Onderzoek 3 Vervoer over water

Transcriptie

1 WATER Onderzoek 3 Vervoer over water Een educatief programma ontwikkeld door: Zuiderzeemuseum, Enkhuizen Jan van Egmond College, Purmerend In opdracht van: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 1

2 Water Inhoud 1. Opdrachten in het Zuiderzeemuseum Opdrachten op school en in de directe omgeving Onderzoeksvragen handige internetsites voor je onderzoek...21 Bijlage: plattegrond Zuiderzeemuseum 2

3 1. Opdrachten in het Zuiderzeemuseum Deelthema 3: vervoer over water Welkom in het Zuiderzeemuseum! Je gaat hier een aantal opdrachten maken over het thema vervoer over water. Op de plattegrond kun je vinden waar je in het museum moet zijn voor het maken van de opdrachten. De locaties kun je verder herkennen aan de foto s in deze tocht en de codes die op de panden staan (zie informatiebordjes). Veel succes en veel plezier. Loop naar nr. 1 op je plattegrond. Deze drie grote schoorstenen zijn kalkovens (code: AKS 1-2-3). In deze kalkovens werden vroeger schelpen gebrand om er schelpkalk van te maken. Deze schelpkalk werd gebruikt in de bouwindustrie om stenen aan elkaar te metselen. Er werden bijvoorbeeld huizen mee gebouwd. Schelpkalk werd later vervangen door het sneller verhardende cement. Kalkovens stonden altijd aan het water. Vraag 1: teken de kalkovens eens na. Verwerk zoveel mogelijk details in je tekening. 3

4 Hieronder zie je een schoolplaat uit 1925 van Cornelis Jetses: van schelp tot kalk. Deze plaat werd vroeger op school gebruikt om kinderen te leren hoe kalkovens werkten. Aan de hand van deze plaat en de in formatie die je kunt vinden bij het gebouw naast de kalkovens (code: HAS 1) en bij de kalkovens zelf ga je nu zelf meer uitvinden over hoe van schelpen schelpkalk werd gemaakt. Lees het informatiebordje op de kalkovens. Vraag 2: waarom stonden kalkovens altijd aan het water? Vraag 3: vul in. Er waren bij deze kalkovens uit Akersloot 10 mensen in dienst. Dat waren 8..., 1... en 1... Vraag 4: wat waren de werktijden? En hoeveel dagen per week moesten ze werken? 4

5 Het gebouw naast de kalkovens was vroeger het leshuis (code: HAS1). Lees het infobordje op het leshuis. Vraag 5: beschrijf eens kort wat er hier gebeurde Vraag 6: wat betekent lessen dus eigenlijk? Vraag 7: kijk eens goed naar het dak van het leshuis. Hoe kon de stoom hier ontsnappen? Vraag 8: zet de cijfers op de juiste plekken in de schoolplaat. Doe dit met potlood, dan kun je altijd nog iets veranderen. 1 = schelpen, brandstof en schelpkalk worden hier met boten aan- en afgevoerd 2 = aangevoerde schelpen worden aan de voorraad toegevoegd 3 = kalkoven 4 = schelpen en steenkoolgruis worden met kruiwagen boven in de oven gestort 5 = gebrande schelpen worden uit losgaten onder de oven geschept 6 = gebrande schelpen worden met een kruiwagen naar het leshuis gebracht 7 = leshuis 8 = de schelpen worden geblust (gelest) 9 = openingen waardoor stoom in leshuis kan ontsnappen Vraag 9: wat zou jij ervan vinden om bij de kalkovens te werken? Licht je antwoord toe. Vraag 10: waarom passen de kalkovens bij het thema Vervoer over water? Wist je dat Cornelis Jetses ook de tekeningen heeft gemaakt voor de beroemde boekjes van Ot en Sien? Maak een foto van de kalkovens voor je presentatie. Loop nu naar nr. 2 op de plattegrond. Dit huisje is nog gebouwd met schelpkalk. Je kunt het tussen de bakstenen zien zitten. Raak het maar eens aan, dan kun je voelen dat het nogal zacht is. Maak er een foto van voor je presentatie. 5

6 Wist je dat bij dit huisje in het voorjaar allemaal bijen rondzwermen? Misschien zitten ze er nu ook?! Zij gebruiken de schelpkalk voor hun nesten. Ze heten dan ook metselbijen. Je kunt zien dat er hier al veel van de schelpkalk tussen de bakstenen verdwenen is. Loop naar nr. 3 op de plattegrond. Hier zie je allemaal huizen uit West-Friesland. Je kunt ze herkennen aan de combinatie van de kleuren donker- en lichtgroen. Vraag 11: delen van West-Friesland waren lange tijd een vaarpolder. Bijna elke bewoner had dan ook een veldschuit. Waarom was dat nodig denk je? Wist je dat pas in de jaren zeventig van de twintigste eeuw de polder Het Grootslag (tussen Enkhuizen en Medemblik) door wegen is ontsloten? Voor die tijd waren akkers uitsluitend over water bereikbaar. Vraag 12: wat werd er allemaal per veldschuit vervoerd denk je? Lees goed de bordjes op de huisjes. Wist je dat er nog een klein stukje vaarpolder bestaat? Dit is de Weelen bij Lutjebroek dat nu wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Vraag 13: ga naar binnen in het huis uit Wervershoof (code: WH1). De ingang is aan de zijkant. Hier zie je een werkplaats. Wat gebeurde hier? Maak van deze werkplaats een foto. Vraag 14: loop nu eens naar de achterkant van de schuitenhelling. Hier werden de schuiten aan land getrokken. Hoe ging dat denk je? Teken dit hieronder. 6

7 Ga nu naar het witte kaaspakhuis (code: LA 1) hier even verderop aan de gracht. Het is nr. 4 op je plattegrond. Dit kaaspakhuis werd gebouwd in 1900 en komt uit Landsmeer. Het lag daar aan het water niet ver van het Noordhollands Kanaal. De ramen stonden open zodat de kaas sneller droogde. Wanneer de kazen rijp waren werden ze met een schuit naar Amsterdam vervoerd. Vraag 15: vlak langs de gracht staat een houten object. Dit is een glijgoot. De glijgoot werd gebruikt om de kazen snel in de schuit te krijgen. Hoe werkte dit denk je? Teken dat hieronder. 7

8 Wist je dat roosters voor de ramen zaten om de katten binnen te houden? De katten moesten de muizen en de ratten verjagen. De katten waren getraind om geen kaas te eten. Deden ze dit onverhoopt toch, dan werden ze direct ontslagen. Vraag 16: Hoe werd dit kaaspakhuis naar het buitenmuseum gebracht? Binnen vind je het antwoord (het kaaspakhuis is vanaf uur geopend, soms op maandag gesloten). Wist je dat in dit pakhuis vroeger wel kazen opgeslagen lagen? Tegenover het kaaspakhuis ligt een Fries beurtscheepje. Vraag 17: wat voor wedstrijd hielden de beurtschippers vaak onderling? Vraag 18: dit soort wedstrijden worden nog steeds gehouden. Hoe worden deze wedstrijden genoemd? Vraag 19: loop nu naar nr. 5 op de plattegrond. Hier ligt weer een boot. Kijk eens goed naar wat er allemaal op de boot ligt. Wat werd er met dit schip vervoerd? Vraag 20: hoe werd zo n soort schip genoemd? Lees het bordje Maak op de volgende bladzijde een sfeertekening en/of maak een mooie foto van dit schip. 8

9 Tekenruimte 9

10 Als laatste gaan jullie naar de haven in het buitenmuseum. Dat is nr. 6 op de plattegrond. Hier liggen allerlei soorten schepen zoals oude vissersschepen en twee vrachtschepen: De Hoop en De Vier Gebroeders. Interview! In de haven geven twee museummedewerkers een demonstratie. Ze weten veel over de visserij en over de schepen in de haven. Stel hun de volgende vragen. Vraag 21: wat voor producten werden er met de twee vrachtschepen vervoerd? De Vier Gebroeders:... De Hoop:... Vraag 22: wat is turf precies en waar werd het voor gebruikt? Maak een foto van de vrachtschepen en van de turf. Vraag 23: wat is een beurtschip en wat werd er mee vervoerd? Vraag 24: vond er ook personenvervoer plaats op de Zuiderzee? Hier in de haven liggen verder oude vissersschepen. Vraag 25: hoe werd bij deze schepen de gevangen vis vervoerd? Maak een foto van een vissersschip. Als de Zuiderzee in de winter bevroor, maakte men wel eens gebruik van een ijsvlet. Vraag 26: wat is een ijsvlet? Wist je dat in het binnenmuseum een ijsvlet ligt uit 1850? Als je nog tijd over hebt kun je er even naartoe gaan. Hij ligt in de schepenhal waar nog veel meer indrukwekkende schepen liggen. Activiteit: misschien hebben de medewerkers nog wel even de tijd om je een korte rondleiding te geven op De Vier Gebroeders! Het kan in ieder geval geen kwaad om het te vragen. 10

11 Verlaat nu de museummedewerkers en loop verder de haven in. Kijk eens goed naar de twee vrachtschepen. Vraag 27: wat is een belangrijk verschil tussen het schip De Hoop en het schip De Vier Gebroeders? Rondom de Zuiderzee lagen allemaal vissersplaatsen. De schepen konden dan ook overal vandaan komen. Waar ze vandaan kwamen kon je zien aan de lettercode op het schip. ME bijvoorbeeld betekende Medemblik en KP Kampen. In het overzicht hieronder zie je nog meer van dergelijke codes. Lettercombinatie Herkomst schip Lettercombinatie Herkomst schip KH Kolhorn EB Elburg ME Medemblik KP Kampen AK Andijk VN Vollenhove BC Broekerhaven LE Lemmer HN Hoorn ST Stavoren VD Volendam HI Hindeloopen MO Monnickendam WK Workum MK Marken HA Harlingen DR Durgerdam WL Paessens/Moddergat AM Amsterdam TS Terschelling ZD Zaandam TX Texel HZ Huizen WR Wieringen BU Bunschoten UK Urk HK Harderwijk Vraag 28: loop eens langs alle visserschepen hier in de haven en noteer waar ze vandaan komen. Vraag 29: hoe bewogen de schepen die hier liggen zich vroeger voort? Activiteit: loop tenslotte nog even naar de touwslagerij in het vissersdorp (vraag eventueel aan een medewerker waar hij staat). Bij vervoer over water heb je natuurlijk veel touwen nodig; om de ijsvlet of de boot vooruit te trekken of om de zeilen te hijsen. Deze touwen werden dan door de touwslager gemaakt. Vraag eens aan de touwslager of je nu zelf een touw mag slaan. Maak hier een foto van. Wist je dat de plek waar vroeger touwen werden geslagen een lijnbaan werd genoemd? Dus als je nu ergens in een plaats komt waar een straat vernoemd is naar de lijnbaan (bijvoorbeeld de Lijnbaansgracht in Amsterdam) dan weet je dat daar vroeger touwen werden gemaakt. Je bent nu klaar met de opdrachten. Als je tijd over hebt, kun je nog even verder rondkijken in het buitenmuseum. Je kunt ook het binnengedeelte van het museum bezoeken. Daar is nog veel meer te zien over de geschiedenis van de Zuiderzee. Tot ziens in het Zuiderzeemuseum! 11

12 2. Opdrachten op school en in de directe omgeving Deelthema 3: vervoer over het water Vroeger werd er in Nederland heel veel over water vervoerd. Daar ben je al achter gekomen door het onderzoek dat je naar dit thema hebt gedaan in het Zuiderzeemuseum. Nu ga je meer uitvinden over aspecten van vervoer over water in het heden. Dit doe je op school en in de directe omgeving daarvan, dus in de plaats waar je school staat. Bronnen Je informatie haal je uit verschillende bronnen. Bronnen zijn bijvoorbeeld boeken en artikelen uit kranten en bladen. In de bibliotheek op school of in de openbare bibliotheek kun je vast wel iets vinden dat handig is voor je onderzoek. Een interview dat je zelf afneemt is ook een bron. Net als in het Zuiderzeemuseum zul je tijdens dit onderzoek een paar keer iemand interviewen. Daarnaast kun je natuurlijk heel veel informatie vinden op internet. Achterin dit onderzoeksboek vind je een lijst van internetsites die betrekking hebben op jouw onderzoek. Neem nadat je de onderzoeksvragen hebt gelezen deze lijst gelijk even door met je groepje. Tijdens dit onderzoek moet je, net als in het Zuiderzeemuseum, af en toe tekeningen en/of foto s maken van wat je ziet. Die kunnen later ook weer dienen als bron bij het maken van je presentatie of verslag. 2.1 Onderzoeksvragen: vervoer over water Vraag 1: hoeveel goederen worden er jaarlijks in Nederland over het water vervoerd? Vraag 2: wat voor goederen worden er voornamelijk vervoerd? Vraag 3: welke vaartuigen worden voor dit vervoer gebruikt? Vraag 4: op welke vaarwegen in Nederland (geef de naam van de rivier, het meer etc.) vindt het goederenvervoer voornamelijk plaats? Noem er vijf

13 Vraag 5: er worden ook personen over het water vervoerd in Nederland: a. Noem drie voorbeelden van personenvervoer over water in de plaats waar jouw school staat en noteer ze in de linkerkolom van het schema hieronder. Maak hier ook foto s en/ of tekeningen van. b. Geef in de rechter kolom aan op welk water het vervoer plaatsvindt. Wat voor soort waterweg is het (meer, kanaal etc.) en hoe heet de waterweg? voorbeelden personenvervoer over water waterweg c. Geef ook aan of het gaat om openbaar vervoer (woon- werkverkeer) of dat het vervoer plaats vindt in het kader van toerisme. voorbeelden personenvervoer over water openbaar vervoer/toerisme d. Hoeveel personen worden er jaarlijks in Nederland over het water vervoerd door veerdiensten? Vraag 6: noem een aantal voordelen van vervoer over water ten opzichte van vervoer over de weg en het spoor. 13

14 Interview! Vraag 7: hoe ziet een gemiddelde dag eruit van iemand wiens werk het is goederen en/ of personen over water te vervoeren? Denk hierbij b.v. aan een binnenvaartschipper of iemand die op een veerboot werkt. Interview iemand die dit soort werk doet. Overleg van tevoren wat voor vragen je wilt gaan stellen. Vraag naar de werkzaamheden, wat ze vervoeren en hoeveel. Vinden ze het werk leuk of gevaarlijk? Waarom? Schrijfruimte interview 14

15 Schrijfruimte interview 15

16 Vraag 8: is er in de plaats waar je school staat of in de omstreken daarvan een grote waterweg, b.v. een kanaal, een rivier of een meer? Wanneer is deze dan ontstaan of aangelegd? Vraag 9: in het geval de waterweg is aangelegd: a. waarom is hij dan aangelegd? b. wordt de waterweg nog altijd gebruikt voor het doel waarvoor hij destijds werd aangelegd? Zo nee, wat is er dan veranderd? Ga naar buiten en neem een kijkje bij de waterweg. Vraag 10: zijn er bruggen en sluizen bij de waterweg? Zo ja, maak hier dan foto s en/of tekeningen van. Vraag 11: waarvoor wordt de waterweg nu gebruikt? Goederenvervoer, personenvervoer, recreatie? Geef drie voorbeelden. Maak tekeningen en/of foto s van de waterweg en de soorten vervoer of activiteiten die er op plaats vinden. Vraag 12: wordt de waterweg intensief gebruikt? Licht je antwoord toe. Vraag 13: waar werd de waterweg vroeger voor gebruikt? Vraag 14: hoe lang is de waterweg? En hoe diep is hij? Lengte waterweg... 16

17 Diepte waterweg... Vraag 15: van wie is dit water? Interview! Vraag 16: interview iemand die je meer over de waterweg kan vertellen (en je eventueel kan helpen bij het beantwoorden van bovenstaande vragen). Bijvoorbeeld iemand die vaart op deze waterweg, iemand die werkt aan het onderhoud van de waterweg of iemand die werkt bij één van de bruggen of sluizen. Overleg van tevoren wat voor vragen je wilt stellen. Schrijfruimte interview 17

18 Schrijfruimte interview 18

19 Vraag 17: wat denk je, is vervoer over water nog altijd erg belangrijk in Nederland? Licht je antwoord toe. Vraag 18: en wat is belangrijker in Nederland, personenvervoer of goederenvervoer? Waarom denk je dat? Vraag 19: zijn er plannen om beide in de toekomst uit te breiden? Waarom wel/niet? Vraag 20: zou jij later een beroep willen uitoefenen die te maken heeft met vervoer over water. Waarom wel/niet? Zo ja, welk beroep zou dit dan zijn? Einde 19

20 2.2 Handige internetsites voor je onderzoek Op internet is heel veel te vinden over water, soms zoveel dat het je kan gaan duizelen. Hieronder geven we een aantal tips voor internetsites die interessant zijn voor je onderzoek. Houd er wel rekening mee dat websites soms gewijzigd worden. In dat geval moet je zelf even verder zoeken om de juiste informatie te vinden. Handige internetsites: dit is de website van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier waarop van alles te vinden is over water in Noord-Holland (boven het Noordzeekanaal) en het werk dat een Hoogheemraadschap doet. Zo zijn zij o.a. verantwoordelijk voor waterkwaliteit door het zuiveren van afvalwater, het bedienen van gemalen, het onderhoud van dijken en een deel van de vaarwegen. Klik op het kopje achtergrondinformatie om hier meer over te weten te komen. Onder dit kopje valt ook het onderwerp objecten en gebouwen. Dit bevat een overzicht van alle gemalen, rioolwaterzuiveringen, molens, sluizen en bruggen in Noord-Holland. Onder het kopje werk in de buurt kun je zien of er vlakbij jouw school werkzaamheden door het Hoogheemraadschap worden uitgevoerd. op deze site kun je onder mijn waterschap het waterschap vinden van het gebied waar jij woont of waar jouw school staat. Ook kun je hier doorklikken naar de websites van alle waterschappen in Nederland. klik op sitemap en je krijgt een overzicht van alle onderwerpen waarover je op deze site meer te weten kunt komen. Hier kun je informatie krijgen over wat een waterschap is en het werk dat zij doen. klik op de startpagina op waterklas. Hier kun je bij praktijkonderwijs/vmbo van alles vinden over beroepen en water. Onder Havo/vwo kun je kiezen voor zijn waterwegen een alternatief voor de snelweg? en meer lezen over feiten en cijfers die met de binnenvaart te maken hebben en over de vaarwegen (waterwegen) in Nederland. Kies je hier voor Nederland onderweg dan kun je afleveringen bekijken van deze televisieserie die o.a. gaan over files op het water, werken op het water en bouwen aan het water. Klik op de startpagina van deze site op Nederland waterland. Onder het kopje waterbouw kun je kiezen voor binnenwateren en meer lezen over vaarwegen, voordelen van de binnenvaart en soorten goederen. Op de startpagina kun je ook kiezen voor waternieuws en de laatste berichten lezen over van alles wat met water te maken heeft. Onder het kopje vervoer kun je informatie vinden over van alles wat met personenvervoer te maken heeft. Klik je op deze pagina op personenvervoer veren dan kun je meer lezen over de soorten veerboten en door wie en waarvoor ze worden gebruikt. Je kunt onder vervoer ook meer lezen over de hoeveelheid goederen die worden vervoerd en de soort goederen. Onder schepen kun je meer informatie krijgen over de soorten binnenvaartschepen. Klik op algemeen en je kunt meer lezen over werken op een schip, veiligheid en milieu. onder ladingsoorten staat meer informatie over het soort goederen dat over water wordt vervoerd. 20

21 website van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Klik op verkeer en vervoer en je kunt wat meer lezen over de binnenvaart, pleziervaart en zeevaart. op deze pagina vind je van alles over het IJsselmeer waaronder informatie over rederijen, veerdiensten en de binnenvaart. Andere interessante sites: kies voor een provincie je kunt lezen over de vervoersdiensten over water van dit vervoersbedrijf. website van het Gemeentelijk Vervoersbedrijf van Amsterdam. Klik op voor reizigers, soorten vervoer en je kunt meer lezen over hun veerdiensten. website van deze rijksdienst die o.a. verantwoordelijk is voor het onderhouden van vaarwegen. website Unie van Waterschappen. De website van de gemeente en provincie waar je school staat is ook altijd interessant om te bekijken. En door het thema van je onderzoek of trefwoorden die met het thema te maken hebben (b.v. vaart, vracht, veerdiensten, vaarwegen of waterwegen, naam van een waterweg in Nederland) te googleen kom je achter nog meer informatieve links. 21

22