Kostenstudie naar de keten van brongescheiden kunststofverpakkings- afval uit huishoudens aanvullend onderzoek

Transcriptie

1 Kostenstudie naar de keten van brongescheiden kunststofverpakkingsafval uit huishoudens aanvullend onderzoek Werkgroep Vergoedingen/ Kwaliteit/Ketenregie /PT/lk/ih Vastgesteld door de Werkgroep Vergoedingen op 8 april 2014

2 Peter Teunisse Senior Director Advisory T: +31 (0) M: +31 (0) peter.teunisse@nl.pwc.com Leontine Kiès-Westerik Senior Manager Advisory T: +31 (0) M: +31 (0) leontine.kies-westerik@nl.pwc.com Werkgroep Vergoedingen/Kwaliteit/Keten regie T.a.v. de heer A.W. Kist Amsterdam, 14 april 2014 Geachte heer Kist, In aanvulling op de concept -resultaten van de Kostenstudie naar de keten van bronsgescheiden kunststofverapakkingsafval uit huishoudens uit december 2013, ontvangt u hierbij het aanvullend onderzoek op basis van de vragen die door Werkgroep zijn geformuleerd. De resultaten daaruit zijn op 8 april 2014 door de Werkgroep vastgesteld. Het aanvullend onderzoek heeft als doel om meer duiding en achtergrond te verkrijgen hoe gemeenten hun respons en kosten kunnen beinvloeden. Hiervoor is door de Werkgroep een aantal hypothes geformuleerd en vastgesteld die heeft getoetst aan de hand van de data en informatie uit de verschillende benchmarks die in uw opdracht heeft uitgevoerd en aan de hand van een aantal gesprekken met gemeenten. Eveneens hebben wij daarbij gebruik gemaakt van gegevens die door Nedvang zijn aangeleverd. De bevindingen uit dit kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek treft u in deze rapportage aan. Om de input van de respons en kosten uit de gemeenten, die tot stedelijkheidsklasse 1 behoren, te vergroten, hebben wij op uw verzoek de kosten van een tweetal gemeenten in kaart gebracht. In aanvulling daarop hebben wij de kosten van twee extra gemeenten uit deze stedelijkheidsklasse kunnen controleren. De uitkomsten hiervan evenals het effect op de Kostenstudie, is eveneens in deze rapportage opgenomne. Deze rapportage is daarmee een vervolg en verdieping op de resultaten van de eerdere Kostenstudie. De verbinding tussen de twee afzonderlijke rapportage, maakt geen onderdeel uit van deze rapportage. Deze wordt op uw verzoek aansluitend opgesteld. Voor de volledigheid geven wij aan dat onze algemene voorwaarden van toepassing zijn op deze rapportage, er is geen accountantscontrole toegepast op de in dit rapport vermelde cijfers. Met vriendelijke groet, Peter Teunisse PricewaterhouseCoopers Advisory N.V., Thomas R. Malthusstraat 5, 1066 JR Amsterdam, Postbus 9616, 1006 GC Amsterdam T: , F: ,

3 Inhoudsopgave Introductie 1. Achtergrond en doel van het onderzoek 2. Vraagstelling en aanpak van het onderzoek 3. Scope van het onderzoek 4. Leeswijzer Uitkomsten onderzoek 5. Resultaten onderzoek SK 1- gemeenten 6. Resultaten kwantitatief onderzoek 7. Resultaten kwalitatief onderzoek (PM) 3

4 Introductie 1. Achtergrond en doel van het onderzoek 2. Vraagstelling en aanpak van het onderzoek 3. Scope van het onderzoek 4. Leeswijzer 4

5 Introductie 1. Achtergrond en doel van het onderzoek In het najaar van 2013 heeft in opdracht van de Werkgroep Vergoedingen/Kwaliteit en Ketenregie (Werkgroep) een Kostenstudie uitgevoerd: Naar de kosten van de keten van brongescheiden kunststof verpakkingen uit huishouden in 2013 op basis van de resultaten uit de benchmark En een statistische analyse van de verwachte effecten op respons en kosten als gevolg van een aantal benoemde ontwikkelingen en/of optimalisaties. De uitkomsten daarvan resulteerden in gewogen gemiddelde kosten en prestaties 2013 en een aantal knoppen (mogelijkheden voor beïnvloeding van kosten en prestaties die zijn gedefinieerd en gemodelleerd) op basis waarvan een aantal scenario s is bepaald en berekend. De knoppen en scenario s die zijn onderzocht op financieel effect in 2018, gaan uit van het gewogen gemiddelde in In december 2013 heeft de Werkgroep Vergoedingen/Kwaliteit en Ketenregie (Werkgroep) de resultaten uit deze Kostenstudie besproken en goedgekeurd. Deze resultaten hebben input gevormd voor de besprekingen in de Werkgroep over de bepaling van de vergoeding per ton hergebruikt kunststof verpakkingsafval per 2018 aan gemeenten, dat uitgangspunt vormt voor de vergoeding in de jaren 2015, 2016 en De Werkgroep heeft daarop de vergoeding voor het jaar 2015 vastgesteld. Voor de bepaling van de vergoeding in de jaren 2016, 2017 en 2018 heeft de Werkgroep behoefte aan aanvullende onderzoek naar en nadere duiding van de achterliggende factoren die de kosten en prestaties kunnen beïnvloeden. 5

6 Introductie 2. Vraagstelling en aanpak van het onderzoek Vraagstelling van het onderzoek De Werkgroep heeft voor het aanvullend onderzoek op de Kostenstudie de volgende vragen geformuleerd: 1. Geef aanvullend inzicht in kosten en prestaties van een aantal gemeenten van stedelijkheidsklasse Geef nadere duiding voor de achterliggende factoren die de kosten en prestaties beïnvloeden en die een nadere verklaring bieden voor de plek van de gemeente op de X-as of de uitbijters. 3. Geef een oordeel of deze factoren wel of niet te beïnvloeden zijn door gemeenten. 4. Geef een oordeel of de beïnvloedbare factoren zijn door te voeren door gemeenten en effect sorteren binnen de vergoedingsperiode tot en met Aanpak van het onderzoek Om de vraagstelling te beantwoorden is het onderzoek opgedeeld in drie onderdelen: 1. Nader onderzoek naar de kosten en prestaties van 2 benoemde gemeenten in stedelijkheidsklasse Nader kwantitatief onderzoek naar achterliggende kosten en prestaties. 3. Nader kwalitatief onderzoek naar achterliggende kosten en prestaties op basis van gesprekken met gemeenten. 6

7 Introductie 2. Vraagstelling en aanpak van het onderzoek In onderstaande figuur is het plan van aanpak op hooflijnen gevisualiseerd. WAT HOE BRON 1. Aanvullend inzicht in kosten en prestaties van en aantal grote gemeenten (SK 1) Aanvulling benchmark met kosten en prestaties van 2 extra SK 1-gemeenten Kosten op basis van rekenmodel + kwantitatief en kwalitatief onderzoek 2. Duiding voor de achterliggende factoren die de kosten en prestaties beïnvloeden Verdiepend kwantiatief onderzoek op basis van hypotheses Op basis van database benchmark en WasteTool Verdiepend kwalitatief onderzoek op basis van hypotheses Op basis van gesprekken met 3 best en 3 worst practices gemeenten uit benchmark en WasteTool 3. Oordeel of deze factoren wel of niet te beïnvloeden zijn door gemeenten Verdiepend kwalitatief onderzoek Onderdeel van gesprekken met gemeenten en toetsing bij Expertgroep 4. Zijn beïnvloedbare factoren door te voeren c.q. sorteren deze effect binnen de vergoedingsperiode Verdiepend kwantittief en kwalitatief onderzoek op basis van hypotheses Onderdeel van gesprekken met gemeenten en (mogelijk) onderzoek op basis van WasteTool 7

8 Introductie 3. Scope van het onderzoek Het onderzoek richt zich, net als het eerste deel van de Kostenstudie, op de kosten van de gehele keten van brongescheiden huishoudelijk kunststofverpakkingsafval, van inzameling tot en met vermarkting. Buiten de reikwijdte van het onderzoek vallen derhalve nascheiding en kunststof verpakkingsafval van bedrijven. De kosten en prestaties van de aanvullende stedelijkheidsklasse 1 gemeenten zijn aan de hand van het rekenmodel, dat voor alle gemeenten is gehanteerd, in beeld gebracht. De periode is gelijk aan de periode waarvoor de benchmarkgemeenten zijn geüpdatet naar Deze gegevens en achterliggende brondocumentatie zijn door getoetst en gevalideerd. De definitieve uitkomsten van het rekenmodel zijn door de betreffende gemeenten en inzamelaars goedgekeurd. Ten behoeve van het kwantitatief en kwalitatief onderzoek zijn hypotheses opgesteld en goedgekeurd (bijlagen A en B), die in het onderzoek zijn getoetst. Ten behoeve van de nadere kwantitatieve analyse is gebruik gemaakt van de beschikbare data uit de benchmark 2012 en het eerste deel van de Kostenstudie, waarbij een verdiepingsslag is gemaakt op de reeds beschikbare kosten en data van de benchmark gemeenten. Daarnaast is ook gebruik gemaakt van extra data uit WasteTool die door Nedvang ter beschikking is gesteld. Ten behoeve van de toetsing van de kwalitatieve gegevens hebben er gesprekken met zeven gemeenten plaatsgevonden. De keuze voor gemeenten is gebaseerd op uitkomsten uit de benchmark van en opgave door Nedvang en door de Werkgroep goedgekeurd. 8

9 Introductie 3. Scope van het onderzoek De rapportage die voor u ligt, is een aanvullend onderzoek op de Kostenstudie die eerder door is uitgevoerd. Deze rapportage staat echter op zichzelf, op basis van de geformuleerde vragen. De verbinding tussen het Kostenonderzoek en dit aanvullend onderzoek wordt op verzoek van de Werkgroep niet in dit onderzoek uitgevoerd, maar vindt separaat plaats. heeft onderzoek gedaan heeft naar de kosten en prestaties en achterliggende factoren. De bepaling van de vergoeding aan gemeenten voor de periode op basis van de Kostenstudie en de aanvulling hierop is aan de Werkgroep en valt buiten de reikwijdte van dit onderzoek. Het eindrapport is een branded-rapport. Vanzelfsprekend betekent dit dat wij daarmee verantwoordelijk blijven voor de inhoud van het rapport en dat u daarop geen wijzigingen zonder onze toestemming zult aanbrengen. Indien een bredere verspreiding, dan alleen aan u als opdrachtgever gewenst is, kan dit na schriftelijke toestemming van plaatsvinden. geeft derde partijen niet het recht om op het rapport te mogen vertrouwen dan wel het rapport voor enig (ander) doel te gebruiken. wijst derhalve uitdrukkelijk enige verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en/of zorgplicht jegens andere partijen dan de geadresseerde(n) van het rapport af. De aard van dit rapport houdt in dat op het cijfermateriaal geen accountantscontrole is toegepast, noch dat een beoordelingsopdracht is uitgevoerd. 9

10 Introductie 4. Leeswijzer De rapportage is als volgt ingedeeld. In hoofdstuk 5 zijn de resultaten opgenomen van het onderzoek naar de naar de kosten en prestaties van aanvullende gemeenten in stedelijkheidsklasse 1. Hoofdstuk 6 start met een overzicht van de geformuleerde hypothese, de conclusie op basis van onderzoek, de vraag of de gemeente wel/niet in staat is deze factor te beïnvloeden en waar mogelijk een antwoord op de vraag of deze interventie effect zou kunnen sorteren voor Vervolgens is de toetsing van de hypotheses uitgewerkt en onderbouwd. In hoofdstuk 7 is op gelijke wijze opgebouwd voor de kwalitatieve hypotheses als hoofdstuk 6. 10

11 Uitkomsten onderzoek 5. Resultaten onderzoek SK 1- gemeenten 11

12 5. Resultaten onderzoek SK 1 - gemeenten Op verzoek van de Werkgroep zijn extra gemeenten betrokken uit stedelijkheidsklasse 1, in aanvulling op de bestaande 3 gemeenten uit stedelijkheidsklasse 1, om het inzicht in de kosten van deze stedelijkheidsklasse te vergroten. Tegelijkertijd biedt dit de mogelijkheid om te toetsen of de bevinding uit de benchmark 2010 (naar de kosten en prestatie uit het jaar 2009) er is geen significant verschil in kosten op basis van stedelijkheidsklasse te toetsen op basis van de actuele situatie. De Werkgroep heeft 2 gemeenten geselecteerd. Van deze gemeenten zijn de kosten en prestaties in kaart gebracht en aan de hand van achterliggende brondocumentatie gevalideerd. De inzamelaar van een van deze gemeenten, eveneens een tweetal andere gemeenten ingebracht uit stedelijkheidsklasse 1. Deze uitkomsten zijn eveneens in de uitkomsten meegenomen. 12

13 5. Resultaten onderzoek SK 1 - gemeenten Resultaat Toelichting Resultaat Van alle SK1 gemeenten (3 gemeenten uit benchmark inclusief 4 aanvullende gemeenten) uit het onderzoek vallen de totale kosten per ton hoger uit dan het gemiddelde van 389 (2013) uit de Kostenstudie. De gemiddelde kosten voor de SK1 gemeenten in de steekproef zijn 477. Ondanks dat de reële kosten per ton hoger liggen voor de SK1 gemeenten is er geen significant verschil in kosten per ton tussen SK1 gemeenten en de overige stedelijkheidsklasse. Dit wordt naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door de spreiding in kosten per ton. Opmerking De gemiddelde kosten voor de benchmark van 389 per ton worden niet aangepast, aangezien de nieuw onderzochte SK1 gemeenten niet representatief en willekeurig getrokken zijn Individuele kosten (gem 389) * De bruine kolommen geven de extra SK1 gemeenten weer die onderzocht zijn. ** De oranje kolommen geven de SK1 gemeenten weer uit het initiële onderzoek. Nr Totale kosten per ton Respons per aansluiting Toelichting bijzonderheden ,72 Allemaal bovengrondse containers, 15 jaar afschrijving, wel hogere onderhoudskosten als gevolg daarvan ,04 Allemaal bovengrondse containers, 15 jaar afschrijving, wel hogere onderhoudskosten als gevolg daarvan ,02 Allemaal bovengrondse containers, 15 jaar afschrijving, wel hogere onderhoudskosten als gevolg daarvan ,65 Ondergrondse containers, de pure inzamelkosten liggen fors onder de vergoeding. Keuze voor OGC is ingegeven door beeld OR ( 331 per ton). 13

14 Uitkomsten onderzoek 6. Resultaten kwantitatief onderzoek 14

15 6. Resultaten kwantitatief onderzoek De Werkgroep heeft een aantal kwantitatieve hypotheses opgesteld voor een nader onderzoek naar de achterliggende factoren die de respons en/of de kosten mogelijk beïnvloeden (bijlage A). In het kwantitatief onderzoek is een verdiepingsslag gemaakt op de beschikbare data uit de benchmark. Daarnaast is gebruik gemaakt van extra data uit WasteTool, ter beschikking gesteld door Nedvang. Vermeldenswaardig is dat in alle gevallen de conclusies op basis van de benchmarkdata en de WasteTool data consistent zijn. De gehanteerde analysemethodiek verschilt per hypothese. Waar mogelijk is een regressieanalyse uitgevoerd. Indien dit niet mogelijk was, vanwege het lage aantal waarnemingen, zijn gemiddeldes van verschillende groepen gemeenten vergeleken. In de onderbouwing per hypothese is de gehanteerde methodiek onder aanpak opgenomen. Dit hoofdstuk start met de conclusies op de hypotheses. Tevens is beschreven of de onderzochte factor per hypothese beïnvloedbaar is voor de gemeente. Indien daarvan sprake is, is opgenomen of de beïnvloeding door een gemeente verwacht effect sorteert voor Deze toevoegingen zijn gebaseerd op de gesprekken met gemeenten en de expert opinion van. Na de hoofdconclusies volgt de onderbouwing per hypothese. Interessante bevindingen die geen onderdeel uitmaken van de hypothese, zijn opgenomen onder Notes. 15

16 6. Resultaat kwantitatief onderzoek (1/3) Conclusies respons per huishouden Hypothese Conclusie Wel/niet beïnvloedbaar 1. Serviceniveau (brengsysteem): het aantal huishoudens per brengcontainer en brenglocaties is van invloed op de respons per huishouden Een lager aantal huishoudens per brengcontainer en brenglocaties leidt niet tot een hogere respons per huishouden Niet van toepassing Effect voor 2019 Niet van toepassing 2. Serviceniveau (haalsysteem): de frequentie van inzameling per maand is van invloed op de respons per huishouden Een verhoging van de frequentie van inzameling leidt tot een verhoogde respons per huishouden Wel beïnvloedbaar Effect structureel na 3-5 maanden 3. Serviceniveau (haalsysteem): het inzamelmiddel (zak/container) is van invloed op de respons per huishouden Respons verdubbelt na overgang van inzameling met zakken naar container (Horst aan de Maas) Wel beïnvloedbaar Effect structureel na 3-5 maanden maar vraagt lange voorbereidingstijd (ongeveer 2 jaar) 4. Serviceniveau (haalsysteem): de wijze waarop burgers zakken kunnen verkrijgen is van invloed op de respons per huishoudens (let op ook voor kosten) Geen effect op de respons per huishouden door het makkelijk verkrijgen van zakken (haalgemeenten) Wel beïnvloedbaar Effect structureel na 2-3 maanden 5. Serviceniveau: het combineren van halen en brengen leidt tot een hogere respons per huishouden dan in een haalsysteem. Het combineren van halen en brengen leidt niet tot een hogere respons per huishouden lange voorbereidingstijd (ongeveer 2 jaar) Afschaffen en opnieuw bepalen inzamelsysteem vergt lange voorbereidingstijd (ongeveer 2 jaar) 6. Hoe hoger het percentage hoogbouw in een gemeente, hoe lager de respons Naarmate het percentage hoogbouw toeneemt, neemt de respons per huishouden af Niet beïnvloedbaar Niet van toepassing 7. De stedelijkheidsklasse is van invloed op de respons (en op de kosten ikv de benchmark) Lagere respons voor SK1 gemeenten lijkt verklaard te worden door percentage hoogbouw Niet beïnvloedbaar Niet van toepassing Extra: terugbrengen frequentie inzamelen restafval is van invloed op de respons Geen significante impact op respons plastic afval wijzigen frequentie inzamelen restafval Niet van toepassing Niet van toepassing 16

17 6. Resultaat kwantitatief onderzoek (2/3) Conclusies efficiency ( /ton) Hypothese Conclusie Wel/niet beïnvloedbaar Effect voor Het inzamelgebied (oppervlakte in km2) is van invloed op de efficiency van de operatie Geen verband tussen inzamelgebied en efficiëntie Niet beïnvloedbaar Niet van toepassing 9. De organisatievorm (zelf doen/samen/uitbesteden) is bepalend voor de efficiency van de uitvoering Geen significant verschil in efficiency tussen gemeenten die zelf inzamelen of dat samen doen Wel beïnvloedbaar Niet van toepassing 10. De organisatievorm (zelf doen/samen/uitbesteden) is bepalend voor de efficiency van de uitvoering Gemiddeld lagere inzamelkosten voor gemeenten die uitbesteden Wel beïnvloedbaar Aanpassen organisatievorm afhankelijk van contracten en afspraken (ongeveer 2 jaar) 11. De financierings- en onderhoudskosten per ton zijn van invloed op de totale kosten per ton voor brenggemeenten Geen eenduidig verband tussen financierings- en onderhoudskosten en totale kosten per ton (brenggemeenten) Wel beïnvloedbaar Niet van toepassing 12. De uurtarieven van ingezet personeel en materieel zijn van invloed op de inzamelingskosten Geen eenduidig verband uurtarieven personeel en materieel en totale kosten per ton voor haalgemeenten Wel beïnvloedbaar (niet makkelijk) Niet van toepassing 13. Het aantal ingezette medewerkers/beladers in een haalsysteem is van invloed op de inzamelingskosten Gemeenten die 1 belader inzetten in een haalsysteem hebben in de steekproef 17% lagere kosten dan gemeenten die 2 beladers inzetten Wel beïnvloedbaar Operationele beoordeling, kan op korte termijn effect sorteren 17

18 6. Resultaat kwantitatief onderzoek (2/3) Conclusies respons en efficiency Hypothese Conclusie Wel/niet beïnvloedbaar Effect voor a. De respons bepaalt de hoogte van de kosten en de rangorde van gemeenten en is tevens bepalend voor efficiency (haalgemeenten) Haalgemeenten met een hogere respons hebben significant lagere kosten en zijn efficiënter Niet van toepassing Niet van toepassing 14b. De respons bepaalt de hoogte van de kosten en de rangorde van gemeenten en is tevens bepalend voor efficiency (brenggemeenten) Geen eenduidig verband hogere respons en lagere kosten en efficiëntie Niet van toepassing Niet van toepassing Timing Hypothese Conclusie Wel / niet beïnvloedbaar Effect voor Indien instrumenten als diftar, omgekeerd inzamelen, wijziging van inzameling worden doorgevoerd, sorteert dit binnen enkele maanden effect (**) Effect van aanpassing beleid na invoering na enkele maanden structureel zichtbaar Niet van toepassing Maatregelen sorteren over het algemeen na invoeren snel effect, echter de voorbereidingstijd en politieke besluitvorming kan meer tijd in beslag nemen 18

19 1) Een lager aantal huishoudens per brengcontainer en brenglocaties leidt niet tot een hogere respons per huishouden Hypothese en resultaat Aantal aansluitingen per container per gemeente Onderzoekshypothese: het aantal huishoudens per brengcontainer en brenglocatie is van invloed op de respons per huishouden. Aanpak: regressiemodel (bron: benchmarkgemeenten) waarbij rekening gehouden is met het effect van diftar op de respons. Resultaat: er is geen significante impact gevonden van het aantal aansluitingen per container op de respons per huishouden. Eveneens is er geen significant effect gevonden van het aantal aansluitingen per brenglocatie op de respons. De spreiding in het aantal aansluitingen per container per gemeente is beperkt (zie histogram). Daarbij moet worden opgemerkt dat de hierbij onderzochte gemeenten al sinds 2009 inzamelen. Daardoor hebben zij mogelijk al kunnen optimaliseren. Beperkte spreiding gemeenten met betrekking tot aantal aansluitingen per container: Aantal gemeenten >2000 Aantal aansluitingen per container Notes Er is geen rekening gehouden met het aantal aansluiten per container ten opzichte van de totale oppervlakte in de gemeenten. Beperkt aantal waarnemingen (15 gemeenten) wat mogelijk de resultaten kan beïnvloeden. 19

20 2) Een verhoging van de frequentie van 1 keer per 4 weken naar 1 keer per 2 weken leidt tot een hogere respons per huishouden Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: de frequentie van inzameling per maand is van invloed op de respons per huishouden: (1 keer per 4 weken versus 2 keer per 4 weken). Voorbeeld Cyclus gemeenten Aanpak: voor de benchmark gemeenten is een regressiemodel geschat waarbij rekening gehouden is met het effect van diftar op de respons. Additioneel is voor gemeenten die de frequentie hebben verhoogd, op basis data uit WasteTool, het effect op de respons bepaald. Resultaat: de beide datasets leveren hetzelfde resultaat op: de inzamelfrequentie heeft een significante impact op de respons per huishouden. Onderzoek op basis van de data uit WasteTool laat zien dat het verhogen van de frequentie leidt tot een gemiddelde verhoging van de respons van +21%. Totale respons Wijziging frequentie Notes Voor de schatting op basis van de benchmarkdata is gebruik gemaakt van de 25 gemeenten die een haalsysteem hebben. Resultaten op basis van data uit WasteTool: Kempen gemeenten: +8%, Veenendaal: +21%, Boxtel: +23%, Cyclus gemeenten (min Nieuwkoop en Rijnkoop): +33%. Kosten: nader onderzoek wijst uit dat een verhoging van de inzamelfrequentie en daarmee gepaard gaande hogere respons geen significant effect heeft op de kosten per ton. 20

21 3) Respons verdubbelt na overgang van inzameling met zakken naar container (Horst aan de Maas) Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: het inzamelmiddel (zak/container) is van invloed op de respons per huishouden. Toelichting Respons - Horst aan de Maas Aanpak: op basis van de respons over tijd is onderzocht wat de invloed is op de respons indien kunststof wordt ingezameld met behulp van mini-containers in plaats van zakken (als enige verandering). Resultaat: de respons blijkt significant gestegen te zijn en na vijf maanden structureel. De respons ligt in die periode gemiddeld +113% hoger dan in de periode voor de invoering. De verhoogde respons in Horst aan de Maas door het wijzigen van zak naar container is vergelijkbaar met de bevindingen uit het onderzoek naar de gemeente Bronckhorst en consistent met de uitkomsten van de ROVA pilot (bijlage E, Kostenstudie) Wijziging zak naar container Notes Het effect treedt in sterkere mate op in de gemeente Almere (+542%) echter hierbij adviseren wij om aanvullend onderzoek te doen naar de kwaliteit van de data. 21

22 4) Geen effect op de respons per huishouden door het makkelijk verkrijgen van zakken (haalgemeenten) Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: de wijze waarop burgers zakken kunnen verkrijgen is van invloed op de respons per huishouden. Aanpak: er is een regressieanalyse gedaan waarin de respons per huishouden is geschat met als verklarende variabelen een dummy voor diftar en de verkrijgbaarheid van de zakken. Makkelijk verkrijgbaar is gedefinieerd als vrij verkrijgbaar bij supermarkt, gemeentehuis en -werf. Niet vrij verkrijgbaar is gedefinieerd als burgers zakken telefonisch moeten bestellen of als deze slechts verkrijgbaar zijn op een beperkt aantal locaties. Toelichting Respons per huishouden Resultaat: geen effect op de respons per huishouden van de verkrijgbaarheid van zakken. 0 Niet vrij verkrijgbaar Makkelijk verkrijgbaar Notes Kosten: gemeenten waarin de zakken makkelijk verkrijgbaar zijn hebben gemiddeld 24% hogere totale kosten per ton ten opzichte van gemeenten waar de zakken niet vrij verkrijgbaar zijn. Echter dit verschil is niet statistisch significant, waarschijnlijk een gevolg van het beperkt aantal waarnemingen. Kosten: in gemeenten waar de zakken makkelijk verkrijgbaar zijn wordt slechts 39% van het aantal zakken weer ingezameld ten opzichte van 82% in gemeenten waar de zakken niet vrij verkrijgbaar zijn. Hierdoor zullen de kosten per ton voor het aankopen en verspreiden van de zakken hoger zijn voor de gemeenten waar zakken makkelijk verkrijgbaar zijn. Deze kosten maken een substantieel onderdeel uit van de kosten per ton. 22

23 5) Het combineren van halen en brengen leidt niet tot een hogere respons per huishouden Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: het combineren van halen en brengen leidt tot een hogere respons per huishouden dan in een haalsysteem. 30 Gemiddelde respons per huishouden Aanpak: regressiemodel (bron: benchmarkgemeenten en WasteTool data) waarbij rekening gehouden is met het effect van diftar op de respons. Uit de haalgemeenten zijn de gemeenten geëlimineerd die 1x per 2 weken inzamelen. Daarmee wordt voorkomen dat deze hogere respons (zie hypothese 2) de analyse oneigenlijk beïnvloedt. Resultaat: de benchmark en WasteTool data leveren hetzelfde resultaat op: er is geen significant effect gevonden op de respons voor het combineren van een haal- en een breng systeem Haal Haal & Breng Notes Voor de schatting is gebruik gemaakt van de 43 gemeenten uit de benchmark, daarvan maken er 15 gebruik van een brengsysteem, 25 van een haalsysteem en 3 van een combinatie van een haal- en een brengsysteem. Resultaten zijn mogelijk onnauwkeurig vanwege het geringe aantal waarnemingen. Kosten: uit eerder onderzoek (Benchmark 2012) is gebleken dat gemeenten die halen en brengen combineren significant hogere kosten hebben dan gemeenten die alleen een haal- of brengsysteem hanteren. 23

24 6) Naarmate het percentage hoogbouw toeneemt, neemt de respons per huishouden af Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: hoe hoger het percentage hoogbouw in een gemeente hoe lager de respons. Aanpak: regressiemodel (bron: WasteTool data) waarbij rekening gehouden is met het effect van diftar op de respons. Conclusie: het percentage hoogbouw is van significante invloed op de respons per huishouden Gemiddelde respons per huishouden 0%-15% 15%-30% 30%-45% 45%-60% >60% Percentage meergezinswoningen Notes Als meting voor percentage hoogbouw is gebruik gemaakt voor het percentage meergezinswoningen in een gemeente (bron: RWS). Dit percentage geeft de gestapelde bouw aan in een gemeente. In de analyse zijn andere factoren, zoals etniciteit van bevolkingsgroepen of cultuur, niet meegenomen. 24

25 7) Lagere respons voor SK1 gemeenten lijkt verklaard te worden door percentage hoogbouw De gemiddelde respons is beduidend lager voor Sk1 gemeenten Dit blijkt een gevolg te zijn van het percentage hoogbouw in de betreffende gemeenten (zie hypothese 6) 40 Gemiddelde respons per aansluiting 60% 50% Percentage Hoogbouw 30 40% 20 30% 20% 10 10% Stedelijkheidsklasse 0% Stedelijkheidsklasse Toelichting Een regressiemodel voor de respons per huishouden is geschat met als verklarende variabelen een diftar-dummy, percentage meergezinswoningen en een dummy voor SK1 gemeenten. In dit model is het percentage meergezinswoningen wel significant en stedelijkheidsklasse 1 niet. Het is ook mogelijk dat de lagere respons per aansluiting voor SK1 gemeenten verklaard wordt door niet meegenomen variabelen zoals bepaalde bevolkingsgroepen of cultuur. 25

26 8) Gemeenten met een groot inzamelgebied hebben niet een significant lagere efficiency Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: het inzamelgebied (oppervlakte in km2) is van invloed op de efficiency van de operatie. Toelichting 0,9 0,8 Aanpak: er is een regressieanalyse uitgevoerd met als afhankelijke variabele het ingezameld tonnage per uur en als onafhankelijke variabelen het inzamelgebied in vierkante kilometers en een dummy voor haal- of brenggemeenten. Resultaat: het afzetgebied in vierkante kilometers is niet statistisch significant. Gemeenten met een groot oppervlakte compenseren waarschijnlijk in efficiency door een hogere respons (zie hypothese 6 en 7). Tonnage per uur 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Totale oppervlakte van gemeente Notes Bron: demografische kerncijfers per gemeente 2012 (CBS). Geen cijfers met betrekking tot tonnage per uur beschikbaar voor gemeenten die hebben uitbesteed. 26

27 9) Geen significant verschil in efficiency tussen gemeenten die zelf inzamelen of dat samen doen Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: de organisatievorm (zelf doen/samen) is bepalend voor de efficiency (uitgedrukt in uren per ton ingezamelde kunststof) 0,6 0,5 Tonnage per uur (haalgemeenten) Aanpak: de gemiddelde tonnage plastic per uur is vergeleken voor de verschillende organisatievormen. Er is een onderscheid gemaakt tussen haal- en brenggemeenten. Resultaat: gemiddeld lijken gemeenten die het inzamelen zelf uitvoeren efficiënter te zijn dan gemeenten die dit samen doen. Echter is dit verschil niet significant. 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Samen Slechts 2 waarnemingen Zelf 0,3 0,25 Tonnage per uur (brenggemeenten) Notes Weinig datapunten beschikbaar met betrekking tot inzameluren: Haal: samen (10), zelf (2). Breng: samen (8), zelf (5). Geen data beschikbaar voor gemeenten die hebben uitbesteed. 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Samen Zelf 27

28 10) Gemiddeld lagere inzamelkosten voor gemeenten die uitbesteden Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: organisatievorm (uitbesteden, zelf doen of samen) is van invloed op de inzamelkosten. Aanpak: de gemiddelde inzamelkosten voor gemeenten zijn vergeleken voor gemeenten die hun dienst hebben uitbesteed versus gemeenten die het inzamelen zelf of samen met andere gemeenten hebben georganiseerd. Resultaat: bij haalgemeenten hebben gemeenten die hebben uitbesteed 38% lagere kosten, dit verschil is statistisch significant. Bij brenggemeenten hebben gemeenten die hebben uitbesteed 13% lagere kosten, dit verschil is echter niet statistisch te toetsen door het beperkt aantal waarnemingen. Ook wanneer het effect van diftar wordt meegenomen, blijft de conclusie overeind. Conclusie blijft eveneens staan indien de totale kosten per ton worden geanalyseerd, in plaats van naar inzamelkosten. Notes Toelichting Inzamelkosten per ton (haalgemeenten) Samen / Zelf Uitbesteed Inzamelkosten per ton (brenggemeenten) Aantal waarnemingen: Haalgemeenten: zelf/samen (16), uitbesteed (9). Brenggemeenten: zelf/samen (13), uitbesteed (2) Samen / Zelf Uitbesteed 28

29 11) Geen eenduidig verband tussen financierings- en onderhoudskosten en totale kosten per ton (brenggemeenten) Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: de financierings- en onderhoudskosten per ton zijn van invloed op de totale kosten per ton voor brenggemeenten. Aanpak: er is een staafdiagram gemaakt met daarin de gemeenten gesorteerd op volgorde van totale kosten per ton (laag naar hoog). Daarnaast is een staafdiagram gemaakt met daarin de financieringskosten van de betreffende gemeenten. Uit de grafieken lijkt een verband tussen financierings- en onderhoudskosten en de totale kosten per ton. Daarnaast is een regressieanalyse uitgevoerd met als afhankelijk variabele de totale kosten per ton en als onafhankelijke variabele de financierings- en onderhoudskosten. Hieruit blijkt geen statistisch significant verband tussen de financieringskosten en de inzamelkosten. Resultaat: er is geen eenduidig verband gevonden tussen de financierings- en onderhoudskosten en de inzamelkosten. Notes Laag aantal waarnemingen (15 gemeenten) is een mogelijke verklaring voor de insignificantie. Kosten: uitschieters op financierings- en onderhoudskosten betreft gemeenten met ondergrondse containers Financierings- en onderhoudskosten per ton Totale kosten per ton

30 12) Geen eenduidig verband uurtarieven personeel en materieel en totale kosten per ton voor haalgemeenten Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: de uurtarieven van ingezet personeel en materieel zijn van invloed op de inzamelkosten. Aanpak: er is een staafdiagram gemaakt met daarin de gemeenten gesorteerd op volgorde van totale inzamelkosten (laag naar hoog). Daarnaast is een staafdiagram gemaakt met daarin het uurtarief van de belader en met daarin het uurtarief van het inzamelvoertuig van de betreffende gemeenten. Uit de grafieken blijkt geen eenduidig verband tussen de uurtarieven personeel of materiaal en de inzamelkosten. Daarnaast is een regressieanalyse uitgevoerd met als afhankelijk variabele de inzamelkosten en als onafhankelijke variabele de uurtarieven. Hieruit blijkt geen statistisch significant verband tussen de uurtarieven en de inzamelkosten. Resultaat: er is geen eenduidig verband gevonden tussen de uurtarieven personeel en materieel en de inzamelkosten. Notes Laag aantal waarnemingen (12 gemeenten), van de gemeenten die hebben uitbesteed, zijn geen uurtarieven bekend. Alle gemeenten hebben 2 beladers, behalve gemeente 7 (1 belader) en gemeente 12 (1.64 belader). Sommige lage uurtarieven van personeel worden verklaard door inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt Uurtarief personeel Uurtarief inzamelvoertuig Totale kosten per ton

31 13) Gemeenten uit de steekproef die 1 belader inzetten hebben in de steekproef 17% lagere kosten dan gemeenten die 2 beladers inzetten Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: het aantal ingezette medewerkers /beladers in een haalsysteem is van invloed op de inzamelingskosten. Aanpak: de gemiddelde inzamelkosten per ton zijn vergeleken voor gemeenten die 1 belader inzetten versus gemeente die 2 beladers inzetten. Resultaat: de kosten voor gemeenten met 1 belader zijn 17% lager dan de kosten voor gemeenten met 2 beladers. Vanwege het geringe aantal waarnemingen is het niet mogelijk een statistische toets uit te voeren. Toelichting Inzamelkosten per ton Aantal beladers Notes Geen statistische toets mogelijk: aantal gemeenten waarvan data beschikbaar is met 1 belader: 3, met 2 beladers: 11. Voor deze hypothese waren meer gegevens beschikbaar dan voor hypothese

32 14a) Haalgemeenten met een hogere respons hebben significant lagere kosten en zijn efficiënter Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: de respons bepaalt de hoogte van de kosten en de rangorde van gemeenten en is tevens bepalend voor efficiency. Aanpak: er is een staafdiagram gemaakt met daarin de respons gesorteerd van laag naar hoog. Hieruit blijkt dat haalgemeenten met een hogere respons gemiddeld lagere kosten en een hogere efficiëntie hebben. Daarnaast is een regressieanalyse uitgevoerd om het effect van de respons op de kosten en de efficiëntie te toetsen. Resultaat: de respons per huishouden heeft zowel op de tonnage per uur als de totale kosten per ton een significant effect. Toelichting 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, Tonnage per uur Totale kosten per ton Notes Laag aantal waarnemingen (14 gemeenten) als gevolg van het feit dat gemeenten die de inzameling hebben uitbesteed geen inzicht hebben in de bestede inzamelingsuren Respons per huishouden (haalgemeenten)

33 14b) Geen eenduidig verband hogere respons en lagere kosten en efficiëntie (brenggemeenten) Hypothese en resultaat Onderzoekshypothese: de respons bepaalt de hoogte van de kosten en de rangorde van gemeenten en is tevens bepalend voor efficiency. Aanpak: er is een staafdiagram gemaakt met daarin de respons gesorteerd van laag naar hoog. Hieruit blijkt geen eenduidig verband tussen brenggemeenten met een hogere respons totale kosten per ton of tonnage per uur. Daarnaast is een regressieanalyse uitgevoerd om het effect van de respons op de kosten en de efficiëntie te toetsen. Resultaat: de respons per huishouden heeft geen significant effect op de tonnage per uur of de totale kosten per ton. Notes Laag aantal waarnemingen (13 gemeenten), als gevolg van het feit dat gemeenten die de inzameling hebben uitbesteed geen inzicht hebben in de bestede inzamelingsuren. Toelichting 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Tonnage per uur Totale kosten per ton Respons per huishouden (brenggemeenten)

34 15) Effect van aanpassing beleid na invoering na enkele maanden structureel zichtbaar Hypothese en resultaat Voorbeeld Onderzoekshypothese: indien instrumenten als diftar, omgekeerd inzamelen, wijziging van inzameling worden doorgevoerd, sorteert dit binnen enkele maanden effect. Aanpak: er is gekeken hoe lang het gemiddeld duurt voordat een wijziging in beleid in zijn geheel effect sorteert. Resultaat: gemiddeld blijkt het effect van een verandering structureel na 3,3 maanden na invoering Respons - Cyclus gemeenten Wijziging frequentie 3 maanden Notes Beperkt aantal gemeenten waarvoor bekend is wanneer wijzigingen zijn doorgevoerd. Het beeld wordt echter bevestigd door gesprekken met betrokken gemeenten, waarnaar kwalitatief onderzoek is gedaan en eerdere bevindingen uit gesprekken in de benchmark

35 (Extra) Geen significante impact op respons kunststof afval door wijzigen frequentie inzamelen restafval Hypothese en resultaat Toelichting Onderzoekshypothese: het wijzigen van de frequentie van het afhalen van restafval is van invloed op de hoeveelheid ingezameld kunststof afval. Aanpak: voor drie gemeenten zijn grafieken geplot en is een model geschat met een dummy voor het moment van het wijzigen van de frequentie van het afhalen van restafval naar 1 keer per 4 weken. Conclusie: voor geen van de drie onderzochte gemeenten is de dummy significant. Ook uit de grafieken blijkt geen significant effect van het wijzigen van de frequentie van het afhalen van restafval op de respons plastic afval jun-09 dec-09 sep-09 mrt-10 dec-09 jun-10 Respons - Heeze Leende mrt-10 sep-10 jun-10 sep-10 dec-10 mrt-11 jun-11 sep-11 dec-11 mrt-12 jun-12 Respons - Deurne dec-10 mrt-11 jun-11 sep-11 dec-11 mrt-12 jun-12 sep-12 sep-12 dec-12 dec-12 Wijziging mrt-13 Wijziging mrt-13 jun-13 jun-13 sep-13 sep-13 dec-13 dec-13 Notes Heeze Leende en Deurne hebben hun frequentie gewijzigd per Cranendonck heeft haar frequentie gewijzigd per Respons - Cranendonck Wijziging jul-09 okt-09 jan-10 apr-10 jul-10 okt-10 jan-11 apr-11 jul-11 okt-11 jan-12 apr-12 jul-12 okt-12 jan-13 apr-13 jul-13 okt-13 35

36 Uitkomsten onderzoek 7. Resultaten kwalitatief onderzoek 36

37 7. Resultaten kwalitatief onderzoek De Werkgroep heeft in aanvulling op de kwantitatieve hypotheses uit het voorgaande hoofdstuk eveneens een aantal kwalitatieve hypotheses opgesteld voor een aanvullend onderzoek naar de achterliggende factoren die de respons en/of de kosten mogelijk beïnvloeden (bijlage B). Dit aanvullende kwalitatieve onderzoek is uitgevoerd op basis van een zevental gesprekken met gemeenten die opvallende prestaties lieten zien: hoge/lage respons en/of hoge/lage kosten per ton. De selectie van deze gemeenten heeft plaatsgevonden op basis van de uitkomsten van de benchmark. Daarnaast is een tweetal gemeenten aangedragen door Nedvang op basis van de gegevens uit WasteTool. Alle gemeenten hebben hun medewerking toegezegd en hebben ter voorbereiding de door de Werkgroep geformuleerde hypotheses ter voorbereiding op het gesprek toegestuurd gekregen. In deze gesprekken lag de focus op meer en betere duiding van de hoogte van de respons en kosten, waarbij ook ruimte was om het effect van factoren die geen onderdeel vormen van het rekenmodel zoals communicatie, handhaving, beleid etc mee te nemen. In dit hoofdstuk zijn de bevindingen per hypothese uiteengezet. Op basis van de gesprekken is aanvullend een aantal aanbevelingen geformuleerd voor gemeenten om de respons te verhogen en de kosten te beheersen c.q. te verlagen. 37

38 1. Een smart afvalstoffenbeleid is geen garantie voor een hoge respons Vraag/Antwoord 1. Heeft de gemeente een actueel en SMART afvalbeleid? Zo ja, heeft dit een positief effect op de respons? Een SMART en actueel afval(stoffen)beleid blijkt niet een bepalende factor voor de respons. Zo behalen ook gemeenten met een verouderd of geen beleid toch een hoge respons. Ondanks de afwezigheid van een actueel afvalstoffenbeleid, zijn de meeste gemeenten in praktijk bezig met optimalisaties (Diftar of omgekeerd inzamelen). Niet iedere gemeente is daarin even ver. Idealiter doorlopen de gemeenten de volgende stappen: a) Analyse: analyse van de huidige systematiek, kosten en prestaties. b) Opstellen en selectie scenario s: opstellen van verschillende inzamelvarianten om de prestaties te verhogen en de kosten te beheersen of te verlagen, gegeven de kenmerken van de gemeenten (hoogbouw-laagbouw, bestaande inzamelsystematiek, bron-nascheiding etc.). Om de scenario s te vergelijken, worden beoordelingscriteria opgesteld. : het is van belang om vanaf deze fase de betreffende wethouders te betrekken. c) Opzetten pilots: op basis van de geselecteerde varianten worden pilots gedefinieerd en wijken geselecteerd. De duur van de pilot zou minimaal een half jaar moeten zijn, gegeven de uitkomsten uit het kwantitatief onderzoek, en meerdere seizoenen beslaan. Daarin is het van belang een 0-meting uit te voeren: voor de operationele KPI s maar ook naar burgertevredenheid. d) Evaluatie van pilots: op basis van de evaluatie van de pilots wordt beoordeeld welke systematiek de beste prestaties (respons, kosten, burgertevredenheid, vervoersbewegingen etc.) levert. e) Politiek bestuurlijke besluitvorming op basis van voorgesteld afvalstoffenbeleid: In deze stap wordt de keuze(s) voor de meest optimale inzamelystematiek(en) vertaald in een afvalstoffenbeleid en/of afvalstoffenverordening, dat door het College aan de Raad wordt voorgelegd. f) Operationaliseren van de nieuwe inzamelystematiek op basis van het goedgekeurde afvalstoffenbeleid. Uit de gesprekken volgt dat, hoewel bijna alle gemeenten bezig zijn met de optimalisatie van hun inzamelsystematiek om van afval naar grondstof te komen, de meeste gemeenten nog niet voorbij fase b) zijn. De gemeenten die hierin nog beperkte stappen hebben genomen, hebben veelal een beperkte (beleids)capaciteit beschikbaar. Het gevolg is dat de tijd en aandacht naar operationele zaken gaan in plaats naar het structureel optimaliseren van de inzamelsystematiek. In sommige gevallen maakt één bevlogen (beleids)medewerker het verschil. 38

39 2. Er lijkt een relatie tussen actieve sturing en monitoring door gemeenten en de prestaties (1) Vraag/Antwoord 2. Is er inzicht in de onderliggende kosten/contracten (AOIC) en worden de kosten/opbrengsten meegenomen in de bepaling van de afvalstoffenheffing? We zien een relatie tussen de inzichtelijkheid in kosten/opbrengsten en de prestaties van een gemeente. Een fors aantal gemeenten heeft beperkt inzicht in de feitelijke kosten en prestaties, zowel operationeel als respons, als in de factoren die daar mogelijk invloed op hebben. Dit geldt met name voor: o Kleinere gemeenten die de inzameling zelf uitvoeren (in NV of gemeentelijke dienst). Zij beschikken veelal niet over voldoende capaciteit om zich bezig te houden met niet-uitvoerende taken, zoals het inzichtelijk maken van kosten. o Of gemeenten die de inzameling middels tenders hebben uitbesteed, waarbij de inzamelaar uitvoert, en geen adviesrol heeft of een contractuele incentive voor verbetering. Dit beeld volgt niet alleen uit de gesprekken, maar is eveneens gebaseerd op waarnemingen uit de benchmarks. Gemeenten die samen met andere gemeenten een gezamenlijke inzamelorganisatie hebben, beschikken over betere informatie over prestaties en hoe deze te verbeteren en mogelijke kostenbesparingen (de mate van inzicht is afhankelijk van de afspraken tussen inzamelaar en gemeente). Deze gezamenlijke inzamelorganisaties vormen eveneens vaak de organisatiegraad voor de post-collection. We constateren dat alle gemeenten in hun berekening van de inzamelingskosten voor kunststofafval rekening houden met de vermeden inzamelings- en verwerkingskosten voor restafval. Deze vermeden kosten maken geen onderdeel uit van de benchmark-berekening. Daardoor vallen de kosten en overwegingen voor gemeenten soms anders uit dan zou doen vermoeden op basis van enkele uitkomsten van de kosten van inzameling van kunststofverpakkingsafval. In een beperkt aantal gemeenten wordt de vergoeding vanuit Nedvang voor kunststofafval (en overige grondstoffen) opgenomen in de algemene middelen, veelal uit onbekendheid binnen de gemeenten met deze bron van inkomsten èn omdat hierop door de betreffende afdeling binnen de gemeente niet wordt gestuurd. Een nadeel van de systematiek van het uitkeren van de vergoedingen aan de gemeenten is dat er meerdere administratieve handelingen benodigd zijn om of de inkomsten goed te boeken of afhankelijk van de afspraken tussen gemeente en inzamelaar over te maken naar de inzamelaar. 39

40 2. Bestuurlijke aandacht voor dit dossier is beperkt (2) Vraag/Antwoord 2. Is er inzicht in de onderliggende kosten/contracten (AOIC) en worden de kosten/opbrengsten meegenomen in de bepaling van de afvalstoffenheffing? Deze extra administratieve handelingen gelden eveneens voor het invoeren van WasteTool, waarbij de gemeente afhankelijk is van de gegevens van de inzamelaar en deze handmatig overneemt in WasteTool. Voorgaande geldt ook indien vanaf 2015 de post collection eveneens onder regie van de gemeente komt. Het risico van het feit dat de gemeente de enige wederpartij van Nedvang is (voor invoeren WasteTool èn voor het ontvangen van een vergoeding), zo blijkt in meerdere gemeenten, dat de inzamelaar en gemeenten nu inkomsten (gemeente) en kosten(inzamelaar en onderdeel DVO) gescheiden zijn niet actief sturen op responsverhoging of kostenbeheersing. We zien in praktijk dat de inzamelaar en gemeenten niet actief bijsturen, maar: o Afspraken maken over de kosten van inzameling, deze worden vervolgens jaarlijks geïndexeerd. o Terwijl de vergoeding naar beneden gaat. Het zou tot een verbetering leiden indien inzamelaar en gemeenten, de inkomsten en uitgaven en daarmee de sturing op de keten op één plek beleggen. Het uitkeren van de vergoedingen aan de inzamelaar door Nedvang evenals het invullen van WasteTool(indien gemeenten en inzamelaar dit overeenkomen) kan aan deze sturing en transparantie bijdragen. Uit de gesprekken volgt dat de bestuurlijke aandacht voor dit dossier beperkt is: o Bestuurlijke aandacht gaat naar de dossiers in het sociaal domein, die van landelijk niveau naar de gemeenten overkomen. o De mogelijke besparingen leiden tot een verlaging van de afvalstoffenheffing. De focus van veel bestuurders ligt op de algemene middelen. o Wethouders zijn daarnaast niet gemakkelijk van de verandering te overtuigen ondanks rationele argumenten uit vrees voor toenemende klachten van burgers indien er forse veranderingen worden doorgevoerd in de afvalinzameling (zie ook communicatie). 40

41 3. Er lijkt een relatie tussen communicatie en respons: best practice gemeenten hanteren verschillende communicatiemiddelen Vraag/Antwoord 3. Communiceert de gemeente/inzamelaar actief over het nut en de noodzaak van gescheiden inzameling? Zo ja, resulteert dit in een hogere respons? Er lijkt uit de gesprekken een relatie te zijn tussen communicatie en respons: o Met name kleinere gemeenten die de inzameling uitbesteden, communiceren beperkt om de respons op kunststofafval of overige monostromen te verhogen. De reden hiervoor, zo wordt aangegeven, ligt in het feit dat de capaciteit die vanuit de afdeling Communicatie hiervoor ter beschikking wordt gesteld, beperkt is. In praktijk is de communicatie daardoor veelal instrumenteel : gericht op inzameldagen, wijze van inzameling etc. Deze gemeenten nemen wel deel aan landelijke campagnes. De gemeenten in de gesprekken hebben, ondanks hun stedelijkheidsklasse, fysieke mogelijkheden voor bronscheiding bij burgers en gunstige verhouding van hoog-en laagbouw, een beperkte respons. o De gemeenten die onderdeel vormen van een gezamenlijke publieke organisatie, hebben veelal de communicatie over nut en noodzaak opgedragen aan deze organisatie. In dat geval wordt er actiever gecommuniceerd. Dit blijkt echter wel afhankelijk van de afspraken tussen gemeente en inzamelorganisatie. Er zijn voorbeelden waar de gemeente ervoor heeft gekozen beleidsadvisering en communicatie buiten het contract te laten en waarbij op projectbasis deze diensten tegen additionele kosten kunnen worden afgenomen. Gezien de beperkte gemeentelijke budgetten wordt daar niet altijd gebruik van gemaakt. o In de best practice gemeenten (dit kan zowel bij een gemeente zijn als bij een inzamelorganisatie) is de communicatie vanuit de gemeente/inzamelaar afgestemd op de verschillende doelgroepen die bereikt dienen te worden en is er aangewezen capaciteit beschikbaar. Voorbeelden: een afvalapplicatie voor de smart Phone om de jongere doelgroep te bereiken, advertenties in de lokale krant om oudere groepen te informeren en persoonlijke communicatie voor de notoire weigeraars (zie onder handhaving). Ook in deze gemeenten wordt meegelift op landelijke campagnes. Met het oog op bovenstaande roepen met name voor kleinere gemeenten op om meer landelijk geïnitieerde communicatiecampagnes te organiseren. Deze hebben meer effect omdat ze, met name via televisiespotjes, meer mensen bereiken dan gemeentelijke acties (in een van de gesprekken wordt aangegeven dat uit lokaal onderzoek is gebleken dat maximaal 25% van de mensen de desbetreffende lokale krant leest). Voorlichting: we zien dat gemeenten zich in de voorlichting over zwerfafval en brongescheiden inzameling (en over zwerfafval) richten op (basis)scholen. De veronderstelling is dat communicatie naar deze doelgroep het meest effectief is. In de best practicegemeenten worden eveneens de sportscholen en kantines betrokken. 41