Yeter Yesilgöz, Stafmedewerkster RIC Foyer

Transcriptie

1 Succesvolle en niet-succesvolle leerlingen in het secundair onderwijs. Verslag van een kwalitatief onderzoek onder 17 Belgo-Turkse leerlingen te Brussel Yeter Yesilgöz, Stafmedewerkster RIC Foyer Een sleutelbegrip in de verhouding tussen Belgo-Turkse ouders en kinderen is vertrouwen. Dit begrip lijkt van groot belang te zijn. Van zodra er een gezinscultuur wordt bereikt waarin de ouders hun kinderen vertrouwen en een open communicatie aangaan met hen, is er veel meer kans op schools slagen Steeds meer jongeren in de Vlaamse Gemeenschap verlaten het secundair onderwijs zonder diploma. Uit cijfers van het Steunpunt GOK blijkt dat in ,5% jongeren geen middelbaar diploma behalen. Als we specifiek naar Brussel kijken (bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek), zien we dat in ,2% jongeren het secundair onderwijs hebben verlaten zonder diploma. Het aandeel jongens in dit percentage is groter dan het aandeel meisjes. De cijfers laten niet toe een onderscheid te maken tussen allochtone en autochtone jongeren, wat nochtans wel interessant zou kunnen zijn. Deze cijfers van ongekwalificeerde uitstroom doen enkele vragen rijzen. Hoe komt het dat zoveel jongeren geen diploma behalen? Wat maakt dat een jongere dit wel kan en de andere niet? Ligt dit aan schoolse factoren of spelen er nog andere aspecten een belangrijke rol? Enkele jaren geleden werd, onder begeleiding van Foyer vzw, hierover een thesis geschreven (Succes- en faalfactoren voor allochtone jongeren in het secundair onderwijs). De steekproef (n=28) werd opgedeeld in twee contrastgroepen, succesvolle en nietsuccesvolle jongeren, respectievelijk 15 en 10 leerlingen. Uit gesprekken met deze 28 leerlingen bleek dat het lerarenkorps en de school een betekenisvolle rol hebben en dat daarnaast de steun, de aanmoediging en het vertrouwen dat de jongeren van thuis uit en vooral van hun ouders kunnen krijgen veel belangrijker en doorslaggevend zijn dan een effectieve hulp van de familieleden. Dit onderzoek herneemt enigszins dit vorig onderzoek, maar betreft De focus is echter niet op de school gericht maar op houdingen aan huis. Als doelgroep valt de keuze op Turkse leerlingen. Op basis van gesprekken met de ouders en de kinderen, aangevuld met schoolse gegevens zoals rapporten en de agenda zullen enkele domeinen nader bekeken worden. Tijdens deze gesprekken zal er aandacht worden besteed aan o.a. de gezinsstructuur (verhouding van de gezinsleden ten opzichte van elkaar), de communicatiestijl, de attitude t.a.v. onderwijs. Daarnaast kijken we naar de woonsituatie, of er bijvoorbeeld een rustige ruimte is om te studeren. Het samenbrengen van alle observatiegegevens, de subjectieve beleving over het onderwijs en het feitelijk materiaal zullen toelaten om een algemeen beeld te vormen van de situatie van het kind. Op die manier trachten we enkele elementen aan te brengen om een deel van het antwoord te formuleren op de cruciale vraag wat maakt dat het ene kind succesvol is en de andere minder of niet?, althans bij Turkse leerlingen die de overstap maken van L.O. naar S.O. te Brussel. Een beschrijving van de Turkse gezinnen In totaal zijn er 16 Turkse gezinnen waarvan een van de kinderen (in totaal 17 leerlingen) startte in het eerste middelbaar gecontacteerd. De 17 leerlingen wonen deels in Schaarbeek en deels in Sint-Joost-ten-Node. 1

2 Hieronder worden deze leerlingen en hun gezinnen nader omschreven. Leerlinge 1 tot 17: info niet vrijgegeven Omwille van privacy-redenen en op uitdrukkelijke vraag werd de verslaggeving met betrekking tot de individuële betrokken jongeren & ouders uit dit rapport geweerd voor de publicatie op het internet (5 pagina s). De vertrouwelijke gegevens zijn op (gemotiveerde) aanvraag op Foyer beschikbaar. Enkele zaken onder de loep genomen Financiële situatie van de gezinnen Het grootste deel van de vaders werkt. Indien ze niet werken, heeft dit te maken met invaliditeit en ontvangen ze dus een invaliditeitsuitkering. Bij een aantal gezinnen werkt ook de moeder. Er werd niet expliciet gesproken over de financiële situatie. Impliciet werd vaak duidelijk dat het grootste deel van de gezinnen geen financiële problemen heeft. Woonsituatie van de gezinnen Het grootste deel van de gezinnen is eigenaar van een huis, dat overeenkomt met de grootte van het gezin. Een gezin bezit nog een tweede woning. Voor de kinderen is er ruimte voorzien in hun slaapkamers om hun huiswerk te maken. Toch verkiezen de meeste kinderen hun huiswerk in de woonkamer te maken, sommigen tegenover de televisie. De ouders en de kinderen zelf weten dat dit niet de ideale studeercontext is. Toch laten ze dit toe. Pas wanneer de kinderen thuiskomen met slechte punten, wordt er op dit vlak ingegrepen door de ouders. Achtergrond van de ouders In het grootste deel van de gevallen komt de moeder uit Turkije. Ze trouwen, al dan niet gearrangeerd, met iemand van België. De vaders en de moeders zijn meestal afkomstig uit dezelfde stad in Turkije. Dit stemt overeen met de bevindingen uit eerder onderzoek, namelijk dat er eerder in de nabije omgeving wordt gezocht naar een huwelijkspartner. Voor de moeders was naar hier komen wel evident, maar hier leven is dat minder. Ze spreken de taal niet en voelen zich in het begin wat verloren. Het grootste deel van de vrouwen bouwt al snel een sociaal netwerk op, dat in eerste instantie vooral bestaat uit schoonfamilie en later ook uit mensen uit de buurt. Het sociaal netwerk van een aantal vrouwen is minder goed uitgebouwd, wat eerder te maken heeft met persoonlijke kenmerken (bv. verlegenheid). De moeders zijn eerder laagopgeleid. Een enkele vrouw wou in Turkije beginnen aan hogere studies, maar is dan toch getrouwd en naar hier verhuisd. De taalkennis van de moeders die naar België zijn verhuisd, is minimaal. Sommigen zijn begonnen aan een taalcursus, maar hebben dit opgegeven door gebrek aan tijd. Sommigen vonden het te moeilijk. Ouderbetrokkenheid bij de school van de kinderen Het contact met de school is meestal de taak van een van de ouders. Meestal is dit de vader wegens zijn taalkennis. In de gevallen dat de vader deze taak niet op zich kan nemen, neemt de moeder het over. In sommige gevallen wordt deze taak overgedragen naar een grote broer of zus, zeker wanneer deze zelf al is afgestudeerd. Wanneer er keuzes moeten gemaakt worden in schoolcontext, beslissen de ouders. Soms lijken de keuzes van de ouders echter eerder gebaseerd op praktische feiten dan doordacht te zijn. Bijvoorbeeld, een moeder wil haar jongste zoontje inschrijven in het Franstalig kleuteronderwijs, terwijl alle andere kinderen zitten in het Nederlandstalig onderwijs. Als 2

3 reden geeft ze hiervoor op dat dat schooltje dichter bij de deur is en dat ze eigenlijk niet weet waarom het Nederlandstalig onderwijs een betere keuze zou zijn. Een ander voorbeeld: een moeder stuurt haar twee dochters naar dezelfde school. Volgens de leerkrachten kan de oudste dochter beter dan TSO en zou ze dus best van school veranderen. Toch blijft dit meisje naar dezelfde school gaan. Als reden geeft de moeder op dat dit makkelijker is en dat ze elkaar dan gezelschap kunnen houden van en naar school. Uiteraard willen de ouders wat het beste is voor hun kinderen. Toch ontbreekt er hier en daar wat achtergrondinformatie die hen zou leiden tot betere keuzes voor hun kinderen. De gevolgen van onvoldoende kennis van het Brussels onderwijssysteem op de schoolcarrière van de kinderen zijn niet te onderschatten. Verhoudingen binnen het gezin In Nederland voerde Liesbeth Coenen een kwalitatief onderzoek uit bij Turkse gezinnen over de veranderde betekenis van onderwijs. In de analyse onderscheidt ze drie gezinsculturen die ook bij deze gezinnen in Brussel zinvol zijn. De eerste gezinscultuur is de meest stereotiepe. In deze gezinscultuur ligt de nadruk op beheersing door de vader. Dit gaat meestal samen met een negatieve perceptie van de buitenwereld. Het vertrouwen tussen vader en kinderen wordt steeds geëvalueerd. Binnen het gezin is er geen open communicatiecultuur. Over school wordt er niet veel gesproken. De moeder speelt een bemiddelende rol. In de tweede gezinscultuur leggen de ouders de nadruk op de volwassenheid en autonomie van hun kinderen op het kennisgebied van school. Er is sprake van een basisvertrouwen en een ongestructureerde vrijheid op het vlak van school. De zorgen van de ouders domineren vaak de gezinscommunicatie. In de derde gezinscultuur staat het schoolleven van de kinderen op de eerste plaats en de zorgen van de ouders nemen een geringere plaats in in de gezinscommunicatie. De kinderen worden sociaal-emotioneel ondersteund door de ouders. De communicatie binnen het gezin houdt ook de schoolperikelen in. De ouders stimuleren de kinderen elkaar te helpen of hulp van buitenaf in te schakelen indien nodig. De onderzoekster ziet geen van deze gezinsculturen als definitief, er kan geëvolueerd worden van het eerste naar het derde. Daarnaast lopen de gezinsculturen ook wel in elkaar over en kan in bij sommige gezinnen geen strikt onderscheid gemaakt worden tussen de gezinsculturen. Deze gezinsculturen komen ook terug bij de bezochte Brusselse gezinnen. Laten we eens naar de rol van de vader kijken in sommige gezinnen. Sommige vaders verkiezen een autoritaire rol die sterker wordt bij (school)problemen. De kinderen wordt dan verboden om tv te kijken of op de computer te spelen. De kinderen doen dan meer hun best om te studeren en betere punten te halen. Dit systeem is eigenlijk niet gebaseerd op respect voor de mening van vader, maar eerder op schrik voor vader. Wanneer de kinderen opgroeien en verderdoen in het middelbaar onderwijs, verandert hun houding tegenover vader. Ze beginnen te rebelleren tegen de autoritaire positie van vader, voor wie ze toen ze jonger waren vooral ontzag hadden. Uiteindelijk treden deze problemen op de voorgrond en wordt alles wat met school te maken heeft naar de achtergrond verschoven. School wordt minder belangrijk. De jongeren vechten vooral voor een andere plaats binnen het gezin. Deze gezinscultuur komt overeen met de eerste gezinscultuur zoals hierboven beschreven. De enige persoon die dit systeem kan doorbreken, is de moeder. Om dit te doen, moet wel de bemiddelende rol verlaten worden en moet de moeder kordater optreden. Voor veel vrouwen is dit echter een moeilijke taak. In sommige gezinnen verkiest de vader een minder aanwezige rol. De moeder houdt zich bezig met de schoolperikelen van de kinderen. Af en toe overlegt ze met de vader. Binnen deze gezinnen voelen de kinderen dat de vader minder geïnteresseerd is in hun schoolcarrière en raadplegen ze hem bijgevolg niet. De moeder volgt alles op. 3

4 In sommige gezinnen is er een sterke aanwezigheid van zowel vader en moeder. Ze houden zich beide bezig met de kinderen en hun schoolcarrières en werken als een team. Ze plegen vaak overleg over de kinderen en nemen weloverwogen beslissingen. Communicatie binnen het gezin De manier waarop gecommuniceerd wordt binnen een gezin, verschilt sterk van gezin tot gezin. Dit is natuurlijk verbonden met de gezinscultuur. In sommige gezinnen neemt school een heel beperkte plaats in binnen de communicatie. De ouders hebben het dan meestal eerder over hun eigen zorgen of over de problemen binnen de uitgebreide familie. De zorgen van de ouders kunnen dan gaan over geld, werk, vermoeidheid, ziekte, In andere gezinnen neemt school een sterke plaats in binnen de communicatie. Er wordt geïnformeerd naar het welzijn van de kinderen en hun schoolbeleving. De kinderen worden niet inhoudelijk ondersteund, maar wel sociaal-emotioneel. Vertrouwen Een onderwerp dat tijdens de gesprekken met de ouders en de kinderen vaak naar voren kwam, is vertrouwen. Ouders hebben keuze uit twee manieren van reageren op hun kinderen: krijgen de kinderen een basisvertrouwen of wordt er op regelmatige basis controle uitgeoefend? Voor sommige ouders zijn schoolzaken uiteraard van belang. Maar alles wat zich daarrond afspeelt zoals studentenjobs, uitstapjes met vriend(inn)en enz, zijn moeilijker te kaderen als noodzakelijk. Vaak willen ze deze zoveel mogelijk beperken tot een minimum. Hierdoor krijgen hun kinderen vaak de indruk dat ze niet worden vertrouwd en dat ze geen bewegingsvrijheid krijgen. Deze houding van de ouders kan een averechts effect hebben: geen basisvertrouwen kan leiden tot handelingen die afgekeurd zouden worden door de ouders. Zo een vaart loopt het echter niet altijd. Toch is vertrouwen een sleutelbegrip. Het zorgt ervoor dat de kinderen terwijl ze opgroeien, zich goed in hun vel en gerespecteerd voelen. Kinderen en jongeren zien veel liever dat hun ouders oprechte interesse in hen hebben dan dat ze hen en hun acties bevragen om hen te controleren. Hier zit een tweestrijd in het spel: de ouders vertrouwen hun kinderen wel, maar voelen zich wegens de sociale druk genoodzaakt om deze houding aan te nemen. De kinderen snappen dit echter minder en voelen zich tekortgedaan. Dit werd vooral duidelijk wanneer het ging over de oudere zussen en de broers van de eerste middelbaargangers. Voor hen is dit nog niet aan de orde. De effecten hiervan zijn niet te onderschatten. Waar sommige moeders hun relatie met een dochter bijvoorbeeld vroeger als goed omschreven, beschrijven ze het nu als moeilijk. Meestal weten ze niet wat ze hieraan moeten doen, hoe ze dit moeten omkeren. De controle laten varen en hun kinderen vertrouwen gunnen, vinden ze moeilijk. (Citaat van een moeder: want als we ze loslaten, wie weet wat ze dan allemaal doen en waar ze dan uiteindelijk terechtkomen ). Enkele slotbeschouwingen De basisvraag van dit kwalitatief onderzoek was welke factoren binnen een gezin invloed hebben op het schoolse succes van een kind. Eerst en vooral moet er gezegd worden dat er geen eenduidig antwoord is op deze vraag, zeker niet omdat het gaat om een beperkt aantal gezinnen en een beperkt aantal gesprekken met deze gezinnen. Veel van de bezochte gezinnen worstelen met het vinden van de juiste houding tegenover hun kinderen. Een van de ouders komt meestal uit Turkije en moet eerst zijn/haar eigen weg vinden, zodat ze eerst tijd in een inhaalbeweging moeten investeren. In het land van herkomst is het opvoeden van kinderen veel eenvoudiger. Maar in België komt daar ineens een realiteit bij die ze in Turkije niet kenden. Het onderwijssysteem, 4

5 vrijetijdsbesteding en bepaalde gebruiken zijn hier anders. Voor de ouder die uit Turkije komt is dit een moeilijke situatie: hij/zij moet immers ineens rekening houden met een andere realiteit waarin de kinderen worden opgevoed. De gekende opvoedtechnieken volstaan ineens niet meer. De ouders moeten dan op zoek gaan naar andere tools om hun kinderen op te voeden en hen te ondersteunen. Velen slagen hier, ondanks alle goede wil, echter niet in. Veel vaders grijpen terug naar de rol van autoritaire vader, veel moeders houden zich aan de bemiddelende rol. In het gezin is er dan weinig communicatie. Andere moeders of vaders slagen hier wel in en evolueren naar een gezinscultuur waar wel plaats is voor een open communicatie. Wanneer de kinderen oudere broers of zussen hebben, dan nemen zij de verantwoordelijkheid in verband met school over van de ouders. Zij volgen dan de contacten op met de school en spreken hun broertje/zusje aan als het minder goed gaat. Zij hebben die dingen zelf ook meegemaakt en kunnen zich dus beter inleven in de situatie. Ook voor de keuzes die gemaakt moeten worden, staan zij in. Een sleutelbegrip in de verhouding tussen ouders en kinderen is vertrouwen. Dit begrip lijkt van groot belang te zijn. Van zodra er een gezinscultuur wordt bereikt waarin de ouders hun kinderen vertrouwen en een open communicatie aangaan met hen, is er veel meer kans op schools slagen. Let wel, dit zijn de bevindingen voor de bezochte gezinnen en dit laat dus geen algemene conclusie toe voor alle Turkse gezinnen. Brussel, 7 juli