerste stap richting verduurzaming? De Nationale DenkTank vroeg dit aan verschillende ketendeelnemers, van boer tot consument, maar ook aan wetenschappers en de overheid. Een grote meerderheid (77 procent van de ondervraagden) wees naar een andere schakel in de keten. De industrie legt de verantwoordelijkheid vooral bij de supermarkten, de supermarkten wijzen met name naar industrie en consument en zowel de boer als de wetenschapper wijzen hoofdzakelijk naar de overheid. Begint een beter milieu dan toch echt bij de ander? Een verbetering op het gebied van duurzaamheid vergt vaak een investering in een nieuwe techniek, productiemethode of werkwijze. Doordat partijen naar elkaar wijzen om te verduurzamen, hebben bedrijven niet de mogelijkheid om deze kosten door te berekenen aan de volgende schakel in de voedselketen. Drijvende kracht hierachter is uiteindelijk de consument. Een supermarkt juicht het toe dat een producent stappen maakt om duurzamer te produceren, maar kan die kosten niet altijd doorberekenen aan de consument zonder zijn concurrentiepositie te schaden. Het volledige risico voor de investering komt daarmee bij de uitvoerende ketenpartij te liggen, waardoor veel duurzame initiatieven een zachte dood sterven. Duurzaamheid is echter een probleem van de gehele keten. Het is daarom essentieel om collectief over te gaan tot actie. Een hoopvol teken is dat van alle ondervraagden ongeveer een kwart aangeeft dat verduurzaming ook bij hen dient te beginnen. Tevens zijn consumenten zich de afgelopen jaren steeds bewuster geworden van het belang van duurzaamheid. Dit heeft supermarkten en producenten de mogelijkheid gegeven productieprocessen te verduurzamen en duurzame niche producten op de markt te brengen waarvoor een deel van de consumenten bereid is meer te betalen. Verduurzamen van een gehele productieketen vergt een heel andere aanpak, met name bij een complex product als een pizza. De Nationale DenkTank laat zien dat met creatief denken al heel veel mogelijk is. Waarom is een pizza eigenlijk rond? Een vierkante pizza past in een kleinere doos bij hetzelfde gewicht waarmee karton wordt bespaard. Er passen meer pizza s in een vrachtwagen waardoor de CO2-uitstoot daalt. Als een pizza vervolgens zo wordt geproduceerd dat deze een minuut korter in de oven kan, bespaart dat al 7 procent CO2 op het hele proces van productie tot consumptie van de pizza. Duurzame initiatieven zijn alleen op grote schaal te realiseren als ze ketenbreed gecoördineerd worden met maximale transparantie van alle betrokken partijen. Van dergelijke initiatieven zijn helaas nog te weinig voorbeelden. De overheid moet hierin een duidelijke rol spelen om alle relevante partijen, zoals industrie en retail bij elkaar te brengen, minimale eisen te stellen en duurzaamheid inzichtelijk te maken. Want verduurzaming is mogelijk, maar alleen als we het met z n allen doen. Waar wachten we nog op? Voedselpaspoort De Nationale denktank 2012 stelt voor om het traject dat voedsel van boer tot bord aflegt, vast te leggen in een voedsel paspoort voor de voedselindustrie. Op die manier weten alle schakels in de keten door welke handen het voedsel is gegaan, hoe het verwerkt is en wat de duurzaam heidsimpact is. In het paspoort staan milieu-indicatoren, zoals waterverbruik, landgebruik en CO2. De boer maakt het paspoort aan en vult de indicatoren in. Elke schakel die het product in handen heeft, voegt informatie toe over de hoeveelheid water, land en CO2 die in de productiestap is gebruikt. Zo is de milieu-impact van hele ketens inzichtelijk. De voedselverwerkende industrie kan daadoor beter duurzamere keuzes maken en de consument beter informeren.

4 4 De Nationale DenkTank Duurzaamheid in de voedselketen De veelzijdigheid van kip Welzijn en milieu Volgens de radio- en televisiespotjes, is kip het meest veelzijdige stukje vlees. In ieder geval is het een van de milieuvriendelijkste vleessoorten en dat is minder bekend bij het publiek. De impact van vleesproductie op het milieu wordt met name bepaald door de ontginning van land om veevoer te telen. Om één kilogram vlees te kweken, heeft een dier een bepaalde hoeveelheid voer nodig, de voederconversie. In 2009 heeft de Universiteit van Wageningen de voederconversie van kip, rund en varken vergeleken. Het resultaat: een kip heeft voor één kilogram vlees veel minder voer nodig dan varken of rund. Het produceren van kip legt dus minder beslag op landbouwgrond die nodig is om veevoer te verbouwen. Hoe komt dat? Een kuiken kan in circa zes weken uitgroeien tot een vleeskip van zo n twee kilogram. Het dier zet een groot deel van het voer zeer efficiënt om in het aangroeien van vlees. Kippen leven binnen, zodat de boer mest- en gasuitstoot kan opvangen en (laten) verwerken. Biologische kip groeit langzamer en beweegt meer dan reguliere kip. Daardoor heeft de biokip voor dezelfde hoeveelheid vlees meer voer nodig dan een gewone kip. Biologische kip is dus slechter voor het milieu dan gewone kip, blijkt uit het rapport uit 2011 Duurzaamheid in eieren en kippenvlees van ABN Amro en Blonk Milieu Advies. Moeten we massaal kip gaan eten? Helaas ligt het niet zo simpel. Voor het voer dat een kip eet, is nog steeds meer landbouwgrond nodig vergeleken met de hoeveelheid grond die gebruikt zou worden als niemand vlees zou eten. Daarnaast blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond in 2007 dat de milieuvriendelijke kip veel slechter scoort op welzijn dan rund en varken. Dit komt volgens een onderzoek van de Universiteit Utrecht uit 2009 met name door de mobiliteitsproblemen die de kip door het snelle groeien in de laatste levensfase doormaakt. De kip wordt minder mobiel en raakt hierdoor gefrustreerd. Dus voordat de kip het meest verantwoorde stukje vlees is, moet haar welzijn, zeker aan het eind van de levensfase, sterk omhoog. Biologisch vlees of toch scharrel? De vleesetende consument staat in de winkel voor een aantal dilemma s: welk dier gaat hij eten en voor welk van de vijf keurmerken kiest hij dan? Moet hij kip kopen omdat dit beter is voor het milieu dan rund of varken? Of moet hij toch kiezen voor het diervriendelijkste stuk vlees en welk vlees is dat dan? Als de keuze voor kip eenmaal is gemaakt, moet de consument dan kiezen voor diervrien delijke kip? Ook als dit ten aanzien van het milieu slechter scoort? In de supermarkt wemelt het van de keurmerken voor vlees. Alleen al voor kip kun je kiezen tussen scharrel, biologisch, Beter Leven Kenmerk, Maïskip en Omega Balanskip. De Omega Balanskip is een gewone kip die speciale voeding krijgt voor betere omega vetzuren in het vlees. De scharrelkip heeft meer ruimte en daglicht nodig dan de reguliere kip. Alle kippen zijn IKB gecertificeerd door middel van controles bij productie, transport en verwerking. Deze certificering is opgesteld door de keten zelf, en richt zich voornamelijk op de gezondheid van mens en dier. IKB is niet opgesteld om tot verduurzaming te komen op het gebied van milieu. De uitstoot van fijnstof en gas is in aparte wetgeving vastgelegd. Uit een survey onder 900 mensen van de Nationale DenkTank 2012 in samenwerking met NewCom blijkt dat al die keurmerken grote verwarring veroorzaken, want wat betekenen ze nou precies en hoe maak je vervolgens een goede afweging? Eenderde van de kopers geeft aan dat er teveel keur merken zijn. Meer dan driekwart van de ondervraagden kijkt niet naar keurmerken bij het kiezen van kip en ruim eenderde vindt het onduidelijk wat ze betekenen. Biologisch is duurder Biologische kippen hebben meer ruimte nodig, leven langer en hebben een lager gewicht. Hoewel de groei van het marktaandeel van biologische kip indrukwekkend is, besloeg het aandeel in 2011 ongeveer 2,5 procent van de totale markt aldus het Productschap Pluimvee en Eieren. Eén reden voor dit lage marktaandeel is dat de prijs van biologische kip vier keer zo hoog is, vergeleken met de reguliere kip. Hoe komt dat? Ten eerste kan een boer jaarlijks minder biologische dan reguliere kippen leveren, omdat biologische kippen meer ruimte nodig hebben en langer leven. Ten tweede zit om het bot van een biologische kip minder vlees, waardoor ze minder aantrekkelijk is voor de consument. Daarom komt meestal alleen de kipfilet van de biologische kip in de winkel. De filet moet de kosten van de gehele kip dekken en heeft een veel hogere kiloprijs. Niet voor niets wordt de biologische kip ook wel de grachtengordel-kip of de elite-kip genoemd. Uit een survey onder 900 consumenten van de Nationale DenkTank 2012 en NewCom blijkt dat biologische kip ruim drie keer vaker door huishoudens met een hoog inkomen wordt gekocht, dan door huishoudens met een laag inkomen. Door het grote prijsverschil, blijft de vraag naar reguliere kip dominant. Pluimvee houders willen best overstappen naar een diervriendelijkere kip, maar ze krijgen deze kip simpelweg niet goed verkocht omdat de gemiddelde consument niet zoveel voor hun kip kan of wil betalen. Er is nog een barrière voor de boer om te verduurzamen. Hij heeft een hogere prijs nodig om investeringen in duurzaamheid terug te verdienen. Het verschil tussen kippen is uitsluitend duidelijk door keurmerken. Kip met keurmerk blijft echter op de nichemarkt hangen. Het gaat er juist om die 95 procent reguliere kip stapsgewijs te verduurzamen. Nu is het óf keurmerk óf regulier onduurzaam. Een stap ertussen krijgen kipproducenten nauwelijks terugverdiend. Energiebesparing bijvoorbeeld wel. Dat levert direct geld op. Een van de obstakels waar de kipketen tegenaan loopt, is het investeringsrisico van boeren. Universiteiten en andere instituten zijn al jaren bezig met het samenbrengen van dierenwelzijn en het verlagen van milieudruk in de pluimveesector. Boeren die nu willen verduurzamen, moeten grote investeringen doen die zij moeilijk kunnen terugverdienen. Een oplossing van de Nationale DenkTank voor dit probleem staat beschreven op pagina 5: Het Bijmeng principe voor eindproducten. Met dit concept van geleidelijke verduurzaming zijn de investeringen voor de boer lager en makkelijker terug te verdienen. Daarnaast zijn er volop technische mogelijkheden om het productieproces van kip te verduur zamen, zoals een duurzamere stal en een efficiëntere productie. Het stalconcept Windstreek verbetert bijvoorbeeld het dierenwelzijn door meer ruimte, verschillende temperaturen en een overdekte uitloop. Het concept heeft ook een gunstige invloed op het milieu: minder De ideale kip fijnstof, een forse reductie van de uitstoot van ammoniak en de stal is energieneutraal. Een ander voorbeeld is kippenboer Marcel Kuijpers uit Heeswijk-Dinther. Hij pleit voor het huisvesten van de productieketen van kippen onder één dak. Dus het uitbroeden van de eieren, het opgroeien van de vlees kuikens en het slachten van de kippen allemaal op één locatie, waardoor transport nagenoeg overbodig is en menselijk ingrijpen tijdens het proces minimaal is (kuijperskip.com). Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de kip. Als er transport nodig is naar de slacht, zoals nu het geval is, vangen mensen de kippen met de hand en komen ze in kratten aan op de slachterij. Dit proces is voor de kippen stressvol en niet goed voor hun gezondheid. Dat blijkt uit een onderzoek uit 2010, gepubliceerd in Poultry Science 89. Voor het geval één locatie niet mogelijk is, heeft het concept Windstreek stallen een oplossing tegen de stressvolle handmatige vangst: de kippen gaan met een langzaam draaiende lopende band uit de stal om op transport te gaan. Door dit soort technische oplossingen te combineren met het verlagen van de investeringsdrempel bij boeren, gelooft de Nationale DenkTank dat het mogelijk is om in 2030 in heel Nederland 100 procent duurzame kip te produceren, waarbij zowel het milieu als het welzijn van de kip erop vooruit zijn gegaan. zation and Management, VU Anne Marie Droste, Natuurwetenschappen en Innovatiemanagement, UU Daan Elders, Geschiedenis,

5 De Nationale Denktank Duurzaamheid in de voedselketen 5 Import en export als kwaliteitsmerk Het potentieel van Nederland Ons land heeft een voortrekkersrol op het gebied van voedselproductie, kennis en innovatie. Op het eerste gezicht is ons land een klein stipje op de kaart in vergelijking met andere voedselproducerende landen. Het ligt dan ook voor de hand je af te vragen wat de verduurzaming van de Nederlandse voedselketen voor impact heeft wanneer omringende landen zich niet of nauwelijks committeren aan een betere voedselproductie. Maakt het uit dat een kleine speler als Nederland minder duurzaam produceert? Als andere landen niet duurzaam produceren, zijn onze inspanningen dan niet dure tijdsverspilling? Integendeel! In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is ons land wel degelijk een belangrijke speler op de internationale voedingsmarkt. Nederland is bijvoorbeeld de op twee na grootste importeur van soja na China, blijkt uit het rapport Soja doorgelicht van de Nederlandse Sojacoalitie uit Nederland heeft een aandeel van circa 7.5 procent van de wereldproductie van voeding en is hiermee de op één na grootste exporteur van agrofoodproducten ter wereld, volgens de cijfers van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Meer dan 80 procent van deze De weg van de geleidelijkheid Het Bijmengprincipe De Nationale DenkTank 2012 lanceert Het Bijmengprincipe voor eindproducten, verduurzamen voor een brede doelgroep zonder de huidige hoge kosten. Wie denkt aan duurzame voeding, ziet vaak producten zoals eko-tomaten of fair-trade chocola voor zich. Dit zijn niche producten met een hoge prijs waardoor ze een klein marktaandeel hebben met een beperkte impact op het duurzaamheidsprobleem. Het creëren van een duurder product is vaak de enige manier om kosten voor verduurzaming te ondervangen. Het investeringsrisico smoort veel goede initiatieven in de kiem. De Nationale DenkTank wil dit investeringsrisico wegnemen zodat duurzaam consumeren iets is waar iedereen aan kan bijdragen en dat voor iedereen bereikbaar is. Het Bijmengprincipe voor eindproducten is een nieuwe vorm van bijmengen. In de grondstoffenhandel wordt het principe al toegepast, bijvoorbeeld in de sojaketen. Het systeem is gebaseerd op het mengen van duurzame en niet duurzame producten in dezelfde productieketen. Door het percentage bijgemengde duurzame producten langzaam op te voeren, kan een export gaat naar Europa, met name naar onze directe buurlanden. Volgens de Wageningen UR bestaat ruim driekwart hiervan uit halffabricaten en (niet-) verse eindproducten uit onze innovatieve verwerkingsindustrie. Niet alleen op grootte kan de Nederlandse voedselsector concurreren, maar ook op geleidelijke overgang naar een volledig duurzame keten plaatsvinden. Dit systeem scheelt tot 90 procent van de meerprijs die de huidige duurzame keuze in de supermarkt zo kostbaar maakt. Dat komt door het gebruik van één productieketen in plaats van twee gescheiden ketens. Vrijwel alle kosten die niet direct aan verduurzaming gerelateerd zijn, worden zo voorkomen. De DenkTank 2012 heeft uitgewerkt hoe Het Bijmengprincipe eruit zou kunnen zien voor kippenvlees. Op het schap ziet de consument dat de supermarkt ernaar streeft om binnen 5 jaar al het vlees te vervangen met duurzame alternatieven, zonder significante prijsstijging. Consumenten zien aan de verpakking voor reguliere kip niet of dit stukje kip wel of niet duurzaam is geproduceerd maar als je het koopt, draag je hoe dan ook bij aan verduurzaming van alle kip. Gegarandeerd biologisch vlees blijft beschikbaar voor die consumenten die bewust hiervoor kiezen en bereid zijn de meerprijs te betalen. Supermarkten kunnen concurreren op hoeveel kip zij bijmengen, hoe duurzaam die is en hoeveel ze doorberekenen aan de consument. Zo kunnen zij in eigen tempo voldoen aan de doelstellingen van het Vlees Beter Initiatief waarin zij zich hebben efficiëntie en kwaliteit. De toegevoegde waarde per hectare Nederlandse landbouwgrond is bijna vijf keer zo hoog als het gemiddelde van Europa. Zowel de landbouw als de levensmiddelensector hebben slechts beperkte krimp laten zien tijdens de economische crisis. Ons land is bovendien een belangrijk kenniscentrum en we hebben daarin een voortrekkersrol op internationaal gebied. Onderzoeksinstituten zoals de Wageningen UR genieten internationale allure. Met meer dan voedselbedrijven, 21 onderzoeksinstituten en 69 wetenschappelijke organisaties is ons land een spin in het web van de internationale voedselproductie. Ook wat betreft het ontwikkelen van nieuwe, innovatieve, duurzame technieken en ideeën, kunnen wij dus op wereldschaal iets teweeg brengen. Dat een klein land als Nederland op het gebied van voedselproductie een speler van formaat is, betekent dat de Nederlandse verduurzamingslag internationale impact kan hebben. Door het actief vervullen van onze internationale voortrekkersrol, kunnen wij het pad naar een wereldwijde duurzame voedselketen vrijmaken. Via een importbeleid kunnen we bijvoorbeeld meewerken aan de verduurzaming van soja. Een duurzaam exportproduct is ook een ideaal internationaal kwaliteitsmerk; onze voorbeeldfunctie zorgt ervoor dat Nederlandse innovaties op het gebied van duurzaamheid ook die van de Nationale DenkTank - geëxporteerd kunnen worden. Zo kunnen we onze belangrijke handelspositie verder uitbouwen, duurzaam en wel. gecommitteerd aan een volledig duurzaam vleesassortiment in Tevens halen ze de meerderheid van consumenten binnen die bereid is ongeveer 10 procent meer te betalen voor een duurzaam alternatief. Die bereidheid blijkt uit het onderzoek Animal Welfare gepubliceerd in Economics and Policy in 2004 De verwerkende industrie zou haar verduurzamingsagenda kunnen realiseren door de kipstromen te mengen, zowel voor de supermarkt als voor samengestelde producten. Minder populaire onderdelen van de duurzame kip die nu verloren gaan, zijn in Het Bijmengprincipe bruikbaar om toe te voegen. Boeren zijn gegarandeerd van een afzetmarkt waardoor hun investeringsrisico wegvalt. Uiteindelijk kunnen we op deze manier per jaar 490 miljoen Nederlandse kippen duurzaam produceren. Eerste berekeningen van de DenkTank laten zien dat integraal duurzaam kippenvlees via deze weg 10 tot 15 procent duurder wordt, in tegenstelling tot huidige alternatieven die 25 tot 400 procent de reguliere vleesprijs kosten. Themapartners NLI en CBL steunen het idee en zijn bereid mee te denken over implementatiemogelijkheden. De DenkTank roept ook alle andere ketenpartijen op de handen ineen te slaan om duurzaam kippenvlees te realiseren. Na kip waarom geen koe, melk, pasta, eieren. Column Dat lossen we even op Deelneemster Charlotte van Leeuwen is oprichtster van WE CANTEEN een duurzaam cateringsbedrijf. Een probleem oplossen. Dat moet geen probleem zijn, dachten de meesten van ons. We waren immers gewend aan complexe vraagstukken vanuit onze verschillende studieachtergronden van antropologie tot wiskunde. Want hoewel je ergens wel weet dat de verduurzaming van de voedselketen waarschijnlijk ingewikkelder is dan een gemiddelde derdegraadsvergelijking, begin je toch met de volle overtuiging dat dit varkentje wel te wassen moet zijn. Twintig gemotiveerde, geïnspireerde jonge mensen: dan móet het gewoon lukken om in Nederland de voedselketen te verduurzamen. Misschien maar goed dat we met zo n overmoedige instelling begonnen want in no time zakte de moed ons in de schoenen. De voedselketen verduurzamen bleek niet een kwestie van even een paar simpele stappen zetten in de goede richting. Over alleen al de definitie van duurzaamheid bleken vele geleerden zich jarenlang te hebben gebogen en geen eenduidig antwoord te hebben. Experts spraken elkaar op alle mogelijke fronten tegen, de hele voedsel keten bleek zo ondoorzichtig als een bakstenen muur en nog een hele reeks andere decepties brachten ons terug naar de realiteit. De realiteit is helaas dat we niet in drie maanden het wereldvoedselprobleem gaan oplossen. Toen we die teleurstelling eenmaal hadden doorgeslikt, verschenen er toch weer stipjes hoop aan de horizon. Een heel groot probleem kun je namelijk in kleine stukken hakken. En met één stuk kun je best morgen beginnen. We kunnen zorgen dat de voedselketen transparanter wordt en meer gaat samenwerken. En dat er verdienmodellen komen die een positieve drive geven aan duurzame producten. Dan zetten we in ieder geval een paar simpele stappen in de goede richting die op de lange termijn uitgroeien tot iets groters dan we ons vooraf konden voorstellen. Leiden/Parijs/Oxford loris reeman, Luchtvaart- en ruimtevaarttechniek, TU Delft Dirk Haen, Wijsbegeerte, UM Aniek Ivens,

6 6 De Nationale DenkTank Duurzaamheid in de voedselketen Samenvatting van de bevindingen lege lege partijen betrokken partijen betrokken kringloop SluiTen kringloop SluiTen Grondstoffen, zoals fosfaat, worden via afval en ontlasting weggegooid; ze zijn daarna niet terug te winnen. Grondstoffen, zoals fosfaat, worden via afval en ontlasting weggegooid; ze zijn daarna niet terug te winnen. Mensen weten niet dat deze grondstoffen opraken en nodig zijn in kunstmest voor de voedselproductie. Mensen weten niet dat deze grondstoffen opraken en nodig zijn in kunstmest voor de voedselproductie. analyse Geen enkele ketenpartij heeft financieel baat bij het herwinnen van deze grondstoffen, omdat herwinnen duur is. analyse Geen enkele ketenpartij heeft financieel baat bij het herwinnen van deze grondstoffen, omdat herwinnen duur is. Wetgeving maakt het hergebruik van deze grondstoffen moeilijk. Wetgeving maakt het hergebruik van deze grondstoffen moeilijk. Boer Boer Verwerker Verwerker Supermarkt Supermarkt Consument Consument grondstof op de agenda grondstof op de agenda Mensen kunnen via agendering bewust worden gemaakt van het belang van het behouden van grondstoffen. Mensen kunnen via agendering bewust worden gemaakt van het belang van het behouden van grondstoffen. grondstoffenneutraal label grondstoffenneutraal label Producten die volledig met herwonnen grondstoffen gemaakt zijn kunnen een eigen label krijgen. Producten die volledig met herwonnen grondstoffen gemaakt zijn kunnen een eigen label krijgen. BelaSTing onttrokken waarde BelaSTing onttrokken waarde Op onduurzame producten kan een hogere belasting geheven worden. Op onduurzame producten kan een hogere belasting geheven worden. landenminas landenminas Landen moeten zich verantwoorden over hoeveel grondstoffen ze importeren en exporteren. Landen moeten zich verantwoorden over hoeveel grondstoffen ze importeren en exporteren. SCheurzak SCheurzak Een scheurrandje op afvalzakken kan scheiden makkelijker maken. Een scheurrandje op afvalzakken kan scheiden makkelijker maken. minder VerSpillen minder VerSpillen Jaarlijks gooit een huishouden voor 405 euro voedsel weg, waarvan driekwart onnodig. Jaarlijks gooit een huishouden voor 405 euro voedsel weg, waarvan driekwart onnodig. Consumenten hebben weinig overzicht over hun voorraad en koken altijd een beetje te veel. analyse Consumenten hebben weinig overzicht over hun voorraad en koken altijd een beetje te veel. analyse Aan voedsel geven mensen maar 12 procent van hun inkomen uit, dus weggooien kost relatief weinig geld. Aan voedsel geven mensen maar 12 procent van hun inkomen uit, dus weggooien kost relatief weinig geld. what S opp what S opp Een Voorraad-management-App kan consumenten helpen hun voorraad eten thuis te beheersen. Een Voorraad-management-App kan consumenten helpen hun voorraad eten thuis te beheersen. portiegrootte portiegrootte Supermarkten kunnen producten in variabele porties aanbieden, passend bij elke maag. Supermarkten kunnen producten in variabele porties aanbieden, passend bij elke maag. afvalrace afvalrace Gemeenten kunnen wedstrijden organiseren waarin weinig afval weggooien beloond wordt. Gemeenten kunnen wedstrijden organiseren waarin weinig afval weggooien beloond wordt. ConSumenT ConSumenT leren waarderen leren waarderen Verduurzaming is voor consumenten nauwelijks een criterium bij het boodschappen doen. Verduurzaming is voor consumenten nauwelijks een criterium bij het boodschappen doen. Consumenten weten niet wat een duurzaam voedselpatroon is en kunnen het aanbod hierop niet beoordelen. Consumenten weten niet wat een duurzaam voedselpatroon is en kunnen het aanbod hierop niet beoordelen. analyse Consumenten zijn zich weinig bewust van de impact van voedsel op milieu en dier. analyse Consumenten zijn zich weinig bewust van de impact van voedsel op milieu en dier. Kinderen leren thuis en op school weinig over de oorsprong, productie en bereiding van voedsel. Kinderen leren thuis en op school weinig over de oorsprong, productie en bereiding van voedsel. VoedSelSTadhuiS VoedSelSTadhuiS Steden kunnen ontmoetingsplekken creëren waar mensen voedsel leren waarderen. Steden kunnen ontmoetingsplekken creëren waar mensen voedsel leren waarderen. menu Van de ToekomST menu Van de ToekomST Voedingscentrum en Nationale DenkTank kunnen een publiekscampagne voeren voor een makkelijk duurzaam menu. Voedingscentrum en Nationale DenkTank kunnen een publiekscampagne voeren voor een makkelijk duurzaam menu. ConSumenT Van de ToekomST ConSumenT Van de ToekomST Scholieren zetten hun oplossingen voor een duurzame voedselketen op de maatschappelijke agenda. Scholieren zetten hun oplossingen voor een duurzame voedselketen op de maatschappelijke agenda. eetlessen eetlessen Voedsel- en kookles kunnen een vast onderdeel worden van het curriculum op de basisschool. Voedsel- en kookles kunnen een vast onderdeel worden van het curriculum op de basisschool. Boe Bo Wat s De Nat DenkTank om de voe te verduur Superm Superm impact Van de VoorSTellen Van de nationale denktank impact Van de VoorSTellen Van de nationale denktank Het vleesaanbod van supermarkten is in 2020 volledig duurzaam en blijft betaalbaar. Het vleesaanbod van supermarkten is in 2020 volledig duurzaam en blijft betaalbaar. Boer Eiwitrijk veevoer wordt helemaal duurzaam: het bestaat uit 70 procent duurzame soja en 30 procent alternatieve eiwitbronnen. Boer Eiwitrijk veevoer wordt helemaal duurzaam: het bestaat uit 70 procent duurzame soja en 30 procent alternatieve eiwitbronnen. Twee voorwaarden voor verduurzaming eenduidige indicatoren en openbaarheid zijn in 2020 een feit. Twee voorwaarden voor verduurzaming - eenduidige indicatoren en openbaarheid - zijn in 2020 een feit. Verwerker In 2020 wordt 20 procent van de reststromen hoger verwaard dan nu en is het totale volume 10 procent gedaald. Verwerker In 2020 wordt 20 procent van de reststromen hoger verwaard dan nu en is het totale volume 10 procent gedaald. Duurzaamheid is een overweging bij iedere aankoop. Supermarkt Duurzaamheid is een overweging bij iedere aankoop. Supermarkt Vijf miljoen Nederlanders raken per jaar geïnspireerd om hun voedselpatroon te verduurzamen. Vijf miljoen Nederlanders raken per jaar geïnspireerd om hun voedselpatroon te verduurzamen. Nederland gooit jaarlijks 20 procent minder voedsel weg, dat is 16 miljoen kilogram en dus 520 miljoen euro. Consument Nederland gooit jaarlijks 20 procent minder voedsel weg, dat is 16 miljoen kilogram en dus 520 miljoen euro. Consument Het terugwinnen van fosfor dat nu wegspoelt kan alle soja die onze veestapel eet bemesten. Het terugwinnen van fosfor dat nu wegspoelt kan alle soja die onze veestapel eet bemesten. ToeliC ToeliC De analyse en voors De analyse en voors komen van De Natio komen van De Natio met bijdragen van met bijdragen van Zij bedanken alle Zij bedanken alle hun mede hun mede *De voorstellen va *De voorstellen va verduurzaming ho verduurzaming ho milieu, dier milieu, dier e in opdracht van: in opdracht van:

7 De Nationale Denktank Duurzaamheid in de voedselketen 7 van de nationale denktank 2012 nda nda bij de uitvoering: bij de uitvoering: ngo ngo overheid overheid wetenschap wetenschap Verduurzaming rendabel maken Verduurzaming rendabel maken Voor het gros van de boeren is investeren in -beschikbare- technologie voor duurzame productie te riskant. Voor het gros van de boeren is investeren in -beschikbare- technologie voor duurzame productie te riskant. Boeren komen niet aan kapitaal, door gebrek aan eigen vermogen, subsidies en leningen van de bank. analyse Boeren komen niet aan kapitaal, door gebrek aan eigen vermogen, subsidies en leningen van de bank. analyse Consumenten willen beperkt extra betalen voor duurzaamheid, dus de afzetmarkt is beperkt. Consumenten willen beperkt extra betalen voor duurzaamheid, dus de afzetmarkt is beperkt. Boeren moeten hun duurzame producten als nicheproduct, met een hogere verkoopprijs, in de markt zetten. Boeren moeten hun duurzame producten als nicheproduct, met een hogere verkoopprijs, in de markt zetten. het Bijmengmodel het Bijmengmodel Duurzame producten geleidelijk bijmengen in het reguliere aanbod, geeft duurzame boeren een afzetgarantie. Duurzame producten geleidelijk bijmengen in het reguliere aanbod, geeft duurzame boeren een afzetgarantie. de VerTiCale CoöperaTie de VerTiCale CoöperaTie De hele keten kan eigenaar zijn van het eindproduct, om zo het risico en de opbrengst te delen. De hele keten kan eigenaar zijn van het eindproduct, om zo het risico en de opbrengst te delen. ander VeeVoer gebruiken ander VeeVoer gebruiken Sojaproductie leidt elders tot vervuiling, uitstoot van broeikasgas, verlies van biodiversiteit en landconflicten. Sojaproductie leidt elders tot vervuiling, uitstoot van broeikasgas, verlies van biodiversiteit en landconflicten. Soja is een bulkproduct dat op prijs wordt ingekocht, hierdoor wil de boer veel en goedkoop verbouwen. analyse Soja is een bulkproduct dat op prijs wordt ingekocht, hierdoor wil de boer veel en goedkoop verbouwen. analyse Consumenten weten niet dat soja in veel productieprocessen wordt gebruikt. Consumenten weten niet dat soja in veel productieprocessen wordt gebruikt. Internationale afspraken en regels verhinderen de productie van alternatief eiwitrijk veevoer in Europa. Internationale afspraken en regels verhinderen de productie van alternatief eiwitrijk veevoer in Europa. er r eendenkroos en insectenmeel eendenkroos en insectenmeel Vee kan gevoed worden met duurzamere alternatieven voor soja, zoals eendenkroos, insectenmeel en algen. Vee kan gevoed worden met duurzamere alternatieven voor soja, zoals eendenkroos, insectenmeel en algen. gecertificeerde Soja gecertificeerde Soja Veevoerproducenten kunnen duurzamere gecertificeerde soja inkopen. Veevoerproducenten kunnen duurzamere gecertificeerde soja inkopen. telt ionale 2012 voor dselketen zamen*? Verwerker Verwerker TranSparanTie Verhogen TranSparanTie Verhogen Ketenpartijen weten weinig over de duurzaamheid van producten die ze inkopen, tenzij die gecertificeerd zijn. Ketenpartijen weten weinig over de duurzaamheid van producten die ze inkopen, tenzij die gecertificeerd zijn. Ketenpartijen hebben geen belang bij het openbaar maken van informatie over hun productieproces. analyse Ketenpartijen hebben geen belang bij het openbaar maken van informatie over hun productieproces. analyse Ketenpartijen hebben geen eenduidige indicatoren en definities om duurzaamheid van producten te meten. Ketenpartijen hebben geen eenduidige indicatoren en definities om duurzaamheid van producten te meten. Ketenpartijen voelen zich niet verantwoordelijk om het voortouw te nemen in het verhogen van transparantie. Ketenpartijen voelen zich niet verantwoordelijk om het voortouw te nemen in het verhogen van transparantie. VoedSelpaSpoorT VoedSelpaSpoorT De overheid en verwerkers kunnen zorgen dat voor elk (tussen)product de milieu-impact inzichtelijk is. De overheid en verwerkers kunnen zorgen dat voor elk (tussen)product de milieu-impact inzichtelijk is. reststromen BenuTTen reststromen BenuTTen Bruikbare reststromen die vrijkomen bij de productie van voedsel worden niet optimaal benut. Bruikbare reststromen die vrijkomen bij de productie van voedsel worden niet optimaal benut. Verwerkers denken vanuit het product dat ze maken, niet vanuit de grondstof die ze gebruiken. analyse Verwerkers denken vanuit het product dat ze maken, niet vanuit de grondstof die ze gebruiken. analyse Afval van individuele verwerkers mist volume en continuïteit voor rendabel hergebruik door andere verwerkers. Afval van individuele verwerkers mist volume en continuïteit voor rendabel hergebruik door andere verwerkers. Wat verwerkers weggooien is onduidelijk, door verschillende definities en gebrek aan transparantie. Wat verwerkers weggooien is onduidelijk, door verschillende definities en gebrek aan transparantie. arkt arkt herverwaarding herverwaarding Bakkerijen kunnen onverkocht brood gebruiken om nieuw brood mee te maken. Bakkerijen kunnen onverkocht brood gebruiken om nieuw brood mee te maken. worst worst De overheid voert een Wet Openbaarheid Reststromen (WORST) in die verwerkers verplicht informatie te delen. De overheid voert een Wet Openbaarheid Reststromen (WORST) in die verwerkers verplicht informatie te delen. restromance restromance Handelaren kunnen vraag en aanbod van reststromen van verwerkers aan elkaar koppelen. Handelaren kunnen vraag en aanbod van reststromen van verwerkers aan elkaar koppelen. hting hting tellen op deze kaart tellen op deze kaart nale DenkTank 2012, nale DenkTank 2012, vele deskundigen. vele deskundigen. deskundigen voor deskundigen voor werking. werking. de denktank voor n de denktank voor uden rekening met uden rekening met economie. n economie. duurzame keuzes STimuleren duurzame keuzes STimuleren analyse analyse Een groot deel van het aanbod in de supermarkt kan duurzamer worden geproduceerd. Een groot deel van het aanbod in de supermarkt kan duurzamer worden geproduceerd. Verduurzaming is voor veel consumenten geen criterium bij het boodschappen doen, smaak en prijs zijn dit wel. Verduurzaming is voor veel consumenten geen criterium bij het boodschappen doen, smaak en prijs zijn dit wel. Consumenten weten niet wat een duurzaam voedselpatroon is en kunnen het aanbod hierop niet beoordelen. Consumenten weten niet wat een duurzaam voedselpatroon is en kunnen het aanbod hierop niet beoordelen. Goedkope en onduurzame producten trekken klanten van de ene supermarkt naar de andere. Goedkope en onduurzame producten trekken klanten van de ene supermarkt naar de andere. groene gastheer groene gastheer Een supermarktmedewerker kan consumenten informeren over duurzame producten en derving beperken. Een supermarktmedewerker kan consumenten informeren over duurzame producten en derving beperken. greenmiles greenmiles Consumenten kunnen de mogelijkheid krijgen om waardepunten te sparen voor duurzaam (koop)gedrag. Consumenten kunnen de mogelijkheid krijgen om waardepunten te sparen voor duurzaam (koop)gedrag. VleeSminderen VleeSminderen Recepten op producten kunnen duurzamer worden, zoals door vlees te vervangen door meer groente. Recepten op producten kunnen duurzamer worden, zoals door vlees te vervangen door meer groente. mogelijkheden SupermarkT mogelijkheden SupermarkT Supermarkten kunnen met nieuwe verdienmodellen verduurzaming mogelijk maken. Supermarkten kunnen met nieuwe verdienmodellen verduurzaming mogelijk maken. gemaakt door: gemaakt door:

8 8 De Nationale DenkTank Duurzaamheid in de voedselketen Genieten van eten en kennis delen Voedselstadhuis De Nationale DenkTank 2012 wil de kennis over voedsel met een breed publiek delen via Voedselstadhuizen. Een plek in de stad die mensen met voedsel én met elkaar verbindt. Uiteraard zijn er smaakvolle duurzame maaltijden verkrijgbaar. De Nationale DenkTank is ervan overtuigd dat verduurzaming van de voedselketen alleen een draagvlak kan vinden in de samenleving als burgers en consumenten meer weten over de waarheid én waarde van eten. Niet alleen waarde in euro s maar ook op het gebied van gezondheid en wat er allemaal nodig is voordat voedsel op ons bord terecht komt en deels in de vuilnisbak belandt. Het Voedselstadhuis nodigt vooral uit om te genieten van eten. Daarnaast heeft het centrum als doel om kennis over voeding bij het publiek te verbreden en de betrokkenheid bij de productie van voeding te vergroten. In het Voedselstadhuis komen stedelingen samen om duurzaam, lekker en betaalbaar te eten, om te leren koken en proeven tijdens workshops, om voedsel te leren verbouwen in een moestuin of een film te bekijken over duurzame voeding. Daarnaast biedt het centrum onderdak aan innovatieve ondernemers die werken aan duurzamere voeding. Kortom, het Voedselstadhuis bundelt en versterkt duurzaamheidsinitiatieven door activiteiten en ervaringen te integreren en te initiëren. De Nationale DenkTank 2012 heeft voor het Voedselstadhuis een ondernemingsplan en is in gesprek met mogelijke partijen, zoals het World ood Center, om dit idee verder te ontwikkelen. Het Voedselstadhuis moet een social enterprise worden: een onderneming die haar maatschappelijke diensten bekostigt met meer winstgevende onderdelen zoals een horecaonderneming en de verhuur van ruimtes. Een team van vier DenkTankers maakt zich er hard voor om het Voedselstadhuis na afloop van de DenkTank 2012 op de markt te brengen. Voor meer informatie: voedselstadhuis@nationale-denktank.nl Advies op maat Voorraad app What s opp Altijd en overal weten wat je nog in huis hebt met Whats Opp: de voorraad app. In de toekomst houdt de telefoon je voorraden bij. Wie herkent het niet: je loopt in de supermarkt en je hebt een bepaald ingrediënt nodig. Maar had je dat nou nog in huis of was het op? Eén van de redenen dat een gemiddeld huishouden honderden euro s per jaar weggooit aan voedsel, is de slechte kennis van de eigen voorraad. Stel je eens voor dat je via de app What s Opp altijd en overal op je telefoon zou kunnen zien wat je nog in huis hebt. Via scansystemen in je klantenkaart, je koelkast en je vuilnisbak wordt je voorraad bijgehouden. What s Opp adviseert over maaltijden op basis van wat je nog hebt en zorgt dat je geen onnodige boodschappen in huis haalt. Je hoeft niet eerst langs huis om een lijstje te maken. Onderzoekers zijn bezig met het ontwik kelen van deze app. Het duurt nog even voordat we de app kunnen gebruiken. Er zijn namelijk nieuwe technieken nodig om de voorraad thuis te kunnen scannen. Tot die tijd iedere ochtend een foto van de inhoud van je koelkast maken! Hoe bewust consumeert een DenkTanker? Ik besef nu de waarde van voedsel Lydia Boktor Student Chemical Engineering aan de TU Delft, 24 jaar. Duurzaamheid is volgens Lydia vaak gedegra deerd tot het verhogen van efficiëntie, meer met minder. In een wereld waar de vraag naar voedsel toeneemt, zal de voedselproductie geïntensiveerd en geoptimaliseerd moeten worden. Volgens haar bereiken we dat niet alleen met technische oplossingen. Het is van groot belang dat alle partijen meedoen. De keuze van de consument zal ook moeten veranderen. Het grote publiek ziet niet dat er een link is tussen voedsel en klimaatverandering maar legt de link tussen voedsel en energieverbruik. De urgentie om te verduurzamen is onduidelijk en de afwegingen die we in de supermarkt maken voor bijvoorbeeld kip of samengestelde producten als pizza, zijn complex. Ze gelooft dat we vooral moeten inzetten op het inspireren van mensen. Niet alleen informatie verstrekken, maar ook actieve vormen aanbieden zoals kooklessen en schooltuinen. Ze weet nog dat ze zelf een schooltuintje had en met kilo s rode bieten thuis kwam. Haar moeder vroeg haar wat moet ik ermee?, om er vervolgens dagen van te koken. Lydia heeft van huis uit meegekregen om te leren koken met de spullen die in de koelkast liggen en de kliekjes te bewaren. Het taboe op verspilling verbaast haar daarom ook. Er zijn genoeg aanwijzingen dat we gigantisch veel verspillen, zowel consumenten als bedrijven, maar hiervan zijn maar weinig mensen zich bewust. Bedrijven zijn hierover ook niet altijd transparant. Sinds de DenkTank probeert Lydia haar vrienden uit te dagen om minder eten weg te gooien en eet ze zelf minder vlees. Ze is bewuster van haar eigen koopgedrag. We besteden vaak weinig tijd in de supermarkt en willen ons eten zo snel mogelijk bereid hebben. Maar om duurzamer te consumeren, moeten we meer tijd nemen voor eten. Leer je eten meer waarderen en verspil minder. Dirk Haen Promovendus ilosofie en Voedselethiek, aan de Universiteit Maastricht, 31 jaar. Over voedselvraagstukken denken we vaak in termen van efficiëntie en getallen volgens Dirk. Hij vindt dat zelf ook belangrijk maar vreest dat we daarmee voorbijgaan aan een bredere maatschappelijke discussie over onder andere de waarde van eten, goede smaak en waarom we gemak toch zo belangrijk vinden. Verduurzaming gaat niet alleen over technologische oplossingen, maar is ook een kwestie van eetcultuur. In het ideale geval, vullen deze twee elkaar aan. Dirk is zelf al vijftien jaar vegetariër. In eerste instantie omdat hij dierenwelzijn belangrijk vond, maar tijdens het onderzoek van de Nationale DenkTank is hij gaan inzien dat hij als consument zo ook zijn persoonlijke milieu-impact kan verkleinen. Hij heeft er dus een goede reden bij gekregen om geen vlees meer te eten. Toch heeft Dirk tijdens zijn deelname aan de Nationale DenkTank wel iets veranderd in zijn eetpatroon. Vóór het project nam Dirk dagelijks de tijd om samen met zijn vriendin Susanne lekker te koken en uitgebreid te genieten van een lekkere maaltijd. In de drukke werkweken van de DenkTank was daar geen tijd meer voor en koos hij geregeld voor de snelle kant-en-klaarmaaltijd die hij achter zijn bureau wegwerkte. Dat is de ironie, legt Dirk uit: De tijd die ik stak in het onderzoeken en praten over duurzaam eten, ging uiteindelijk ten koste van de aandacht die ik had kunnen besteden aan koken en het eten zelf. Terwijl een duurzame omgang met voedsel juist begint met aandacht voor eten en de bereiding ervan. Door het intensief samenwerken werd het belangrijk om niet in je eentje te besluiten wanneer, wat en hoe je eet, maar dit juist af te stemmen met je collega s. Want tijd voor eten kun je nemen, maar moet je elkaar ook geven. Gelukkig hebben we toch nog tijd gevonden om samen te eten, zegt Dirk. Want als je wil verduurzamen, dan moet je niet alleen de waarheid maar ook de waarde van voedsel kennen en kunnen uitdragen. Theoretische Biologie, RUG en Universiteit van Kopenhagen Anna Levie, Culture, Organization and Management, VU Charlie Minter,