Stenden Hogeschool Jaarverslag 2016

Transcriptie

1 Jaarverslag 2016

2

3 Stenden Hogeschool Jaarverslag 2016 Colofon Stenden Hogeschool, 2016 Samenstelling en eindredactie: Finance, control & procurement Ontwerp: Visser en de Graef b.v., Leeuwarden Foto s: Stenden Hogeschool Stenden Hogeschool

4 Inhoudsopgave Voorwoord College van Bestuur 5 Verslag Raad van Toezicht 7 Hoofdstuk 1 Profiel van Stenden Missie en visie Stenden Hogeschool Profiel Stenden Hogeschool Ambitie van de nieuwe hogeschool 17 2 Hoofdstuk 2 (Probleem Gestuurd) Onderwijs Prestatieafspraken Onderwijsontwikkelingen in de Schools Centres of expertise Toegankelijkheid van het onderwijs De kerngegevens 26 Hoofdstuk 3 Student en studie Aansluiting en doorstroom Social media@stenden Financiële ondersteuning Rechtsbescherming 32 Hoofdstuk 4 Onderzoek en valorisatie Opdrachten uit de praktijk Lectoraten Erkende kwaliteit Scholing 39 Hoofdstuk 5 Interna tionalisering Beleid Internationalisation Abroad Mobility of staff and students Internationalisation at Home 44 Hoofdstuk 6 Kwaliteitszorg Kwaliteitscultuur Kwaliteitszorgsysteem Onderwijs Onderzoek Examencommissies Onderwijs- en Examenregeling van een opleiding (OER) 50

5 Hoofdstuk 7 Ondersteuning van onderwijs en onderzoek Professionalisering Gezond en vitaal Rechtsbescherming Participatiebeleid De fysieke leeromgeving De digitale leeromgeving Duurzame leeromgeving Aanbestedingen 58 Hoofdstuk 8 Governance Het bestuur van de hogeschool Bezoldiging Verantwoording inzake Notitie helderheid bekostiging Horizontale verantwoording Medezeggenschap Naleving wet Bescherming Persoonsgegevens 68 Jaarverslag Hoofdstuk 9 Financieel jaarverslag Financiële ontwikkelingen Financieel resultaat Financiële positie Continuïteitsparagraaf Risicoparagraaf B2. Beschrijving van de belangrijkste risico s en onzekerheden B3. Rapportage toezichthoudend orgaan 86 Bijlagen 93 Bijlage 1: Organogram van Stenden Hogeschool 94 Bijlage 2: Juridische structuur van Stenden 95 Bijlage 3: Lijst met Opleidingen 96 Bijlage 4: Raad van toezicht per 31 december Bijlage 5: Bestuur & Management Stenden Hogeschool 100 Bijlage 6: Instroom en Inschrijvingen 104 Bijlage 7: Lectoraten 106 Bijlage 8: Toelichting Notitie Helderheid in de bekostiging 123 Bijlage 9: Internationalisation Advisory Board 127 Bijlage 10: Advisory Board for Research and Academization 128 Bijlage 11: Geconsolideerde jaarrekening Bijlage 12: Lijst van afkortingen 167 Stenden Hogeschool

6 4

7 Voorwoord college van bestuur In het verslagjaar 2016 hebben Stendenstudenten en -medewerkers met passie gewerkt en veel bereikt. Dit jaarverslag getuigt daarvan. In september 2016 hebben we gesproken met de reviewcommissie over verantwoording van de prestatieafspraken. Wij zijn verheugd dat de reviewcommissie herkende en erkende dat onze inspanningen ten aanzien van rendement, uitvalreductie en studenttevredenheid, tot resultaat leidden. Belangrijker dan dat is dat onderwijskwaliteit en het systematisch meten en bijsturen daarvan een vaste plek heeft gekregen in de docententeams en ondersteunende afdelingen. Binnen Stenden gebeurt dat onder de paraplu van het programma Studiesucces. Succesvol doorlopen visitaties en de verbetering van studenttevredenheid geven aan dat onze docententeams en wij als Stenden gemeenschap grip hebben op de kwaliteit van onze opleidingen. Om de toegankelijkheid van het hoger beroepsonderwijs voor brede en meer diverse doelgroepen te waarborgen is Stenden in 2016 begonnen met twee projecten: de ontwikkeling van Ad opleidingen binnen alle domeinen en het project Leven Lang Leren. Met een breed en gevarieerd aanbod van Ad opleidingen wil Stenden bijdragen aan het beter toegankelijk maken van hoger onderwijs voor mbo-studenten. Binnen Leven Lang Leren worden hoger beroepsopleidingen in meer flexibele vorm aangeboden en daarmee toegankelijker gemaakt voor werkenden. Jaarverslag 2016 Stenden heeft inmiddels 21 lectoraten en neemt deel in drie Centers of Expertise. De verbinding tussen opleidingen, lectoraten en centres of expertise zorgde ook in 2016 voor waardevolle projecten voor studenten, docenten en werkveld. 5 We zijn begonnen met de verbouw en nieuwbouw van de locatie Leeuwarden. Voor ons onderwijs en onderzoek maken we zo meer ruimte. Tegelijkertijd wordt studie- en onderwijsomgeving gemoderniseerd. Op het gebied van internationalisering verstevigden we onze positie in Thailand door samenwerking met onze nieuwe partner in Bangkok, Panyapiwat Institute of Managament (PIM). De samenwerking met PIM is gestart met het aanbieden van Grand Tour modulen. Dit succesvolle concept liet ook in 2016 weer een gezonde groei zien en maakte het mogelijk dat vele studenten al tijdens hun studie leren en werken in een interculturele context. De voorgenomen fusie met de NHL hogeschool vormde de context waarin docenten, staf en studenten van beide hogescholen de basis legden voor de fundamenten van een nieuwe, toekomstbestendige hogeschool. Het jaar 2016 kon worden afgesloten met het overhandigen van de fusiedocumenten aan de medezeggenschapsraden en inmiddels zijn die voorzien van een positief advies. We zien de toekomst dan ook met vertrouwen tegemoet. We bedanken iedereen voor hun geweldig inzet en bijdrage in Stenden, ons onderwijs en onderzoek zijn er beter van geworden. Leeuwarden, 20 juni 2017 Leendert Klaassen Klaas-Wybo van der Hoek Stenden Hogeschool

8 6

9 Verslag raad van toezicht De rol van de raad van toezicht is vastgelegd in de statuten van Stichting Stenden Hogeschool en is drieledig: de raad is adviseur en klankbord van het college van bestuur, oefent toezicht uit op het college van bestuur en haar beleid en heeft de bevoegdheid de leden van het college van bestuur te benoemen, te ontslaan of te schorsen. De raad van toezicht richt zich in haar advies- en klankbordrol op onderwerpen als strategie, onderwijs en kwaliteitszorg, governance, risicomanagement en financiën. Samenstelling In 2016 bestond de raad uit zes leden. Mevrouw Beukers werd eind 2015 voor vier jaar herbenoemd. De leden Mooren en Van Eekelen traden af als gevolg van wijzigingen in hun carrière. De heer Eerenstein trad volgens rooster van aftreden per 31 december 2015 af. De raad besprak de hierdoor ontstane verarming van de diversiteit in de vergadering van juni, maar besloot gezien de voorgenomen fusie, de raad niet aan te vullen. Conform het rooster van aftreden werden de heren Bruggeman en Bijl in december 2016 voor herbenoeming voorgedragen. Beide leden accepteerden deze voordracht. De heer Bijl werd herbenoemd voor een periode van vier jaar. De termijn van de heer Bruggeman werd tot 31 december 2018 verlengd. De heren Reitsma en Schepers zouden conform rooster per 31 december 2016 aftreden. Gelet op de gewenste continuïteit van de besluitvorming rond de voorgenomen fusie, is besloten de zittingstermijn van beide heren te verlengen tot maximaal de datum van de fusie tussen NHL en Stenden. Een rooster van aftreden werd vastgesteld en gepubliceerd op de website van de hogeschool. Jaarverslag 2016 Binnen de raad bestaan vier commissies: de werving- en selectiecommissie, de remuneratiecommissie, de auditcommissie en de onderwijs- en onderzoekscommissie. De taken, bevoegdheden en werkwijze van de commissies zijn vastgelegd in het Reglement Commissies raad van toezicht. In 2016 bestond de raad uit: Mr. Cees Bijl, voorzitter en voorzitter W&S- en Remuneratiecommissie Bart Bruggeman, vicevoorzitter en lid W&S- en Remuneratiecommissie Drs. ing. Jacob Reitsma, lid Auditcommissie Frits Schepers, voorzitter Auditcommissie Anneke Beukers-Maatje MGM, voorzitter Onderwijs- en onderzoekscommissie Hans Haerkens MIB, lid Onderwijs- en onderzoekscommissie 7 In de zomer van 2016 is besloten een fusiecommissie in te richten bestaande uit de leden van de remuneratiecommissie en mevrouw Beukers. Alle leden van de raad van toezicht voldoen aan de onafhankelijkheidscriteria zoals genoemd in de branchecode (lid 4.III.4.2). Voor de leden van de raad van toezicht is een profielschets opgesteld. Deze is gepubliceerd op de website van de hogeschool. Naast eisen aan de professionele en bestuurlijke achtergrond van de leden, is hierin een regeling vastgelegd ten aanzien van de levensbeschouwelijke en maatschappelijke betrokkenheid van de leden. Er was in 2016 geen sprake van gedelegeerd lidmaatschap noch van tijdelijk voorzien van een lid van de Raad van toezicht in het bestuur van Stenden. Vergaderfrequentie De raad vergaderde in 2016 vijf maal: op 15 maart, 24 mei, 22 juni, 29 september en 13 december waarbij sprake was van nagenoeg complete deelname door de leden. De jaarlijkse tweedaagse bijeenkomst vond plaats op 11 en 12 november De tweedaagse stond voor een groot deel in het teken van de externe zelfevaluatie, conform artikel III.1.7 van de branchecode. Alle raad van toezicht-vergaderingen vonden plaats in aanwezigheid van het college van bestuur. De voorzitter van de raad van toezicht voerde maandelijks bilateraal overleg met de voorzitter van het college van bestuur. De auditcommissie en de onderwijs- en onderzoekscommissie vergaderden in 2016 telkens voorafgaand aan de reguliere vergaderingen van de raad. Daarnaast had de onderwijs- en onderzoekscommissie een bijeenkomst op 19 april die gewijd was aan de School of Education. De remuneratiecommissie vergaderde op 15 maart. Strategie De raad werd geïnformeerd over en besprak de samenwerking van NHL en Stenden in 2016 op drie manieren: in bilateraal overleg tussen de voorzitter van de raad van toezicht en de collegevoorzitter, in de remuneratiecommissie en plenair in de raad van toezicht-vergaderingen. De raad had in 2016 regelmatig open en constructief Stenden Hogeschool

10 overleg met de raad van toezicht van de NHL. Vooral waar het de profiel schetsen van het college van bestuur, van de raad van toezicht en de benoemingsprocedure van het college betrof, werd gezamenlijk opgetrokken. Fusie Beide raden van toezicht verzochten de bestuurssecretarissen een nieuw ontwerp voor de benoemingsprocedure van het college van bestuur van de fusiehogeschool voor te leggen met daarin opgenomen dat de voorzitter extern geworven zal worden. Onderdeel van het ontwerp was een geactualiseerd competentieprofiel. In de vergadering van december keurde de raad de profielschets college van bestuur, de profielschets raad van toezicht en de selectie- en benoemingsprocedure college van bestuur goed. De stukken werden in vervolg hierop aan de cmr ter instemming respectievelijk advies ingediend. 8 In maart werd de raad geïnformeerd over het overhandigen aan de medezeggenschapsraden van de zogenaamde tranche 1 documenten. Hierin werd de waarom vraag van de fusie beantwoord. De raad nam kennis van de positieve reactie van de medezeggenschap op de documenten. Het college informeerde de raad, dat onder leiding van een externe programmadirecteur de ontwikkeling van de zogenaamde tranche 2 en 3 documenten met daarin de beantwoording van de wat en hoe vragen in gang werd gezet. In september besprak de raad deze werkzaamheden die leidden tot een herijkt fusiedocument. Naast de opzet van het juridische traject, werden hiertoe vier sporen uitgewerkt en bemenst: Onderwijs en Onderzoek, Personeel en Organisatie, Bedrijfsvoering en Transitie. Deze fase kenmerkte zich door ruime inzet en participatie van de medezeggenschapsraden, studenten en docenten van Stenden en NHL. Daarnaast besprak de raad de vorm en reikwijdte van een externe validatie ( due diligence ). De raad was verheugd over het feit dat de communicatie tussen het college en de cmr in een open en constructieve sfeer plaats vond. Het herijkte fusiebesluit en de aangescherpte fusiedocumenten werden in december aan de medezeggenschapsraden overhandigd. Zij zijn inmiddels voorzien van een positief advies van de medezeggenschapsraden. Het college informeerde de raad over de gekozen juridische structuur waarbij sprake is van een gefaseerde fusie: een bestuurlijke fusie per 1 januari 2018 en een institutionele fusie per 1 september Eén en ander in afstemming met het Ministerie van OCW en het uitvoeringsorgaan DUO. De raad van toezicht werd in het voorjaar geïnformeerd over het besluit van de raad van toezicht van de NHL om ad-interim een derde lid toe te voegen aan het college van bestuur van de NHL. Risicomanagement Zoals aangegeven in het verslag van 2015 was in maart 2016 het onderwerp risicomanagement geagendeerd. Onder leiding van extern deskundige Prof. Dr. Jim Emanuels bediscussieerde de raad het plan van aanpak om te komen tot een integratie van risicobeheer in de staande organisatie c.q. in de reguliere pdca-cyclus. De strategische risico s zijn beschreven onder de thema s onderwijs, onderzoek en financieel beleid. De auditcommissie stelde voor hier het thema mens (studenten, medewerkers, cultuur) aan toe te voegen. Dit voorstel werd door de raad overgenomen. Voor de operationele risico s zijn vijf processen in kaart gebracht Onderwijs, Onderzoek, HRM, Inkoop, Financiën/administratie die zich elk in een verschillende fase van beheer bevinden. Op verzoek beoordeelde de heer Emanuels de risicohouding van Stenden: zoals gebruikelijk in onderwijsorganisaties is de vrijheid van professionals hoog. Vanuit het oogpunt van medewerkerstevredenheid is dit wenselijk mits de randvoorwaarden scherp geformuleerd zijn. De raad keurde het aangeboden plan goed. Later in het jaar adviseerde de accountant, bij de bespreking van de jaarstukken 2015, om risico s meer te kwalificeren. Onderwijs en onderzoek Onderwijskwaliteit in de breedste zin van het woord werd besproken in de onderwijs- en onderzoekscommissie van de raad van toezicht. Alle vergaderingen vonden plaats in aanwezigheid van de vice-voorzitter van het college van bestuur en van de directeur Expertise, Services en Research (ESR). Daarnaast nodigt de commissie intern deskundigen uit voor nadere toelichting. Van de commissievergaderingen werd schriftelijke en mondeling verslag gedaan in plenaire raad van toezicht vergadering.

11 Onderwijskwaliteit In 2016 liepen verschillende accreditatie(na)trajecten: International Business and Language, Chemie, Biomedisch Laboratorium Onderwijs, Creatieve Therapie, Master Learning and Innovation, Media en Entertainment Management, International Teacher Education in primary schools en de Schoolleiders Opleiding van Stenden Professionals. Alle trajecten verliepen positief. Eind 2016 vond een beperkte mid-term instellingsaudit plaats, als opmaat naar de Instellingstoets Kwaliteitszorg in De resultaten hiervan worden in 2017 gedeeld met de O&O commissie en de plenaire raad. Ten aanzien van het nieuwe onderwijsconcept Design Based Education (DBE) benadrukte de commissie het belang van een goede harmonisatie van structuur en systemen in de nieuwe hogeschool. Op die basis kunnen cultuur en mensen vervolgens het onderwijs tot een excellent niveau brengen. T-rapportages De onderwijskundige onderdelen van de T-rapportages werden in de commissie besproken. Studiesucces en prestatieafspraken In het jaarverslag van 2015 werd de finale verantwoording afgelegd over de prestatieafspraken tussen Stenden en het Ministerie van OCW. De resultaten en de analyse hiervan werden uitgebreid besproken in de audit commissie, de O&O commissie en de plenaire raad. De rendements- en uitvalcijfers bleven achter op de gestelde ambities. Op de overige vijf punten behaalde Stenden de streefwaarden. In de vergadering van september vond terugkoppeling van het positieve gesprek tussen Stenden en de Reviewcommissie plaats. Bij de bespreking van de NSE-resultaten uitte de O&O commissie haar zorgen over het achterblijven van de scores op docentkwaliteit. De commissie constateerde dat de scores weliswaar hoger lagen dan in 2015, maar dat er nog ruimte is voor verbetering. De commissie verzocht nadere analyse van deze scores. Jaarverslag Ketensamenwerking De commissie besprak in de vergadering van december de samenwerking tussen VO en HO en tussen mbo en hbo; de zogenoemde ketensamenwerking. De commissie constateerde dat een aantal items hun actualiteit blijven behouden: zorg en aandacht voor de studeerbaarheid en het creëren van een stimulerende leeromgeving waarin plaats is voor ontmoeting tussen docent en student en tussen student en student. Duiding en waardentoevoeging door de docent is hierbij van groot belang. Een onderwijsconcept (PGO of DBE) dient daarom tevens een basis te bieden voor die ontmoeting en voor de sturing daarop. Instroom De instroom van studenten lag in 2016 hoger dan in 2015, maar de daling uit 2015 werd niet volledig gecompenseerd. Er lijkt sprake van structurele krimp in studentenaantallen te zijn in de regio s waar Stenden studenten uit trekt. Onderzoek De vacatures voor de pijlerlectoraten Onderzoek en Sustainable PBL concepts in higher education werden ingevuld in De inauguratie van de lector Onderzoek vond plaats in maart, de inauguratie van de lector Sustainable PBL Concepts in Higher Education vond plaats in december. Governance In de vergadering van 15 maart besprak de O&O commissie het rapport Het lastige gesprek van de Commissie Maatschappelijk verantwoord bestuur en toezicht in de semipublieke sector. De aanbeveling uit dit rapport om in het toezicht meer gebruik te maken van zogenaamde zachte bronnen (bezoek aan en gesprekken met mensen in de organisatie) werd ter harte genomen. Op grond van deze gedachtewisseling besloot de commissie werkbezoeken aan de schools te organiseren. Zo werd de School of Education bezocht. Er werd gesproken met studenten, docenten, management en vertegenwoordigers van het werkveld. De raad van toezicht hecht er aan om ook buiten de reguliere contacten met het college van bestuur om, geïnformeerd te zijn over actuele ontwikkelingen. Zo heeft er in november een gesprek plaatsgevonden met de initiatiefnemers van het Innovatiepact Fryslân, een breed gedragen alliantie tussen het hoger onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs, het bedrijfsleven, de gemeente en de provincie met als doel de krachten te bundelen en te werken aan de verdere economische en innovatieve versterking van de regio. Stenden Hogeschool

12 Financiën Het financiële beleid en daarmee samenhangende onderwerpen werden besproken in de Auditcommissie. Verslagen van de Auditcommissie werden schriftelijke en mondeling besproken en vastgesteld in de reguliere vergaderingen van de raad van toezicht. Alle vergaderingen vonden plaats in aanwezigheid van de voorzitter van het college van bestuur en van de directeur Finance, Control en Procurement. T-rapportages De auditcommissie besprak in 2016 achtereenvolgens de trimester rapportages van T en T1 en T2 van Afwijkingen ten opzichte van budget werden toegelicht door de directeur Finance, Control en Procurement. Op hoofdlijnen was een overschrijding bij de schools zichtbaar en een onderschrijding bij de ondersteunende diensten, waardoor per saldo het resultaat rond begroting lag. De overschrijdingen hadden geen structureel karakter en de schools dienden plannen in om de overschrijdingen te stabiliseren c.q. te laten afnemen. Naar aanleiding van de T1 rapportage vroeg de raad aandacht voor het ziekteverzuim en de personeelslasten. 10 Interimcontrole In december besprak de auditcommissie de in oktober 2016 uitgevoerde interimcontrole in het bijzijn van de accountant (Deloitte). De interimcontrole heeft zijn focus op de interne beheersing en de opvolging van de aangedragen aspecten in de vorige managementletter. Deze aspecten zijn door Stenden goed opgevolgd. De volledigheidsbepaling van de omzet van SH blijft een aandachtspunt, maar wordt ondervangen door additionele interne controlewerkzaamheden. De beheersorganisatie van Stenden Professionals is in lijn gebracht met nieuwe opzet van activiteiten en voldoende bevonden door Deloitte. Jaarstukken 2015 In de vergadering van juni werden de jaarrekening en het jaarverslag 2015 besproken in aanwezigheid van de accountant (Deloitte). Deloitte gaf een goedkeurende verklaring op de stukken met aanvullende opmerkingen over IT-controls, Stenden Hotel en Stenden Professionals (zie ook paragraaf hierboven). Al met al constateerde de raad dat het financiële beeld goed was: een gezond vermogen en goede liquiditeit. De raad nam kennis van de het jaarverslag 2015 en keurde het goed, onder voorbehoud van verwerking van de laatste tekstuele aanpassingen. De raad keurde de jaarrekening goed onder voorbehoud van de goedkeurende verklaring door de accountant. De raad verleende het bestuur décharge voor het gevoerde beleid en meerjarenprognose Bij de bespreking van het meerjarenperspectief gaf de raad desgevraagd aan voorkeur te hebben voor een 0 begroting voor de komende jaren voor zover dit betrekking heeft op going concern. Afwijkingen zijn acceptabel voor zover die volgen uit de fusie met de NHL. Dit uitgangspunt werd meegenomen in de kaderbrief Andere uitgangspunten van de kaderbrief waren: handhaving van de norm voor inrichting van het onderwijsconcept, handhaving van de lijn van Wereldwijs, terughoudendheid in het aantal doelen en indicatoren. De raad nam kennis van de concept-kaderbrief 2017 die in nauwe samenwerking met de cmr tot stand kwam. In de vergadering van december keurde de raad het jaarplan 2017 goed onder voorbehoud van een positief advies van de cmr. De voorinvestering in de kwaliteit van onderwijs (conform de afspraak met OCW) en de geplande investeringen in gebouwen (locatieplan Leeuwarden) maken liquiditeitsinformatie noodzakelijk. Periodiek zal de liquiditeitspositie worden gemonitord. IBC s Conform RJ dient de accountant ook bij de IBC s te bepalen of de controle door de desbetreffende accountant goed is uitgevoerd, een zogenaamde dossierreview. Deloitte wil voor het jaar 2016 een review uitvoeren bij Stenden University Qatar. Dit zal in het voorjaar van 2017 plaatsvinden. In 2018 zal er een dossierreview plaatsvinden bij Stenden Zuid Afrika. Treausury Het treasurystatuut dient te worden aangepast aan de nieuwe regelgeving. In de eerste helft van 2017 zal een treasurystatuut aan de raad voorgelegd worden.

13 Remuneratie De Raad van toezicht nam kennis van nieuwe WNT-normen (wet normering topinkomens), die gelden vanaf De remuneratiecommissie adviseerde de raad geen gebruik te maken van de ruimte ten aanzien van bezoldiging van de leden. De raad nam dit advies over. In de vergadering van december keurde de raad het remuneratierapport 2016 goed, waarna het begin 2017 op de website gepubliceerd werd. Contact met de organisatie Vertegenwoordigers van de raad van toezicht hebben in januari deelgenomen aan de Kennis Maken dag in Emmen. Er vond twee maal overleg plaats tussen de raad van toezicht en de cmr. De Onderwijs- en onderzoekscommissie bracht een werkbezoek aan de School of Education. Op 6 september woonden leden van de raad de opening van het hogeschooljaar bij. Samenwerkingsverbanden Op het gebied van internationalisering van het onderwijs keurde de raad de vernieuwde overeenkomsten met de partners in Thailand (Rangsit) en Bali (STIE) goed. In september besprak en accordeerde de raad de overeenkomst met de nieuwe partner in Thailand (PIM). Dit nadat het college bevestigde dat er geen effecten zijn op het risicoprofiel. Overige onderwerpen Naast bovenstaande onderwerpen en aandachtspunten nam de raad kennis van c.q. besprak: De aanvang en voortgang van de nieuwbouw in Leeuwarden; Eventuele risico s samenhangend met het uittreden van de gemeente Leeuwarden uit de Kennis Campus Leeuwarden (geen risico s bekend); De melding van een datalek aan de Autoriteit Persoonsgegevens; De Surf-audit op datalekken en het daaruit voortvloeiende actieplan; Ondertekening van het Hoger Onderwijs Akkoord; De voortgangsbrief over internationale dimensie van hbo en mbo, waarin de minister het belang van internationalisation abroad, internationalisation at home en uitwisseling benadrukte; De positief verlopen bespreking over GreenPac met de reviewcommissie van het Ministerie van OCW; De partnerbijeenkomst in Brussel georganiseerd door NHL en Stenden. Er werd over en weer kennis gemaakt tussen de verschillende Europese hoger onderwijsorganisaties en koepels; De benoeming van de voorzitter van de raad tot gedeputeerde van de Provinciale Staten van Drenthe; De druk bezochte opening van het hogeschooljaar; Naar aanleiding van nieuwsberichten, de wijze waarop Qatar vorm en inhoud geeft aan vrouwenrechten en de daaraan gekoppelde risico s; De start van het onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar de (voor)investering in onderwijskwaliteit. Jaarverslag Externe evaluatie functioneren raad van toezicht In november heeft de tweejaarlijkse externe evaluatie van de raad van toezicht plaatsgevonden. Onder leiding van een extern deskundige werd besproken hoe individuele kwaliteiten het meest effectief kunnen worden ingezet voor het collectief. Kwaliteitsborging De raad functioneerde en rapporteerde volgens de bepalingen van de branchecode Goed Bestuur Hogescholen. Organisatie De raad van toezicht heeft in 2016 alle informatie, die nodig is om haar toezichthoudende taak goed te vervullen, van het college van bestuur en van de externe accountant ontvangen. Er is in 2016 geen sprake geweest van belangenverstrengeling of van tegenstrijdige belangen. In het verslagjaar zijn geen leningen of garanties verstrekt aan de leden van de raad van toezicht. Cees Bijl Voorzitter raad van toezicht Bart Bruggeman Vice voorzitter raad van toezicht Stenden Hogeschool

14 12

15 Hoofdstuk 1 Jaarverslag 2016 Profiel 13 van Stenden Stenden Hogeschool

16 Inleiding In augustus 2013 zijn de eerste stappen gezet op weg naar nauwere samenwerking tussen Stenden Hogeschool en NHL Hogeschool. In de zomer van 2014 hebben de colleges van bestuur de intentie tot een fusie van beide instellingen aangekondigd. Vanaf toen is door gezamenlijke projectgroepen van beide hogescholen gewerkt aan het profiel, de missie, visie en identiteit van de nieuw hogeschool. In een serie rapporten is weergegeven waarom een fusie voor beide instellingen een solide fundament voor de toekomst is, wat de nieuwe hogeschool wil zijn en hoe deze vorm zal krijgen. Dit geheel is in december 2016 ter instemming aan de medezeggenschapsraden van de beide hogescholen aangeboden. Stenden bevond en bevindt zich in een fase waarin enerzijds gewerkt wordt aan de toekomst in de vorm van een nieuwe hogeschool en waarin anderzijds de uitgangspunten van het bestaande instellingsplan leidend zijn voor de jaarplannen en uitvoering daarvan. Deze laatste uitgangspunten worden in dit hoofdstuk toegelicht. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een weergave van het geambieerde profiel van de beoogde nieuwe hogeschool Missie en visie Stenden Hogeschool De continuïteit in missie en visie is nadrukkelijk uitgangspunt voor de beleidsperiode en volgt daarmee het instellingsplan Wereldwijs. Onderwijs en onderzoek, de koers van Stenden Wereldwijs gaat ook in op andere factoren die van invloed zijn op het hoger onderwijs en daarmee van invloed op de kwaliteit van ons onderwijs. Goed onderwijs en het doen van goed onderzoek betekent ook accreditatiewaardige opleidingen en onderwijs en onderzoek gericht op het realiseren van de in het kader van de prestatieafspraken benoemde ambities. Stenden wil studenten uitdagen het beste uit zichzelf te halen, zoals het in onze missie staat: unleashing potential in our students, staff and surrounding communities. We willen studenten graag persoonlijk en duurzaam leiderschap laten zien en leren, zodat ze people, planet, profit and passion met elkaar leren verbinden. Onze visie is dan ook serving to make a better world. De moderne mens is meer dan ooit in de gelegenheid om zelf te onderzoeken waar zijn talenten liggen en waar die hem kunnen brengen. Je wordt dezer dagen niet zomaar in een hokje gestopt, je mag zelf ontdekken wat je kunt en wie je wilt zijn. En juist daar willen wij als Stenden aan werken. Stenden is een waardengedreven organisatie ( ) met respectering van de christelijke, levensbeschouwelijke en maatschappelijke waarden ( ) en met onderkenning van de betekenis van de ver scheidenheid van die waarden ( ) zoals dat in de statuten staat. Stenden ziet het als haar opdracht om aan de potentiële nieuwsgierigheid in de student te appelleren en die te stimuleren. Stenden wil met gemotiveerde studenten, docenten en medewerkers een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van werkvelden en samenleving. In een wereld waarin zoveel talenten herkend, erkend en ontwikkeld moeten worden, willen wij een betekenis geven aan verschijnselen, processen en systemen. Zo helpen wij bedrijven, instellingen, gemeenschappen en regio s zich verder te ontwikkelen. 1.2 Profiel Stenden Hogeschool Het profiel van Stenden is uitgewerkt in het instellingsplan Wereldwijs Hierin wordt vanuit onze missie en visie het (onderwijs)profiel van Stenden geduid. Centraal in het profiel staat de overtuiging dat de afgestudeerde die nieuwsgierig is, probleemoplossend vermogen heeft, internationaal kan denken en werken en een onderzoekende houding heeft, het verschil kan maken in bedrijven, instellingen en samenleving en zich kan aanpassen aan steeds veranderende omstandigheden. In ons profiel is de nieuwsgierige mens het fundament. De nieuwsgierige mens is op zoek naar informatie. Hij wil weten wat de waarde is van een onderzoek, theorie of oplossing en wat dat betekent voor de bruikbaarheid ervan voor mensen, organisaties en de samenleving. Dat leidt voor ons tot drie profielpijlers die op dat fundament steunen en die door middel van pijlerlectoraten inhoudelijk geborgd worden: Probleem Gestuurd Onderwijs (PGO), Internationalisering en Onderzoek. Vanuit deze drie profielpijlers draagt Stenden bij aan de ontwikkeling van de nieuwsgierige mens, passend bij diens levenshouding en leerstijl. We kunnen onze profilering visualiseren en in verband brengen met de Stendenwaarden. Ons mensbeeld de nieuwsgierige mens - is het fundament. De drie pijlers - PGO, Internationalisering en Onderzoek - zijn daarop gebouwd. De waarden bepalen hoe het bouwwerk eruit ziet: wat belangrijk is en prioriteit heeft. Waardengedreven is daarbij het overkoepelende element voor meesterschap, intercultureel en ondernemend denken en handelen. Het is herkenbaar in de keuzes die we maken en de wijze waarop de organisatie en individuele medewerkers die invullen, bijvoorbeeld in de wijze van omgang met studenten en de relatie met het werkveld.

17 Grondslag/missie/visie Waardengedreven Meesterschap Intercultureel Ondernemend PGO Internationalisering Nieuwsgierige mens Onderzoek Jaarverslag 2016 PGO Stenden heeft een uitgesproken visie op leren. Daar horen duidelijke keuzes bij in het onderwijs, de organisatie en de faciliteiten. We sluiten aan bij het gedachtegoed van het sociaal constructivisme. Deze leertheorie benadrukt dat kennis wordt gebouwd op basis van bestaande kennis. Het sociaal constructivisme gaat uit van de actieve construerende inzet van mensen. Dit past bij ons beeld van de nieuwsgierige mens: niet alleen maar consumeren wat je wordt aangedragen, maar zélf de uitdaging aangaan als ontwikkelende beroepsbeoefenaar. Van daaruit kun je bijdragen aan de ontwikkeling van de wereld om je heen. De sociale en culturele context is wezenlijk voor onze visie op leren. Leren begint als de lerende (student) in ontmoetingen en interacties verschillen ervaart. Het sociaal constructivisme gaat ervan uit dat studenten hun eigen kennis en inzichten spiegelen aan die van anderen. Dat schept een leeromgeving waarin ruimte is voor verschillen. Het geeft ook veiligheid voor gesprek, dialoog en tegenspraak. PGO is een goede manier om onze sociaal constructivistische visie op leren in de praktijk te brengen. Studenten werken in kleine groepen aan een thematische taak of casus uit de beroepspraktijk. Kennis die ze construeren is direct toepasbaar. Daarbij daagt PGO studenten uit actief op zoek te gaan naar nog onbekende kennis: in literatuur, onderzoek en ontmoetingen in de school (met docenten) en in het werkveld. Hieraan kunnen ze hun eigen kennis en inzichten spiegelen. De student leert zo ook te leren. Om een taak of probleem uit de praktijk van het werkveld op te lossen, moeten ze kennis uit verschillende vakgebieden interpreteren, verbinden en ideeën ontwikkelen voor nieuwe toepassingen. Daardoor krijgt kennis betekenis. Het PGO-concept zet de student centraal en laat hem zelf kennis ontdekken en ervaren. PGO draagt bij aan het transformatieproces dat studenten tijdens hun opleiding doormaken. De bijdrage aan de ontwikkeling van studenten beperkt zich niet tot de cognitieve aspecten. Hij leert ook samenwerken in interculturele teams die aan praktijkvraagstukken werken waarin verschillende vakgebieden samenkomen. Stenden ziet PGO niet alleen als een didactische werkvorm, maar veel meer als een benadering van het curriculum, een didactisch concept. 15 Internationalisering Onderwijs en onderzoek krijgen een extra dimensie door de interculturele omgeving die Stenden biedt. Internationalisering is daarmee van grote waarde voor het onderwijs en onderzoek binnen Stenden, getuige ook het pijlerlectoraat Internationalisation of Higher Education. Het is een inspirerende voedingsbodem voor de ontwikkeling van studenten in hun vak en als mens. Internationalisering gaat niet zozeer om reizen, het gaat om het (leren) samenwerken met mensen met een andere achtergrond en cultuur. Je leert over grenzen heen te kijken en je open te stellen voor het onbekende. Door interculturele en internationale ervaringen op te doen, leren studenten om van anderen te leren. Dit zijn vormende en betekenisgevende ervaringen die studenten als mens en als (potentiële) werknemer verrijken. Internationalisering heeft zo een kwaliteitsbevorderend effect. Stenden Hogeschool

18 Vanuit de internationaal geprofileerde opleidingen heeft internationalisering zich bij Stenden in de afgelopen 15 jaar ontwikkeld en vorm gekregen in drie hoofdlijnen: Stenden biedt een internationaal werk- en leerklimaat op de locaties in Nederland. Voorop staan aspecten als interculturele ontmoeting en een internationaal curriculum in een interculturele omgeving. Internationalisation mobility: Stenden stimuleert het studeren in het buitenland met het eigen Grand Tour-concept, waarbij studenten de mogelijkheid hebben om modulen of een semester in het buitenland te studeren aan een van de vestigingen van Stenden. Het Grand Tour-concept is uniek en een belangrijk onderscheidend element van de hogeschool. Daarnaast wordt deelname aan exchangeprogramma s zoals Erasmus gefaciliteerd. Internationalisation abroad: Stenden heeft een pioniersrol op zich genomen door in het buitenland nevenvestigingen te openen en daar onder auspiciën van Stenden Nederland onderwijs aan te bieden. De Stendenkwaliteitssystemen en -eisen zijn op de inrichting en uitvoering van het onderwijs op de buitenlandse vestigingen van toepassing. 16 (Toegepast) Onderzoek Stenden heeft zich de afgelopen beleidsperiode geprofileerd als een internationale instelling waarin Probleem Gestuurd Onderwijs een centrale plaats inneemt. Onderzoek (meer specifiek: toegepast onderzoek) is daar als derde profielbepalend element aan toegevoegd en geborgd in het pijlerlectoraat Onderzoek. Dit past enerzijds bij de ontwikkelingen die reeds zijn ingezet binnen de hogeschool en anderzijds bij de opdracht die de overheid aan het hoger onderwijs stelt. Stenden kiest daarbij voor integratie van (toegepast) onderzoek en onderwijs. Onderzoek moet van betekenis zijn voor studenten, staf, de beroepenvelden en de samenleving (valorisatie). Onderzoek maakt deel uit van het onderwijs en wordt in de opleidingen geprogrammeerd. Het onderwijs maakt dus niet meer alleen gebruik van de resultaten van onderzoek (evidence based practice), maar binnen het onderwijs voeren studenten en docenten in samenwerking ook zelf onderzoek uit. Zo draagt onderzoek bij aan de ontwikkeling van studenten tot kritische, onderzoekende professionals en aan de professionalisering van het onderwijs en de docenten. Realistische leeromgeving Stenden biedt realistische leeromgevingen aan, waar studenten kennis en vaardigheden kunnen verbeteren aan de hand van taken die de toekomstige beroepspraktijk weerspiegelen. Stenden laat studenten zich verbinden met de werkvelden in onder meer haar eigen skills labs (waarin het vaardigheidsonderwijs wordt verzorgd) en leerbedrijven (skills labs waarbinnen realistisch en marktconform wordt gewerkt). De verbindingen tussen PGO, Internationalisering en Onderzoek en de toepassing daarvan in de werkvelden zorgen voor een sterk en onderscheidend profiel van Stenden. Met dit profiel zijn wij erop gericht dat Stendenalumni worden her- en erkend aan hun probleemoplossende handelen, hun vermogen internationaal te denken en te werken en hun onderzoekende en lerende houding. Kerngegevens Stenden Hogeschool heeft wereldwijd bijna werknemers (917 Fte) en meer dan studenten. Stenden hogeschool verzorgt Associate degree-, Bachelor-, en Masteropleidingen binnen de domeinen Economie, Educatie, Gedrag & Maatschappij en Techniek. De opleidingen zijn georganiseerd in zeven Schools waarbinnen naast de opleidingen, 21 lectoraten en drie Centres of Expertise (CoE) actief zijn. Stenden heeft in Nederland vijf vestigingen en in het buitenland vier vestigingen (de International Branch Campuses). De hogeschool reikte in 2016 aan studenten een propedeuse certificaat uit studenten ontvingen een associate degree-, bachelor- of master-diploma. Bijna 92% 1 van de alumni vond binnen een jaar na afstuderen een baan. 1 HBO monitor 2016

19 1.3 Ambitie van de nieuwe hogeschool Stenden en de NHL hebben een lang gekoesterde wens om hun krachten te bundelen en samen één sterke hogeschool te vormen. Met deze bundeling willen we de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek versterken. Samen kunnen we onze maatschappelijke opdracht op langere termijn zo beter vervullen. Onze studenten en werkvelden worden zo beter gediend. Tegelijkertijd borgen we daarmee de continuïteit van onze activiteiten. In augustus 2013 zijn de eerste stappen gezet op weg naar nauwere samenwerking. Met inzet en betrokkenheid van medewerkers, studenten en externe stakeholders zijn eerst de mogelijkheden van samenwerking onderzocht. Vervolgens is met dezelfde inzet en betrokkenheid een ontwerp van de nieuwe hogeschool ontwikkeld. En in de laatste fase heeft in nauw overleg met de medezeggenschapsraden aanscherping plaatsgevonden van het waarom, wat en hoe van de fusie. Dit alles heeft geresulteerd in een voorgenomen besluit tot fusie tussen Stenden en NHL dat op 22 december 2016 aan de beide medezeggenschapsraden ter instemming is voorgelegd. Hierbij wordt uitgegaan van een bestuurlijke fusie per 1 januari 2018 en een institutionele fusie per 1 september Waarom een fusie In het gehele traject is sprake geweest van een positieve insteek: fusie is niet een doel maar een middel om, in het belang van alle stakeholders (studenten, medewerkers, werkveld, de regio), tijdig in te springen op een aantal ontwikkelingen op de middellange termijn. Er is geen sprake van een acuut dreigende problematiek voor één van of beide hogescholen die door middel van een fusie moet worden opgelost. Wij zien in diverse ontwikkelingen (demografisch, economisch, sociaal, technologisch, ecologisch en politiek) noodzaak om te zoeken naar samenwerking, die uiteindelijk in de vorm van fusie het best tot zijn recht komt. Jaarverslag De maatschappelijke ontwikkelingen stellen beide hogescholen voor gezamenlijke opgaven. Wij hebben de ambitie om in te spelen op deze ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande opgaven. Deze gezamenlijke ambitie vraagt in de volle breedte om voldoende kritische massa, het benutten van de overlap en complementariteit, lange termijn continuïteit in besturing, strategie en aansturing, gedeelde identiteit en minimale onderlinge concurrentie. In het licht van de ingrijpende externe ontwikkelingen, de opgaven waarvoor de beide hogescholen ieder voor zich worden gesteld en de gezamenlijke ambitie om daar op in te spelen is een fusie wenselijk én noodzakelijk. Dit ook in verband met grote benodigde investeringen in kennis, expertise, onderwijs, onderzoek en voorzieningen. De hogescholen kunnen ieder voor zich deze investeringen in het licht van hun relatief kleine schaal niet doen. De hogescholen hebben in dit perspectief vastgesteld dat een fusie meerwaarde oplevert voor de stakeholders van de hogescholen: voor studenten, voor de omgeving van beide hogescholen en voor medewerkers. Het realiseren van deze meerwaarde is mogelijk gezien de complementaire kracht van beide instellingen: Stenden met het internationale aanbod en een aantal onderscheidende opleidingen in combinatie met de NHL met een sterke regionale binding, het brede opleidingenaanbod en eveneens een aantal onderscheidende opleidingen. De fusie geeft mogelijkheden tot schaalvoordelen (economies of scale, of massa) voor bijvoorbeeld cross-overs tussen opleidingen, voor internationalisering en voor onderzoek. Ook geeft het mogelijkheden tot synergievoordelen (economies of scope, of focus) voor bijvoorbeeld de kwaliteit van ondersteuning. Een fusie biedt de mogelijkheid om meer en meer gericht te investeren in de onderwijskwaliteit. De nieuwe hogeschool Met de nieuwe hogeschool willen we een hoge kwaliteit van onderwijs, onderzoek en daaraan verbonden diensten en voorzieningen realiseren. Een kwaliteit waarmee wij ons in de bovenste regionen positioneren ten opzichte van de andere hogescholen. Deze hoge kwaliteit van onderwijs, onderzoek en diensten/voorzieningen is een door interne motivatie gedreven wens en opdracht aan onszelf: we moeten niet alleen, maar willen ook de hoogst denkbare kwaliteit leveren. Stenden Hogeschool

20 We beogen de totstandkoming van een internationale multi-campus hogeschool. Met vestigingen in Assen, Emmen, Groningen, Leeuwarden, Meppel, op Terschelling en in Bangkok (Thailand), Denpasar (Indonesië), Doha (Qatar), Port Alfred (Zuid-Afrika) en toekomstige nieuwe vestigingen, onderscheidt de nieuwe hogeschool zich ten opzichte van andere hogescholen. De nieuwe hogeschool zet sterk in op het verbeteren van de kwaliteit en het toekomstbestendig maken van het onderwijs (flexibilisering, digitalisering, personalisering), kent een uitgesproken internationaal profiel en een stevig inhoudelijk onderzoeksprofiel. De nieuwe hogeschool komt tegemoet aan de vraag en is tegelijkertijd onderscheidend. Daarbij wordt voortgebouwd op enkele specifieke thema s waarin de huidige hogescholen zich al hebben bewezen. 1. Om kwaliteit te verhogen en te borgen, werken we voor de gehele nieuwe hogeschool toe naar een aantrekkelijk en duidelijk onderwijsconcept voor studenten, medewerkers en organisaties. Dit is een concept dat past bij onze wens om de regio s waarin wij werken met nieuwe ideeën en onderzoek vooruit te helpen: Design Based Education. In co-creatie met werkveld en maatschappelijke omgeving werken studenten, docenten en onderzoekers multidisciplinair aan het oplossen van real-life vraagstukken. 18 Door te focussen op Design Based Education voor het inrichten van ons onderwijs en onderzoek, zijn we in staat onze docenten en onderzoekers daarin gericht te scholen en daarop experts te laten worden. We vinden het belangrijk dat vanaf het begin wordt gewerkt in kleine basisgroepen waarin studenten worden gekend. Deze groepen krijgen ook fysiek een thuisbasis (atelier) waarin zij meerdere dagdelen per week werken aan praktijkopdrachten samen met docenten en onderzoekers. In de eerste twee studiejaren is de vaste plek vooral op de hogeschool om de sociale en de inhoudelijke binding tot stand te brengen. In de latere studiejaren zal deze plek ook meer in het werkveld zijn. 2. Het onderzoek dat we uitvoeren in onderzoeksgroepen heeft een focus op inhoudelijke thema s die passen bij enerzijds de regio s waarin onze vestigingen zijn gesitueerd en anderzijds de reeds opgebouwde expertise. We kiezen voor een stevig inhoudelijk onderzoeksprofiel aan de hand van drie zwaartepunten: Vital Regions, Smart Sustainable Industries en Service Economy. De nieuwe hogeschool levert een bijdrage aan het ontwikkelen van bruikbare kennis rond de maatschappelijke vraagstukken van de leefbaarheid en toekomst van de regio s, de versnelde ontwikkeling in productie en ondernemerschap en de groei en uitdagingen in de dienstensector. 3. We zijn een internationale multi-campus organisatie waarmee we ons regionaal verankeren, gefaciliteerd door zowel fysieke als digitale mogelijkheden om samen te werken. Onze internationale multi-campus benadering houdt in dat we, vanuit onze missie, visie en identiteit, op onze vestigingsplaatsen (campus-sites) aansluiten bij de regionale behoeften met ons aanbod op het gebied van onderwijs, onderzoek en valorisatie. Omgekeerd hebben de regionale ontwikkelingen een versterkende invloed op ons onderwijs en onderzoek op al onze vestigingen. Met onze multi-campus hogeschool bieden we onze studenten en medewerkers een internationale en interculturele context. Dit stelt hen in staat zich voor te bereiden op een in toenemende mate internationaal verweven wereld. Om dit te bewerkstelligen is onze multi-campus hogeschool een blended omgeving: een omgeving met zowel fysieke als virtuele (digitale) mogelijkheden om samen te werken. Een fysieke en digitale omgeving die modern en flexibel is ingericht. Vervolg Het voorgenomen besluit tot fusie is eind december 2016 ter instemming voorgelegd aan de medezeggenschapsraden. Na instemming zal de minister van OCW om goedkeuring moeten worden gevraagd. Tot die tijd zitten we niet stil en gaan we door met de voorbereidingen die nodig zijn om de realisatie van de nieuwe hogeschool vanaf de beoogde fusiedatum (1 januari 2018) mogelijk te maken.

21 De voorbereidingsfase bestaat uit een informele en een formele voorbereidingsfase en richt zich vooral op integratieopgaven: de inrichting van de organisatiestructuur en het bijbehorende HRM-proces, de inrichting van de ondersteunende processen en systemen en het samengaan van dubbele croho s. De informele fase is feitelijk al begonnen en loopt door tot het moment dat de minister goedkeuring heeft gegeven aan de fusie. In deze informele fase worden beslissingen genomen en zaken voorbereid en uitgewerkt, maar alleen voor zover deze nog omkeerbaar zijn. De formele voorbereidingsfase start na goedkeuring door de minister en loopt tot aan de fusiedatum. In deze fase kunnen ook onomkeerbare besluiten genomen en uitgevoerd worden. De beoogde dag 1 van de fusie (1 januari 2018) is het begin van de daadwerkelijke ontwikkeling naar de nieuwe hogeschool. In de realisatiefase krijgen alle medewerkers een duidelijke plek en opdracht in de nieuwe hogeschool. Alle medewerkers zullen met nieuw elan samenwerken aan de gestelde veranderopgaven, om de ambities van de nieuwe hogeschool met elkaar waar te maken. Jaarverslag Stenden Hogeschool

22 20

23 Hoofdstuk 2 Jaarverslag 2016 (Probleem 21 Gestuurd) Onderwijs Stenden Hogeschool

24 Het onderwijsbeleid van Stenden is uitgewerkt in het instellingsplan Wereldwijs In dit hoofdstuk wordt verslag gedaan van de onderwijsontwikkeling en -uitvoering in Eerst wordt ingegaan het vervolg van de prestatieafspraken, het programma studiesucces en op studenttevredenheid. Daarna wordt een impressie gegeven van de focus binnen de schools en de centres of expertise. Het hoofdstuk sluit af met de ontwikkelingen op het gebied van Ad opleidingen en Leven Lang Leren. 2.1 Prestatieafspraken Stenden heeft in 2012 met de notitie Niet bij prestatieafspraken alleen haar ambitie voor de met OCW gemaakte prestatieafspraken vervat. Niet bij prestatieafspraken alleen, omdat de prestatieafspraken een plaats hebben in het totale kwaliteitsbeleid van Stenden. Samengevat was onze ambitie: het rendement van de bacheloropleidingen te verhogen; de uitval van studenten in het eerste jaar van hun opleiding te verlagen; de intensiteit van het onderwijs te verhogen; de (gepercipieerde) kwaliteit te verhogen; de indirecte kosten zoveel mogelijk te beperken; blijvend in te zetten op de verhoging van de kwaliteit van het werk van de docenten. 22 In 2016 vond de eindbeoordeling plaats. Dit gebeurde door middel van verslaglegging in het jaarverslag 2015 en door middel van een afrondend gesprek in september 2016 tussen het bestuur van Stenden en de reviewcommissie van het Ministerie van OCW. De resultaten en toelichting die Stenden presenteerde, werden door het ministerie positief ontvangen. Stenden toonde aan zowel in enge als in ruime zin te werken aan een organisatie die studenten in staat stelt een goed onderbouwde keuze voor de studie te maken, deze studie binnen de daarvoor gestelde tijd te doorlopen en de studie succesvol af te ronden. De met OCW gemaakte prestatieafspraken zijn daarmee beëindigd. De in de prestatieafspraken opgenomen prestatie-indicatoren zijn echter voor ons een middel om de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek te verbeteren, waaronder de verbetering van het studiesucces. Daarom hebben we de prestatie-indicatoren in 2016 doorgezet. Hieronder de cijfers waarmee de prestatieafspraken zijn afgerond (2015) en de realisatie op de indicatoren in Onderwerp 0-meting Ambitie 2015 Realisatie 2015 Ambitie 2016 Realisatie 2016 Studiesucces Uitval 27,7% 27,0% 28,0% 27% 23,3% Switch 3,0% 4,5% 2,8% 4,5% 3,5% Bachelorrendement 69,8% 72,0% 61,4% 72% 61,3% Kwaliteit / Studentenoordeel 63,1% 65,0% 73,6% 65% 75,6% excellentie over de opleiding in het algemeen Docentkwaliteit 53% 65% 66% 65% 69% Maatregelen Onderwijsintensiteit 50% 0% 0% 0% 0% Indirecte kosten 1,46 1,50 1,51 1,50 1,50 Programma Studiesucces In het tijdvak van de prestatie-afspraken ( ) is het programma Studiesucces ingericht. Dit programma draagt bij aan meer invloed op studiesucces, onder andere door prestaties van studenten op individueel, groeps- opleidings- en instellingsniveau beter toegankelijk te maken voor de opleidingen (studiesuccesrapporten) en na elke module beschikbaar te stellen. Daarnaast werden overzichten beschikbaar gesteld die voor alle studenten laten zien of ze vertragen of versnellen ten opzichte van de voorgaande module. Schools worden gefaciliteerd in het evidence-based werken met deze studiesuccesrapporten, wat inhoudt dat de effectiviteit van interventies gericht op vergroting van studiesucces nauwgezet worden gemonitord. Daarbij zijn de Schools ondersteund door de expertise van bureau Turner die kennis en ervaring uit de branche inbracht. In de loop van 2016 is het programma als project beëindigd en opgenomen in de staande organisatie en reguliere PDCA-cyclus.

25 Tevredenheid studenten Binnen de indicatoren wordt gerapporteerd over de mate van studenttevredenheid. Een belangrijke kwantitatieve graadmeter hiervoor is de Nationale Studenten Enquête (NSE). Het responspercentage van de NSE 2016 was met 43,9%, net iets lager dan het landelijke percentage (44%) en net iets hoger dan in 2015 (Stenden 43,4% / landelijk 38,9%). De algemene studenttevredenheid bedroeg dit jaar 75,6%, wat meer dan 10% boven het ambitieniveau en de nulmeting van 2010 is. De algemene tevredenheid is in de afgelopen vier jaar bij de meeste Schools steeds toegenomen. Algemene vaardigheden en voorbereiding op de beroepsloopbaan werden het best gewaardeerd. Stendenbreed scoorden informatievoorziening en kwaliteitszorg het laagst. De resultaten zijn binnen de opleidingen besproken, resulterend in actieplannen naar aanleiding van deze resultaten. Op de IBC s vinden gelijksoortige studenttevredenheidsonderzoeken plaats. 2.2 Onderwijsontwikkelingen in de Schools De Schools legden in 2016 verschillende accenten bij het werken aan de kwaliteitsverbetering van ons onderwijs en aan het leggen van de basis voor een toekomstvaste hogeschool. Op hoofdlijn: Hotel Management School De afgelopen jaren is het aanbod uitgebouwd tot een School met een bachelor-, Ad-, duaal- en masterprogramma en een verbindende onderzoekseenheid. In 2016 lag de nadruk op het verbeteren, verfijnen en afstemmen van de programma s, het verder integreren van onderzoek en het doorontwikkelen van het Real World Learning concept. De (onderwijskundige) band met het leerbedrijf Stenden Hotel is versterkt en uitgebreid, ook in relatie tot het masterprogramma en de onderzoekseenheid. In 2016 breidde de School het talenprogramma uit en biedt nu ook talen als Russisch en Mandarijn aan. Jaarverslag School of Business Binnen de School of Business hebben drie opleidingen te maken met de herordening van opleidingssectoren. Dit is het gevolg van de landelijke herordening van opleidingssectoren die in gang is gezet door de Vereniging Hogescholen. Doel hiervan is te komen tot een transparanter aanbod voor studenten met behoud van de mogelijkheid voor individuele opleidingen om in te spelen op ontwikkelingen in het werkveld. De voorbereidingen hiervoor zijn, waar mogelijk gezamenlijk met de NHL, gestart in Vanuit de School of Business werd met twee deeltijd opleidingen geparticipeerd in het Leven Lang Leren project. In beide trajecten worden de kansen die de beoogde fusie geeft, meegenomen. School of Commerce Het werken aan onderwijskwaliteit spitste zich binnen de School of Commerce in 2016 toe op drie onderwerpen: integratie van sociale media technieken in PGO; versterking van de relatie tussen de onderzoekseenheid en PGO taken; in opvolging van feedback uit de NSE, aanpassing van de wijze van toetsing. In 2016 werd de samenwerking met de buitenlandse kennisinstellingen in Vietnam, Thailand en Bali geïntensiveerd. Doel hiervan is te komen tot zogenaamde 2+2 programma s. In 2016 is gestart met een haalbaarheid studie naar een master International Trade. De School nam met verschillende programma s deel aan het project Leven Lang Leren. School of Education Twee belangrijke accreditaties, ITEps en Schoolleiders Opleidingen (SLO), zijn in 2016 met goed gevolg afgesloten. Het feit dat ITEps als zelfstandige, volledig Engelstalige opleiding aangeboden kan worden, leidde tot een gezonde groei van de instroom in Ook de reguliere Pabo s kenden een goede instroom, wat in combinatie met de sterk teruglopende uitval in het eerste jaar, een hoog propedeuserendement aan het einde van jaar één en een stijgende studenttevredenheid, zorgt voor een gezond en stabiel fundament van de School voor de komende jaren. In 2016 startte de School of Education met de ontwikkeling van de Master Educational Leadership en met de Ad Educatief Professional. Stenden Hogeschool

26 School of Leisure & Tourism Het beleid van de afgelopen jaren werd voortgezet: er lag veel nadruk op de relatie tussen onderwijs en onderzoek met een sterke internationale oriëntatie. Aandachtspunt bleef het borgen van eindniveau. Naast de voortgangstoets (meten van kennis) was er aandacht voor het meten van houding en vaardigheden in relatie tot competenties gedurende de volledige opleiding. De Toets Macro Doelmatigheid werd doorlopen voor de Nederlandstalige Ad HTRO in Leeuwarden. Het lectoraat Duurzame Innovatie van de school werd met 4 jaar verlengd. In november 2016 vond de audit plaats voor het verlengen van het bijzonder kenmerk Duurzaam hoger onderwijs. School of Media Entertainment Management & Technology Het doel voor dit jaar was het verder ontwikkelen van het curriculumportfolio. Daarnaast lag de focus op het borgen van de lectoraten in de programma s en het versterken van het onderzoek binnen de curricula. Deze doelstellingen zijn behaald of hebben waar nodig een vervolg gekregen in het jaarplan Het accreditatietraject van de opleiding Life Science is met positief resultaat doorlopen. Verder zijn binnen de School enkele projecten gestart in het kader van terugdringen uitval en in het opzetten van nieuwe leerroutes. De School participeert met de opleiding Werktuigbouwkunde in het Leven Lang Leren project. De afstudeerrendementen ontwikkelden zich positief in 2016, maar zullen later dan verwacht het gewenste niveau bereiken. 24 School of Social Works and Arts Therapies Leidend thema voor de School was het verstevigen van de driehoek onderwijs-onderzoek-werkveld om daarmee de kwaliteit van het onderwijs te versterken. Onderzoek en onderwijs liggen in de onderzoekseenheid en het onderwijs in elkaars verlengde. In de lectoraten werden studenten ingezet voor onderzoeken en verkenningen in en ten behoeve van het werkveld. Het werkplekleren is in jaar 2 ingevoerd. Op locaties voor dit werkplekleren wordt samengewerkt met de NHL en het Friesland College. Binnen de opleiding deeltijd SPH wordt gewerkt aan flexibilisering van de opleiding (in het kader van het project flexibilisering deeltijdonderwijs). Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de opleidingen Social Work van de NHL. Tevens is een Ad service, welzijn & zorg ontwikkeld. In 2016 vond de (positief verlopen) visitatie van de opleiding Creatieve Therapie plaats als onderdeel van de clustervisitatie. 2.3 Centres of expertise Binnen Centres of Expertise investeren onderwijsinstellingen samen met bedrijven binnen nationale economische sleutelgebieden. Hiermee wordt een infrastructuur gecreëerd waarin ontwikkelde kennis kan worden doorvertaald naar opleidingen en bedrijven. De centra investeren zo in het opleiden van talent (hoge kwaliteit van onderwijs) en verbinden dit aan de economische kracht van Nederland. Er wordt met de centra een brug geslagen tussen kennis en markt. Stenden draait mee in drie Centres of Expertise (CoE) waarvan in één als penvoerder: CoE GreenPAC (penvoerder), CoE Leisure Tourism and Hospitality (CELTH) en het CoE Healthy Aging. Hierna zullen we per Centre ingaan op de ontwikkelingen in het verslagjaar Centre of Expertise Smart Polymeric Materials: GreenPAC (Stenden penvoerder) Met het CoE GreenPAC geven Stenden en Windesheim, ondersteund door hun kennis- en onderzoekspartners, invulling aan de vraag van het innoverende bedrijfsleven naar kennis over Smart Polymeric Materials. Open innovatie centra op het gebied van (groene) kunststoffen, vezels en composieten zijn initiërend en faciliterend voor een business driven kennisontwikkeling. De producten die het centre levert, zijn: gezamenlijke onderzoeksprojecten met bedrijven en kennisinstellingen; contractresearch voor het bedrijfsleven, waarbij het Centre optreedt als contractpartij namens een samenwerkingsverband van kennisinstellingen; disseminatie van kennis door het organiseren van kennisbijeenkomsten voor onderzoekers, ondernemers, overheden, onderwijs en andere geïnteresseerden; het verstrekken van adviezen, verrichten van innovatieonderzoek of business opportunities. In 2016 werd gewerkt aan talloze projecten waarmee regelmatig de landelijke pers is gehaald zoals de Dutchfiets gemaakt van 100% recyclebare kunststof en het biocomposiet fietspad voorzien van ecodynamische verlichting waarvan de gemeente Emmen de primeur had. In juni van dit jaar studeerden de eerste masterstudenten biopolymer engineering af. Het CoE heeft een exploitatiebegroting van ongeveer 2 miljoen euro.

27 2.3.2 Centre of Expertise Leisure, Tourism and Hospitality (CELTH) Het Centre of Expertise Leisure, Tourism and Hospitality (CELTH) is in 2013 samen met de penvoerder NHTV en Hogeschool Zeeland van start gegaan. Het Centre wil een bijdrage leveren aan een duurzame en innovatieve ontwikkeling van toerisme, leisure en hospitality. In 2015 rapporteerden we dat de markt en de hogescholen het CoE steeds beter wisten te vinden en dat de kwaliteit van de onderzoeksvragen toenam. Dit zette zich voort in Binnen CELTH werd in 2016 onder andere gewerkt aan: Actieplan monitoring vaarrecreatie waddenzee: stimuleren van verantwoord vaargedrag, zodat de natuur zich evenwichtig kan ontwikkelen en er ruimte is voor vaarrecreatie op het Wad. Bezoekersdruk in Europese toeristensteden: CELTH is in samenwerking met ETFI een onderzoek gestart naar de problemen die veroorzaakt worden door bezoekersdruk in steden. Het onderzoek richtte zich in 2016 op zes belangrijke steden in Europa: Amsterdam, Barcelona, Berlijn, Kopenhagen, Lissabon en München. Voor 2017 wordt het aantal steden uitgebreid. Het Smart City Hospitality concept: dit concept bestaat uit richtlijnen en instrumenten die steden kunnen ondersteunen bij de overgang naar duurzaam toerisme, waarbij er een evenwicht is tussen de (lokale) economische welvaart en de leefbaarheid voor bewoners en toeristen Centre of Expertise Healthy Ageing Het Centre of Expertise Healthy Ageing is een netwerkorganisatie van bedrijven, zorg- en welzijnsinstellingen, onderwijs- en kennisinstellingen, die gezamenlijk praktische innovatie van zorg en welzijn bewerkstelligen en kennis daarover ontwikkelen voor nieuw en beter onderwijs. Het Centre draagt door nieuwe markttoepassingen, dienstverlening aan bedrijven en instellingen bij aan de verbetering van de beroepspraktijk, vergroting van gezondheid en welzijn en participatie van burgers (jong en oud) en aan versterking van de economie. Penvoerder van het Centre of Expertise Healthy Ageing is de Hanzehogeschool. Stenden is binnen het Centre de trekker van twee zogenoemde innovatie-werkplaatsen: Kwaliteit van leefomgeving bij zorg, wonen en vrije tijd en Healthy Lifestyle Hospitality. Het dubbellectoraat Duurzame Innovatie in de Regionale Kenniseconomie van Alfa-college/Stenden Hogeschool is trekker van beide innovatiewerkplaatsen. Jaarverslag In 2016 zijn projecten uitgevoerd die een bijdrage leveren aan nieuwe combinaties (van veelal bestaande zaken) van zorg & welzijn en wonen, logeren & verblijven om zo de kwaliteit van de leefomgeving van ouderen te kunnen waarborgen dan wel te versterken. Ook is doorgegaan met de ontwikkeling van een netwerk van kwaliteitsorganisaties met de daarbij behorende producten en diensten voor het zorgtoerisme. Ouderen willen tijdens het recreëren gebruik kunnen maken van kwalitatief goede zorg en aandacht besteden aan een gezonde levensstijl. De horeca- en de toeristensector hebben behoefte aan een netwerk van kwaliteitsorganisaties om gezamenlijk deze nieuwe vorm van hospitality te bieden. Het ministerie van OCW heeft toegezegd de CoE s financieel te blijven ondersteunen in Toegankelijkheid van het onderwijs In 2016 bouwden we aan een toekomstvaste hogeschool. In samenwerking met de NHL werden projecten ter hand genomen in lijn met het ontwerp van de nieuwe hogeschool. Dit waren de doorontwikkeling en flexibilisering van het onderwijsaanbod in de projecten Associate degrees en Leven Lang Leren. Ontwikkeling Associate degree opleidingen Met de brief van de minister van OCW van 5 juni 2015 aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal heeft de minister haar voornemen om de Associate degree (Ad) een steviger positie in het onderwijsgebouw te geven, aangekondigd. De minister stelt onder meer dat de Ad, als onderdeel van het stelsel van hoger onderwijs, kansen biedt voor de arbeidsmarkt en voor maximale talentontwikkeling en dat deze kansen beter benut moeten worden. De bestuurders van zeven hogescholen hebben een werkgroep ingesteld om invulling te geven aan de oproep van de minister nu echt werk te maken van de Ad. De samenwerking van de zeven hogescholen in de Ad7 heeft tot doel: samenwerken en kennisdelen, uitwisselen en afstemmen van onderwijsprogramma s, organiseren van kwaliteitsgaranties, Stenden Hogeschool

28 verzekeren van soepele doorstromingsmogelijkheden, zorgen voor een doordachte landelijke spreiding, eenduidig en overtuigend communiceren over deze vorm van hbo, substantieel vergroten van aantal deelnemende studenten. Stenden neemt sinds september 2015 deel aan dit samenwerkingsverband. In 2016 lag binnen Stenden de nadruk op het vergroten van de kennis binnen Schools en opleidingen over de Ad en de positie van de Ad binnen het onderwijsgebouw. Daarnaast is met verschillende Schools de marktverkenning gestart en samenwerking gezocht met relevante Mbo-opleidingen in de regio. Voor de Schools of Education, Social Work, Leisure & Tourism, MEMTech en Business zijn aanvragen voor nieuwe Ad opleidingen ingediend bij de NVAO. Leven Lang Leren Zowel binnen Stenden als NHL wordt sinds enkele jaren actief aandacht besteed aan ontwikkelingen rondom het onderwijs voor volwassenen. Om de positie in Noord-Nederland te versterken hebben Stenden en NHL de krachten gebundeld in het meerjaren project Leven Lang Leren. De ambitie is: Een toekomstbestendig en gekwalificeerd aanbod ( leerarrangementen ) te ontwikkelen voor deeltijd- en duaal onderwijs dat aansluit bij de vraag, wensen en behoeften van volwassen professionals en hun werkgevers. De uitkomsten van de flexibiliseringsexperimenten te benutten ter vernieuwing van het totale onderwijs (impuls voor de totale organisatie). 26 We beogen hiermee onder andere de volgende resultaten te behalen: onderwijsaanbod dat flexibel reageert op behoeften in de arbeidsmarkt en aansluit op de kenmerken van onze regio; substantiële stijging van de instroom van deeltijd- en duale studenten; een stijging van de studenttevredenheid onder deeltijd- en duale studenten. In 2016 is binnen acht opleidingen in de sectoren Techniek/ICT, Economie en Zorg en Welzijn gestart met de ontwikkeling van het aanbod voor deeltijd- en duale studenten. Doelstelling hierbij is om in september 2017 met het eerste cohort studenten van start te gaan. Het ministerie van OCW ondersteunt het gezamenlijke programma door middel van de subsidieregeling vraagfinanciering hoger onderwijs. 2.5 De kerngegevens In nevenstaande tabel zijn de kerngegevens van Stenden Hogeschool weergegeven liet over het geheel genomen een licht dalende instroom van zowel Nederlandse als buitenlandse studenten zien. De OLB en de Techniekopleidingen hadden te maken met een hogere instroom. De instroom in de masteropleidingen steeg ook. Het aantal Fte s in Nederland steeg licht naar 728 Fte, waarvan 417 Fte onderwijzend personeel. Bij Stenden Hotel en Stenden Professionals werkten 61 Fte. De ratio docent/student bedroeg op de peildatum 1:25,7. Alle cijfers in de tabel die betrekking hebben op studentenaantallen zijn weergegeven per peildatum 1 oktober. Alle cijfers die betrekking hebben op medewerkers zijn weergegeven per peildatum 31 december.

29 Tabel 2: Kerngegevens Ingeschreven studenten Eenheid Totaal aantal studenten 2 Indiv Nederlandse studenten bekostigd 3 Indiv Buitenlandse studenten bekostigd Indiv Nederlandse studenten BNGR Indiv Buitenlandse studenten BNGR Indiv Ned. studenten niet-bekostigd Indiv Buitenl. studenten niet-bekostigd Indiv (Overige) Studenten Non-EER Indiv Studenten IBC s Indiv Masterstudenten 4 Indiv Grand Tour -deelnemers Indiv Totale instroom Indiv Nederlandse 1e jaars bekostigd Indiv Buitenlandse 1e jaars bekostigd Indiv Nederlandse studenten BNGR Indiv Buitenlandse studenten BNGR Indiv Ned. 1e jaars niet-bekostigd Indiv Buitenl. 1e jaars niet-bekostigd Indiv (Overige) 1e Jaars Non-EER Indiv e jaars IBC s Indiv Instroom Masterprogramma s Indiv Gemiddelde studieduur (Bachelor) Jaren 3,8 3,8 3,8 3,9 3,9 Gemiddelde studieduur (AD) Jaren ,9 Personeelsomvang Nederland Indiv (Onderwijzend & Ondersteunenden beheerpersoneel) Fte Personeelsomvang inclusief de IBC s Fte Personeel 40 jaar % Ratio vrouw/man Indiv. 1,19 1,28 1,25 1,30 1,32 Ratio bekostigde student/docent Ind./Fte 19,5 18,9 20,2 18,7 18,4 Ratio (on)bekostigde student/docent Ind./Fte 23,3 25,6 27,9 27,6 25,7 Ratio bekostigde student/lector Ind./Fte Ratio docent/lector Fte/Fte ,8 49,7 57,7 Jaarverslag ) Peildatum instroom- en inschrijvingsgegevens is per 1 oktober; peildatum personele gegevens is per eind december. 2) Dit zijn alle ingeschreven studenten van Stenden in Nederland, vermeerderd met de studenten die een geaccrediteerde Master volgen én de studenten die studeren aan één van de buitenlandse Campus Sites van Stenden, niet zijnde Grand Tour -studenten noch studenten in de zin van de WHW. Niet meegeteld zijn de extranei, ook wel examenstudenten genoemd. In 2016 waren dat er 7, in , in , in , in ) Sinds het studiejaar geldt een nieuwe bekostigingsgrondslag. Hogescholen krijgen studenten uitsluitend nominaal bekostigd, d.w.z. maximaal vier jaar voor een bachelor, onder voorwaarde dat deze nog geen graad heeft behaald. Daardoor tellen de zogenoemde BNGR-studenten (Boven Nominaal of behaalde GRaad) niet meer mee voor de bekostiging. 4) Dit zijn de inschrijvingen voor de geaccrediteerde Masteropleidingen Master Learning & Innovation (MLI), Master in International Leisure and Tourism Studies (MILTS), Master in International Service and Hospitality Management (MIHSM) en Master Polymer Engineering. Niet meegeteld zijn inschrijvingen voor de leergang Leadership in Education (een masterclass verzorgd door Stenden Professionals), en de Master Special Educational Needs (door Stenden aangeboden onder licentie van Hogeschool Windesheim). Om deze reden wijken de inschrijvingen voor de masteropleidingen af van de historische gegevens in eerdere jaarverslagen. 5) In tegenstelling tot voorgaande jaren zijn in de aantallen ook de aantallen van Stenden Hotel bv en Stenden Professional bv opgenomen (Stenden Hotel bv 53 indiv. en 45 fte, Stenden Professionals bv 26 indiv. en 16 fte). Zonder deze toevoegingen zou de personeelsomvang 892 indiv. en 728 Fte zijn. 6) De grondslag voor het aantal Fte s in 2016 is gelijk aan dat van voorgaande jaren: Fte s van Stichting Stenden, Stenden Hotel bv, Stenden Professionals bv en de IBC s. Stenden Hogeschool

30 28

31 Hoofdstuk 3 Jaarverslag 2016 Student 29 en studie Stenden Hogeschool

32 In hoofdstuk 2 is verantwoording afgelegd over de onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen van Minstens zo belangrijk voor het welbevinden en de studievoortgang van de student is de onderwijsorganisatie: alles wat zich niet direct in het klaslokaal afspeelt maar dat mits goed georganiseerd een fundament vormt voor effectief en efficiënt onderwijs. 3.1 Aansluiting en doorstroom Om de stap van voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs naar het hoger beroeps onderwijs zo soepel mogelijk te maken biedt Stenden een aantal diensten aan. Eén hiervan is de studiekeuzecheck die na introductie in 2015 aankomend jaar ook beschikbaar wordt gemaakt voor de buitenlandse studenten. Daarnaast zijn in samenwerking met mbo-opleidingen aansluitingsmodules ontwikkeld en zijn er zogenaamde language prep courses om de beheersing van het Engels op het gewenste niveau te krijgen. Voor de overgang van hbobachelor naar een masterstudie, biedt Stenden pre-master courses aan. Direct bij inschrijving aan een opleiding ontvangen studenten hun accountgegevens, zodat er al voorafgaand aan de studie toegang is tot het rooster, digitale studie-informatie en het studievoortgangsysteem (Progress). Buitenlandse studenten worden bijgestaan in visa verplichtingen, huisvesting en de kennismaking met de Nederlandse cultuur. 30 Stenden werkt al jaren samen in het Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân, een samenwerking van hogescholen en scholengroepen in Friesland. Het netwerk is al vijfentwintig jaar bezig met het verbeteren van de aansluiting van het voortgezet onderwijs op het hoger onderwijs. Ook het convenant van vier hbo- en acht mbo-instellingen in het noorden om de doorstroom van het mbo naar het hbo te optimaliseren en om de uitval van mbo-studenten op het hbo te verlagen, liep in 2016 door. Vanuit een gezamenlijke aanpak zijn best practices gedeeld en projecten uitgevoerd op het gebied van actieve keuzebegeleiding, toelatingseisen, toelating-/deficiëntieonderzoeken, studievaardigheden en monitoring doorstroomgegevens/studiesucces. Verder heeft Stenden in Drenthe met Overstap Drenthe het initiatief genomen tot betere samenwerking met vo, mbo en werkveld. Alle initiatieven zijn gericht op samenwerking in de keten en om overstap voor studenten succesvol te laten verlopen. De kwaliteit van de aansluiting van het voortgezet op het hoger onderwijs wordt gevolgd en geëvalueerd in de NSE en in de Aansluitingsmonitor. De aansluiting tussen de vooropleiding en de Stenden opleiding werd door studenten in 2016 beoordeeld met een 3,4 (op een schaal van 5) 2. Doorstroom In het derde jaar van hun studie worden studenten in staat gesteld een eigen accent aan hun opleiding te geven door middel van keuzemodulen (minoren). Studenten van Stenden kunnen die via de Grand Tour of Exchange in het buitenland volgen (zie hoofdstuk 5), maar ook binnen Nederland is er keuze te over. In samenwerking met NHL organiseert Stenden jaarlijks de minorenmarkt waar het aanbod wordt toegelicht. Het aanbod van Stenden is het afgelopen jaar uitgebreid van 21 naar 29 minoren. Toegang tot minoren bij andere instellingen voor hoger onderwijs verloopt via In 2016 maakten ruim 100 studenten hier gebruik van. Studeren aan het HBO vergt een gezonde dosis zelfstudie. Reden waarom alle Stenden vestigingen beschikken over een uitgebreide bibliotheek. In 2016 werd de collectie beter toegankelijk gemaakt door de lancering van een vernieuwde website. Via deze site hebben studenten ook toegang tot extra diensten zoals de trainingen informatievaardigheden, APA en het correct omgaan met referenties en auteursrechten. Deze trainingen bieden met name ondersteuning in de laatste fase van de studie waarin de afstudeerscriptie wordt geschreven. Stenden besteedt jaarlijks zo n 200K aan onderhoud en uitbreiding van de collecties in de bibliotheken. Studenten die op één of andere wijze behoefte hebben aan extra ondersteuning kunnen terecht bij het decanaat van Stenden. Het decanaat biedt behalve een luisterend oor en advies, praktische cursussen op het gebied van studie- en toetsvaardigheden, timemanagement en financiën. In 2016 is het decanaat begonnen met een financieel spreekuur om studenten die het nodig hebben snel ondersteuning te kunnen bieden (zie ook paragraaf 3.3). In het geval de persoonlijke omstandigheden van een student leiden tot een mogelijk negatief bindend studieadvies, dan informeert en adviseert het decanaat de student en ondersteunt zij de student richting de opleiding. Tussen opleidingen en decanaat vond ook in 2016 regelmatig overleg plaats. 2 Bron: NSE 2016

33 Studeren met een functiebeperking Het decanaat is ook de plek waar studenten met een functiebeperking passende ondersteuning gedurende hun studie kunnen bespreken. Studenten met een functiebeperking krijgen via het decanaat en in samenspraak met de opleiding een onderwijscontract waarin hun extra voorzieningen worden gegarandeerd. Binnen alle opleidingen zijn mogelijkheden om individuele aanpassingen in onderwijs, begeleiding of toetsing te maken. Zo hoeft een beperking geen belemmering te zijn tijdens een studie. Alle afspraken over voorzieningen en aanpassingen in de studie worden vastgelegd in een onderwijscontract. Hierin staat wie wat regelt en wat de student zelf moet doen. Als er iets verandert in de situatie, kan het onderwijscontract aangepast worden. Het beleid ten aanzien van studeren met een functiebeperking is vervat in de brochure handicap & studie. 3.2 Social Stenden is actief verweven met de online community die bestaat uit diverse doelgroepen (zoals potentiële studenten, huidige studenten, alumni, het werkveld en de pers). Met deze doelgroepen onderhoudt Stenden via social media een geëngageerde en wederzijdse relatie, vanuit de overtuiging dat betrokkenheid bijdraagt aan een positief studieklimaat. Stenden heeft de organisatie van relaties via social media in 2016 versterkt doorgezet. Het beheer van social media-accounts van de Schools wordt deels uitgevoerd door studenten, waardoor de interactie op een nog realistischer wijze plaatsvindt. Ook op de campuses in het buitenland is geïnvesteerd in deze werkwijze. Daarnaast is ingezet op hoogwaardiger content, vooral op het gebied van video op social media. Er is geïnvesteerd in kennis en kunde, in soft- en in hardware. Vier basisprincipes zijn leidend bij de productie van content voor social media: Er zijn ongeveer 15 seconden om de community te boeien; Het beeld moet aantrekkelijk zijn; Producties moeten zonder geluid te volgen zijn; Het moet herkenbaar en relevant zijn. Jaarverslag Stenden houdt deze principes aan en we zien in 2016 een stijgende lijn in het bereiken van de community. Zo bereiken onze video producties gemiddeld mensen met een gemiddeld kijkersaantal van: Uitschieters hierin: - Bekendmaking gastcollege Arjen Lubach: mensen bereikt, video views. - Stenden Christmas song: mensen bereikt, video views. Groei Stenden-accounts op de social media Groei Facebook Instagram n/a LinkedIn comp * LinkedIn edu Twitter * Incidentele sterke groei na samenvoegen van LinkedIn company pages. Stenden Hogeschool

34 3.3 Financiële ondersteuning Studenten kunnen voor financiële ondersteuning een beroep doen op twee fondsen. Profileringfonds Stenden beschikt over een zogenoemd Profileringfonds (conform artikel 7.51 WHW), ten behoeve van studenten die door bijzondere omstandigheden (zoals ziekte, zwangerschap en familieomstandigheden) studievertraging hebben opgelopen. Ook kunnen studenten, onder voorwaarden, aanspraak maken op de sinds 2011 bestaande Regeling Financiële Ondersteuning Topsport Stenden Hogeschool. Studentenverenigingen kunnen, mits zij zijn opgenomen in het Studentenstatuut, een bestuursbeurs aanvragen in het kader van de Regeling Financiële Ondersteuning Medezeggenschapsraden en Studentenorganisaties. Ingediende aanvragen worden beoordeeld door de Commissie Profileringsfonds, bestaande uit medewerkers die bekend zijn met het onderwijssysteem van Stenden. In 2016 hebben vijftien individuele studenten en twee studentenverenigingen een aanvraag ingediend bij het Profileringsfonds Stenden. Daarvan is voor alle aanvragers (individueel) een positief besluit genomen. De genoemde vijftien individuele aanvragers waren allen EER- studenten. De aanvragen van de studentenverenigingen zijn gehonoreerd. 32 De totale toekenning uit het Profileringsfonds in 2016 bedroeg In 2016 deden 11 studenten meer dan in 2015 en één extra studievereniging aanspraak op het fonds. Dit verklaart de toename van ongeveer aan uitkeringen uit het fonds. Regeling Studenten Noodfonds Stenden kent een Regeling Studenten Noodfonds ten behoeve van studenten die incidenteel en onvoorzien in financiële moeilijkheden zijn geraakt en daardoor in hun studievoortgang worden belemmerd. Het fonds heeft jaarlijks een budget van Dit zijn private middelen vanuit de stichting Steunfonds Stenden Hogeschool. In 2016 zijn zeven aanvragen gehonoreerd voor een totaal bedrag van Naast middelen voor het Studenten Noodfonds stelt de stichting Steunfonds eveneens middelen ter beschikking voor het Studentenpastoraat (Expect), het Centrum voor Levensbeschouwing en de Douwe Tammingabeurzen. Deze beurzen worden toegekend aan talentvolle studenten die financiële ondersteuning nodig hebben en die geen beroep kunnen doen op andere fondsen. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door het college van bestuur van Stenden aangevuld met de heer Reitsma, lid van de raad van toezicht. Aanspraken op het Steunfonds verlopen via het decanaat en via de directeur ESR. 3.4 Rechtsbescherming Stenden streeft een open sfeer na waarbinnen vragen en klachten tussen studenten en docenten, in goed onderling overleg opgelost kunnen worden. Voor de gevallen waarin dit niet (meer) lukt beschikt Stenden conform de WHW over de zogenoemde Eenloketfaciliteit (ELF) voor klachten van studenten. Dit loket wordt beheerd door de afdeling Legal Affairs. ELF heeft in vragen, klachten, bezwaarschriften en beroepschriften binnengekregen, die vervolgens naar de juiste persoon, afdeling of commissie binnen Stenden zijn doorgeleid. Een deel wordt uiteindelijk behandeld door de Geschillen- en Klachtenadviescommissie. Deze commissie bestaat uit vier leden, te weten twee externe leden, waaronder de voorzitter, en twee studentleden. Deze commissie adviseert het college van bestuur met betrekking tot klachten en bezwaarschriften. Het college van bestuur neemt de uiteindelijke beslissing. Tegen beslissingen op bezwaar (van het college van bestuur) staat beroep open bij het college van Beroep voor het Hoger Onderwijs. Tegen beslissingen van het college van bestuur op klachten staat geen beroep open. In 2016 zijn bij de Geschillen- en Klachtenadviescommissie 35 zaken binnengekomen. Het betrof 33 klachten en 2 bezwaren. Er zijn in totaal 24 klachten en 2 bezwaren afgewikkeld door middel van een succesvolle bemiddeling of door middel van een advies van de commissie. De Commissie heeft uiteindelijk voor 9 zaken een advies uitgebracht aan het college van bestuur.

35 Studenten die bezwaar willen maken tegen een beslissing van de examencommissie van de opleiding kunnen terecht bij het College van Beroep voor de Examens van Stenden Hogeschool (COBEX) Dit college bestaat uit een voorzitter, een plaatsvervangend voorzitter, twee studentleden en twee docentleden. Beroep tegen beslissingen van het College van Beroep voor de Examens staat alleen open voor de student. In 2016 is het aantal ingestelde beroepen vergeleken met 2015 gedaald, van 117 naar 68. Deels wordt deze daling veroorzaakt doordat met ingang van 2016 opleidingen éénmaal een bindend studieadvies mogen afgeven aan studenten. Voordat tot behandeling is overgegaan, zijn er negen beroepschriften voor behandeling ter zitting ingetrokken door de betreffende studenten. Er zijn 37 beroepszaken geschikt, vijf gegrond verklaard, één deels gegrond verklaard, acht ongegrond verklaard en vier tijdens de zitting nog ingetrokken. Er zijn vier beroepschriften kennelijk niet ontvankelijk verklaard omdat deze buiten de daarvoor geldende termijn waren ingediend en één verzetschrift tegen een kennelijk niet ontvankelijke verklaring is ongegrond verklaard. Jaarverslag Stenden Hogeschool

36 34

37 Hoofdstuk 4 Jaarverslag 2016 Onderzoek en 35 valorisatie Stenden Hogeschool

38 Onder Het profiel van Stenden (H1.2) schreven we: Onderzoek moet van betekenis zijn voor studenten, staf, de beroepenvelden en de samenleving (valorisatie). Valorisatie vindt binnen Stenden op verschillende manieren plaats. Stenden Professionals is een zelfstandige entiteit die de industrie of het werkveld van opleidingen bedient. Daarnaast telt Stenden 21 (pijler)lectoraten waarin onderwijs, onderzoek en het werkveld met elkaar verbonden worden. Voor de bijdrage van de Centres of Expertise aan valorisatie, verwijzen we naar hoofdstuk Opdrachten uit de praktijk Binnen Stenden verbindt Stenden Professionals opdrachten uit de praktijk met docenten en studenten van de diverse opleidingen. Hierdoor ontstaat optimale kennisuitwisseling en verbinding tussen de hogeschool en het bedrijfsleven en organisaties in de regio. In 2016 werd de dienstverlening van Stenden Professionals op dit vlak uitgebreid. Van oudsher is Stenden Professionals actief in de werkvelden Educatie, Sociaal Werk, Commercie en Techniek. De School of Commerce koos in 2016 voor een focus op (online) marketing, export en ondernemerschap. Daarnaast werd de samenwerking met de netwerkorganisatie Kennispoort en de verbinding met het programmabureau Vierkant voor Werk uitgebouwd. Kennispoort is gericht op het versterken van de samenwerking tussen beroepsonderwijs en bedrijven. In het programmabureau Vierkant voor Werk werken vier Drentse gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven samen aan de bevordering van ondernemerschap en werkgelegenheid in de regio. 36 Bij de Techniek-opleidingen krijgen externe verbindingen vooral vorm in zogenaamde tweede geldstroom projecten (subsidies). Bij het project Region of Smart Factories zijn vooral de opleidingen informatica en werktuigbouwkunde betrokken. Het project stelt zich tot doel om in de noordelijke regio smart fabrieken te ontwikkelen, onder andere door het samenbrengen van bedrijven en het doen van (wetenschappelijk en toegepast) onderzoek. Bij het World Class Composite Solutions project zijn Stenden PRE en Werktuigbouwkunde nadrukkelijk betrokken. Het WCCS-project is erop gericht om van Noord Nederland internationale koploper te maken op het gebied van productie en bewerking van lichtgewicht composietmaterialen. Ook de opleiding M&EM startte in 2016 de samenwerking met Stenden Professionals door betaalde projectopdrachten voor het leerbedrijf samen vorm te geven. Bij SWAT ging het strategische samenwerkingsproject met Meriant het tweede jaar in. Dit project wordt samen met Friesland College uitgevoerd. Samen worden afdelingsteams en individuele medewerkers begeleid bij de door de organisatie geïnitieerde organisatieverandering. Daarnaast werd zorg gedragen voor een breed aanbod van (korte) cursussen bestaande uit workshops, refereerbijeenkomsten, trainingen op maat. De School of Education is marktleider in Noord Nederland op het gebied van schoolleidersopleidingen. In samenwerking met ECNO (NHL) werden hierop in 2016 met succes nieuwe trajecten gestart. Daarnaast is ook binnen deze School aandacht voor het ontwikkelen en uitvoeren van tweede geldstroom projecten, zoals het project Versterking Samenwerking in Opleiden. In dit project wordt in samenwerking met partners in het primair onderwijs gewerkt aan constante vernieuwing van het curriculum, op basis van actuele ontwikkelingen in het basisonderwijs (b.v. pesten, omgaan met lastige ouders). Samen met de Hospitality Management School werd in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 een aanbod ontwikkeld voor de gastvrijheidssector in de regio. Daarnaast werden de mogelijkheden verkend om in samenwerking met een externe partner online cursussen te ontwikkelen. 4.2 Lectoraten Aan het eind van 2016 telde Stenden 21 lectoraten met in totaal 20 lectoren en één associate lector. Om de profilering van Stenden op het gebied van PGO, internationalisering en onderzoek te versterken, is er voor gekozen zogenoemde pijlerlectoraten in te richten. In 2016 werd de oprichting van de onderzoekseenheid strategische pijlerlectoraten gemarkeerd door de inauguratie van twee lectoren. dr. Herman Blom (Lector Onderzoek) en dr. Gerry Geitz (lector Sustainable PBL Concepts in Higher Education). Beide lectoraten vallen met het lectoraat Internationalisation of Higher Education onder het cluster Expertise, Services and Research (ESR).

39 Binnen de School of Social Work & Arts Therapies werd dr. Anne-Mei The (Lectoraat Sociale benadering van dementie) op 23 juni geïnaugureerd. Binnen de School of Business werd het lectoraat OndernemenNu gestart met de benoeming van dr. Jacqueline Rietveld tot lector. Binnen dezelfde School of Business werd de associate lector dr. Matthias Olthaar benoemd tot lector Green logistics. De CvB s van ROC Alfa-college en Stenden Hogeschool besloten tot een verlenging met een derde termijn van het zgn. dubbellectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie (MBO en HBO) in de School of Leisure & Tourism. Binnen de School of Education werd het lectoraat Early Childhood verlengd. Prof. Dr. Sieneke Goorhuis nam met het beëindigen van de lectoraatsperiode afscheid en ging met pensioen. Dr. Ineke Oenema was al lector Early Childhood en neemt de taken van prof. dr. Goorhuis over in de tweede lectoraatsperiode. Lector dr. Gabriel Anthonio was al in 2015 benoemd tot bijzonder hoogleraar Sociologie van Leiderschap, Organisatie en Duurzaamheid aan de Faculteit voor Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, afd. Sociologie van de RUG. Dr. Anthonio zal als lector en als bijzonder hoogleraar een bijdrage te leveren aan de verdere academisering van Stenden Hogeschool. Om die reden werd het lectoraat Leadership & Change Management verplaatst van de School of Social Work and Arts Therapies (SWAT) naar de afdeling Expertise, Services and Research (ESR) waar het wordt gebundeld met het Lectoraat Onderzoek. Een toelichting op de activiteiten en resultaten van de lectoraten is opgenomen in bijlage 7. Tabel 3 De Schools en hun onderzoekseenheden School Lectoraat School of Leisure and Tourism Mariene Wetlands Studies Lector: Drs. Hans Revier Jaarverslag Duurzame Innovatie in de Regionale Kenniseconomie Lector: Dr. Ineke Delies School of Media and Entertainment and Technology School of Social Work and Arts Therapies Scenario Planning Lector: Dr. Albert Postma Duurzame Kunststoffen Lectoren: Dr. Jan Jager en Dr. Rudy Folkersma Organizations and Social Media Lector: vacature Social Work and Arts Therapies Lector: Dr. Marinus Spreen Weerbaarheid Lector: Dr. Piet Geert Nicolay School of Business Stenden Hotel Management School Sociale Benadering Dementie Lector: Dr. Anne-Mei The Green Logistics Lector: Dr. Matthias Olthaar Ondernemen.Nu! Lector: dr. Jacqueline Rietveld Sustainability in Hospitality and Tourism Lector: Dr. Elena Cavagnaro Innovation in Hospitality Lector: Dr. Sjoerd Gehrels Hospitality Studies Lector: Prof. Conrad Lashley Stenden Hogeschool

40 School School of Education Lectoraat Fries en Meertaligheid in onderwijs en opvoeding (penvoerder NHL) Lector: Dr. Alex Riemersma Identiteitsontwikkeling Lector: Dr. Cil Wigmans Early Childhood Lectoren: Prof. Dr. Sieneke Goorhuis en Dr. Ineke Oenema-Mosterd School of Commerce Cluster Education, Services & Research (E.S.R.) (Stenden pijler lectoraten) Stichting Wetenschap en praktijk Professionele Onderwijsorganisaties Lector: Dr. Albert Weishaupt International Trade: lectoraat in oprichting Internationalisation of Higher Education Lector: Dr. Robert Coelen Onderzoek Lector: Dr. Herman Blom Sustainable Concepts in Higher Education Lector: Dr. Gerry Geitz Leadership and Change Management Lector: Dr. Gabriël Anthonio Erkende kwaliteit In 2016 werd de kwaliteitszorg voor het onderzoek van Stenden in een tussentijdse mid-term audit geëvalueerd. Het panel bestond uit in- en externe leden. De feedback zal worden verwerkt in het onderzoeksbeleid van Stenden. De Advisory Board for Research and Academization heeft tot doel te reflecteren op de academisering en het onderzoek van Stenden. Zij bracht in september een advies uit aan het college van bestuur over de plaats van Stenden in de ontwikkeling van de zogenoemde elfde faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen in Leeuwarden. Congressen Om kenniscirculatie met stakeholders en andere wetenschappers uit binnen- en buitenland mogelijk te maken werden door Stenden in 2016 verschillende symposia georganiseerd. Vanuit het lectoraat Duurzame kunststoffen werd de WCCS Conferentie: Koplopers in composieten en de kick-off meeting Bio-economie in de Non-Food georganiseerd. De School of Social Work hield in mei het symposium Creatieve Interventies in Traumabehandeling Het lectoraat Marine Wetlands Studies heeft in samenwerking met de Waddenacademie op 11 mei 2016 een podiumdag georganiseerd over het toerisme in het Waddengebied. Hier waren 160 deelnemers aanwezig. Vanuit ETFI en het lectoraat Scenarioplanning hebben verschillende onderzoekers op congressen en beurzen presentaties, keynotes of workshops gegeven. Zij spraken onder ander op Tomorrow s Urban Travel in Kopenhagen, ATLAS Conference in Canterbury, 17th Hamburger Tourism Day en CELTH-Trendpanels met Hogescholen en ondernemers. In november hield de AIHR de onderzoekseenheid van de Hotel Management School haar jaarlijkse symposium en in diezelfde maand hield de Rijnlandacademie een samenwerkingsverband met het Alfa-college en het Drenthecollege haar derde symposium. Awards De Van Welderen Rengersprijs 2016 werd uitgereikt aan Hans Krijgsman, van de opleiding Werktuigbouwkunde voor zijn evaluatiestudie van de spuisluizen in de Afsluitdijk. Deze prijs maakt onderdeel uit van het Van Welderen Rengersfonds. Doelstelling van het fonds is dat het kapitaal gebruikt moet worden voor het stimuleren van economische welvaart in Fryslân.

41 4.4 Scholing Om uitdrukking te geven aan het belang van nieuwsgierigheid van studenten en docenten werd in 2016 de cursus Onderzoeksvaardigheden voor docenten met een op de doelgroep toegesneden aangepast programma aangeboden voor collega s van de opleiding Leisure Management. De achterliggende gedachte is om het gezamenlijke leerproces met betrekking tot methoden van onderzoek te stimuleren. De kwaliteit van het onderwijs aan de studenten is het achterliggende doel. Het Stenden Statistics Learning and Consultancy Center bood in samenwerking met het Bureau Academisering verschillende cursussen Wiskunde en Statistiek aan. Het waren vooral studenten met ambities voor een universitaire vervolgstudie die hieraan deelnamen. Promovendi Het begeleidingsprogramma Op weg naar een succesvolle promotie kreeg in 2016 zijn vierde editie. In samenwerking met de 11 e faculteit van de RUG en tezamen met deelnemers van de NHL krijgen aanstaande promovendi in deze cursus de kans hun promotieproject voor te bereiden. Het doel is de start van het promotietraject te vergemakkelijken en zo eerder tot een beslissing te komen of het zinvol is om het traject voort te zetten. In dit kader vonden ook in 2016 gesprekken plaats met promovendi over de voortgang van hun traject. Jaarverslag Stenden Hogeschool

42 40

43 Hoofdstuk 5 Jaarverslag Internationalisering Stenden Hogeschool

44 In 2016 boden we in Nederland 14 Ad-, bachelor- en masteropleidingen (ook) in het Engels aan. Uit de NSE van 2016 blijkt dat studenten het internationale karakter van Stenden erkennen en waarderen. De stelling Het internationale karakter van Stenden spreekt me aan scoort een 4,1 (op een schaal van 5) en de stelling: In mijn opleiding is voldoende aandacht voor interculturele competenties en internationaal bewustzijn scoort gemiddeld een 3,9, waarbij de internationale opleidingen IHM en ITM beiden hoger dan een 4 scoren. Voor deze opleidingen geldt ook, dat de mogelijkheid om te studeren in het buitenland belangrijk is bij de keus voor Stenden. Uit de NSE van 2016 blijkt dat een stabiel percentage van de Stenden studenten in Nederland van plan is om op Grand Tour te gaan (25%). Daarnaast geeft nog eens 37% aan anderszins te willen studeren in het buitenland, bijvoorbeeld door exchange of door een stage in het buitenland. 5.1 Beleid In 2016 bouwde Stenden voort aan internationalisering op basis van de in 2015 vastgestelde documenten Internationaliseringsbeleid en IBC-strategie. Deze documenten omvatten de ambities die Stenden heeft op het gebied van internationalisering en de uitbreiding van het IBC-netwerk. De drie speerpunten van het internationaliseringsbeleid zijn Internationalisation At Home, Abroad en Staff Development. Binnen deze gebieden lag de aandacht op de doorontwikkeling van het curriculum en doorontwikkeling van het onderwijsaanbod op de IBC s. Hierin speelt persoonlijk contact tussen docenten van de verschillende sites op de internationale moco 3 -conference een belangrijke rol. Daarnaast werd gewerkt aan het verdiepen van de contacten met internationale partnerschappen, internationale stafmobiliteit en competentieontwikkeling. 42 De Taskforce Internationalisation vertegenwoordigde in 2016 verschillende expertisegebieden binnen Stenden (HRM, Finance, Communicatie, e.a.) en adviseerde het college van bestuur over internationaliseringsactiviteiten en het aangaan van internationale partnerschappen. Het International Partnerships Protocol fungeerde daarbij als kader. De Taskforce Internationalisation heeft eind 2016, na een jaar operationeel te zijn geweest, haar eigen werkwijze geëvalueerd. De uitkomsten zullen leiden tot het doorvoeren van verbeteringen in de werkwijze van de Taskforce Internationalisation in Het doel van de Taskforce blijft het stroomlijnen van internationale activiteiten en partnerschappen aan de hand van het internationaliseringsbeleid, het International Partnerships Protocol en de IBC-strategie. De voortgang op internationalisering binnen opleidingen werd ook in 2016 gevolgd door middel van het MINT instrument (Mapping Internationalisation instrument, van Nuffic). Dit instrument geeft opleidingen handvatten om de mate van internationalisering te volgen en te verbeteren. Stenden blijft MINT inzetten om de stand van zaken ten aanzien van de kwaliteit van internationalisering te bewaken. In 2016 is de tweede Stenden-brede MINT-meting ingezet, de afronding hiervan staat gepland voor De uitkomsten vormen input voor een eventuele bijstelling van het internationaliseringsbeleid van Stenden. 5.2 Internationalisation Abroad Naast de vijf Nederlandse vestigingen heeft Stenden vestigingen in Zuid-Afrika, Bali, Thailand en Qatar: de International Branch Campuses (IBC s). Voor alle IBC s gold als aandachtspunt in 2016 de verdere groei van het aantal studenten uit de regio in de BBA-programma s. Stenden Zuid Afrika heeft daarnaast in 2016 geïnvesteerd in de infrastructuur van de campus in de vorm van renovaties aan gebouwen, klaslokalen en bestrating. In januari 2016 is Dr. Ivan Ninov aangesteld als nieuwe Executive Dean van Stenden Qatar. In 2016 is aandacht uitgegaan naar het verder verbeteren van de kwaliteitszorg en studentervaring. Stenden Qatar is begonnen met het aanbieden van professional development courses aan bedrijven, waarmee een additionele bron van inkomsten is aangeboord. Verder zijn doelen gesteld op het gebied van zichtbaarheid en reputatie, operationele effectiviteit, nieuw minor aanbod, professionele ontwikkeling en het ontwikkelen van goede betrekkingen met stakeholders. 3 Moco = moduulcoördinator, de inhoudsdeskundige beheerder van een module.

45 Stenden Thailand heeft zich naast de Grand Tour in 2016 gericht op een succesvolle overgang van Rangsit naar de nieuwe partner in Bangkok, Panyapiwat Institute of Managament (PIM). Vanaf 1 september 2016 is de Grand Tour bij PIM van start gegaan. PIM en Stenden hebben met work-based education respectievelijk PGO een gelijke visie op leren en onderwijs. Daarnaast richt PIM zich net als Stenden sterk op internationalisering. Deze gedeelde ambitie geeft een goede match. In Bali lag de focus op de groei van het aantal studenten uit de regio in de BBA-programma s, met als doel om deze aantallen meer gelijk te laten lopen met de groei van de Grand Tour. Het Grand Tour aantal, samengenomen met Thailand, groeit nog steeds. Ook zijn de leslocaties gerenoveerd. Stenden heeft zich aangesloten bij een consortium dat de basis vormt voor het Erasmus Training Center (ETC) in Jakarta, Indonesië. Het ETC is ooit begonnen als Nederlands taalinstituut in Jakarta in het gebouw van de Nederlandse ambassade, maar moest haar activiteiten stil leggen door het wegvallen van fondsen. Het college van bestuur van Stenden heeft samen met drie universiteiten besloten de continuering van het ETC te ondersteunen en deel te nemen aan de ontwikkeling van het opleidingsaanbod van ETC. In 2016 werden gesprekken gevoerd met verschillende partnerinstellingen in China, gericht op het verkennen van de mogelijkheden omtrent een eventuele nieuwe IBC. Voor de ontwikkeling van het internationale onderwijs- en onderzoeksbeleid wordt Stenden bijgestaan door de International Advisory Board (IAB). De IAB geeft het college van bestuur en de instelling advies op het gebied van internationalisering aan de hand van recente ontwikkelingen. Tijdens de bijeenkomst van board in juni 2016 zijn updates over ontwikkelingen en toekomstplannen gedeeld, in het bijzonder met betrekking tot de plannen voor China en de verkenningen ten behoeve van de uitbreiding van internationaliseringsactiviteiten in Latijns Amerika. Jaarverslag Kwaliteitsborging De kwaliteitsborging van het onderwijs op de locaties buiten Nederland maakt onderdeel uit van het Stenden kwaliteitszorgsysteem. Dat betekent dat de opleidingen onderdeel zijn van de reguliere cyclus van kwaliteitsaudits. Een verslag daarvan wordt gedaan in hoofdstuk 6. In 2016 is bij Stenden Bali een audit uitgevoerd. 5.3 Mobility of staff and students De IBC s en het exchange programma geven zowel studenten als staf de mogelijkheid om kennis te maken met internationaal onderwijs en andere culturen. In 2016 voegden meer dan 800 studenten internationale ervaring toe aan hun opleiding. Daarnaast ontvingen de Stenden vestigingen 125 studenten via het Exchange programma. De tabellen 4, 5 en 6 geven een overzicht van de cijfers. Hieruit blijkt - ook weer voor een groei van internationale uitwisseling. Mobiliteit van staf en studenten wordt binnen Stenden mede gefaciliteerd door het beurzenprogramma. Vanuit het Erasmus-beurzen programma kregen 178 exchange studenten en ongeveer 120 stagiairs met een Europese bestemming een Erasmus+ beurs. Daarnaast ontvingen 63 medewerkers van Stenden een Erasmus+ beurs voor hun training, bezoek of gastdocentschap in Europa. Het Holland Scholarship programma gaf de mogelijkheid om 19 beurzen te verstrekken aan inkomende studenten en 25 beurzen aan studenten die studeerden aan een Grand Tour of exchange bestemming. Vanuit het FB Oranjewoud fonds zijn in 2016 negen beurzen uitgereikt aan studenten van Stenden, NHL en Van Hall. Het gaat hierbij zowel om inkomende als uitgaande studenten. In dit unieke project draagt het bedrijfsleven via beurzen bij aan de bevordering van internationalisering in de regio. Twee studenten van de School of Education ontvingen een VIOS beurs. Stenden Hogeschool

46 Tabel 4. Ontwikkeling in het aantal Grand Tour studenten Studiejaar Grand Tour (uitgaand alle vestigingen) Grand Tour (inkomend naar Nederland) Grand Tour (tussen sites) Totaal * * Incl. 8 studenten van University of Derby waarmee de Stenden Hotel Management School een samenwerkingsverband heeft. De 585 Grand Tour studenten volgden in 2016 in totaal modulen op de in totaal negen vestigingen van Stenden. 44 Tabel 5. Aantal Grand Tour modules in 2016 Aantal Grand Tour modulen in 2016 (incl. studenten van IBCs) Module Module Module Module TOTAL 2016 Bali Qatar South Africa Thailand The Netherlands TOTAL Tabel 6. Ontwikkeling in exchange van studenten (academisch jaar) en docenten (kalenderjaar) Studiejaar Exchange (uitgaand) Exchange (inkomend) Staf mobiliteit (2016) (2015) (2014) (2013) (2012) (2011) 5.4 Internationalisation at Home Ook in 2016 was Internationalisation at Home een van de speerpunten van het internationaliseringsbeleid van Stenden. In 2016 is ten behoeve van kennisdeling een symposium georganiseerd over Trends in Internationalisation. De leden van de Internationalisation Advisory Board van Stenden hebben lezingen gegeven over internationalisation abroad, at home en transnationaal onderwijs. Hiernaast is vanuit het lectoraat Internationalisering van het Hoger Onderwijs een seminar georganiseerd over Staff Development in Internationalisation. Het voeren en de doorontwikkeling van een effectief partnerschappenbeleid blijft een belangrijk doel voor Stenden, waarbinnen gestuurd wordt op het aangaan van een klein aantal strategische partnerschappen die een grotere impact zullen hebben op internationalisation at home. In dat kader zijn in 2016 de voorbereidingen gestart voor een cross-institutional benchmark tussen Stenden en Finse partner Haaga Helia University of Applied Sciences. Ook op programmaniveau zijn verschillende opleidingen betrokken bij de voorbereiding of afronding van internationale vergelijkingen tussen opleidingen (program level benchmarking). Internationalisering en internationalisation at home is in 2016 ook in het Strategisch HRM plan steviger verankerd. Dit plan sluit aan bij de ambities op het gebied van staff development zoals geformuleerd in het

47 internationaliseringsbeleid van Stenden. Op het gebied van internationalisering ligt de focus van het Strategisch HRM plan op de (door)ontwikkeling van de benodigde kennis en vaardigheden van medewerkers in het kader van internationalisering en stafmobiliteit. Het aantal internationale studenten dat kiest voor een studie aan Stenden Hogeschool was in 2016 ruim 2.100, een daling van 2% ten opzichte van De daling van het aantal buitenlandse studenten in Nederland wordt vooral veroorzaakt door een lagere instroom van Duitse studenten. Desalniettemin volgen studenten uit meer dan 70 verschillende landen één van de opleidingen aan Stenden Hogeschool. Deze aantallen onderstrepen nog steeds de culturele diversiteit van Stenden. Om die diversiteit te bestendigen is in 2016 extra ingezet op internationale werving. In onderstaande tabel zijn de tien belangrijkste landen van herkomst weergegeven. Tabel 7 Land van herkomst (top 10) ingeschreven internationale studenten 2016, peildatum 1 oktober 2016 Duitsland China 176 Bulgarije 108 Roemenië 103 Litouwen 52 Letland 32 Italië 31 Vietnam 25 Hongarije 24 Oostenrijk/Oekraïne/Verenigd Koninkrijk 22 Jaarverslag Stenden Hogeschool

48 46

49 Hoofdstuk 6 Jaarverslag 2016 Kwaliteitszorg 47 Stenden Hogeschool

50 Stenden Hogeschool heeft een systeem van kwaliteitszorg dat de volgende drie aandachtsvelden bestrijkt: algemeen; onderwijs; onderzoek. Kwaliteitszorg algemeen betreft de kwaliteitszorg op instellingsniveau en de wijze waarop zaken op instellingsniveau worden geregeld teneinde bij te dragen aan de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Kwaliteitszorg onderwijs betreft instrumenten en structuren om de kwaliteit van het onderwijs te kunnen garanderen. Kwaliteitszorg onderzoek gaat over de afspraken en instrumenten die worden ingezet om de kwaliteit van het onderzoek zeker te stellen, tevens met als doel de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Dit alles binnen de kaders van de strategie van Stenden Hogeschool. Stenden Hogeschool beschikt over een kwaliteitssysteem waarvan interne auditing een onderdeel is. Los van de periodieke visitaties in het kader van de kwaliteitsbewaking door de NVAO en BKO (Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek), organiseert Stenden zelf in de diverse onderdelen van de organisatie verschillende audits. De kwaliteit van de auditpanels wordt geborgd door hetzij de inzet van gecertificeerde interne auditoren, hetzij van externe panels. In onderstaand figuur wordt dit inzichtelijk gemaakt. Kwaliteitszorg algemeen 48 Onderwijs Onderzoek Afdelingen Visitaties Proefvisitaties Midterm audit Externe Evaluatie Proefevaluatie Midterm audit Proces audit - Instellingsaudit kwaliteitszorg (accreditatie) - Thema audits (audit trails) 6.1 Kwaliteitscultuur Voor een goede werking van kwaliteitszorgsystemen is een open en transparante kwaliteitscultuur een voorwaarde. Stenden vindt het belangrijk dat mensen open staan om van elkaar te leren, transparant zijn in hun handelen, nieuwsgierig, betrokken en geïnteresseerd zijn. Het goede gesprek over uitgangspunten en vormgeving van die kwaliteit is hierbij essentieel. Binnen Stenden worden deze gesprekken geïnitieerd en gestimuleerd door bijvoorbeeld studiemiddagen, PGO-koffiemomenten en de KennisMakendag. Deze momenten geven een platform om binnen opleidings- en afdelingsteams onderwijskwaliteit op de agenda te zetten. De activiteiten werden in 2016 ook opengesteld voor de collega s van de NHL. 6.2 Kwaliteitszorgsysteem De thema-audit maakt onderdeel uit van het kwaliteitszorgsysteem van Stenden. Met dit instrument beoogt Stenden de kwaliteit van de processen en producten te bewaken en te verbeteren. In maart 2016 heeft een thema-audit op de diploma supplement plaatsgevonden. De diploma supplementen van de opleidingen zijn aan de hand van een vastgesteld kader beoordeeld, waarbij tevens de examencommissies zijn geïnterviewd. De bevindingen van de opleidingen zijn gerapporteerd aan de Schools. Vervolgens zijn de overall bevindingen gerapporteerd aan het college van bestuur. Naar aanleiding van de bevindingen zijn vervolgacties binnen de Schools in gang gezet. In 2016 heeft ook de mid-term audit instellingstoets kwaliteitszorg plaatsgevonden. Aan de hand van de bevindingen zal een actieplan natraject worden gemaakt. Daarnaast zijn er in 2016 op verzoek van Schools een aantal audits gedaan, waaronder op toetsing.

51 In 2016 heeft een audit (quality assurance assessment) plaatsgevonden op de IBC van Bali volgens het auditkader IBC. Een auditpanel bestaande uit interne en externe auditoren heeft een onderzoek uitgevoerd naar de plan-do-check-act cyclus van de IBC volgens het kader van de Instellingstoets Kwaliteitszorg. Onderwerpen die zijn besproken, zijn: ontwikkelen, uitvoering, checken en evalueren van beleid, organisatiestructuur en de afstemming met de vestiging in Nederland. Daarnaast was ook de onderwijsuitvoering en toetsing onderdeel van de audit. Een auditrapport dat de bevindingen weerspiegelt, is overhandigd aan de manager IBC van Bali. De komende jaren zullen deze audits op alle IBC s plaatsvinden. De resultaten van alle externe en interne audits en de daaruit voortvloeiende verbeterpunten voor onderwijs en onderzoek vinden hun neerslag in het interne jaarverslag Quality Matters. In augustus 2016 is de negende editie verschenen. De volgende aandachtspunten zijn hierin naar voren gekomen voor het jaar 2016/2017: Educational Quality Research Quality Internationalisation Personnel Course Document: (Clear approach on) Learning outcomes Testing policy Quality Assurance / PDCA Committees / organisation- and communication structure Clear framework on exemptions Focus and operationalisation of strategy per research programme in indicators Stenden policy on pillar professorships Make the role and position of research in the programme clear Focus in the internationalisation strategy of the programmes, research units and IBC s Key figures PDCA International partnerships in research Focus in the HRM policy: International competencies of employees Lecturer quality Transparent communication Jaarverslag De aandachtspunten uit Quality Matters 9 worden als verbeterpunten opgenomen in de jaarplannen van de Schools en Clusters, en in relatie gebracht tot de verbeterpunten uit de reflectie op School en Clusterniveau. Hierdoor wordt borging van de Stendenbrede reflectie gerealiseerd. 6.3 Onderwijs In 2016 zijn drie hbo-bachelor-opleidingen gevisiteerd, te weten: Biologie en Medisch laboratoriumonderzoek, Chemie en Creatieve Therapie. De volgende hbo-opleidingen zijn in 2016 geaccrediteerd: Bachelor degree: Media en Entertainment Management, International Business and Languages en International Teacher Education for primary schools. Master degree: Master of International Hospitality and Service Management en Master of International Leisure and Tourism Studies. In 2016 zijn midterm audits uitgevoerd door interne auditpanels bij de masteropleidingen: Educational Needs en Polymer Engineering, een Joint Degree met Windesheim. Er zijn vier midterm audits uitgevoerd bij de bacheloropleidingen: International Business and Management Studies, Bedrijfseconomie, Toegepaste bedrijfskunde en Commerciële Economie. Tot slot werd in 2016 de Schoolleidersopleiding gevisiteerd. 6.4 Onderzoek In het kader van het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek (BKO) evalueert Stenden haar onderzoekseenheden door externe panels. In 2016 hebben geen externe evaluaties op onderzoekseenheden plaatsgevonden. In 2016 zijn wel twee interne midterm audits geweest, te weten: Academy of International Hospitality Research (AIHR) en Social Work and Arts Therapies. Daarnaast is door een gecombineerd in- en extern panel een midterm audit op het kwaliteitszorgsysteem onderzoek van Stenden uitgevoerd. In 2016 is één onderzoekseenheid geëvalueerd: onderzoekseenheid EcomLab van de School of Business. Dit betreft de laatste evaluatie van de onderzoekseenheid vanuit het BKO Vanaf 2016 geldt het nieuwe doorontwikkelde BKO Ten behoeve van de kwaliteitsborging van het onderzoek van Stenden worden ook midterm audits uitgevoerd bij de onderzoekseenheden. Stenden Hogeschool

52 6.5 Examencommissies Een specifieke rol in de borging van onderwijskwaliteit en het eindniveau is weggelegd voor de examencommissies. Het college van bestuur heeft conform de Wet op Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) examencommissies ingesteld. Voor elke School heeft het college van bestuur één examencommissie ingesteld en de leden benoemd. Een examencommissie kan om organisatorische redenen bestaan uit een aantal kamers. Elke examencommissie kent een onafhankelijke positie in de organisatie. Daarnaast is in elke examencommissie een extern lid benoemd en is lidmaatschap van leden van het management met een financiële verantwoordelijkheid uitgesloten. Als lid van de Vereniging Hogescholen is Stenden Hogeschool gehouden aan het bindingsbesluit dat de Algemene Vergadering van de toenmalige HBO-raad op 3 februari 2011 heeft genomen betreffende de positionering en inrichting van een examencommissie. De indertijd gepubliceerde Handreiking Examencommissie is in 2015 geactualiseerd en bekrachtigd door de Vereniging Hogescholen. De taken en verantwoordelijkheden van een examencommissie zijn vastgelegd in de WHW. Jaarlijks rapporteert iedere examencommissie aan het college van bestuur over de uitvoering van deze taken en verantwoordelijkheden in het jaarverslag examencommissie. Dit jaarverslag kent een vast format en tijdpad. Er vindt jaarlijks een overleg plaats tussen het college van bestuur en de voorzitters en secretarissen van de examencommissies. 50 De examencommissie is door het college van bestuur gemandateerd om individuele studieadviezen uit te brengen ten behoeve van de propedeutische fase van een opleiding, om getuigschriften uit te reiken en de graad te verlenen. Ten behoeve van de ondertekening van de getuigschriften is een handtekeningenregister ingericht waarin deze bevoegdheid op naam en bijbehorende handtekening is vastgelegd. In samenwerking met de afdelingen HRM, ESR en docenten zijn competentieprofielen voor leden van examencommissies opgesteld die vervolgens door het college van bestuur zijn vastgesteld. Dit profiel heeft als uitgangspunt gediend in de wervings- en benoemingsprocedure van de leden van een examencommissie. In het verlengde hiervan is met het oog op de aanwijstaak van examinatoren door een examencommissie, het profiel voor examinatoren ontwikkeld. Het scholingstraject gericht op het behalen van de benodigde basis- en seniorkwalificatie examinering (BKE/SKE) voor leden van examencommissies en examinatoren is binnen Stenden gestart in 2015, doorlopend in Naast deelname aan landelijk georganiseerde trainingen specifiek bedoeld voor (nieuwe) leden van examencommissies, kent Stenden een zogeheten Platform Examencommissies. Dit Platform wordt vooral gebruikt om leden van examencommissies thematisch te scholen, maar ook om casuïstiek te bespreken en uit te wisselen. De keuze van de thema s wordt bepaald door een voorbereidingsgroep. Per thema wordt bepaald of aanpalende commissies, zoals toetscommissies, eveneens worden uitgenodigd om deel te nemen aan de scholingsbijeenkomst. Deelname wordt als scholingsactiviteit van leden examencommissies geregistreerd door de afdeling HRM. In 2016 zijn er drie bijeenkomsten van het Platform georganiseerd waarin bewust veel aandacht is besteed aan casuïstiek en jurisprudentie. Daarnaast is een scholingsdagdeel examencommissies georganiseerd waarin de onderwerpen titulatuur in het Hoger Onderwijs en de Wet Datalekken centraal stonden. 6.6 Onderwijs- en Examenregeling van een opleiding (OER) Elke OER bevat informatie over de betreffende opleiding, evenals de geldende procedures, rechten en plichten met betrekking tot het onderwijs en de examens van de opleiding. Stenden Hogeschool hanteert voor het samenstellen van de OER van iedere bachelor- en of masteropleiding een vast basisformat. De onderdelen van de OER zijn conform hetgeen hierover is bepaald in de WHW. Als gevolg van de deelname van Stenden Hogeschool aan het project Leven Lang Leren is in 2016 ten behoeve van het Experiment Vraagfinanciering een addendum ontwikkeld en toegevoegd aan het basisformat OER. Daarnaast wordt iedere OER jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld. Hiertoe is in 2013 door de stafafdeling Legal Affairs de OER-stuurgroep ingesteld. In deze OERstuurgroep is iedere School vertegenwoordigd en heeft het desbetreffende lid de taak en verantwoordelijkheid om jaarlijks tijdig voor aanvang van het nieuwe studiejaar de OER van de bachelor- en/of masteropleiding(en) van de desbetreffende School digitaal te publiceren op een speciaal daar voor ingerichte internetpagina. Deze zogeheten landingspagina is toegankelijk voor aankomende en ingeschreven studenten en voor alumni. De OER-stuurgroep vormt het platform om (nieuwe) landelijke regelgeving in relatie tot het basisformat OER te

53 bespreken, evenals toetsingsbevindingen en eventuele voorstellen voor inhoudelijke wijzigingen. Conform bijbehorend tijdpad brengen de opleidingscommissies advies uit aan de Centrale Medezeggenschap over iedere OER van een School. Na instemming van de Centrale Medezeggenschap wordt iedere OER vastgesteld door het college van bestuur, gevolgd door publicatie op de voornoemde landingspagina. Jaarverslag Stenden Hogeschool

54 52

55 Hoofdstuk 7 Jaarverslag 2016 Ondersteuning 53 van onderwijs en onderzoek Stenden Hogeschool

56 De drie pijlers Probleem Gestuurd Onderwijs, Onderzoek en Internationalisering worden mogelijk gemaakt door kwaliteitszorg zoals beschreven in het vorige hoofdstuk en door de organisatie van HRM en van de fysieke en digitale leeromgeving. 7.1 Professionalisering In 2016 is met een nieuw strategische HRM-beleid de koers uitgezet voor de komende twee jaar, met daarin focus op internationalisering, de kwaliteit van de medewerkers en de in- en externe communicatie. Er is vervolg gegeven aan het vitaliteitsprogramma. De notitie bevoegde en bekwame docenten is de basis voor versteviging en borging van docentkwaliteit. In augustus is het bijbehorende opleidingsprogramma gestart. Net als in de voorgaande jaren is ook dit jaar geïnvesteerd in de verdere professionalisering van de medewerkers. Alle organisatieonderdelen hebben een gericht professionaliseringsplan opgenomen in het jaarplan en de uitvoering hiervan wordt gevolgd. Met de bonden is een akkoord bereikt over een vergoeding aan medewerkers voor mobiele apparatuur zoals een tablet, laptop of telefoon. 54 Gesprekkencyclus en teamontwikkeling De gesprekkencyclus blijft een belangrijk hulpmiddel bij het behalen van de organisatie- en medewerkerdoelen. Het goede gesprek tussen de medewerker en de leidinggevende maakt dat Stenden zich verder kan ontwikkelen. Teamontwikkeling is een belangrijk thema en om dit te ondersteunen is een workshop ontwikkeld, die de dialoog over het herkennen en erkennen van de eigen en elkaars talenten en de inzet op deze talenten binnen het team verder stimuleert. Daarnaast is binnen het onderwijs gestart met een teamontwikkelingstraject gericht op het met elkaar delen en leren van feedback van studenten en collega s. Ter ondersteuning wordt een feedback app ingezet. Master en PhD Na het behalen van de prestatieafspraken eind 2015, heeft Stenden zich ten doel gesteld om het aandeel onderwijsgevende medewerkers met een masterniveau verder te laten groeien naar 100% in Ultimo 2016 bedraagt het percentage ruim 69%. Wanneer iedere docent die momenteel een master volgt deze ook afrondt, stijgt het percentage naar 79%. Vanaf 2008 zijn 105 docenten geslaagd en zijn nog ruim 60 docenten actief met het behalen van hun mastergraad. Een streefwaarde is ook dat minimaal 10% van de OP-formatie (onderwijspersoneel) op termijn is gepromoveerd. Momenteel is 5% van de OP-formatie gepromoveerd en is 7% bezig met promoveren, waarmee het streefcijfer ruimschoots zal worden behaald. In 2016 zijn vier medewerkers gepromoveerd en heeft één medewerker een externe promotiebeurs (NWO) ter hoogte van ontvangen. In 2016 is wederom fors geïnvesteerd in de ontwikkeling van de medewerkers. De hbo-cao schrijft voor dat minimaal 3% van het jaarinkomen 4 gereserveerd dient te worden voor out of pocket kosten van deskundigheidsbevordering. De tabel hieronder geeft aan dat dit streefbedrag behaald is. Aard Bedrag Kosten studieverlof Kosten collegegeld, deelname, studiematerialen, etc Congressen, seminars, vakliteratuur Totaal aan kosten % reservering (hbo-cao) Extra inzet op medewerkerontwikkeling Jaarinkomen: jaarsalaris + EJ + VU + toelage

57 Vakbekwaamheid en docentregister De landelijke richting voor het instellen van een nieuwe docentkwaliteitsstandaard heeft de Basiskwalificatie Didactische Bekwaamheid (BDB) als basis. Met de NHL is en wordt gewerkt aan een gezamenlijk programma om deze kwaliteitsslag te ondersteunen. Twee groepen startende docenten hebben het nieuwe programma in 2016 doorlopen en voor zittende docenten is een passend kwalificatieprogramma gemaakt, dat in 2017 wordt uitgerold. Stenden werkt toe naar een eigen docentregister. 7.2 Gezond en vitaal Stenden wil haar medewerkers graag helpen om gezond, vitaal en met plezier aan het werk te zijn. De caoregeling duurzame inzetbaarheid is binnen Stenden samengebracht onder het overkoepelende thema How are you, waarbij aandacht is voor vitaliteit, competenties, drijfveren en het werk. Om de vitaliteit te stimuleren konden medewerkers gebruik maken van verschillende programma s: de Health Scan 2016, het Personal Vitality Plan of het Leefstijlprogramma Verzuim Het voortschrijdend ziekteverzuimpercentage voor Stenden is over het verslagjaar 4,6%; een lichte stijging ten opzichte van 2015 (4,5%) en hoger dan de streefwaarde van 4%. De trend van de laatste jaren laat een continue stijging zien van ongeveer 0,1% per jaar. Met het toenemen van de gemiddelde leeftijd van de Stendenmedewerker lijkt ook het verzuim toe te nemen. De gemiddelde leeftijd is 47 jaar (50 jaar voor docenten); hoog in vergelijking met andere hogescholen. Zowel het aandeel langdurig als kortdurend verzuim is iets gestegen. De inspanningen van gezond en vitaal zijn erop gericht het ziekteverzuim af te remmen. De meldingsfrequentie in 2016 is gelijk aan de norm van 1,0. Afgelopen jaar was er extra aandacht voor verzuim begeleiding op individueel niveau. In 2016 is een start gemaakt met het trainen van de leidinggevenden om dreigend verzuim eerder te herkennen. De training wordt in 2017 afgerond. Jaarverslag Mobiliteit Stenden vindt de mobiliteit van medewerkers belangrijk. Zo worden medewerkers gestimuleerd om naast de reguliere functie ook tijdelijk andere werkzaamheden uit te voeren, zowel binnen Stenden als daarbuiten. Zo zijn in 2016 tien medewerkers langer dan een half jaar naar het buitenland gedetacheerd. Om medewerkers te stimuleren en uit te dagen op andere werkterreinen, is een projectenbureau ingericht. Dit bureau heeft een makelaarsfunctie en verbindt de juiste persoon aan het juiste project. De eerste projecten zijn op deze wijze aan een projectleider geholpen, waarbij de projectleider gecoacht wordt in de nieuwe rol. Ook is samen met de NHL gewerkt aan een gezamenlijk Talent Career Centre met als doel medewerkers gericht te kunnen helpen met loopbaanvragen. De verwachting is dat in 2017 dit centrum gerealiseerd kan worden. Afgelopen jaar zijn dertien medewerkers vervroegd met pensioen gegaan. 7.3 Rechtsbescherming Via istenden hebben medewerkers toegang tot het beleid, regelingen en protocollen rond de behandeling van klachten en (vermeende) misstanden in de organisatie. Daarnaast kent Stenden een integriteitscode en een protocol arbeidsconflicten. Stenden heeft via het GIMD (specialist op het gebied van bedrijfsmaatschappelijk werk) twee vertrouwenscontactpersonen. Ook zij zijn bereikbaar via istenden. De klachtenregeling voor studenten (ELF) is besproken in paragraaf 3.4 Rechtsbescherming. In 2016 hebben en drie medewerkers en elf studenten (respectievelijk drie en acht in 2015) een beroep gedaan op de vertrouwenspersonen. Bij één medewerker ging het om het ervaren van pesterijen, bij twee medewerkers ging het niet om ongewenst gedrag, maar om andere werk- en privégerelateerde zaken. Er zijn zeven meldingen van studenten geregistreerd over het ervaren van intimidatie. Daarnaast waren er vier meldingen van studenten die niet tot het werkterrein van de vertrouwenspersoon behoorden. Alle meldingen zijn afgehandeld door middel van inzet van betrokkenen en de vertrouwenspersoon. De ervaring bij behandeling van meldingen is, dat de lijnen kort zijn en dat de vertrouwenspersoon snel in overleg kan treden met de betrokkenen binnen Stenden. Er is in 2016 geen formele klacht ingediend inzake ongewenste omgangsvormen. De inzet van de landelijke klachtencommissie Onderwijs van de Stichting Onderwijsgeschillen was daarmee niet noodzakelijk. Stenden Hogeschool

58 Arbo In 2016 is, conform het arbobeleid, een begin gemaakt met de uitvoering van periodieke update van de Risico- Inventarisatie en Evaluaties (RIE s) op de locaties Emmen, Assen en Meppel. Naar verwachting wordt de RIE en het bijbehorende plan van aanpak begin 2017 opgeleverd. Naast bovenstaande update RIE is op het aandachtgebied Psycho Sociale Arbeidsbelasting (PSA) een start gemaakt om op het thema werkdruk binnen een drietal onderwijsteams de ervaren werkdruk aan te pakken. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van het instrument aanpak werkdruk in onderwijsteams van Zestor. Daarnaast zijn in samenwerking met de afdeling facilities diverse werkplekonderzoeken uitgevoerd om klachten van (groepen of individuele) medewerkers te voorkomen, op te lossen of te beperken. In het kader van Integrale Veiligheid heeft binnen het Platvorm Integrale Veiligheid op de thema s radicalisering en schoolaanslagen een verdieping plaatsgevonden wat de opstap is naar beleidsvorming in Participatiebeleid Stenden heeft vanaf 2016 de doelstelling elk jaar drie medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt aan te nemen, oplopend naar 30 medewerkers in Momenteel worden vier medewerkers en twee stagiaires (met uitzicht op een baan) uit deze doelgroep intensief begeleid. Op basis van een arbeidsdeskundig onderzoek is in kaart gebracht op welke posities medewerkers tot hun recht kunnen komen. De bereidheid tot plaatsing binnen de bezochte afdelingen is groot. Stenden werkt in de realisatie van deze banen nauw samen met het REA College, het UWV en de gemeente Leeuwarden. Het netwerk van samenwerkingspartners is uitgebreid met Randstad Participatie en het UWV Emmen De fysieke leeromgeving De meerjaren investeringsbegroting en het locatieplan Leeuwarden werden in 2015 goedgekeurd. Deze plannen zijn erop gericht een optimale leeromgeving voor studenten en medewerkers te realiseren met daarin voldoende ruimte en faciliteiten om samen te werken of in stilte te studeren en te werken. De renovatie van de in 2014 deels afgebrande molen maakt integraal onderdeel uit van het locatieplan. De investering vindt gefaseerd in vijf jaren plaats, waarvan fase 1 de renovatie van de molen is. In het voorjaar is de grond onder de molen gesaneerd. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid is gekozen voor een uitgebreide sanering. Op 12 december 2016 heeft de definitieve gunning voor de renovatie en nieuwbouw plaatsgevonden. De molen krijgt een contemplatieve functie en er wordt een multifunctionele collegezaal annex tentamenhal naast gebouwd. De renovatie van de molen is tevens een onderwijsproject waarin studenten van de opleiding Bouwkunde van de NHL en het Frieslandcollege samen met de architect gewerkt hebben aan deelopdrachten die horen bij het ontwerp van de molen. In de zomer is na succesvolle gunning van BEW (Bouwkundig, Elektrotechnische- & Werktuigbouwkundige installaties) de uitbreiding van het hoofdgebouw gestart (fase 2). In de zomer van 2017 wordt deze uitbreiding van m 2 opgeleverd en heeft Stenden een nieuwe centrale ingang, met daarin vooral ruimten voor ontmoeting en onderwijs en een beperkt kantorengedeelte waar het bestuur en de staf gehuisvest zal worden. In 2016 is ten behoeve van fase 1 en 2 10,8 miljoen aanbesteed. Naast het locatieplan is in ,2 miljoen geïnvesteerd in 20 facilitaire projecten. Grotere investeringen zijn de nieuwe productiekeuken van het Stenden hotel ( 292K), aanpassing parkeerterreinen in Emmen ( 100K), investeringen ten behoeve van de opleidingen Techniek ( 150K), een domoticalab ( 100K), vloeren en toiletblokken ( 130K) en meubilair ( 100K). Daarnaast zijn diverse kleinere investeringen gedaan om de locaties up to date te houden en het onderwijs te faciliteren, zoals de aanpassingen aan de studentlounge aan het Herenwaltje in Leeuwarden zodat deze door het leerbedrijf Meeting U in gebruik kon worden genomen. In het najaar is in het kader van de MJA3 (meerjarenafspraak energie-efficiëntie) een nieuw Energie Efficiency Plan opgesteld, dat leidraad is voor onze investeringen op het gebied van duurzaamheid de komende jaren. Daarnaast is een basis gelegd voor een nieuw meerjarenonderhoudsplan ( ). Daartoe zijn op alle Stendenlocaties integrale inspecties verricht op onderhoud, energieverbruik en de wet- en regelgeving. In de zomer van 2016 zijn op de kenniscampus in Leeuwarden door Investbeheer BV de bouwwerkzaamheden gestart voor een derde studentenflat. Medio 2017 zal deze worden opgeleverd. In de derde flat wordt een gedeelte gereserveerd voor jonge ondernemingen. De studenteneenheden worden met name gebruikt door onze internationale studenten.

59 7.6 De digitale leeromgeving In 2016 is verder gewerkt aan diverse ICT projecten in de lijn van onze ICT-Strategie Stenden 2.0 met drie kernpunten: faciliteren van samen studeren en samen werken, zorgen voor een goed beveiligde ICT omgeving en bijdragen aan anytime-anywhere-any device. Ten behoeve van innovatie in het onderwijs is geïnvesteerd in de nieuwste technologieën en is voldaan aan de behoefte aan meer voorzieningen om via Skype for Business met elkaar en met studenten te kunnen communiceren in binnen- en buitenland. Op gebied van audio visuele middelen zijn meer vergaderruimtes voorzien van grote schermen en Skype sets. Binnen Stenden is gewerkt aan de implementatie van Sharepoint Online en is ook OneDrive beschikbaar gekomen, waardoor meer ruimte is ontstaan voor de opslag van grote databestanden (bijvoorbeeld online colleges). De mailmigratie op de vestiging in Zuid-Afrika is gerealiseerd en de vestigingen op Bali en in Thailand maken reeds gebruik van OneDrive en Sharepoint Online om documenten te delen en in samen te werken. Een uitwerking voor de vestiging in Qatar en het Stenden hotel volgt in De nieuwe flexibele werkplek (Virtuele Desktop Infrastructuur) is in december live gegaan in een pilotgroep. Doel is in 2017 de Stenden werkplek te vervangen met deze werkplek, waarbij je overal ter wereld op dezelfde manier toegang hebt tot je digitale werkomgeving. In 2017 staat ook toepassingen van Office 365 in het onderwijs op de agenda. Op het gebied van informatiebeveiliging zijn diverse projecten gestart, zoals two factor authenticatie, versleuteling van opslagmedia en verkeer. Jaarverslag 2016 Het merendeel van de projecten kent een vervolg in De ontwikkeling naar clouddiensten, de digitalisering in het onderwijs en de internationale samenwerking vragen om een fundamentele andere, 24/7 dienstverlening van onze ICT-afdeling. Wij besteedden in 2016 veel aandacht aan scholing en begeleiding van medewerkers om te groeien naar hun toekomstige rol en geven daar in 2017 een vervolg aan. Dat ICT op de goede weg is, blijkt onder andere uit het uitgevoerde klanttevredenheidsonderzoek waaruit bleek dat de tevredenheid over de ICT dienstverlening in 2016 de grootste stijger was. In 2016 is gezamenlijk met de NHL gewerkt aan de aanbesteding audiovisuele middelen en is een aanzet gemaakt tot een gezamenlijke ICT-strategie. 57 Het ICT investeringsbudget van 1,5 miljoen is niet volledig uitgenut, onder meer vanwege het groeiend aantal clouddiensten die Stenden afneemt. 7.7 Duurzame leeromgeving In hoofdstuk 1 van dit jaarverslag staat onze ambitie...studenten graag persoonlijk en duurzaam leiderschap (te) laten zien en leren, zodat ze people, planet, profit and passion met elkaar leren verbinden. Stenden geeft hieraan onder meer invulling door de oprichting van SUStenden, het team waarin initiatieven en activiteiten met betrekking tot duurzaamheid een plek krijgen. Het team heeft drie taken: Het ontwikkelen van beleid, formuleren van doelstellingen en het betekenis geven aan de leidende principes op het gebied van duurzaamheid. Identificeren van activiteiten waarop snel resultaat behaald kan worden. Het bedenken en uitvoeren van activiteiten die studenten en docenten bewust maken van duurzaam denken en handelen. De NHL heeft zich bij het SUStenden team aangesloten. In 2016 zijn activiteiten ontwikkeld om Stenden als Fair Trade organisatie aangemerkt te krijgen. Dit betekent dat we werken met producten die op duurzame wijze geproduceerd worden. Verder is in 2016 een opzet gemaakt voor een jaarlijks symposium over duurzaamheid. Drie Schools binnen Stenden hebben een lectoraat gecentreerd rond duurzaamheid: Green logistics in de School of Business, Duurzame Kunststoffen in de School of MemTech en Sustainability in Hospitality and Tourism in de Hotel Management School. Uitkomsten van onderzoek dat in deze lectoraten plaatsvindt, worden opgenomen in de lopende curricula of in minoren. Stenden bood de studenten in 2016 verschillende minoren rond het thema duurzaamheid. Stenden Hogeschool

60 Het duurzaamheidsprincipe is deel van onze manier van werken: printen wordt ontmoedigd, duurzaam werken door de leverancier en levering van duurzame producten wordt meegenomen als criterium in aanbestedingen en bij het schoonmaken worden geen chemische middelen gebruikt. Afgelopen jaar werd de CO 2 uitstoot van de internationale dienstreizen door Stenden gecompenseerd door op één verdieping de verlichting te vervangen door LEDverlichting. Het leerbedrijf Stenden Hotel verdient een aparte vermelding. Sinds een aantal jaren is het hotel Green Key Gold gecertificeerd. Het Dutch Cuisine concept van chef Albert Kooy staat voor lokale ingrediënten, respect voor producten en producenten, veel groenten en minder vlees, koken zonder toevoegingen van chemische stoffen en afval tot het minimum beperken. Dit concept is in 2016 uitgerold over alle Nederlandse vestigingen en gaat in 2017 internationaal Aanbestedingen In het afgelopen jaar is intensief samengewerkt tussen de inkoopafdelingen van Stenden en NHL. Afgesproken is, daar waar mogelijk, (Europese) aanbestedingen gezamenlijk uit te voeren, conform de gezamenlijke aanbestedingskalender. In 2016 liepen de volgend aanbestedingen: Europese Aanbesteding (EA) /Onderhandse Aanbesteding (OA) Verbouw en Nieuwbouw Leeuwarden: Begin 2016 is de selectiefase gestart voor de Europese aanbesteding werken (bouwkundig en installatietechnisch) in het kader van fase twee van het locatieplan Leeuwarden. Aansluitend op de selectiefase is de gunningsfase doorlopen en in juni afgerond. In het kader van fase één (molen de Eendragt) is een meervoudig onderhands aanbestedingsproces werken (bouwkundig en installatietechnisch) doorlopen en eind 2016 afgerond. EA/OA Post: Stenden en NHL waren deelnemers in de Europese aanbesteding Post van de Rijksoverheid. Door veranderende aanbestedingswetgeving was het niet langer mogelijk om aan te sluiten bij de aanbesteding van de Rijksoverheid en haar lage tarieven. De aanbestedingswetgeving is dusdanig veranderd dat er ruimte is om de postdienstverlening meervoudig onderhands op de markt te zetten. Stenden en NHL zullen in januari 2017 gebruik maken van een nieuw contract voor de postdienstverlening. EA Merchandise: Stenden en NHL zijn deze Europese aanbesteding gezamenlijk gestart in 2016; in mei 2017 is de gunning gepland. Belangrijk onderdeel in deze aanbesteding is de ontwikkeling van een merchandise assortiment. EA Learning Management System: In samenwerking met SURF is deze aanbesteding in 2016 afgerond. Er zijn vier marktpartijen geselecteerd voor een raamovereenkomst. In 2017 wordt door middel van een minicompetitie tussen de vier gegadigden door Stenden en NHL een keuze gemaakt. EA Mobiele telefonie: Stenden en NHL hebben zich aangemeld voor een gezamenlijke Europese aanbesteding Mobiele telefonie onder regie van SURF. Deze zal naar verwachting rond 1 juli 2017 tot een nieuwe overeenkomst leiden. Voor de overgangsperiode heeft Stenden een tijdelijke overeenkomst gesloten met de huidige leverancier KPN. EA Brandverzekering: Stenden en NHL zijn in samenwerking met de verzekeringsmakelaar AON gestart met de voorbereidingen voor de Europese aanbesteding Brandverzekering. EA Studentinformatiesysteem: Stenden en NHL hebben gezamenlijk een Europese aanbesteding uitgezet voor een studentinformatiesysteem. De definitieve gunning vond begin 2017 plaats. EA Warme dranken: Stenden en NHL werken gezamenlijk aan de Europese aanbesteding voor koffie- en theevoorziening. EA Boeken: Stenden en NHL hebben een Europese aanbesteding Boeken uitgezet en afgerond. Er is nu één leverancier voor beide hogescholen. EA Eindejaarsgeschenken: Stenden en NHL hebben gezamenlijk een Europese aanbesteding Eindejaarsgeschenken uitgevoerd. Dit heeft geresulteerd in één leverancier. Daarnaast zijn er diverse onderhandse aanbestedingstrajecten uitgevoerd.

61 Jaarverslag Stenden Hogeschool

62 60

63 Hoofdstuk 8 Jaarverslag 2016 Governance 61 Stenden Hogeschool

64 8.1 Het bestuur van de hogeschool Het college van bestuur is verantwoordelijk voor het besturen van de hogeschool en de realisatie van de doelstellingen van de hogeschool, de strategie, de financiering, het beleid en de daaruit voortvloeiende resultaatontwikkeling. Het college legt hierover periodiek verantwoording af aan de raad van toezicht met behulp van rapportages en overleg. Het college is in ieder geval belast met en direct verantwoordelijk voor het vaststellen, monitoren en evalueren van de strategie van de hogeschool, het instellingsplan, het beleid van de hogeschool, het kwaliteitszorgsysteem, het interne risicobeheersing en controlesysteem, het internationaliseringsbeleid en het integriteitsbeleid. Daarnaast is het college direct belast met het beheer van alle middelen van de hogeschool, de vaststelling van jaarplan, jaarrekening, het studentenstatuut en de OER-en, het inrichten van de medezeggenschap, het afleggen van horizontale en verticale verantwoording, het inrichten van een klachtenregeling voor studenten en het verlenen van behaalde graden. In de uitvoering van haar taak heeft het college formeel overleg, maar zoekt zij ook nadrukkelijk via meer informele ontmoetingen met teams en met studentenraden de dialoog met de mensen van Stenden. 62 De raad van toezicht is belast met het toezicht zoals de wetgever vraagt. Hiertoe voert de raad regelmatig overleg met het college van bestuur. Naast het reguliere overleg over de lopende gang van zaken wordt driemaal per jaar in het overleg van de Raad van toezicht specifiek gesproken over de voortgang van resultaten aan de hand van de trimester rapportage (T-rapportage, onderdeel van de planning & controlcyclus) die het college van bestuur aanlevert aan de raad. Hierbij zijn regelmatig heads en clusterdirecteuren of stafmanagers aanwezig. De raad van toezicht overlegt twee maal per jaar met de cmr. Formeel overleg Het College van bestuur vergadert als regel wekelijks waarbij geregeld heads, clusterdirecteuren of specialisten aanwezig zijn om agendapunten toe te lichten. Drie maal per jaar worden met elke Head of School, elke directeur van een cluster en elke leidinggevende van een stafafdeling verantwoordingsgesprekken gevoerd over de behaalde resultaten van de School, het Cluster of de afdeling aan de hand van de ingediende T-rapportages (in het kader van de planning & control cyclus). Daarnaast voert het college regelmatig bilateraal overleg met de verschillende direct aan hen rapporterende leidinggevenden. Maandelijks wordt een zogeheten Stendenberaad belegd. In dit Stendenberaad - het overlegorgaan van de hogeschool waarin het College van bestuur, de Heads of School (inclusief Head of Sites) en de Clusterdirecteuren samenkomen - worden belangrijke voorgenomen beleidsbeslissingen op instellingsniveau ter opiniëring en advisering voorgelegd. In dit overleg komen de eindverantwoordelijkheid van het college van bestuur, de uitvoeringsverantwoordelijkheid van de Heads of School en de directeuren van de clusters, de beleidsvoorbereidende rol van de Clusters en de adviserende rol van de Heads of School en Clusterdirecteuren samen in de gezamenlijk gevoelde verantwoordelijkheid voor de inrichting en sturing van Stenden. Er worden nieuwe ontwikkelingen binnen en buiten de hogeschool besproken en er wordt informatie uitgewisseld. Het Stendenberaad richt zich zowel op (middellange termijn) strategie en beleid van Stenden als op de kaderstelling voor het uit te voeren beleid (korte termijn) dan wel de monitoring en evaluatie daarvan. De managers van de stafafdelingen hebben een open uitnodiging voor het Stendenberaad. Verder wordt maandelijks een gecombineerd Cluster/Stafoverleg gevoerd. Dit overleg richt zich op zaken gerelateerd aan de (middellange termijn) strategie en beleid van Stenden en op vakspecifieke kaderstelling voor het uit te voeren beleid dan wel de monitoring en evaluatie daarvan. Door middel van notulen wordt dit overleg aan het college van bestuur gerapporteerd. Fusie Voor de aansturing en begeleiding van de fusie tussen NHL en Stenden is in 2014 de stuurgroep fusie opgericht. Deze stuurgroep bestaat uit de beide colleges van bestuur en is gedurende 2016 uitgebreid met twee docentleden en twee studentleden uit de medezeggenschap van beide hogescholen. Per stuurgroepvergadering was er een open chair voor de medezeggenschapsraad van beide organisaties.

65 De stuurgroep fusie is ondersteund door het fusie programma team (fpt) onder leiding van een (externe) programmadirecteur. Het fpt begeleidde de projectgroepen, bewaakte de onderlinge samenhang, organiseerde de diverse participatieactiviteiten en borgde dat alle doelgroepen betrokken werden in het proces. De projectgroepen met daarin medewerkers van Stenden en de NHL, hebben de fusiedocumenten voorbereid en uitgewerkt, gericht op het waarom, het wat (onderwijsconcept, personeel en organisatie, bedrijfsvoering) en het hoe (transitie) van de fusie. Besluitvorming Besluitvorming vindt plaats in de vergadering van het college van bestuur, waarbij bij voorstellen de adviezen van verschillende afdelingen en organen in de hogeschool wordt gevraagd. De overige overleggen (Stendenberaad, Cluster/Stafoverleg en overleg Heads of School ) zijn opiniërend, beleidsinitiërend en adviserend van aard. De besluitvorming rond de fusie tussen NHL en Stenden vindt plaats binnen de stuurgroep fusie. Belangenverstrengeling Er hebben zich in 2016 geen vormen van belangenverstrengeling voorgedaan. 8.2 Bezoldiging De bezoldiging van de raad van toezicht en van het college van bestuur is overeenkomstig de geldende normering van de Vereniging Hogescholen en is vastgelegd in een remuneratierapport. Dit rapport is te vinden op de website. De bezoldiging over 2016 is opgenomen in bijlage 11, pagina 163. Aan de bestuurders zijn verder de volgende bedragen aan declaraties uitgekeerd (bedragen in euro s). Jaarverslag K.W. van der Hoek L.J. Klaassen Representatiekosten 195,15 - Reis/verblijfskosten binnenland 530, ,31 Reis/verblijfskosten buitenland 1.188, ,43 Overige kosten - 30,00 Totaal 1.913, , Verantwoording inzake Notitie helderheid bekostiging Stenden Hogeschool rapporteert over de activiteiten in het kader van de voor Stenden relevante thema s uit de notitie Helderheid in de bekostiging van het hoger onderwijs ; OCW, 29 augustus 2003 en Aanvulling op de notitie Helderheid in de bekostiging van het hoger onderwijs ; OCW, 27 augustus Hieronder worden deze notities verder aangeduid als Helderheid, respectievelijk Aanvulling op Helderheid. Voor Stenden Hogeschool zijn de thema s één (Uitbesteding), twee (Investeringen), vier (Bekostiging uitwisselingsstudenten) en acht (Maatwerktrajecten) van toepassingen op het verslagjaar De thema s drie, vijf, zes, zeven en negen 5 zijn niet van toepassing op het verslagjaar In 2016 was geen eigen personeel ingeschreven voor initiële opleidingen. Thema 1 Uitbesteding Stenden besteedt in het kader van de Grand Tour delen van het onderwijs uit aan de IBC s. In 2016 namen bijna 600 studenten deel aan de Grand Tour. In totaal liepen zij modulen op één van de IBC s. De IBC s ontvingen daarvoor ,-. Om studenten van de Hotel Management School (Ad, bachelor en master) in het kader van Real World Learning een realistische leeromgeving aan te kunnen bieden, bestaat het leerbedrijf Stenden Hotel. Stenden Hotel is een integraal onderdeel van het curriculum van de Hotel Management School en heeft een vestigingen in Leeuwarden en in Emmen (Stones). MeetingU is het eventorganisatiebureau van Stenden Hotel. In 2016 participeerden 1 e, 2 e en 3 e jaars HMS studenten in dit leerbedrijf. Stenden Hotel ontving hiervoor ,-. 5 Deze thema s betreffen 3) het verlenen van vrijstellingen, 5) collegeld niet betaald door student zelf, 6) studenten volgen modules van opleidingen, 7) student volgt andere opleiding dan waarvoor hij is ingeschreven, 9) bekostiging kunstonderwijs Stenden Hogeschool

66 Overige vormen van samenwerking Naast deze uitbestedingen werkt Stenden op diverse punten samen met andere bekostigde instellingen, waarbij partijen hun aandeel inbrengen in een gemeenschappelijk product, zonder strikt genomen onderwijstaken uit te besteden in de zin van Helderheid en Aanvulling op Helderheid. Voorbeelden die dit illustreren zijn: de Academische Pabo (AOLB), de opleiding IBandMS, de samenwerking met de University of Derby en het gezamenlijke leerbedrijf met het Drenthe College. Thema 2 Investeren van publieke middelen in private activiteiten In 2016 heeft stichting Stenden Hogeschool middelen geïnvesteerd in publiek-private activiteiten. Het betreft investeringen in de leerbedrijven behorende bij de Stenden Hotelmanagement School. In Leeuwarden zijn in het Stenden Hotel investeringen gedaan in de keuken van het hotel. Het betroffen hier investeringen om de studenten een goed geoutilleerde, reële leeromgeving te kunnen blijven bieden. De investering bedroeg ,- 64 International Branch Campuses Stichting Stenden Hogeschool heeft werkzaamheden op het gebied van het onderwijsprogramma verricht voor de verschillende International Branch Campuses en de directe kosten doorbelast. De Onderwijsinspectie heeft in haar onderzoek van 2011 geconcludeerd dat Stenden de financiële administraties van haar publieke en private activiteiten op correcte wijze heeft gescheiden. De doorbelaste directe kosten zijn onderdeel van de financiële verantwoording van een International Branch Campus, c.q. houdstermaatschappij. Daarnaast heeft Stenden in 2016 de indirecte kosten in verband met de bestuurs- en beheersactiviteiten ten behoeve van de IBC s in rekening gebracht bij het private domein. Hiermee zijn alle activiteiten verrekend die vanuit het publieke domein zijn verricht ten behoeve van private activiteiten. Thema 4 Bekostiging van buitenlandse 6 studenten in het kader van uitwisselingsprogramma s Het totaal aantal Stenden-studenten dat in 2016 participeerde in een uitwisselingsprogramma bedroeg 221, van wie 184 in Europa (EER) en 37 daarbuiten. Daar staan in exchange-studenten tegenover, die door Stenden zijn ontvangen. Deze studenten studeerden een semester op één van de Stenden-locaties in Nederland. Een overzicht van inkomende en uitgaande studenten is opgenomen in bijlage 8.2. Thema 8 Bekostiging van maatwerktrajecten Alle maatwerktrajecten waarover wordt gerapporteerd betreffen reguliere opleidingen, waarbij Stenden Hogeschool aanvullende inspanningen verricht tegen geëxpliciteerde meerkosten voor rekening van de vragende partij. In geen van deze trajecten is sprake van ingrepen in het reguliere publiek opleidingsprogramma, noch in de inhoud, noch in de omvang. Stenden biedt de maatwerktrajecten aan onder voorwaarden conform de notitie Helderheid : Zo wordt er gewerkt met een contract, waarin de bedrijfsvraag en de inspanningen van Stenden Hogeschool worden geëxpliciteerd, als ook de meerkosten voor het bedrijf van de aanvullingen op het reguliere programma. Vanzelfsprekend is het bedrijf ook geïnformeerd over alle randvoorwaarden die publieke bekostiging en CROHOregistratie betreffen. Tevens volgen studenten ten minste tweederde van de opleiding in het kader van deze maatwerktrajecten op een locatie 7 van Stenden Hogeschool, conform de Beleidsregel doelmatigheid hoger onderwijs. Voor het overige betreft het in alle genoemde gevallen een reguliere opleiding, die ook werd en wordt aan geboden aan (andere) studenten die aan de normale toelatingseisen voldoen. Een overzicht van de maatwerkcontracten voor 2016 is opgenomen in bijlage Horizontale verantwoording De hogeschool legt niet alleen verantwoording af aan de overheid via dit jaarverslag, maar zoekt ook de horizontale dialoog met de stakeholders om opening van zaken te bieden over het gevoerde beleid en om vanuit een nadrukkelijk aanvaarde maatschappelijke verantwoordelijkheid de organisatie zo vraaggericht mogelijk te laten opereren. 6 Het betreft hier niet-stenden studenten die studeren aan een buitenlandse instelling en gebruik makend van een uitwisselingsprogramma een deel van hun studie volgen aan Stenden Hogeschool. 7 De (hoofd-)vestigingsplaats van de in bijlage 8.3 genoemde bedrijven waarmee Stenden een maatwerktraject is overeengekomen, is nadrukkelijk niet de vanzelfsprekende locatie waar (een deel van) de betreffende opleiding plaats heeft gevonden in 2016.

67 Overleg met collega-hogescholen wordt gevoerd binnen de Vereniging Hogescholen. De voorzitter van het college van bestuur is tevens bestuurslid is van deze vereniging. Binnen dit bestuur is hij belast met de portefeuilles Sector Economie en Kwaliteitszorg & accreditaties. Overleg en samenwerking met kennisinstellingen en overheden in Groningen en Friesland kreeg in 2016 vorm in het Hoger-Onderwijsakkoord Fryslân (HOAF). In dit akkoord hebben partijen de samenwerking om in Leeuwarden meer masteropleidingen en promotie-onderzoeksprojecten te realiseren, bekrachtigd. Fryslân streeft naar een samenhangende keten van opleidingen vanaf basisonderwijs tot aan universitair onderwijs, de zogeheten doorlopende leerlijn. In het Hoger-Onderwijsakkoord Fryslân komen de afspraken rond samen werking in opleidingen van hoger onderwijs samen. Het doel is om de Friese economie en kennisinfrastructuur te versterken wat moet leiden tot meer kennis, een versterkte regionale innovatiekracht met meer bedrijvigheid en meer werkgelegenheid. Het Hoger-Onderwijsakkoord borgt daarnaast de aanwezigheid van de Rijksuniversiteit Groningen in Leeuwarden. Met de toeleverende scholen wordt overlegd in het kader van verschillende aansluitingsnetwerken zoals VO-HO Fryslân, de toeleverende scholen in Drenthe, via jaarlijkse decanendagen, via inhoudelijke samenwerking (met de ROC s als het gaat om Associate degrees; met de Drentse technasia als het gaat om het faciliteren van onderzoekend en ontwerpend onderwijs) en via werkbezoeken van het college van bestuur. Het toelatingsbeleid is een punt van overleg met toeleverende scholen en met collega-hogescholen in het Noorden. Jaarverslag 2016 De dialoog met het personeel wordt gevoerd via de formele weg van deelmedezeggenschapsraden en Centrale Medezeggenschapsraad, maar ook via de informele weg van de regelmatige informatiebijeenkomsten die het college van bestuur op de diverse locaties organiseert en waar ruimte is voor directe dialoog en discussie. De jaarlijkse samenscholingsdag werd in 2016 voor het eerst gezamenlijk met de NHL georganiseerd onder het thema Kennis Maken Dag. De vice voorzitter van het college houdt een weblog en een facebookpagina bij. 65 Het contact met de aspirant-studenten wordt onderhouden via de sociale media waarbij veelvuldig de huidige studenten als contactpersoon fungeren en via de website. Startende studenten worden in de studiestartweek (SSW) via allerlei kanalen geïnformeerd waaronder Stenden TV en Radio. Het formele overleg met de actuele studentenpopulaties loopt via de aan de medezeggenschap gekoppelde studentenraden ( Stura s ) en via de opleidingscommissies. Dit overleg vindt niet alleen binnen de opleidingen plaats, maar ook op overstijgend niveau met het college van bestuur. De informele dialoog wordt gevoerd in het overleg met de studentenverenigingen, maar steeds vaker ook via sociale media. Deze dialoog wordt sterk bevorderd door de opzet van de gebouwen en de onderwijskundige keuzes (leerbedrijven en kleine groepen in PGO). Het contact met de alumni wordt gecoördineerd door de opleidingen en verliep in 2016 vooral via opleidingsgebonden groepen op sociale media. De dialoog met de werkgevers krijgt structureel vorm door de Raden van Advies. Iedere opleiding heeft zijn eigen raad van advies (werkveldcommissie), die regelmatig bijeenkomt en waarvan de adviezen zwaar wegen. Het college van bestuur heeft jaarlijks een overleg met alle voorzitters van de Raden van Advies van de opleidingen. Dit overleg fungeert als een raad van advies op instellingsniveau. In Emmen is de dialoog met de werkgevers fysiek georganiseerd rond het Ondernemersplein, waar de Gemeente, de Kamer van Koophandel en het MKB elkaar ontmoeten in de zogenaamde Kenniscampus. Het college van bestuur overlegt regelmatig met de provincies (bijvoorbeeld in het kader van de uitvoering van de plannen in het Sectorplan Noord, in het kader van de University Campus Fryslân (UCF) of in het kader van het gezondheidstoerisme of de duurzame vezelchemie in Drenthe), met alle gemeenten waarin de hogeschool vertegenwoordigd is (Leeuwarden, Emmen, Groningen, Assen en Meppel), en daarnaast ook met de gemeente Hoogeveen. Alumni, studenten en werknemers geven via respectievelijk de HBO-Monitor, de NSE en het medewerkerstevredenheidsonderzoek hun feedback op de kwaliteit van de opleidingen. De dialoog over het toegepaste onderzoek en de kenniscirculatie wordt gevoerd met de voorzitters van de Raden van Advies en sinds 2012 met de Advisory Board for Research and Academization. Stenden Hogeschool

68 Alle opleidingen binnen Stenden Hogeschool zijn lid van een eigen Landelijk Overleg waarin de dialoog met collega-opleidingen in Nederland plaatsvindt. Onderwerpen van gesprek binnen de LO s zijn onder andere: het landelijk beroepsopleidingsprofiel, het niveau en de borging van de eindkwalificaties, uniforme toelatingseisen en uitwisseling van examencommissieleden in het kader van uitvoering van de notitie Vreemde ogen dwingen. 8.5 Medezeggenschap De Centrale Medezeggenschapsraad (cmr) heeft een aantal wettelijk vastgelegde taken en bevoegdheden, waarvan het instemmings- en adviesrecht de belangrijkste zijn. Stukken die ter instemming werden aangeboden, waren: de hoogte van het instituutscollegegeld, de richtlijnen voor privacy, het professionaliseringsbeleid voor docenten, de OER-en, de kaderbrief 2017, de onderwijsjaarplanning , het HRM-Strategisch Plan en in de laatste week van het kalenderjaar de fusiedocumenten. Hieronder volgt een korte toelichting op de besluitvorming van de cmr. 66 Voorgenomen fusie Het besluitvormingsproces rond de fusie is beschreven in een zogenaamde roadmap die het college van bestuur eind 2015 besprak met de cmr. Eerste fase hierin was de vraag Waarom te fuseren met de NHL? Deze vraag stond centraal in de periode januari juni In juni 2016 heeft de cmr geconcludeerd dat het college van bestuur in voldoende mate duidelijk maakte waarom fusie met de NHL de beste keuze is in het licht van de toekomst van beide hogescholen. Vervolgens is in het najaar van 2016 gewerkt aan de vervolgstappen die een antwoord moesten geven op de wat - en de hoe -vraag. In deze periode is het informele overleg tussen de cmr en het college van bestuur geïntensiveerd. Cruciale thema s zijn met elkaar verkend, meningen en ideeën gedeeld. Ook hebben leden van de cmr, op persoonlijke titel, bijgedragen aan overleggen van de stuurgroep en themagroepen en tijdens de zogenaamde powersessies. Tijdens de Week van de Nieuwe Hogeschool hebben leden van de cmr hun inbreng gehad. Op 22 december 2016 hebben de besturen van NHL en Stenden hun plannen gepresenteerd in een nieuw fusiedocument en heeft het college van bestuur de cmr gevraagd in te stemmen met het voorgenomen besluit tot fusie met de NHL. Een (voorgenomen) fusie is voor de cmr geen alledaags onderwerp. Daarom heeft de cmr in 2016 gebruik gemaakt van de diensten van een tweetal externe adviseurs. De cmr heeft, soms samen met het college van bestuur en soms zelfstandig, de Stenden gemeenschap geïnformeerd over de ontwikkelingen rondom de voorgenomen fusie. OER Begin 2016 heeft de cmr een initiatiefvoorstel aangeboden aan het college van bestuur over de besluitvormingsprocedure OER-en binnen Stenden. Doel van het voorstel is om onderdelen van de OER die specifiek betrekking hebben op de opleiding voortaan onder het instemmingsrecht van de School medezeggenschapsraad te laten vallen. Dit voorstel is meegenomen in de besluitvormingsprocedure OER-en De cmr stemde in juni in met het studentenstatuut en het grootste gedeelte van de OER-en. Aan de resterende OER-en werd eind augustus instemming verleend. Kaderbrief De pilot die als doel heeft de betrokkenheid van cmr bij de totstandkoming van de kaderbrief en het jaarplan te versterken is in 2016 voortgezet. Tezamen met het college van bestuur wordt bekeken hoe het proces verder geoptimaliseerd kan worden, zodat instemming aan de kaderbrief eerder in het kalenderjaar gegeven kan worden. Dit jaar is in de laatste vergadering instemming verleend aan de kaderbrief Onderwijsjaarplanning, HRM Strategisch Plan en professionaliseringsbeleid. In het voorjaar is ingestemd met de onderwijsjaarplanning De cmr heeft tevens ingestemd met het Strategisch HRM plan De cmr heeft haar complimenten uitgesproken voor de helderheid van de plannen en het realisme dat spreekt uit de voorstellen. De cmr is in een vroeg stadium betrokken bij de het strategisch HRM-plan. Deze wijze van betrokkenheid is identiek aan het traject van de kaderbrief. Het professionaliseringsbeleid van de bij Stenden werkzame docenten, onder de titel Qualified and competent teachers heeft na langdurig en intensief overleg tussen de cmr en CvB voor de zomervakantie instemming verkregen van de cmr. De pilot die in 2016 is gestart, zal in 2017 worden geëvalueerd.

69 Adviesrecht Het onderwerp student costs bleek een langlopende kwestie, die ook in 2016 een terugkerend onderwerp van gesprek was. Gezien het grote belang van studenten blijft de cmr ten aanzien van dit punt vinger aan de pols houden. Daarnaast is over de volgende onderwerpen en stukken advies uitgebracht: jaarplan 2015; jaarplan 2016; NSE 2016; de Trimester-rapportages; het internationaliseringsbeleid. Contact binnen en buiten de organisatie Er is overleg gevoerd met medezeggenschapsraden van de andere noordelijke hogescholen. Daarnaast vindt op regelmatige basis overleg plaats met de medezeggenschapsraad van de NHL en met de vakbonden. Verder heeft een lid van het Dagelijks Bestuur een tweetal vergaderingen van de Vereniging Medezeggenschap Hogescholen bijgewoond. Een bestuurslid van de SOM (Studenten Overleg Medezeggenschap) heeft deelgenomen aan een studentenoverleg van de cmr. In 2016 heeft tweemaal een regulier overleg plaatsgevonden met de raad van toezicht en eenmaal een informeel overleg. Tijdens die overleggen waren de fusieplannen het belangrijkste onderwerp. Werkwijze De cmr bestaat uit tien personeelsleden en uit tien studentleden. De personeelsposities waren in 2016 allemaal bezet. Het verloop in de studentposities is redelijk groot, doordat studenten op enig moment op stage of uitwisseling gaan. Desalniettemin was het grootste deel van 2016 de studentengeleding voltallig. De zittingsduur voor personeelsleden is drie jaar en voor studentleden minimaal één jaar. Jaarverslag Het dagelijks bestuur bestond uit vier leden, twee personeelsleden en twee studenten. De cmr en het dagelijks bestuur worden ondersteund door het ambtelijk secretariaat. Een vaste notulist verzorgt de notulen van de formele vergaderingen. De vaste cmr-dag is de woensdag. Hierbij werd tot de zomervakantie 2016 een 4-weekse cyclus gehanteerd, die na augustus is omgezet in een 5-weekse cyclus. De cmr kent drie commissies: Education&ICT, Finance&Facilities en HRM&Organisation. Onderwerpen werden voorbesproken in de betreffende commissie die een advies uitbracht aan de voltallige cmr. Het uitgebrachte advies kan mede gebaseerd zijn op gesprekken met belang hebbenden in de organisatie of met externe experts. Het advies is een voorstel om over een onderwerp een bepaald besluit te nemen. Het staat ieder cmr-lid vrij om dat advies ter discussie te stellen, dan wel over te nemen. De 5-weekse cyclus bestond uit een informatie- of leesdag, een commissiedag, een cmr-vergaderdag, een 2 e informatiedag en de vergadering van de cmr met het college van bestuur. De eerste woensdag van de cyclus wordt tevens benut voor een informeel overleg tussen het dagelijks bestuur van de cmr en het college van bestuur. Met het college is een regeling getroffen over de facilitering van studenten in de cmr. Daarnaast is in verband met de voorgenomen fusie, de facilitering van (een aantal leden van) de cmr tijdelijk met 0,1 Fte uitgebreid. De vergaderdata, vergaderstukken en notulen worden gepubliceerd op Istenden en op ELO onder medezeggenschap@stenden. Alle cmr vergaderingen zijn openbaar voor studenten en personeelsleden. Ook in 2016 is daarvan nauwelijks gebruik gemaakt. Deelmedezeggenschap Naast de cmr functioneren op decentraal niveau de School medezeggenschapsraden en de medezeggenschapraad van Cluster en Stafdiensten. De vergaderingen van Dagelijks Bestuur van de cmr en de voorzitters van de School mr-en de cluster en stafdiensten mr zijn in de vijf wekelijkse cyclus opgenomen. Dat is de plek waar ook in 2016 informatie over en weer werd uitgewisseld. Stenden Hogeschool

70 8.6 Naleving wet Bescherming Persoonsgegevens 2016 stond in het teken van de aanscherping van de privacywetgeving. Nationaal werd op 1 januari de Meldplicht datalekken ingevoerd, feitelijk een uitbreiding van de Wet bescherming persoonsgegevens. Op Europees niveau werd in mei de Algemene verordening gegevensbescherming (General Data Protection Regulation) van kracht, een verordening die voorziet in een aanscherping van de privacywetgeving. Binnen Stenden heeft de Functionaris Gegevensbescherming (FG) een adviserende en toezichthoudende rol met betrekking tot de omgang van persoonsgegevens. De Meldplicht datalekken vormde voor Stenden de aanleiding om op intranet een meldpunt datalekken in te richten met een bijbehorende procedure. In het verslagjaar werd één datalek gemeld aan de Autoriteit Persoonsgegevens. Het betrof een lek in het aanvraagformulier van een van de examencommissies op intranet. Naar aanleiding daarvan zijn zowel de procedure als de beveiliging verbeterd. Binnen de hogeschool vinden privacy, informatiemanagement en ICT elkaar in de Regiegroep Informatiebeveiliging, van waaruit aandacht wordt gevraagd voor een adequaat beschermingsniveau overeenkomstig de richtlijnen van de Autoriteit Persoonsgegevens. In 2016 is de bewustwording van het belang van privacy verder is toegenomen. De FG gaf gevraagd en ongevraagd advies over een dertigtal dossiers. De drie bijeenkomsten van het privacycontactpersonennetwerk waarin alle Schools en afdelingen zijn vertegenwoordigd, stonden in het teken van scholing, bewustwording en het delen van privacy-issues. 68 Ten slotte werd in 2016 gewerkt aan de verdere uitbouw van de documentatieplicht en aan afspraken met leveranciers omtrent privacy en informatiebeveiliging. Op het privacyportal op intranet staan eind 2016 twaalf merendeels grotere verwerkingen gedocumenteerd. En onder regie van de FG is in 2016 gewerkt aan een veegactie waarna waar nodig ook met bestaande leveranciers bewerkersovereenkomsten afgesloten konden worden.

71 Jaarverslag Stenden Hogeschool

72 70

73 Hoofdstuk 9 Jaarverslag 2016 Financieel 71 jaarverslag Stenden Hogeschool

74 9.1 Financiële ontwikkelingen Inleiding De verkorte financiële overzichten in dit hoofdstuk zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van stichting Stenden Hogeschool per 31 december De jaarrekening is opgesteld conform de richtlijnen van de Regeling jaarverslaggeving onderwijs, de richtlijn 660 van de Raad voor de Jaarverslaggeving en overeenkomstig de verslaggevingsvoorschriften en bepalingen zoals weergegeven in Titel 9 van boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. De verkorte financiële overzichten bevatten niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van de hierboven genoemde richtlijnen en verslaggevingsvoorschriften. Voor een uitgebreide uiteenzetting van de grondslagen en de volledige toelichtingen verwijzen wij naar de geconsolideerde jaarrekening 2016 van stichting Stenden Hogeschool die in bijlage 11 bij dit jaarverslag is opgenomen. Kengetallen Omzet en rentabiliteit De rentabiliteit geeft het rendement aan dat de hogeschool in het boekjaar heeft behaald (in procenten) Rentabiliteit eigen vermogen (Resultaat na belastingen/eigen vermogen) x 100-6,36-5,59 72 Het kengetal rentabiliteit heeft in de context van een onderwijsinstelling een andere connotatie dan in het bedrijfsleven. OCW heeft uitgelegd, dat niet de mate van winstgevendheid wordt bedoeld, aangezien een onderwijsinstelling geen winstoogmerk heeft. De rentabiliteit geeft binnen het onderwijsveld het resultaat weer van het budgetbeheer van een instelling: de mate waarin inkomsten en uitgaven met elkaar in evenwicht zijn (uitgedrukt in procenten van de totale baten). Door bewust meer middelen in te zetten dan we hebben ontvangen voor extra investeringen in onze onderwijskwaliteit, is de rentabiliteit licht negatief. Dit is een bewuste en verantwoorde keuze: onze vermogenspositie laat het toe en hiermee geven wij invulling aan de inspanningsverplichting die het hoger onderwijs heeft om extra te investeren in de onderwijskwaliteit. Liquiditeit De liquiditeit geeft de mate aan waarin de hogeschool in staat is op korte termijn aan haar verplichtingen te voldoen. De liquiditeitspositie geeft de toestand op 31 december weer. Er is dus sprake van een momentopname Current ratio Vlottende activa/kortlopende schulden x ,61 65,24 Quick ratio Vlottende activa - voorraden/kortlopende schulden x ,14 64,82 De current en de quick ratio vertonen een stabiel beeld en voldoen aan de criteria van de commissie Don. In het rapport van deze commissie is een signaleringswaarde van 50 gedefinieerd. In het bedrijfsleven ligt de gewenste waarde voor de current ratio tussen 100 en 150 en voor de quick ratio tussen 50 en 100. Deze gewenste waarde hoeft niet zondermeer te worden nagestreefd door Stenden. Er moet namelijk ook rekening worden gehouden met de aard van de post. Zo bestaan de kortlopende schulden uit twee type posten: uit daadwerkelijke schulden (crediteuren, belasting, e.d.) en uit een aantal toegerekende schulden zoals vooruit gefactureerde bedragen en vooruit ontvangen collegegelden. Daarnaast kan Stenden nog gebruik maken van de kredietruimte van circa 6,0 miljoen bij het ministerie van Financiën.

75 Solvabiliteit De solvabiliteit geeft de mate aan waarin de hogeschool in staat is op langere termijn aan haar verplichtingen (rente en aflossing) te voldoen. De solvabiliteitspositie geeft de toestand op 31 december weer. Er is dus sprake van een momentopname Solvabiliteit 1 Eigen vermogen/balanstotaal x ,41 33,35 Solvabiliteit 2 Eigen vermogen + voorzieningen/balanstotaal x ,44 37,96 Vanwege het negatieve resultaat over 2016 en het licht afgenomen balanstotaal, is de solvabiliteit iets gedaald. De commissie Don heeft in haar rapport een ondergrens voor de solvabiliteit van 20% gedefinieerd. Gegeven het risicoprofiel hanteert Stenden een ondergrens van 30% (eveneens de signaleringswaarde van de inspectie). Aan beide normen wordt voldaan. 9.2 Financieel resultaat Ontwikkeling financieel resultaat (alle bedragen x 1.000) Realisatie Begroting Realisatie Baten 3.1 Rijksbijdragen College-, cursus-, les- en examengelden Baten in opdracht van derden Overige baten Totaal baten Jaarverslag Lasten 4.1 Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totaal lasten Saldo baten en lasten Financiële baten en lasten Resultaat uit gewone bedrijfsuitvoering voor belastingen 6 Belasting Resultaat na belastingen Toelichting ontwikkeling financieel resultaat Opmerking vooraf: de verwerkingswijze van onze buitenlandse deelnemingen (> 50% belang) wijkt in de begroting af van die in de jaarrekening. In de begroting wordt het resultaat van deze deelnemingen op de regel overige baten verantwoord als resultaat deelneming. In de jaarrekening worden de deelnemingen (proportioneel) meegeconsolideerd en worden baten en lasten aldus op de afzonderlijke regels gepresenteerd. Het effect op deze afzonderlijke baten- en lastenregels in de jaarrekening bedraagt ongeveer 4,0-4,5 mln. Stenden Hogeschool

76 In 2016 beoogde Stenden meer middelen in te zetten dan we zouden ontvangen en was een tekort begroot van 2,5 mln. Een bewuste en verantwoorde keuze: onze vermogenspositie liet het toe. Tevens werd hiermee invulling gegeven aan de inspanningsverplichting die het hoger onderwijs heeft om extra investeringen te plegen in de onderwijskwaliteit (samenhangend met de invoering van de wet studievoorschot hoger onderwijs). De investeringen zetten we gericht in voor de onderwijskwaliteit: ons fundament versterken, de prestaties en rankings van onze Stendenopleidingen op het gebied van studiesucces en studenttevredenheid verbeteren en verder bouwen aan een toekomstbestendige hogeschool. 74 Over 2016 heeft Stichting Stenden hogeschool een negatief resultaat van 1,6 mln. Stenden behaalde een beter resultaat dan begroot vanwege een hogere rijksbijdrage, hogere collegegelden en lagere personele lasten. Daarnaast behaalden de organisatieonderdelen Stenden Hotel en Stenden Professionals meer baten waar tegenover eveneens hogere lasten stonden, maar per saldo een hoger resultaat. Op de afzonderlijke baten- en lastenregels zijn er aantal verschillen tussen realisatie en begroting. - In 2016 was sprake van een hogere rijksbijdrage. De afwijking is grotendeels verklaarbaar door een hogere loon- en prijscompensatie samenhangend met het loonakkoord (hoger dan in de begroting rekening mee gehouden). Daarnaast was sprake van een incidentele compensatie (uitsluitend voor het jaar 2016) vanwege de ABP-herstelopslag en was er een klein positief effect door vrijvallende budgetten binnen de OCW-begroting. - De collegegelden zijn 3,4 mln hoger dan begroot door de collegegeldbaten van de buitenlandse vestigingen ad 3,4 mln. (zie algemene opmerking vooraf). - De baten in opdracht van derden (baten bij Stenden Hotel en Stenden Professionals) zijn hoger dan begroot, doordat zowel Stenden Professionals als Stenden Hotel een hogere omzet realiseerden bij externe partijen wat voor beide partijen een steviger fundament onder hun bedrijfsvoering geeft (meer spreiding van inkomen). - De overige baten zijn 1,2 mln hoger dan begroot. De helft hiervan is gerealiseerd bij de Schools. Deze opbrengsten bij de Schools bevatten een breed scala aan posten waaronder opbrengsten voor de masters, ETFI, excursies, studentopbrengsten, lectoraatsinkomsten, subsidies, baten instroom pabo. In veel gevallen gaan deze extra inkomsten ook gepaard met extra kosten. - Het verschil tussen begrote en gerealiseerde personele lasten van -/- 2,9 mln wordt veroorzaakt door: de personele lasten van onze buitenlandse vestigingen ad 1,9 mln, de hoger dan begrote personele inzet bij een aantal opleidingen en de niet begrote dotaties aan personele voorzieningen. Op basis van wijzigingen in wet- en regelgeving is gedoteerd aan de voorzieningen voor duurzame inzetbaarheid en de regeling werktijdvermindering senioren. Tevens is de voorziening voor ambtsjubilea verhoogd in verband met de stapsgewijze verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. - De onderschrijding op afschrijvingslasten is het gevolg van latere activering van de investeringen dan in de begroting was voorzien. - De huisvestings- en overige lasten hebben per saldo met 2,4 mln de begroting overschreden. Deze overschrijding hangt deels samen met extra opbrengsten bij de schools en bij commerciële onderdelen van Stenden, die gepaard gaan met additionele kosten. Voorts zijn de huisvestingskosten van de buitenlandse vestigingen ad 0,9 mln in de realisatie verantwoord. - De financiële lasten zijn iets lager dan begroot vanwege een lagere liquiditeitsbehoefte en een lage rente.

77 9.3 Financiële positie Balans per 31 december 2016 Geconsolideerde balans per 31 december 2016 stichting stenden hogeschool (na resultaatbestemming) (x 1.000) VASTE ACTIVA 31 december december Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruitbetalingen Egalisatierekening Financiële vaste activa Langlopende vorderingen op groepsmaatschappijen en verbonden partijen Overige langlopende vorderingen Vlottende activa 1.4 Voorraden Jaarverslag Vorderingen Debiteuren Kortlopende vorderingen op groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige kortlopende vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Totaal Activa (x 1.000) PASSIVA 31 december december Eigen vermogen Voorzieningen Belastingvoorziening Overige voorzieningen Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan participanten Kortlopende schulden Aflossingsverplichtingen langlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige schulden en overlopende passiva Totaal Passiva Stenden Hogeschool

78 Toelichting ontwikkeling balans De materiële vaste activa zijn in waarde gedaald doordat de afschrijvingen hoger zijn dan de investeringen. In 2016 is voor 4,1 mln geïnvesteerd, waaronder 2,3 mln in de verbouw en nieuwbouw te Leeuwarden, onderdeel van het locatieplan Leeuwarden. De overige kortlopende vorderingen zijn toegenomen door onder meer contractueel vooruitbetaalde onderhoudskosten. De liquide middelen zijn 1,6 mln gedaald. In het kasstroomoverzicht opgenomen in is dit nader toegelicht. De voorzieningen zijn met 0,5 mln gedaald wegens het deels afwikkelen van de overige voorzieningen en wachtgelden. Daarbij zijn de personele voorzieningen opgehoogd op basis van cao bepalingen. Op de langlopende schulden hebben de reguliere aflossingen plaatsgevonden. De stand van de kortlopende schulden per ultimo 2016 betreft een momentopname en laat geen bijzonderheden zien Treasury en kasstroomoverzicht Treasury Stenden Hogeschool conformeert zich aan de regeling beleggen, lenen en derivaten OCW Deze regeling is met ingang van 1 juli 2016 van kracht geworden en vervangt de regeling beleggen en belenen voor onderwijs en onderzoek Samenvattend en geoperationaliseerd betekent dit, dat Stenden doet aan schatkistbankieren en de middelen hoofdzakelijk belegt en beleent bij het ministerie van Financiën. Verder heeft Stenden als beleidslijn dat hypothecaire leningen worden opgenomen bij het Ministerie van Financiën. Ook voor het valutabeleid kiest Stenden voor prudent en eenvoudig beleid (geen complexe instrumenten), gericht op minimalisatie van de (koers)risico s.

79 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2016 (x 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten: Saldo baten en lasten Aanpassingen voor Afschrijvingen Mutatie voorzieningen Mutatie voorraden Mutatie vorderingen Mutatie kortlopende schulden Kasstroom uit bedrijfsoperaties Rentelasten Vennootschapsbelasting Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten: Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa 0 78 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Jaarverslag 2016 Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Mutatie nieuwe consolidaties vaste activa Mutatie overige vorderingen en schulden Aflossing schulden aan kredietinstellingen Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Koers- en omrekeningsverschillen op geldmiddelen Mutatie liquide middelen De kasstroom van Stenden bedroeg in ,6 mln. negatief vanwege het (begrote) verlies, een positief saldo op afschrijvingen minus investeringen en de reguliere aflossingen op de langlopende leningen. 9.4 Continuïteitsparagraaf Jaarplan 2017: (Over) bruggen bouwen Stenden werkt ook in 2017 verder aan de bestendiging van onze profielpijlers PGO, Onderzoek en Internationalisering. Daarbij geven Schools vorm aan nieuwe ontwikkelingen als Leven Lang Leren, Ad s en Masters. Zeven van onze opleidingen staan voor een accreditatietraject in 2017 dan wel begin Stenden telt inmiddels 21 lectoraten die in 2017 allen worden voortgezet. De lectoraten zorgen niet alleen voor ver binding van onderwijs en onderzoek maar zijn ook samen met de Centres of Expertise door middel van opdrachten van derden, een belangrijke schakel tussen onderwijs, onderzoek en het werkveld. Met onze internationaliseringsactiviteiten, in het bijzonder onze buitenlandse vestigingen en de Grand Tour maken we het mogelijk en stimuleren we dat studenten en medewerkers leren en werken in een internationale context. Stenden Hogeschool

80 Als voortzetting op de prestatieafspraken heeft elke School vanuit het programma Studiesucces de beschikking over kwaliteits-indicatoren en heeft op basis daarvan de ambities voor 2017 geformuleerd. In grote lijnen liggen de activiteiten voor 2017 op het gebied van: het verbeteren van communicatie tussen opleiding en studenten, het zorgdragen voor binding en betrokkenheid met studenten waardoor problemen in een vroeg stadium gesignaleerd kunnen worden, verdere professionalisering van docenten, en specifieke inzet en ondersteuning op het afstudeerproces. De Schools worden in het verzamelen, analyseren en interpreteren van de studiesucces data ondersteund door managementinformatie-specialisten. Om de kwaliteit van ons onderwijs te behouden en te verbeteren zijn scholing en opleiding (onder andere BDB en BKE/SKE) van onze medewerkers, in het bijzonder onze docenten, essentieel. Voor HRM zijn er de volgende aandachtspunten voor 2017: kwaliteit medewerkers, inclusieve kwaliteitscultuur en kwaliteit leiderschap. In 2017 wordt TCC (Talent Career Centre) operationeel. Een brug die reeds gebouwd is: een gezamenlijk initiatief van Stenden en NHL waarin medewerkers zich kunnen oriënteren op het arbeidzame leven. 78 In de Kwestie van Kwaliteit 9 zijn de resultaten van de diverse interne en externe onderzoeken over studiejaar opgenomen (zoals de Nationale Studenten Enquête, accreditatieresultaten, midterm audits en evaluatieresultaten van onderzoek). De aandachtspunten uit de Kwestie van Kwaliteit 9 zijn op school-/ opleidingsniveau in relatie gebracht met de verbeterpunten voortkomend uit de reflecties aldaar. Dit heeft geresulteerd in school- c.q. opleidingspecifieke aandachtspunten voor 2017, die in de individuele jaarplannen zijn vertaald naar activiteiten/maatregelen. Deze maatregelen liggen voor 2017 in grote lijnen op het gebied van deskundigheidsbevordering (ook internationale en interculturele competenties), communicatie en informatievoorziening en doorontwikkeling van curricula. Stenden en NHL beogen een bestuurlijke en institutionele fusie met ingang van 1 januari Uiteraard met inachtneming van en respect voor het goedkeuringsproces van OCW. Voortbordurend op de activiteiten in 2016, zoals de week van de nieuwe hogeschool zullen we in 2017 de nodige aandacht besteden aan de voorbereidingen op de voorgestelde fusie. Minstens zo belangrijk als het formele traject van de fusie zijn de meer of minder formele vormen van samenwerking die op alle niveaus binnen het onderwijs en de ondersteunende diensten tussen Stenden en NHL ontstaan. Mede hierdoor ontstaan de noodzakelijke verbindingen waardoor samen werken met de NHL straks niet nieuw meer is, maar een intensivering van een reeds ingezet traject is het overbruggingsjaar naar de nieuwe, toekomstbestendige hogeschool. Met het jaarplan 2017 kiezen we voor continuïteit met daarbij ruimte voor de ontwikkeling van deze nieuwe hogeschool in samenwerking met de NHL. Uitgaande van positieve besluitvorming kan 2017 grofweg ingedeeld worden in twee sporen : integratie en eigen Stenden activiteiten. Om de fusie goed te starten, zullen de eerste bruggen worden gebouwd. Er zal een groot aantal voorbereidingen worden getroffen, gericht op het integreren van beide organisaties. Daarbij gaat het in eerste instantie om de meer bedrijfsmatige integratie van processen en systemen op thema s als HR, huisvesting, ICT en de financieeladministratieve processen. Onze primaire focus blijft gericht op de (aankomende) student: op de toegankelijkheid van en de aansluiting van onze opleidingen op het voortgezet onderwijs, op de ondersteuning van eerstejaars in de vaak zo uitdagende start van hun studie en op de aansluiting van onze alumni op het werkveld. Voor de private activiteiten van Stenden - de IBC s, Stenden Professionals en Stenden Hotel - geldt dat het beleid van 2016 wordt gecontinueerd in Op facilitair gebied is de in de zomer van 2016 gestarte nieuwbouw bepalend voor de focus van De investeringen in 2017 bedragen 11,9 mln. Hiervan heeft 9,4 mln betrekking op het locatieplan Leeuwarden, inclusief de molen. Op ICT-gebied streven we naar de realisatie van een samenhangende, toegankelijke, gepersonaliseerde digitale omgeving van leren en werken. Een ambitie die ook zichtbaar is in de nieuwe hogeschool.

81 Specifieke beleidsintensiveringen worden voor de bedrijfsvoeringindicatoren in 2017 niet nodig geacht. Continuering van de gesprekscyclus met focus op belastbaarheid, continuering van begeleiding, continuering van het gezondheid- en vitaliteitbeleid en waar nodig het verzorgen van verzuimtrainingen voor leidinggevenden, zorgen voor de grip op het verzuim. In 2017 begroten we een tekort van 0,5 mln. Een bewuste en verantwoorde keuze: onze vermogenspositie laat het toe. De financiële ruimte die dit geeft, wordt ingezet voor de ontwikkeling van onder andere het onderwijsconcept van de nieuwe, toekomstbestendige hogeschool. Wij geven hiermee invulling aan de inspanningsverplichting die het hoger onderwijs heeft om extra investeringen te plegen in de onderwijskwaliteit (samenhangend met de invoering van de wet studievoorschot hoger onderwijs). Karakteristieken begroting 2017 Het begrote aantal ingeschreven studenten, de belangrijkste driver voor de begroting, bedraagt voor het begrotingsjaar 2017 ongeveer en ligt daarmee fractioneel lager dan het begrote gemiddelde over De hogere baten zetten we in voor de ontwikkeling van de nieuwe, toekomstbestendige hogeschool, de ontwikkeling van nieuwe masters en Ad s, de flexibilisering van ons onderwijs (leven lang leren) en ter dekking van autonome kostenstijgingen. Binnen de begroting 2017 is onder de noemer Financiële ruimte 1,0 miljoen vrijgemaakt voor de ontwikkeling van de nieuwe, toekomstbestendige hogeschool. Omtrent de definiëring, samenstelling en opbouw maken we nadere afspraken in overleg met de NHL. In scholing en opleiding wordt opnieuw circa 2,0 miljoen geïnvesteerd. In de begroting 2017 is 2,3 miljoen beschikbaar voor de onderzoekseenheden en lectoraten. Hiervan wordt vanuit de rijksbijdrage circa 1,6 miljoen bekostigd. Voor de in ontwikkeling zijnde nieuwe masters en Ad s is voor de out-of-pocket kosten (toets macro doelmatigheid, toets nieuwe opleiding) centraal een budget opgenomen van De out-of-pocket kosten voor de reguliere visitaties/accreditaties zijn in de betreffende schoolbegrotingen opgenomen, totaal Het subsidieproject Leven Lang Leren is centraal in de begroting meegenomen voor een bedrag van Dit betreft de netto bijdrage, na verwerking van 50% subsidie. Voor personele voorzieningen (verplichting) is centraal een bedrag van opgenomen (werktijdvermindering senioren, duurzame inzetbaarheid, jubileum, vakantiedagen e.d. Op basis van informatie van de Vereniging Hogescholen zal de verwachte stijging van de loonkosten (pensioenpremie) niet volledig worden gecompenseerd in de rijksbijdrage. Dit effect is becijferd op hetgeen centraal is opgenomen in de begroting. De begroting 2017 gaat uit van een investeringsbegroting van 11,9 miljoen. Jaarverslag Gegevensset A1 Kengetallen Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Personele bezetting (Fte) management/directie onderwijzend personeel wetenschappelijk personeel overige medewerkers Studentaantallen Stenden Hogeschool

82 Algemeen In de hiervoor genoemde tabel zijn de geconsolideerde getallen opgenomen. Dit betekent dat ook de personele bezetting van de commerciële entiteiten (exclusief de IBC s) zijn meegenomen. De weergegeven cijfers zijn ontleend aan de meerjarenbegroting en betreffen gemiddelden over het desbetreffende jaar, zodat aansluiting wordt gehouden met de financiële vertaling zoals die hierna is opgenomen. Onder de noemer management/ directie is meegenomen het college van bestuur, het management van de opleidingen en de ondersteunende afdelingen en het management van de commerciële entiteiten. Studentaantallen Het aantal studenten zal de komende jaren fractioneel dalen, mede als gevolg van afname van het aantal langstudeerders. Personele bezetting De personele bezetting beweegt mee met de ontwikkeling van het aantal studenten. Voor de jaren 2017 tot en met 2021 wordt, zoals hiervoor beschreven, een fractionele daling verwacht van het aantal studenten. Deze daling werkt dus door in de ontwikkeling van de personele bezetting voor deze jaren Meerjaren resultatenrekening A2 80 Geconsolideerde winst- en verliesrekening (x 1.000) Jaarrekening 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Rijksbijdrage Collegegelden Overige opbrengsten Baten in opdracht van derden Intercompany baten Baten Afschrijvingslasten Personele lasten Instellingslasten Intercompany doorbelast - Financiele ruimte Intercompany lasten Lasten Saldo baten en lasten Financiele lasten Resultaat deelnemingen Belastingen naar resultaat -39 Exploitatiesaldo Toelichting op de meerjaren resultatenrekening De afgelopen jaren is middels een tekortbegroting invulling gegeven aan de inspanningsverplichting die het hoger onderwijs heeft om extra investeringen te plegen in de onderwijskwaliteit. Vanaf 2018 willen we weer gaan werken met een 0-begroting. Het meerjarenperspectief is opgesteld vanuit de gedachte van going concern, rekening houdend met de volgende ontwikkelingen:

83 Samenwerking met NHL In het jaarplan 2017 is 1,0 mln vrijgemaakt voor de ontwikkeling van de nieuwe, toekomstbestendige hogeschool. Omtrent de opbouw, definiëring en samenstelling maken we nog nadere afspraken met de NHL. Voor de periode 2018 tot en met 2021 is hiertoe eveneens jaarlijks financiële ruimte opgenomen. Inflatie Op basis van ramingen van de inflatie door het CPB is voor de planperiode geen rekening gehouden met prijsstijgingen. Daarbij verwachten we dat mogelijke loonkostenstijgingen worden gecompenseerd in de rijksbijdrage. Rijksbijdrage De rijksbijdrage is gebaseerd op de meest actuele inzichten zoals die zijn weergegeven in het macrokader van het ministerie van OCW. Enerzijds wordt een daling verwacht vanwege een lichte daling van het marktaandeel van Stenden. Anderzijds wordt een toename verwacht wegens additionele beschikbare middelen in het kader van de middelen die beschikbaar komen vanuit het sociaal leenstelsel. Collegegelden De collegegelden laten een stijgende tendens zien. Hoewel het aantal studenten naar verwachting licht zal dalen, wordt deze daling gecompenseerd door de verwachte toename in het tarief voor het collegegeld. Jaarverslag 2016 Overige opbrengsten en baten in opdracht van derden De overige opbrengsten en baten in opdracht van derden zullen naar verwachting in 2018 licht dalen, vanwege minder verwachte subsidies voor het Centre of Expertise GreenPAC. In de jaren verwachten wij dat deze opbrengstencategorie stabiel zal blijven op het niveau van Intercompany baten en lasten Omdat deze baten en lasten volledig een intern karakter hebben, zijn deze ongewijzigd gebleven in de meerjarenbegroting. Afschrijvingslasten De afschrijvingslasten zijn gebaseerd op de activastaat waarin de jaarlijkse afschrijvingen toenemen als gevolg van activeringen (investeringen) en afnemen doordat activa volledig zijn afgeschreven. Deze lasten nemen de komende jaren toe als gevolg van het investeringsprogramma (zie ook toelichting op de balans). Personele lasten Het merendeel van de kosten van Stenden bestaan uit personele lasten. De personele lasten zijn in grote mate gebaseerd op het aantal studenten. Omdat we per saldo een lichte daling van het aantal studenten verwachten, dalen de personele lasten ook licht. We verwachten dat toename als gevolg van eventuele loonkostenstijging wordt gecompenseerd in de rijksbijdrage. Instellingslasten Wegens de verwachte daling van het aantal studenten, zullen ook de instellingslasten naar verwachting licht dalen. Een deel van de instellingslasten heeft een vast karakter en beweegt niet mee met de verwachte daling van het aantal studenten. Financiële ruimte De in de planperiode beschikbare financiële ruimte zal worden ingezet voor activiteiten die bijdragen aan het verder ontwikkelen van de nieuwe toekomstbestendige hogeschool. Financiële lasten De financiële lasten (rente) zijn begroot op basis van een cashflow prognose. Vanwege de investeringen (zie ook toelichting op de balans) en de aflossingen op de lopende leningen zal naar verwachting ultimo 2017 aanvullende financiering benodigd zijn van 15 mln. Het aantrekken van deze lening heeft een opwaarts effect op de rentelasten vanaf het jaar Stenden Hogeschool

84 Resultaat deelneming Het resultaat deelnemingen is voor de planperiode gelijkgesteld aan het niveau van de begroting Meerjaren balans A2 Geconsolideerde balans (x 1.000) Jaarrekening 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Materiële vaste activa Financiële vaste activa Totaal vaste activa Vlottende activa Liquide middelen TOTAAL ACTIVA Eigen vermogen Algemene reserve Resultaat boekjaar Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden TOTAAL PASSIVA Algemeen De balans geeft inzicht in de ontwikkeling van de bezittingen, schulden en het vermogen Materiële vaste activa In de meerjarenbegroting is rekening gehouden met onderstaand investeringsbudget: Investeringen (x 1.000) Jaarrekening 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Regulier facilities Regulier ict Stenden Hotel Locatie plan Leeuwarden Totaal De effecten hiervan zijn verwerkt in de balans (materiële vaste activa), winst- en verliesrekening (afschrijvingen), cashflow overzicht (financiering) en de kengetallen (solvabiliteit). Gedurende de planperiode is vanwege het locatieplan Leeuwarden tijdelijk afgeweken van het principe van ideaalcomplex (situatie waarin afschrijvingslasten even hoog zijn als investeringsuitgaven). Ná 2021 is dit principe weer leidend. Financiële vaste activa Deze activa hebben betrekking op de leningen u/g. Op deze leningen vindt jaarlijks een minimale aflossing plaats. Daarnaast worden naar verwachtingen geen nieuwe leningen verstrekt.

85 Vlottende activa In de meerjarenbalans is verondersteld dat de vlottende activa per saldo gelijk zullen blijven. Liquide middelen De liquide middelen zijn een resultante van het cashflow overzicht. Verwacht wordt dat de kasstromen de komende jaren niet van voldoende omvang zijn om de hiervoor genoemde investeringen uit bestaande liquiditeiten te kunnen financieren. Om deze reden is rekening gehouden met aanvullende financiering ultimo 2017 van circa 15,0 mln. Eigen vermogen Het resultaat voor 2016 bedraagt 1,6 mln. negatief en is toegevoegd aan het eigen vermogen. Voor 2017 wordt een verlies van 0,5 mln. begroot, waarna voor de jaren een resultaat van 0 wordt begroot. Stenden heeft een eigen vermogen van voldoende omvang om de negatieve resultaten van 2016 en 2017 op te vangen met instandhouding van een solvabiliteitsniveau van tenminste 20% zoals aanbevolen door de commissie Don. De inspectie houdt een signaleringswaarde van 30% aan; de norm die ook binnen Stenden wordt gehanteerd. Voorzieningen Jaarlijks wordt per saldo (een saldo van dotatie, onttrekking en vrijval) een toename van de voorzieningen verwacht met betrekking tot personele regelingen zoals duurzame inzetbaarheid, werktijdvermindering en jubileumuitkeringen. De voorziening voor WW en bovenwettelijke WW zal naar verwachting aflopen. Jaarverslag Langlopende schulden Er zal worden afgelost op de bestaande langlopende schulden ( 1,2 mln op jaarbasis). Verder zal als gevolg van de investeringen naar verwachting in 2017 een nieuwe lening worden aangetrokken ter hoogte van 15,0 mln. Kortlopende schulden Evenals de vlottende activa wordt bij deze post verondersteld dat deze per saldo gelijk zal blijven. Stenden Hogeschool

86 Meerjaren kasstroomoverzicht Geconsolideerde cashflow overzicht (x 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Saldo baten en lasten (incl. financieel resultaat) Jaarrekening 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting Afschrijvingen Vlottende activa Kortlopende schulden Mutaties voorzieningen Totaal Kasstroom uit investeringsactiviteiten (Des)investeringen materiële vaste activa Overige mutaties materiële vaste activa 0 (Des)investeringen financiële vaste activa 0 Totaal Kasstroom uit opnemen van leningen Kasstroom uit financieringsactiviteiten / aflossingen Mutatie liquide middelen Beginstand liquide middelen Mutatie liquide middelen Eindstand liquide middelen Het cashflow overzicht is een resultante van de begrote winst- en verliesrekening en de begrote balans. Het overzicht geeft inzicht in de verschillende soorten kasstromen en in de financieringsbehoefte. De inhoudelijke toelichtingen zijn reeds in opgenomen in de meerjaren winst- en verliesrekening en de meerjaren balans. 9.5 Risicoparagraaf B1. Rapportage aanwezigheid en werking interne risicobeheersingssysteem- en controlesysteem Risicohouding Stenden is, als maatschappelijke organisatie die bijdraagt aan de toekomstige carrière van studenten, risicoavers. Dit betekent dat (grote) risico s niet willens en wetens actief worden opgezocht. Risicoavers betekent overigens niet dat Stenden geen enkel risico loopt of dat risico s nooit bewust worden gelopen. Er wordt echter voorzichtig met de ter beschikking gestelde middelen omgegaan en er wordt inzichtelijk gemaakt (veelal door middel van besluitvorming en periodieke informatievoorziening) welke risico s worden gelopen. De meer dan medewerkers hebben een grote verantwoordelijkheid voor het dagelijks maken van de juiste afwegingen. Het bestuur onderkent dat zij dit alleen succesvol kunnen doen als risicomanagement niet een doel op zich is, maar een gedachtegoed waarmee het mogelijk wordt om expliciet nog meer inzicht en bewustzijn te creëren in de mate waarin de gestelde doelstellingen voor onze studenten worden gerealiseerd.

87 Risicobeheersingssysteem Op basis van deze risicohouding en het toegenomen belang van risicomanagement voor Stenden, alsmede de richting vanuit de regelgeving en de status en kwaliteit van het risicomanagementproces, is door het college van bestuur vastgesteld dat risicobeheersing integraal en expliciet ingepast moet worden in de bestaande planning & control-cyclus. Dit betekent dat risico s breed in de organisatie benoemd en geadresseerd worden. Het plan van aanpak dat hier invulling aan heeft gegeven en waarvan de uitvoering in 2014 projectmatig ter hand is genomen, is onder regie van een stuurgroep, in 2016 afgerond. Hiermee kent Stenden vanaf 2016 in opzet een risicobeheersingssysteem dat de volgende drie pijlers kent: 1. De organisatorische randvoorwaarden: dit zijn beheersingsmaatregelen en instrumenten die voor de hele organisatie gelden (zoals gedragsregels en onderwijsvisie) en die belangrijk zijn voor het waarborgen van de kernwaarden van Stenden. Het invullen van deze organisatorische randvoorwaarden geeft antwoord op de vraag: Waar moet Stenden altijd aan voldoen? Deze randvoorwaarden zijn vertaald in beleid, regels, procedures en principes die expliciet zijn vastgelegd en door afdelingen in de organisatie worden beheerd en onderhouden. 2. Strategische risicobeheersing: op basis van een externe en interne analyse wordt periodiek een strategisch instellingsplan opgesteld, waarin Stenden de lange termijn doelstellingen herijkt en bepaalt wat nodig is om deze doelstellingen te halen. Jaarlijks wordt dit plan als eerste stap in de P&C cyclus geactualiseerd en wordt er een strategische risicoanalyse uitgevoerd om te bepalen welke aanvullende maatregelen, acties en inspanningen er nodig zijn om het plan te halen. Het uitvoeren van de strategische risicoanalyse geeft antwoord op de vraag: Wat willen we bereiken? Deze strategische risicoanalyse wordt uitgevoerd door het college van bestuur samen met het management, en gedeeld met de RvT. Deze risicoanalyse kan leiden tot kleine of projectmatige aanpassingen in organisatorische randvoorwaarden en processen, maar ook in specifieke acties door de lijn. Jaarlijks wordt deze herijking vertaald naar een kaderbrief die input is voor het op te stellen jaarplan. Jaarverslag Operationele risicobeheersing: de bedrijfsprocessen zorgen er voor dat transacties plaatsvinden die gericht zijn op het behalen van de doelstellingen van Stenden, binnen de geformuleerde randvoorwaarden (zie 1). Het invullen van de operationele risicobeheersing geeft antwoord op de vraag: Waar moet Stenden goed in zijn? De doelstellingen zijn voor de processen vertaald in kritieke succesfactoren, waaraan prestatie-indicatoren zijn gekoppeld (kwalitatief en kwantitatief). Alle processen samen vormen het bedrijfsmodel van Stenden. Er zijn functie-eigenaren (onder andere de managementleden) die verantwoordelijk zijn voor het ontwerpen en implementeren van een doelgericht, doelmatig, rechtmatig en beheersbaar procesontwerp, inclusief de daarin ingebedde beheersingsmaatregelen. Binnen de functiegebieden zijn er proceseigenaren aan wie de verantwoordelijkheid voor bepaalde delen van het procesbeheer zijn gedelegeerd. De beheersingsmaatregelen die essentieel zijn voor het bewaken van de kritieke succesfactoren, worden vastgelegd en periodiek op bestaan en werking getest. De voortgang hiervan wordt in de P&C cyclus bewaakt. De inventarisatie van risico s en beheersingsmaatregelen in de processen is voor wat betreft het onderwijs- en onderzoeksproces nog niet uitgevoerd op basis van deze nieuwe aanpak, hangende de voorgenomen fusie. Strategische risico s De strategische risico s voor Stenden zijn gedefinieerd vanuit het perspectief van een zelfstandige instelling voor hoger onderwijs (abstraherend van de voorgenomen fusie met NHL) en hebben betrekking op: Onderwijs- en onderzoeksprofiel - Stenden wil zich onderscheiden door probleemgestuurd onderwijs (PGO) aan te bieden. Dit vraagt, zowel in de ontwikkeling als uitvoering van onderwijs, om gerichte motivatie, creativiteit en aanpassingsvermogen van onze medewerkers. Als wij niet in staat zijn om PGO als pijler van ons profiel goed uit te voeren, dan leidt dit niet tot een concurrentievoordeel voor onze studenten op de arbeidsmarkt waardoor ons profiel niet verder wordt versterkt. De uitwerking van PGO, de implementatie en de voortgang van de resultaten moeten om deze reden scherp worden bewaakt. Stenden Hogeschool

88 - Stenden wil aantrekkelijk zijn voor een grote groep studenten. Dit vraagt om een breed, marktgericht en innovatief aanbod van opleidingsvormen (voltijd, deeltijd, VWO-verkort, duaal, Ad). In 2016 is aandacht gegeven aan de wijze waarop innovatie (ook op het gebied van ICT) als essentieel proces structureel prioriteit krijgt. - Indien wij de profielpijlers internationalisering en onderzoek niet ontwikkelen en inbedden in het onderwijs, dan zal het profiel van Stenden niet verder worden versterkt, met als mogelijk gevolg dat de gewenste groei van studenten stagneert. De doelstellingen op deze terreinen dienen dan ook concreet en niet vrijblijvend te zijn en er zal expliciet op de voortgang moeten worden gestuurd. Financieel beleid Stenden wil een flexibele kostenstructuur hebben om ervoor te kunnen zorgen, dat financiële beperkingen die voortvloeien uit onder andere de (meerjaren)begroting van OCW en lagere studentaantallen kunnen worden opgevangen, zonder dat dit ten koste gaat van financiële ruimte voor innovatie en/of beleidsruimte. Het is essentieel dat wij ons zo flexibel inrichten en bij het volgen van de ontwikkelingen zo ver mogelijk vooruitkijken, zodat we deze financiële beperkingen kunnen opvangen en tegelijkertijd ons profiel kunnen handhaven. In samenhang met het voorgaande punt bestaat het risico, dat door het aangaan van lange termijn verplichtingen, de financiële flexibiliteit wordt aangetast en er op termijn minder middelen beschikbaar zijn voor onderwijsontwikkeling. In de administratieve systemen en rapportages zullen de langjarige verplichtingen systematisch en transparant moeten blijken, zodat hier op het beperken hiervan gestuurd kan worden. 86 Facilitair en ICT De continuïteit en veiligheid van de basisvoorzieningen voor onze studenten en medewerkers en het voldoen aan wet- en regelgeving die hierop van toepassing is (bijvoorbeeld op het gebied van privacy), is essentieel voor Stenden. In 2016 is gewerkt aan het verder professionaliseren van de processen op facilitair en ICT gebied. Er is informatiebeleid (inclusief informatiebeveiliging) opgesteld en een implementatieplan vastgesteld dat in 2017 verder zal worden uitgevoerd. Vanuit het internationale profiel van Stenden is het creëren van een kwalitatief hoogstaande en veilige omgeving voor studenten, gegeven de diversiteit van campussen, een uitdaging waaraan wij zowel beleidsmatig, als in de accreditatie en beheersing voortdurend aandacht besteden. Prioriteiten 2017 In 2017 zal het risicobeheersingssysteem verder worden geïmplementeerd en zullen de acties die noodzakelijk zijn om taken en verantwoordelijkheden afdoende te borgen, worden afgerond. Door middel van periodieke informatievoorziening, zogenaamde T-rapportages, wordt beoordeeld in hoeverre de beheersing gevorderd is en waar nodig wordt bijgestuurd. Fusie In 2016 is in het kader van de roadmap fusie Stenden-NHL een strategische risicoanalyse uitgevoerd op de zogenaamde waarom -vraag en een operationele risicoanalyse op de wat en hoe -vraag. Deze analyses zijn uitgevoerd overeenkomstig de Stenden methodiek voor risicoanalyse. De strategische en operationele risicoanalyse vormen een integraal onderdeel van de fusiedocumenten en geven daarmee aan dat risicomanagement integraal onderdeel uitmaakt van de bestaande planning & control-cyclus. Nadat definitieve goedkeuring is verkregen voor de fusie tussen Stenden en NHL, zal zowel de strategische als de operationele risicoanalyse onderdeel uit gaan maken van de planning & control-cyclus. Hiermee wordt bewaakt dat de geïdentificeerde risico s (o.a. gericht op de veranderkundige opgave gericht op de cultuur en medewerker) tijdig en adequaat worden gemanaged. 9.6 B2. Beschrijving van de belangrijkste risico s en onzekerheden Hier wordt verwezen naar de voorgaande paragraaf. 9.7 B3. Rapportage toezichthoudend orgaan Hier wordt verwezen naar het verslag van de raad van toezicht.

89 Deloitte Accountants B.V. Sophialaan AE Leeuwarden Postbus BP Leeuwarden Nederland Tel: Fax: Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan de raad van toezicht van Stichting Stenden Hogeschool te Leeuwarden VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN JAARREKENING 2016 Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van Stichting Stenden Hogeschool te Leeuwarden gecontroleerd. Naar ons oordeel: Geeft de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Stenden Hogeschool op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Zijn de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand gekomen in overeenstemming met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen, zoals opgenomen in paragraaf Referentiekader van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ Jaarverslag De jaarrekening bestaat uit: 1. De geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december De geconsolideerde en enkelvoudige staat van baten en lasten over De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden en het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening. Wij zijn onafhankelijk van Stichting Stenden Hogeschool, zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Deloitte Accountants B.V. is a Netherlands affiliate of Deloitte NWE LLP, a member firm of Deloitte Touche Tohmatsu Limited / /MA/87

90 Materialiteit Op basis van onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materialiteit voor de getrouwheid van de jaarrekening als geheel bepaald op De materialiteit is gebaseerd op 2% van de totale baten. De materialiteit voor de financiële rechtmatigheid is bepaald op , deze materialiteit is gebaseerd op 3% van de totale publieke middelen, zoals voorgeschreven in paragraaf Materialiteitstabel van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ In deze paragraaf van het accountantsprotocol zijn tevens een aantal specifieke controle- en rapportagetoleranties opgenomen, die wij hebben toegepast. Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Daarbij zijn voor de controle van de in de jaarrekening opgenomen WNT-informatie de materialiteitsvoorschriften gehanteerd zoals vastgelegd in de Regeling controleprotocol WNT Wij zijn met de raad van toezicht overeengekomen dat wij aan de raad van toezicht tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de rapporteren alsmede kleinere afwijkingen, die naar onze mening om kwalitatieve of WNT-redenen relevant zijn. 88 VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN ANDERE INFORMATIE Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: Het bestuursverslag De overige gegevens Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: Met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat. Alle informatie bevat die op grond van de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en paragraaf Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 is vereist. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de Regeling jaarverslaggeving onderwijs, paragraaf Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de overige OCW wet- en regelgeving / /MA/88

91 BESCHRIJVING VAN VERANTWOORDELIJKHEDEN MET BETREKKING TOT DE JAARREKENING Verantwoordelijkheden van het bestuur en de raad van toezicht voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening, in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Het bestuur is ook verantwoordelijk voor het rechtmatig tot stand komen van de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties, in overeenstemming met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen. In dit kader is het bestuur tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante wet- en regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderwijsinstelling in staat is om haar activiteiten in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemde verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de onderwijsinstelling te liquideren of de activiteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten toelichten in de jaarrekening. Jaarverslag De raad van toezicht is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de onderwijsinstelling. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht, dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring. Leeuwarden, 20 juni 2017 Deloitte Accountants B.V. Was getekend: J.S. Huizinga RA / /MA/89

92 Bijlage bij de controleverklaring: Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: Het identificeren en inschatten van de risico s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, dan wel het niet rechtmatig tot stand komen van baten en lasten alsmede de balansmutaties, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing. 90 Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de onderwijsinstelling. Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan. Het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een instelling haar continuïteit niet langer kan handhaven. Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen. Het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen. Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was / /MA/90

93 Wij communiceren met de raad van toezicht onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Wij bevestigen aan de raad van toezicht dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhankelijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met de raad van toezicht over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen om onze onafhankelijkheid te waarborgen. Jaarverslag / /MA/91

94 92

95 Bijlagen Jaarverslag Stenden Hogeschool

96 Bijlage 1 Organogram van Stenden Hogeschool Raad van Toezicht College van Bestuur Secretaris College van Bestuur Stafbureau Legal Affairs Projectbureau Informatiemanagement Quality Assurance Corporate Communicatie Primair proces/schools Ondersteuning/Clusters Head of Sites School of Leisure and Tourism Management School of Media & Entertainment Management and Technology School of Education Stenden Hotel Management School School of Business School of Commerce School of Social Work and Arts Therapies Facilities & ICT 94 International Branche Campuses Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs (Ad) ICT-Beheer (Ad) Opleiding tot leraar Basisonderwijs (B) Hotel Management (Ad) Logistiek en Economie (Ad) Commerciële Economie (Ad) Sociaal Pedagogische Hulpverlening (B) Finance Control & Procurement Leisure Management (Ad) Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek (B) International Teacher Education for Primary Schools (B) Hotel Management (B) Bedrijfseconomie (B) Small Business en Retail Management (Ad) Creatieve Therapie (B) Human Resource Management Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs (B) Informatica (B) Learning & Innovation (M) International Hospitality & Service Management (M) Logistiek en Economie (B) Small Business en Retail Management (B) Social Work and Arts Therapies Expertise Services & Research Leisure Management (B) Technische Informatica (B) Fries en Meertaligheid in onderwijs en opvoeding Sustainability in Hospitality and Tourism Toegepaste Bedrijfskunde (B) International Business and Languages (B) Sociale Benadering Dementie Internationalisation of Higher Education International Leisure and Tourism Studies (M) Media en Entertainment Management (B) Identiteitsontwikkeling Inovation in Hospitality Human Resource Management (B) Commerciële Economie (B) Weerbaarheid Onderzoek Mariene Wetlands Studies Chemie (B) Early Childhood Hospitality Studies International Business and Management Studies (B) Healthy Ageing Leadership and Change Management Duurzame Innovatie in de Regionale Kenniseconomie Werktuigbouwkunde (B) (voltijd) Professionele Onderwijs organisaties CELTH OndernemenNU Sustainable PBL concepts in Higher Education Scenario Planning Werktuigbouwkunde (B) (duaal) Stenden AIHR Green Logistics CELTH Polymer Engineering (M) (joint degree) EcoMlab Stenden ETFI Duurzame Kunststoffen Organisations and Social Media SPM Stenden PRE Organogram Stenden Hogeschool, november 2016 (Nederlandse versie) Opleiding Lectoraat Pijler Lectoraat Kenniscentrum Centre of Expertise (B) = Bachelor (Ad) = Associate degree (M) = Master

97 Bijlage 2 Juridische structuur van Stenden Stichting Stenden Hogeschool te Leeuwarden (KvK ) Wyswert Beheer BV (100%) te Leeuwarden (KvK ) Kenniscampus Beheer BV (50%) te Leeuwarden (KvK ) Beheersorganisatie Kenniscampus BV (50%) te Leeuwarden (KvK ) Stichting Steunfonds (100%) te Leeuwarden (KvK ) Kenniscampus CV te Leeuwarden (KvK ) (Kenniscampus Beheer is Beherende vennoot) (4%), Wyswert Beheer BV is commanditaire vennoot (48%) Stenden Professionals BV (100%) te Leeuwarden (KvK ) Stichting Management Training Centrum (100%) te Leeuwarden (KvK ) Stenden University Hotel BV (100%) te Leeuwarden (KvK ) Stenden South AfricaBV (100%) te Leeuwarden (KvK ) Stichting Praktijk en Wetenschap (100%) te Leeuwarden (KvK ) EISS PTY Ltd. (100%) te Port Alfred Stenden University Qatar BV (100%) te Leeuwarden (KVK ) Stenden University Qatar (50%) a joint venture with Al RayyanInternational Education Company W.L.L. (Doha, Qatar) Stenden University Asia BV (100%) te Leeuwarden (KvK ) StendenMasters B.V. (100%) te Leeuwarden (KvK ) Jaarverslag Stenden Hogeschool

98 Bijlage 3 Lijst met Opleidingen Opleidingen die vet gedrukt staan worden uitsluitend in het Engels aangeboden. Opleidingen die schuin gedrukt staan worden ook in het Engels aangeboden. 96 School of Leisure and Tourism Management Leeuwarden Emmen AD Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs voltijd AD Vrijetijdsmanagement voltijd voltijd B Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs voltijd B Vrijetijdsmanagement voltijd, duaal M International Leisure and Tourism Studies* voltijd *In samenwerking met de University of Derby School of Media & Entertainment Management and Technology AD ICT-Beheer B Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek B Chemie B Informatica B Media en Entertainment Management B Technische Informatica B Werktuigbouwkunde M Polymer Engineering* Leeuwarden voltijd *Samenwerkingsverband met Hogeschool Windesheim en Rijksuniversiteit Groningen Emmen voltijd voltijd voltijd voltijd voltijd voltijd, duaal deeltijd School of Education Leeuwarden Emmen Groningen Assen Meppel B Opleiding tot leraar Basisonderwijs voltijd voltijd voltijd voltijd voltijd B Academische Opleiding tot Leraar Basisonderwijs* voltijd B International Teacher Education Primary Schools voltijd M Learning & Innovation deeltijd M Special Educational Needs** voltijd, deeltijd *Samenwerkingsverband Hanzehogeschool, NHL, Rijksuniversiteit Groningen, Stenden Hogeschool **Opleiding tot Leraar Speciaal Onderwijs in licentie van Christelijke Hogeschool Windesheim; de opleiding SEN wordt m.i.v. september 2016 aangeboden onder de naam Educational Needs (ipv Special Educational Needs). School of Hospitality Management Leeuwarden Emmen Ad Hoger Hotelonderwijs voltijd, deeltijd, voltijd duaal B Hoger Hotelonderwijs voltijd, deeltijd, duaal M International Hospitality and Service Management* voltijd, deeltijd *In samenwerking met de University of Derby

99 School of Business Leeuwarden Emmen AD Logistiek en economie duaal B Logistiek en Economie voltijd, duaal B Bedrijfseconomie voltijd B Human Resource Management voltijd, deeltijd B Toegepaste Bedrijfskunde voltijd, deeltijd B International Business and Management Studies voltijd* * In samenwerking met Hogeschool Van Hall Larenstein en NHL Hogeschool, ex art. 8.1 WHW School of Commerce Leeuwarden Emmen Ad Commerciële Economie voltijd Ad Small Business en Retail Management voltijd, duaal B Commerciële Economie voltijd B Marketing voltijd B International Business and Languages voltijd B Small Business en Retail Management voltijd, duaal School of Social Work and Arts Therapies Leeuwarden B Creatieve Therapie voltijd B Sociaal Pedagogische Hulpverlening voltijd, deeltijd Jaarverslag Stenden Hogeschool

100 Bijlage 4 Raad van toezicht per 31 december 2016 Mr. C. Bijl (herbenoemd in 2016; aftredend in 2020), 27 juni 1955 Voorzitter Lid Gedeputeerde Staten van de provincie Drenthe 98 Nevenfuncties: Voorzitter ledenvereniging Evean-Icare Voorzitter Stichting Nazorg Ousterhaule Voorzitter stichting Veiligheidszorg Drenthe Voorzitter raad van toezicht Stichting Grote Kerk Cultureel Voorzitter Veiligheidsregio Drenthe Voorzitter Vereniging van Drentse Gemeenten Lid Dagelijks Bestuur Veiligheidsberaad + AB Lid AB Instituut Fysieke Veiligheid + DB Voorzitter Bestuurlijk veiligheidsoverleg Drenthe (voorheen Regionaal College Politie Drenthe) Voorzitter Emco Sociale werkvoorziening Adviserend lid Dagelijks Bestuur SNN (Samenwerkingsverband Noord-Nederland) Vice voorzitter PvdA Drenthe Lid comité van aanbeveling: Hospice Emmen Stichting biljarten voor goede doelen Stichting leergeld Wensstichting Drenthe Landelijke Stichting Tegen Zinloos Geweld Stichting Toon Hermanshuis Drenthe Demma Foundation Stichting Drentse Veteranen Oktobermaand Kindermaand Business Sociëteit Dierenpark Emmen Vrienden GGZ Drenthe Stichting 250/400 (250 jaar het Stadskanaal/400 jaar de Emslinie) Stichting bevrijdingsfestival Drenthe De heer A. Bruggeman (herbenoemd in 2016; aftredend in 2018), 21 februari 1950 Vicevoorzitter Wethouder gemeente Leerdam Nevenfuncties: Lid van Bestuur Kenteq, Kenniscentrum voor de Techniek; Lid raad van toezicht Revalidatiefonds / Fonds Verstandelijk Gehandicapten; Vicevoorzitter Districtscollege KNVB Zuid I.

101 Mevrouw J.G. Beukers-Maatje (MGM) (benoemd in 2011, herbenoemd in 2015), 27 juni 1955 Voorzitter onderwijs- en onderzoekscommissie Directeur Anneke Beukers Advies Nevenfuncties: Lid raad van Commissarissen Sociale Werkvoorziening Almelo (Soweco); Lid Provinciale Staten Overijssel; Voorzitter Roeivereniging Salland Gramsbergen. De heer J.N.M. Haerkens MIB (benoemd in 2013, herbenoembaar in 2017), 19 juli 1958 Directeur Technasium (tot september 2016) Nevenfuncties: Lid raad van advies vereniging Scholen voor Ondernemend Leren Lid deskundigencommissie tender toerisme en recreatie Waddenfonds Voorzitter bestuur stichting bevrijdingsfestival Drenthe; Lid landelijke jury Drentse cultuurprijzen Drs. Ing. J. Reitsma (herbenoemd in 2016, aftredend in 2018), 5 augustus 1945 Lid auditcommissie Gepensioneerd Voorheen: Burgemeester van de gemeente Wymbritseradiel; Lid van de Tweede Kamer der Staten Generaal voor het CDA ( ); Voorzitter Koninklijke Nederlandse Schaatsenrijders Bond ( ). Jaarverslag Nevenfuncties: Voorzitter Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool; Adviseur IJswegencentrale Sneek-Wymbritseradiel IJlst; Voorzitter Stichting Elfmeren op de schaats; Voorzitter Schaats Trainings Club Rutten; Voorzitter Stichting Topschaatsen Fryslân; Voorzitter Koepelbaancommissie KNSB Gewest Fryslân. De heer F. Schepers (herbenoemd in 2016, aftredend in 2018), 9 juni 1943 Voorzitter auditcommissie Gepensioneerd Voorheen: Lid raad van Bestuur Wavin B.V. Nevenfuncties: Vice voorzitter raad van Commissarissen AVEBE U.A.; Voorzitter Verantwoordingsorgaan Pensioenfonds OWASE. Alle leden hebben de Nederlandse nationaliteit. Stenden Hogeschool

102 Bijlage 5 Bestuur & Management Stenden Hogeschool College van bestuur Mr. L.J. Klaassen Drs. K.W. van der Hoek Voorzitter Vicevoorzitter 100 Portefeuilleverdeling college van bestuur Mr. L.J. Klaassen Algemeen bestuur Strategieontwikkeling Kwaliteitsbeleid, inclusief instellingstoets Contactpersoon voor raad van toezicht en centrale medezeggenschapsraad School of Leisure & Tourism Management School of Business School of Hospitality Management Cluster Finance & Control & Procurement Internationalisering/Head of Sites Stafafdeling Corporate Communicatie Stafafdeling Legal Affairs Stafafdeling Quality Assurance Commerciële organisatieonderdelen, inclusief de leerbedrijven Studenttevredenheid/NSE Projectbureau Nevenactiviteiten Mr. L.J. Klaassen Voorzitter raad van toezicht Regionale Omroep RTV Noord, te Groningen Voorzitter raad van toezicht Stichting ZINN, te Haren/Groningen Voorzitter Maatschappelijke Adviesraad Stichting Philadelphia, te Amersfoort Lid raad van toezicht Groninger Forum, te Groningen Voorzitter NNO fonds (instrumentenfonds Noord Nederlands Orkest), te Groningen Voorzitter Gebiedscoöperatie Westerkwartier, te Noordhorn Onafhankelijke Raadsman afhandeling schadeclaims door aardbevingen als gevolg van gaswinning Groningen Drs. K.W. van der Hoek Waarnemend voorzitter Onderwijsbeleid Onderzoeksbeleid School of Social Work and Arts Therapies School of Education School of Media & Entertainment Management and Technology School of Commerce Cluster Expertise, Services & Research Cluster HRM (inclusief Management Development) Cluster Facilities & ICT Informatiemanagement

103 Nevenactiviteiten Drs. K.W. van der Hoek Gemeenteraadslid Zuidhorn Voorzitter VV Grijpskerk Bestuurslid Stichting Knappe Koppen (Fryslân Unlimited) Bestuur Stichting Verkiezing Friese Onderneming van het Jaar Bestuur Waddengroep (verlening van keurmerk Waddengoud aan bedrijven in het Waddengebied) Voorzitter Stichting Wetenschap en Praktijk Secretaris college van bestuur Mw. mr. A. van Weelden Stafbureau Corporate Communicatie Manager Drs. P.J. Mulder Quality Assurance Manager Mw. D. Maassen MBA Legal Affairs Manager Mw. mr. I. Janssen (tot 1 oktober) Mw. mr. A. van Weelden (a.i. vanaf 1 oktober) Projectbureau Mw. Drs. J. Walstra Informatiemanager Ing. E. van Gorkum Jaarverslag Clusters Expertise, Services, Research (ESR) Directeur Drs. R. Nijenbanning Facilities & ICT Directeur Mw. drs. R.A. Coumou Finance, Control & Procurement Directeur Drs. H. Wolters Human Resource Management Directeur Mw. drs. A. Hospers Stenden Professionals Directeur Mw. A. Verhoef t/m 31 augustus 2016 Mw. Drs. J. Walstra vanaf 1 september 2016 Stenden Hotel General Manager De heer T. Xhali Stenden Hogeschool

104 Stenden university Qatar (Campus Site: Doha) Executive Dean Dr. I.N. Ninov Stenden Rangsit university (Campus Site: Bangkok, Thailand) Academic Dean Mw. S. Loup MA Stenden university South Africa (Campus Site: Port Alfred) General manager / Academic Dean Dr. W. Hensens Stenden university Indonesia (Campus Site: Bali) General Manager Dhr. M. de Jong 102 Stenden School of Business Head of School Mw. A.B. Mannen MSc Human Resource Management Toegepaste Bedrijfskunde International Business and Management Studies Logistiek en Economie Bedrijfseconomie Academic dean Ir. C.W. Elbers Stenden School of Education Head of School Mw. I. Janssen MA Opleiding tot Leraar Basisonderwijs Academic dean Mw. C. Calon MSc Mw. H. Korfage MA Stenden School of Leisure and Tourism Head of School Dr. F. de Klerk Wolters International Tourism Management Academic Dean Dr. K.J.S. Miller Leisure management Academic Dean Drs. M. Groters Etfi Programma manager Drs. B. van der Tuuk Stenden Hotel Management School Head of School Dr. C. Thompson

105 Stenden School of Commerce Head of School Mw. Drs. J.T. van Geffen Commerciële Economie Marketing International Business and Languages Academic dean Mw. Dr. G. Geitz Small Business and Retail Business Academic dean Drs. R. Ferwerda MKM Stenden - School of Social Work and Arts Therapies Head of School Mw. drs. A. Schokker Sociaal Pedagogische hulpverlening Creatieve Therapie Academic dean R.J. Kuipers Stenden School of Media&Entertainment Management and Technology Head of School Mr. P.P.C.J. Bemelmans Media&Entertainment Management Academic Dean Mw. Drs. M. de Jager Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek Chemie Informatica Technische Informatica Werktuigbouwkunde Drs. R.M. Delger MA Jaarverslag Stenden Head of Sites and Internationalisation Drs. W. Johnson Stenden Hogeschool

106 Bijlage Instroom en Inschrijvingen Tabel 1. Instroom bekostigde studenten per opleiding 2012/ /17 Bron: Stenden; peildatum: 1 oktober 2016 Opleiding Academisch jaar 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 Hoger Economisch Onderwijs Bedrijfseconomie (BE) Commerciële Economie (CE) Associate degree CE (ADCE) Logistiek & Economie (L&E) Associate degree LE (ADLE) International Business & Management Studies (IBandMS) International Business & Languages (IBL) Vrijetijdsmanagement (VM) Associate degree VM (ADVM) Tourism Management (TM) Associate degree TM (ADTM) Media & Entertainment Management (MEM) Small Business & Retail Management (SBRM) Associate degree RM (ADRM) International Hospitality Management (IHM) Associate degree HM (ADHM) Toegepaste Bedrijfskunde (TBK) Human Resource Management (HRM) Hoger Pedagogisch Onderwijs Opleiding Leraar Basisonderwijs (OLB) International Teacher Education for Primary Schools (ITEps) Master Learning & Innovation (MLI) Hoger Sociaal-Agogisch Onderwijs Creatieve Therapie (CT) Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) Hoger Technisch en Natuurwet. Onderwijs Biologie & Medisch Laboratoriumonderwijs (B&ML) Chemie (Ch) Informatica (I) Associate degree Informatica ICT-beheer (ADI) Technische Informatica (TI) Werktuigbouwkunde (WTB) Totaal

107 Tabel 2. Inschrijving bekostigde studenten per opleiding 2012/ /17 Opleiding Academisch jaar 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 Hoger Economisch Onderwijs Bedrijfseconomie (BE) Commerciële Economie (CE) Associate degree CE (ADCE) Logistiek & Economie (L&E) Associate degree L&E (ADL&E) International Business & Management Studies (IBandMS) International Business & Languages (IBL) Vrijetijdsmanagement (VM) Associate degree VM (ADVM) Tourism Management (TM) Associate degree TM (ADTM) Media & Entertainment Management (MEM) Small Business & Retail Management (SBRM) Associate degree RM (ADRM) International Hospitality Management (IHM) Associate degree HM (ADHM) Toegepaste Bedrijfskunde (TBK) Human Resource Management (HRM) Hoger Pedagogisch Onderwijs Opleiding Leraar Basisonderwijs (OLB) International Teacher Education for Primary Schools (ITEps) Master Learning & Innovation (MLI) Hoger Sociaal-Agogisch Onderwijs Creatieve Therapie (CT) Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) Hoger Technisch en Natuurwet. Onderwijs Biologie & Medisch Laboratoriumonderzoek (BML) Chemie (Ch) Informatica (I) Associate degree Informatica ICT-beheer (ADI) Technische Informatica (TI) Werktuigbouwkunde (WTB) Totaal Jaarverslag Stenden Hogeschool

108 Bijlage 7 Lectoraten Lectoraat: Weerbaarheid Lector: Dr. Piet Geert Nicolay School: Social Work and Arts Therapies 1. Leeropdracht Dit lectoraat wil een bijdrage leveren aan het bevorderen van de weerbaarheid van mensen met een licht verstandelijke beperking. Dit vindt plaats op drie terreinen: social media, werk en verhuisbewegingen. Het lectoraat hoopt een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van weerbaarheidsvaardigheden van individuele mensen met een (lichte) verstandelijke beperking en de zorg om deze mensen heen Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Het lectoraat levert een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van het onderwijsprogramma voor studenten binnen de SPH opleiding van Stenden. Daarbij is aandacht voor een concretere invulling van de begrippen preventie en systeemgericht werken binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Ook worden studenten ingezet om met behulp van de systemische N=1 methodologie, de effecten van interventies op het gebied van weerbaarheid in kaart te brengen. Studenten SPH lopen in hun tweede jaar stage in de instellingen waarmee het lectoraat verbonden is en vierdejaars doen er hun afstudeeronderzoek. In het derde jaar zijn er projectgroepen die een bijdrage leveren aan het lectoraat. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld Het lectoraat is een platform voor de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking en hun problemen op het gebied van weerbaarheid binnen het Gemeentelijk Domein. In eerste instantie ligt de aandacht op de Langdurige Zorg. Maar de kennis die hier wordt opgedaan rond het bevorderen van weerbaarheid, zal ter beschikking worden gesteld aan het werkterrein binnen het Gemeentelijk Domein om ook de zorg en aandacht voor deze populatie hier zo goed mogelijk te operationaliseren. Samenwerking vindt plaats met Cosis, De Trans, De Zijlen, Humanitas DMH, Kentalis, Phusis, Van Boeijen en Alliade. In 2015 zijn Jeugdhulp Friesland en Stenden Hogeschool gestart met de gezamenlijke organisatie van refereerbijeen komsten. In 2016 is om de samenwerking te versterken een colloquium georganiseerd met de lectoraten van SWAT en partners. Dit wordt jaarlijks gecontinueerd. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Nicolay, P.G. (2016). Wat ging er mis met Christel? Sozio, 21(4), Nicolay, P.G. (2016). Participatie van mensen met een licht verstandelijke beperking in de samenleving. In G.G. Anthonio & H. Blom (Eds.): De Participatie-samenleving!? Een positief-kritische beschouwing vanuit meervoudig perspectief (pp ). Leeuwarden: Stenden Hogeschool en Noordelijke Hogeschool Leeuwarden.

109 Lectoraat: Social Work and Arts Therapies Lector: Dr. Marinus Spreen School: Social Work and Arts Therapies 1. Leeropdracht Met dit lectoraat wordt beoogd een bijdrage te leveren aan de innovaties ter verbetering van de positie van de kwetsbare mens middels het voorzien van een methodologische basis, gebruik makend van technieken uit de sociale netwerkanalyse en andere methodes (mixed methods). 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs en het werkveld De systemische N=1 methodiek is een onderzoeksmethode is bedoeld voor het zorgvuldig doen van onderzoek onder personen met individuele hulpvragen. Social workers kunnen zo de effecten van hun interventies zelf in kaart brengen in het kader van hun behandeling. Standaard worden in deze methode de effecten van de interventies teruggekoppeld en besproken met de cliënt en zijn naasten. Hierdoor ontstaat een voortdurende reflectie van het professioneel handelen door de social worker, waardoor de kwaliteit van de zorgverlening transparant wordt voor de social worker zelf en de instelling, terwijl de cliënt en zijn naasten meer regie krijgen over de behandelingen. De betekenis voor het onderwijs en het werkveld volgen daarom uit elkaar. Binnen SPH en CT wordt de systemische N=1 methodologie structureel in het curriculum opgenomen. Alle CT-studenten voeren hun onderzoek uit aan de hand van de N=1-methodologie. De lector verzorgt samen met de andere research lecturers hoor- en werkcolleges in het opdoen van onderzoekvaardigheden. Daarnaast zijn er methodologie-spreekuren voor studenten. Studenten voeren hun onderzoeksactiviteiten uit in stageverband (gedurende minoren, werkplekleren in jaar 2 SPH, of afstudeeronderzoek). De minor forensisch werken is tevens opgezet vanuit het lectoraat. Voor de innovatieve manier van onderzoek is en wordt een analysetool ontwikkeld, gebruiksvriendelijk voor studenten en samenwerkingspartners. Veel instellingen in het werkveld hebben behoefte aan deze vorm van onderzoek. Er is dan ook nauwe samenwerking met vele werkveld instellingen. Samenwerking vindt onder meer plaats met Academische Werkplaats Transitie Jeugd Friesland, Jeugdhulp Friesland, Mesdagkliniek, Zorggroep Alliade, Stichting Papageno, verschillende kennis instellingen, et cetera. Er is een sterke samenwerking met de ZINN onderzoek agenda en een samenwerking met het armoedeonderzoek bij de Sociale Wijkteams. In 2016 is om de samenwerking te versterken een colloquium georganiseerd met de lectoraten van SWAT en partners. Dit wordt jaarlijks gecontinueerd. Jaarverslag Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Aalbers, S., Spreen, M., Bosveld-van Haandel, L., & Bogaerts, S. (2016). Evaluation of client progress in music therapy: an illustration of an N-of-1 design in individual short-term improvisational music therapy with clients with depression. Nordic Journal of Music Therapy, 1, doi: / Bootsma, M., Verdonschot, M., Berghs, M., Witte, M. de, Hooren, S. van, Moonen, X. (2016). Een overzicht van indicatiegebieden voor vaktherapie bij mensen met een licht verstandelijke beperking. Resultaten uit Fase 1 van het onderzoeksproject (Be)Leef in de wijk. Heerlen: Zuyd Hogeschool. Schuringa, E., Heininga, V.E., Spreen, M., Bogaerts, S. (2016). Concurrent and Predictive Validity of the Instrument for Forensic Treatment Evaluation. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 1, doi: / X Schweizer, C. (2016). Ik zie, ik zie wat jij niet ziet. Behandelresultaten van beeldend therapeuten bij cliënten met autismespectrumstoornissen. Tijdschrift voor Vaktherapie, 2, Stenden Hogeschool

110 Ter Haar-Pomp, L., Bogaerts, S., & Spreen, M. (2016). Risk management in the forensic psychiatry: Integrating a social network approach. In M. Cima (Ed.), The Handbook of Forensic Psychopathology and Treatment (pp ). New York: Routledge. Verdonschot, M., Witte, M. de, Berghs, M., Bootsma, M., Moonen, X. & Hooren, S. van (2016). (Be)leef in de wijk: Ontwikkeling van een vaktherapeutische wijkgericht verwijs- en behandelroute voor mensen met een lichte verstandelijke beperking. Tijdschrift voor Vaktherapie, 4, Lectoraat: Sociale Benadering Dementie Lector: Prof. mr. dr. Anne-Mei The School: Social Work and Arts Therapies 1. Leeropdracht Mensen met dementie en hun naasten worstelen met de vraag hoe dagelijks te leven met dementie: hoe hun veranderende leven en relaties vorm te geven. De veronderstelling is dat ondersteuning in de beginjaren van dementie in het psychosociale domein niet alleen de kwaliteit van leven verhoogt, maar ook demedicalisering bewerkstelligt en daarmee kostenreductie. Dit lectoraat ontwikkelt een Sociale Benadering van dementie Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Vanuit het lectoraat is de Kammeraat opgezet, een organisatie die studenten enkele dagdelen per week inzet bij mensen met dementie thuis als buddy-oppas geïnspireerd op de film Intouchables. En dan niet zozeer ondersteunen bij de zorg, maar om kleur aan hun leven te geven. Kammeraat is ook bedoeld om mantelzorgers te ontlasten en wordt gecombineerd met een inloophuis/dagopvang geïnspireerd op het concept van de Odensehuizen. De studenten worden opgeleid in de Sociale Benadering Dementie en hebben beschikking over allerhande interventies en methodieken. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld Het versterken van de positie/kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun naaste omgeving/ mantelzorgers in het dagelijks leven thuis. Dit vindt plaats in samenwerking met de Proeftuin Dementie Friesland en de Dementie Verhalenbank. Ook is er samenwerking met de Kwadrantgroep, het Friesland College en Zuidoost Zorg.. In 2016 is om de samenwerking te versterken een colloquium georganiseerd met de lectoraten van SWAT en partners. Dit wordt jaarlijks gecontinueerd. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Jonkers, R. (2016).Veranderde paradigma s in de ouderenzorg. Perspectief vanuit een zorgaanbieder. In A.M. The (Ed.): Sociale Benadering Dementie en toekomstige professionals (pp ), Leeuwarden: Stenden Hogeschool. The, A.M. (2016). Sociale Benadering Dementie en toekomstige professionals, inauguratierede, 23 juni 2016, Stenden Hogeschool, Leeuwarden. Van der Wedden, H. (2016). De aangename geur van geneeskunde. Nursing, 22(4), Lectoraat: Mariene Wetlands Studies Lector: Drs. Hans Revier School: School of Leisure & Tourism 1. Leeropdracht Het lectoraat Mariene Wetlands Studies levert door middel van kennisontsluiting en kennisontwikkeling een bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van het waddengebied. Het onderzoek concentreert zich op de ontwikkeling van het toerisme in het gebied. Het lectoraat is ingebed bij het European Tourism Futures Institute (ETFI).

111 2. Betekenis voor het onderwijs De lector verzorgt inleidende colleges in de curricula van de bacheloropleidingen Leisure en Tourism Management en tijdens de onderzoeksmodule in het derde jaar voeren groepen studenten onderzoeksopdrachten voor het lectoraat uit. In het kader van het RAAK-pro project OILS onderzoeken studenten de invloed van een (denkbeeldige) olievervuiling op het toerisme in het waddengebied. Daarnaast levert het lectoraat inhoudelijke bijdragen aan modules van de masteropleiding International Leisure & Tourism Studies. 3. Betekenis voor het werkveld. In samenwerking met de Waddenacademie organiseert het lectoraat een podiumdag voor praktijkgericht onderzoek. Aan ruim 200 aanwezigen uit het waddenwerkveld presenteren onderzoekers en studenten hun resultaten. Dit betreft o.a. het effect van de werelderfgoedstatus op het toerisme in het waddengebied, de toeristische potentie van Holwerd aan Zee en een verkenning van toekomstige ontwikkelingen. In opdracht van het Common Wadden Sea Secretariat verzorgt het lectoraat, samen met Duitse en Deense onderzoekers, een inventarisatie van het toerisme in de internationale Waddenzee t.b.v. het Wadden Sea Quality Status Report. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Folmer, A., Revier, H., & Cupido, T. (2016). Sustainable tourism development and the world heritage status of the Wadden Sea: The case of Terschelling. Research in Hospitality Management, 6(1), Jaarverslag 2016 Folmer, A., Haartsen, T., Buijs, A., & Huigen, P. P. (2016). Wildlife and flora and the perceived attractiveness of green places: A comparison between local and national green places. Journal of Outdoor Recreation and Tourism (16) Folmer, A., (2016). Wildlife: a hidden treasure of green places in urbanized societies? A study into whether and how wildlife contributes to a bond with green places among lay people in the Netherlands. University of Groningen. ISBN: Axlo Poland, 195 p. Lectoraat: Duurzame innovatie in de Regionale Kenniseconomie (dubbellectoraat Stenden Hogeschool & Alfa-College) Lector: Dr. Ineke Delies School: School of Leisure & Tourism 1. Leeropdracht Lectoraatsopdracht ligt in het ontwikkelen, onderzoeken en verdiepen van de reeds ontwikkelde publiekprivate samenwerkingsformule voor regionaal comakership tussen ROC Alfa-college, Stenden Hogeschool en het regionale bedrijfsleven. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs De betekenis van dit lectoraat voor het onderwijs is onlosmakelijk verbonden met de betekenis voor het werkveld aangezien de opdracht van het lectoraat is om dat altijd in comakership met elkaar te doen. Zo hebben bijvoorbeeld projecten, maar ook andere outcomes altijd tegelijkertijd betekenis voor beide partijen. Iets meer accent op onderwijs hebben we gekregen bij de opschaling van één naar twee regiokenniskringen, leidende tot toename van verbindingen met meer docent/onderzoekers, PhD s, docenten, staf en studenten middels (onderzoeks) projecten in lerende netwerken. Ook zijn meer reallife leercontexten binnen en buiten onderwijslocaties ontstaan vanwege groei van samenwerkingsrelaties met zowel bedrijven als onderwijs. We leiden nu vijf lerende netwerken. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld in 2016 De betekenis van dit lectoraat voor het werkveld is onlosmakelijk verbonden met de betekenis voor het onderwijs aangezien de opdracht van het lectoraat is om dat altijd in comakership met elkaar te doen. Zo hebben bijvoorbeeld projecten, maar ook andere outcomes altijd tegelijkertijd betekenis voor beide partijen. Iets meer accent op werkveld/bedrijven ontwikkelde zich door de explosieve toename van interesse in onze ReCoMa-buitenwerkplaatsen. Stenden Hogeschool

112 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Bannink, A., Hendriksen,M.,Veldman-Dam,J. (2016) Samen leren en werken in Zorgvilla. In: Onderzoek &Gezondheid nr 6, p Den Haag: Ministerie VWS Boerma, S.P.(2016). Informeel leren in de zorg. In: Onderwijs en Gezondheidszorg, 2(3), p Boerma,S.P. & De Laat, M. (2016) Informeel leren in netwerken: van organisatieontwikkeling naar leren in landschappen. In: J.Schenning, R.J,Simons en T.Bessieux(red). Mensenorganisaties : 24 evoluties onder de loep.weet wat er speelt bij strategisch HRD. p Zaltbommel: Thema uitgeverij Schouten &Nelissen Dijk van, A.(2016) De kracht van informeel leren. In: V &VEN Magazine nr 4, p.6-7. Lectoraat: Scenarioplanning Lector: Dr. Albert Postma School: School of Leisure & Tourism Leeropdracht Het lectoraat richt zich op de ontwikkeling, deling en toepassing van de kennis rond toekomststudies, scenarioplanning en strategic foresight in de domeinen vrijetijd, toerisme en gastvrijheid. Het lectoraat telt vier kenniskringleden, die elk vanuit een eigen perspectief bijdragen aan de kennisontwikkeling: hospitality, design thinking, virtual reality, en geopolitics & tourism flows. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Binnen het onderwijs verzorgt het lectoraat een leerlijn in het curriculum van de Stenden opleidingen Tourism Management en Leisure Management, terwijl ook andere hogescholen en universiteiten in binnen- en buitenland een beroep op het lectoraat doen. International werken lectoraat en ETFI samen met partners in het zelf geïnitieerde European Tourism Futures Research Network gelanceerd en het International Competence Network in Tourism and Hospitality (ICNT). 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld in 2016 De kennis rond strategic foresight, toekomstudies en scenarioplanning wordt via ETFI en CELTH 8 toegepast in tal van, grotendeels betaalde, onderzoeksprojecten in binnen- en buitenland waarbij soms met andere partners wordt samengewerkt. Omgekeerd leiden de inzichten uit de praktijk tot nieuwe kennisvragen voor de kenniskring. Het onderzoek van kenniskring en ETFI en daaraan verbonden Promotiestudenten van de University Campus Fryslân heeft in 2016 geleid tot tal van wetenschappelijke en vakpublicaties, onderzoeksrapporten, en lezingen op podia binnen en buiten Europa - zowel voor een wetenschappelijk publiek als voor de sector. Het door ETFI gelanceerde wetenschappelijke Journal of Tourism Futures (open access) heeft in 2016 officieel de C-status gekregen in de internationale ranking van wetenschappelijke tijdschriften. 4. Publicaties ETFI en Kenniskring Scenarioplanning 2016 Journal articles Hartman, S., Parra, C., & De Roo, G. (2016). Stimulating spatial quality? Unpacking the approach of the province of Friesland, the Netherlands. European Planning Studies, 24(2), Hartman, S. (2016). Towards adaptive tourism areas? A complexity perspective to examine the conditions for adaptive capacity. Journal of Sustainable Tourism, 24 (2), Landelijke Centre of Expertise for Leisure, Tourism and Hospitality

113 Jeuring, J.H.G., & Haartsen, T. (2016). The challenge of proximity: the (un)attractiveness of near-home tourism destinations. Tourism Geographies, 19(1) Jeuring, J.H.G., & Diaz-Soria, I. (2016). Introduction: proximity and intraregional aspects of tourism. Tourism Geographies, 19(1), Jeuring, J.H.G., & Haartsen, T. (2016). Destination branding by residents: The role of perceived responsibility in positive and negative Word-of-Mouth. Tourism Planning & Development, Singleton, P. (2016). The Geopolitics of Future Tourism Development in an Expanding EU. Journal of Tourism Futures, 2(2), Yeoman, I, Oskam, J, & Postma, A. (2016). The future of hotels: Vacation marketing, service design and management. Journal of Vacation Marketing, editorial May 2016 [online]. org/ / Popular articles Hartman, S. (2016). Traditionele chartervaart: consument vraagt meer dan meevaren. Recreatie & Toerisme, Vol. December 2016-Januari 2017, pp Jaarverslag Theses, books and chapters Cavagnaro, E., Postma, A., & De Brito, M. (2016). The sustainability agenda and international events: Are we there yet? In N. Ferdinand and P. Kitchin (Eds., 2 nd ed.). Events management. An international Approach, pp London; Sage. Ferdinand, N., Postma, A., & White, C. (2016). The future of international events In N. Ferdinand and P. Kitchin (Eds., 2 nd ed.). Events management. An international Approach, p London; Sage. Hartman, S. (2016). Leisuring Landscapes: on emergence, transitions and adaptation. Groningen: InPlanning. PhD Thesis. Lectoraat: Innovation in Hospitality Lector: Dr. Sjoerd Gehrels School: Hotel Management School 1. Leeropdracht Het lectoraat Innovation in hospitality beoogt in samenwerking met studenten en het werkveld, innovatie in hospitality te onderzoeken en te stimuleren. De focus is op HRM aangezien één van de grootste uitdagingen die de hospitality industrie te wachten staat, is het aannemen en behouden van personeel. Hiervoor zijn innovatieve oplossingen nodig, zoals Employer Branding. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Door de rol van de lector als course leader voor de Master in International Service and Hospitality Management is er een directe verbinding tussen onderwijs en onderzoek. Als voorbeeld, in september 2016 hebben zes MA studenten aangegeven hun master thesis te willen schrijven op innovatie gerelateerde onderwerpen. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld Het CELTH Employer Branding project is succesvol afgerond met een publicatie die is gedistribueerd bij collagae en de Nederlandse hotel industrie. In 2016 is een nieuw CELTH project gestart met de titel Human Capital Leven Lang Leren. Stenden Hogeschool

114 De lector is bovendien External Examiner bij Sheffield Hallam University, MSc International Hospitality Management programma en Dublin Institute of Technology, BSc Culinary Entrepreneurship. Verder is hij co-editor van het Research in Hospitality Management journal en reviewer voor de Journal of Vacation Management, Tourism and Hospitality Research journal, International Journal of Revenue Management, Journal Ekonomika en het European Journal of Tourism Research. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Gehrels, S.A. (2016) Form PBL to Real World Gounded Research, in Learning Inquisitiveness, Edited by: Herman Blom, Klaas-Wybo van der Hoek, Stenden University of Applied Sciencies, Leeuwarden, The Netherlands, pp Gehrels, S.A.; Wienen, N. and Mendes, J. (2016) Comparing hotels employer brand effectiveness through social media and websites, Research in Hospitality Management, 6(2), pp Hegarty, J. (2016). Culinary & Hospitality Teaching as a Research-Based Profession. Research in Hospitality Management, 6(2), Rashek, B. and Mihailescu, R. (2016) Hotel rate parity in focus: Is there a need for change in the relationshipsbetween hotels in Berlin and their wholesale partners?, Research in Hospitality Management, 6(2), pp Rowson, B.; Van Poppel, W. and Gehrels, S.A. (2016) wasted Millions: Revenue Management in Dutch Culinary Restaurants, Research in Hospitality Management, 6(2), pp Suleri, J. and Gehrels, S.A. (2016) Diveristy and inclusion as indicators of sustainable human resource management in the international hospitality industry, Research in Hospitality Management, 6(1), pp Lectoraat: Sustainability in Hospitality and Tourism Lector: Dr. Elena Cavagnaro School: Hotel Management School 1. Leeropdracht Het lectoraat Sustainability in Hospitality and Tourism beoogt in samenwerking met studenten, bedrijven in de toeristische en hotelsector te ondersteunen bij het realiseren van winst voor mensen, middelen en milieu. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs De minor Future Proof Hospitality, the CSR challenge is in 2016 integraal deel geworden van het onderwijsaanbod van Stenden Hotel Management School. Deze minor werkt met het innovatieve concept Pressure Cooker. Tijdens een Pressure Cooker werken studenten aan een opdracht die direct wordt geleverd door het bedrijfsleven. In 2016 werden de duurzaamheidsmodulen van twee Stenden master opleidingen (MIHSM en MILTS) grondig herzien. Er werd, o.a., een nieuwe case geschreven ontleent aan de ontwikkelingen rond het Aquis Great Barrier Reef Resort in Australië. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld Naast zes opdrachten uitgevoerd te hebben met bachelor studenten tijdens de minor Future Proof Hospitality, heeft het lectoraat het CELTH project Sustainable Strategies for Events uitgevoerd i.s.m. NHTV Breda. Doel van dit project was om evenementen te helpen afval te reduceren. Hierbij is vooral gekeken naar minder zichtbaar afval zoals sigarettenpeuken. Het rapport wordt gepresenteerd tijdens de Eurosonic Noorderslag festival op 14 januari 2017.

115 Een tweede aansprekende project is uitgevoerd samen met het Ministerie van Economische Zaken, de hotelketen Accor, verschillende MKB restaurants en collegae uit de Hogeschool en Universiteit van Utrecht. Doel van het project was het reduceren van voedselverspilling door middel van gedragsinterventies. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Casey, S. D. & Sieber, S. (2016) Employees, Sustainability and Motivation: Increasing employee engagement by addressing sustainability and corporate social responsibility, Research in Hospitality Management - Special Issue, 6(1), pp Cavagnaro, E.; Camp, W. and Herrewijn, A. (2016) Welcome to the Village fights against cigarette butt, In: De Brito, M. & Cavagnaro, E., Strategies for Sustainable Events, Breda and Leeuwarden: CELTH-NHTV-Stenden, Chapter 3, pp.12-17, (ISBN ) Cavagnaro, E.; Casey, S.D.; Seidel, S.; Timmerman, R.; Vrenegoor, F.; van Felius N. (2016) A Hospitality View on the Participation Society, in Anthonio, G. and Blom, H. (eds.), De Participatie-samenleving?, Een positief-kritische beschouwing vanuit een meervoudige perspectief, Leeuwarden: Stenden Hogeschool en Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, pp Cavagnaro, E., Melissen, F., Legrand, W. and Sloan, P. (2016) Editorial to the special issue on sustainability of Research in Hospitality Management, Research in Hospitality Management, 6(1), p.1-2 Cavagnaro, E., Staffieri, S. and Huisman, T. (2016) Fun, animal welfare or community development? Understanding young tourists preferences for a wildlife tourism package, in Research in Hospitality Management, 6(2), (DOI: / , open access: Jaarverslag De Brito, M. and Cavagnaro, E. (eds.) (2016) Strategies for Sustainable Events, Breda and Leeuwarden: CELTH-NHTV-Stenden (ISBN ) De Brito, M. and Cavagnaro, E., Introduction to Strategies for Sustainable Events, In: de Brito, M. & Cavagnaro, E., Strategies for Sustainable Events, Breda and Leeuwarden: CELTH-NHTV-Stenden, Chapter 1, pp.4-6 (ISBN ) De Brito, M. and Cavagnaro, E., Wrap Up to Strategies for Sustainable Events, In: de Brito, M. & Cavagnaro, E., Strategies for Sustainable Events, Breda and Leeuwarden: CELTH-NHTV-Stenden, Chapter 8, pp (ISBN ) Staffieri, S. (2016) Il curriculum turistico familiare dei giovani italiani: diversi profili. In Le politiche pubbliche per il turismo, Ricerca e pianificazione, a cura d: E. Gasca & S. Levi Sacerdotti, Roma: Carocci, pp (ISBN: ) Suleri, J. and Cavagnaro, E ) Promoting pro-environmental printing behavior: the role of ICT barriers and sustainable values, International Journal of Education and development using Information and Communication technology (IJEDICT), Vol. 12, Issue 2, pp Verkade, S., van Driel, J., and Vrenegoor, F. (2016), Taking care: Creating a non-alcoholic cocktail for Generation X, Research in Hospitality Management Journal, 6(1), pp Stenden Hogeschool

116 Lectoraat: Hospitality Studies Lector: Prof. Conrad Lashley School: Hotel Management School 1. The goal of the professorship Study hospitality and hospitableness as a global phenomenon. The target audiences: All those who are interested in the study of hospitality including: Students Industry practitioners Academics nationally and internationally 2. Annual Report Professorship in Hospitality Studies The post was formally created in 2014 in the appointment made to the role as of December During the Spring of 2015 Dr Bill Rowson and Michael Chibili were appointed to the role of Research Associates Hospitality Studies. During 2016 Bill Rowson contributed to profiles book featuring research by Master Student dissertations. Michael Chibili undertook work with Movenpick administering the hospitableness questionnaire to staff at the Amsterdam and Dubai units and provided data analysis External collaboration A bid was made to the Friesland province to fund a research project to Estimating the impacts of European Capital of Culture for Leeuwarden and Friesland through a study of previous cities that have hosted the event. The formal report was submitted and accepted in March The professor created and organized the Dutch hospitality studies group and through the year we organized four meetings of the universities offering hospitality management with the Netherlands. This has generated ten chapters for the new Hospitality Studies book. 4. Students research project The professor chaired the second grade assessor for 450 Management Projects. He was project supervisor for one masters student, Andy Heyes who won a distinction for the quality of his dissertation. In 2016 he was Director of Studies for three PhD studies based in UK universities, plus two successful completions. The professor also examined two PhDs at British universities. 5. Research interests Frontline service performance, empowerment, impacts of training on business performance, the study of hospitality and hospitableness, hospitality management education. 6. Publications Lashley, C. and Nutsch, N., (2016) A Tale of Three Cities: insight into the impacts of holiday rentals in France, Research in Hospitality Management, Volume 6.2, 1-8 Lashley, C. (2016) Corporate social responsibility liberating wage slaves, Hospitality & Society, 6.1, 3-7 Lashley, C., (2016) Business Ethics and Sustainability, Research in Hospitality Management, Volume 6.1, 1-8 Lashley, C., & Rowson, B., (2016) Profiles in Student Achievement, Stenden University of Applied Sciences: Leeuwarden

117 Lectoraat: Green Logistics Lector: Dr. Matthias Olthaar School: School of Business 1. Leeropdracht Binnen het lectoraat Green Logistics bestuderen we de transitie van een lineaire naar een circulaire economie vanuit de vijf sub-disciplines binnen logistiek: inkooplogistiek, distributielogistiek, productielogistiek, service logistiek en retourlogistiek. Eveneens bestuderen we de verduurzaming van mobiliteit en transport. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs In 2016 zijn in totaal negen studentenopdrachten gestart in opdracht van bedrijven en in lijn met het lectoraat (twee bij het vak Trade and Globalization, vier bij de Green Logistics Minor, twee bij Supply Chain Innovation and Change en één afstudeerder). Nieuw lesmateriaal is ontwikkeld voor de Green Logistics Minor op het gebied van de circulaire economie. Bij het eind-event ter afsluiting van de Green Logistics Minor waren een kleine 40 aanwezigen uit het werkveld (hoofdzakelijk bedrijfsleven) aanwezig. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld In 2016 zijn twee onderzoeken gestart in opdracht van het werkveld waarvan voor één onderzoek een KIEM Logistiek subsidie is gehonoreerd. Het gesubsidieerde project betreft een onderzoek naar innovatieve productieen inkooplogistiek ten behoeve van het stimuleren van industriële symbiose in Emmen. Het andere project betreft onderzoek naar de potentie van een logistieke hub voor stadsdistributie ten zuiden van Groningen. Jaarverslag Lectoraat: OndernemenNu Lector: Dr. Jacqueline Rietveld School: School of Business 1. Leeropdracht In dit nieuwe lectoraat van de School of Business staat de rol en waarde van professionals voor ondernemingen centraal. De naamgeving van het lectoraat OndernemenNu verwijst naar de actuele socio-economische omgeving van organisaties; een innovatieve, internationale dienstenindustrie, economische onzekerheid, een flexibele arbeidsmarkt en automatisering van werkzaamheden. Het lectoraat onderzoekt hoe nieuwe vormen van professionaliteit in de zich aan de markt aanpassende organisaties worden gecreëerd, geïnstitutionaliseerd en aangestuurd. Hoe wordt professionaliteit in de nieuwe economie gedefinieerd? Wat is de meerwaarde van slow craftsmanship. Hoe kunnen organisaties zo worden ingericht dat zij hun professionals faciliteren en hun bedrijfsresultaten verbeteren? En hoe kan professionaliteit toegankelijker worden gemaakt voor kwetsbare groepen? 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs In 2016 zijn 17 studentenopdrachten gestart in opdracht van bedrijven. Centraal staan nieuwe taken van HRM-ers door digitalisering, participatie en zelfsturing. Voor een onderzoek naar talentmanagement in de verschillende schools van Stenden hebben derdejaars studenten data verzameld bij stakeholders over hun behoeften en ervaringen. Een vierdejaars student gebruikt deze data in een scriptie naar de samenhang tussen talentmanagement, medewerkerstevredenheid en studenttevredenheid. In een drie jaar lopend onderzoek naar de behoeften aan keuzebegeleiding van aankomende hbo-studenten blijkt de introductie van scrum en design thinking dit jaar tot nog betere resultaten en inzichten te leiden. Een student ontving in 2016 met haar eindscriptie de tweede plaats voor de Van Welderen Rengers prijs. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld De meeste van de onderzoeksprojecten naar professionaliteit zijn voor van organisaties uit het publieke domein (zorg- en vrijwilligersinstellingen) of intern (Stenden HRM, O&O, Marketing). Het lectoraat streeft daarnaast naar meer samenwerking met het bedrijfsleven en is in gesprek met drie ondernemingen. Stenden Hogeschool

118 Lectoraat: Early Childhood Lector: Dr. Ineke Oenema School: School of Education 1. Leeropdracht Het lectoraat Early Childhood (EC) richt zich op (het leren van onderwijsprofessionals over) het leren van kinderen van 3-7 jaar in de context van de onderbouw in het primair onderwijs. De toenemende eisen die aan het onderwijs en zorg voor jonge kinderen worden gesteld, leiden tot grote handelingsverlegenheid in het werkveld van basisscholen, kinderopvang en zorginstellingen. Dit uit zich bijvoorbeeld in het omarmen van programma s en methodes waarvan de effectiviteit niet vaststaat. De kennisontwikkeling binnen het lectoraat biedt onderwijsprofessionals een basis om meer gefundeerd en zelfbewust een onderwijsmethodiek te kiezen en te verantwoorden Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs en voor het werkveld Een steeds terugkerende vraag vanuit het werkveld heeft betrekking op de vraag Op welke wijze wordt een beredeneerd en gedifferentieerd aanbod vormgegeven dat recht doet aan de ontwikkeling en het leren van het jong kind in het onderwijs, maar ook rechtdoet aan het toe-leiden naar het formele leren? Inmiddels zijn twee, door schoolbesturen gefinancierde, onderzoeksteams (bestaande uit studenten School of Education en leraren basisonderwijs van twee scholen) van start gegaan in onderzoeksprojecten naar aanleiding van deze vragen uit het werkveld. 3. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Oenema-Mostert, I., Goorhuis-Brouwer, S., Van Boekel-van der Mei, R. & Oosterhoff, A. (2016). Het jonge kind op school. Uitdagingen voor onderzoek en praktijk. Leeuwarden: Stenden Hogeschool. Lectoraat: Identiteitsontwikkeling Lector: Dr. C.M.Wigmans School: School of Education 1. Leeropdracht Er zijn vier domeinen waarop het lectoraat zich richt: 1. De identiteitsontwikkeling van Stenden als instelling voor Hoger onderwijs (wat betekent serving to make it a better world? en wat wordt verstaan onder unleashing potential in staff, students and surrounding communities?) 2. De identiteitsontwikkeling van de diverse Pabo s binnen Hogeschool Stenden als instituten met een eigen visie op onderwijs en leren en op de pedagogische en maatschappelijke opdracht van scholen. 3. De identiteitsontwikkeling van jonge mensen in het kader van hun opleiding tot leraar basisonderwijs. 4. De identiteitsontwikkeling van (basis)scholen die samenwerken met de Pabo s aan de opleiding van leerkrachten. Het thema van het lectoraat maatschappelijk steeds relevanter ( it s the identity stupid ) met name door de vraag wat de rol van de school is in het bestrijden van radicalisering onder jongeren in het overbruggen van tegenstellingen tussen groepen jongeren en in het leren omgaan met verschillende overtuigingen en levensbeschouwingen. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Binnen Stenden heeft het lectoraat zich vooral bezig gehouden met de herontwikkeling van het centrum voor levensbeschouwing en met promotiebegeleiding. De lector heeft een voordracht verzorgd op een studiedag van Stenden over Bildung. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld De lector heeft gastcolleges verzorgd voor de masteropleiding voor schoolleiders van de Albertingk Thijmacademie en diverse lezingen verzorgd op studiedagen van onderwijsinstellingen.

119 Lectoraat: Fries en Meertaligheid in Onderwijs en Opvoeding Lector: Dr. A.M.J. Riemersma School: School of Education 1. Leeropdracht Lectoraat FMOO is gericht op versterking van meertalig onderwijs met Fries, Nederlands en Engels in basis-, voortgezet en hoger onderwijs. Didactiek, digitalisering en toetsing. Verbreding van thema meertaligheid naar enerzijds Duits en Drents (Nedersaksisch), anderzijds naar onderwijs aan vluchtelingenkinderen. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs - Begeleiding van bezoekende Erasmus-studenten die in het drietalig basisonderwijs en meertalig voortgezet onderwijs functioneren als native speakers of English voor de leerlingen. - Begeleiding van minor scriptie (Pabo) over doorgaande leerlijn Engels in het drietalig basisonderwijs: taalhouding, taalvaardigheid van de leerlingen en resultaten. - Medewerking aan Big Event van Myschoolsnetwork met het thema Wetter / Water : hier hebben 12 basisscholen aan meegedaan. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld - Lectoraat FMOO werkt samen met lectoraat Taalgebruik & Leren, de Afûk en Cedin in consortium Grip aan toetsinstrumenten voor mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden. Tenminste leerlingen per jaar hebben er profijt van. De resultaten zijn gepresenteerd op de congressen van het Netwurk Trijetalige Skoallen (150 deelnemers) en Fierder mei Frysk voor het voortgezet onderwijs (50 deelnemers). Grip -project krijgt vervolg in Project Onderwijs21 was gericht op vernieuwing van didactiek meertalig onderwijs met Translanguaging als uitgangspunt: het gebruiken van meerdere talen in het taalleerproces. - Lectoraat FMOO is actief betrokken bij Lectoreninitiatief Professionalisering Taalonderwijs Nieuwkomers (LPTN). Jaarverslag Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Jong, F. de (2016), When assumptions meet reality. An assessment of the entrance levels of students at the start of IBMS. In: Learning Inquisitiveness (K.W. van der Hoek, Herman Blom and Rob Flohr (eds): Stenden Ljouwert, pp Jonkman, R.J., & Kingma, J. (2016). De dregens fan it learen fan it Frysk yn kaart brocht Yn: Philologia Frisica Anno Ljouwert- Leeuwarden: Fryske Akademy, Jonkman, R.J. (2016c), It belang fan omgongsfrysk. Yn: de Moanne 15 (2016), 3 (juny), side Jonkman, R.J. (2016d), What is easy Frisian? First research into the levels of the basic user of the Frisian language. In: Learning Inquisitiveness (K.W. van der Hoek, Herman Blom and Rob Flohr (eds): Stenden Ljouwert, pp Jonkman, R.J. en Riemersma, A.M.J. (2015), De heterogene taalsituatie en het meertalig onderwijs in Friesland. In: Levende Talen Magazine nr. 7, pp Stenden Hogeschool

120 Lectoraat: Professionele Onderwijsorganisaties Lector: Dr. Albert Weishaupt School: School of Education Het lectoraat heeft de opdracht kennis te ontwikkelen ten aanzien van de relatie tussen professionaliteit van leraren en de inrichting van onderwijsorganisaties in de context van onderwijsontwikkeling en kwaliteit. Binnen het lectoraat wordt gewerkt aan drie promotieonderzoeken relatie praktijkonderzoek, professioneel handelen van leraren en onderwijskwaliteit; ontwerp van een organisatiemodel (in een school voor voortgezet onderwijs) uitgaand van onderwijskundig leiderschap van de leraar; professionele ruimte van hbo-docenten In 2016 heeft het lectoraat bijdragen gerealiseerd in het onderwijs en in het werkveld. Er werden vele presentaties op conferenties in binnen- en buitenland, daarnaast vele workshops en gastcolleges gehouden. In onderzoeksprojecten werd gewerkt aan samenwerking met werkveld en onderwijs. Met name de samenwerking met het AOb kreeg gestalte in presentaties en een onderzoeksproject ( docentenplatform i.s.m. met de AOb). 118 Lectoraat: Duurzame Kunststoffen Lectoren: Dr. Rudy Folkersma Dr. Jan Jager School: School of Media & Entertainment & Technology 1. Leeropdracht. Het lectoraatonderzoek is ingebed in de opleidingen Werktuigbouwkunde, Chemie en Biologie & Medisch Laboratoriumonderzoek. De onderzoekslijnen van het lectoraat zijn: 3D-printing van duurzame kunststoffen Biocomposieten Upcycling en recycling Biopolymeren Polyester duurzame vezel chemie 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs Binnen het lectoraat zijn op onderwijsgebied de vakken Materiaalkunde Kunststoffen en Duurzame Productontwikkeling aangeboden in het curriculum van Werktuigbouwkunde. Binnen de opleiding Life Science is het vak Materiaalkunde Kunststoffen en Polymeerchemie aangeboden. De minor Duurzame Kunststoffen is aangeboden voor de Life Science opleiding. Daarnaast zijn verschillende projecten uitgevoerd met zowel studenten Werktuigbouwkunde als Life Science. Ook heeft het lectoraat tien stage- en afstudeerprojecten begeleid. Stagiairs en afstudeerders doen dit binnen Stenden PRE en Green PAC. In de masteropleiding Polymer Engineering is 2 e lichting studenten van start gegaan. De Rijksuniversiteit Groningen, Wageningen Universiteiten en Universiteit Twente zijn betrokken bij deze masteropleiding. Het lectoraat zal nauw gaan samenwerken met het Centrum voor Innovatief Vakmanschap van het Drenthe College op het gebied van onderwijs en onderzoek. Ook is er een structurele samenwerking aangegaan met Hochschule Osnabrück (vestiging Lingen). De lectoren verzorgen colleges en practica op het gebied van duurzame kunststoftechnologie. 3. Betekenis van het lectoraat voor het werkveld Projecten binnen Stenden PRE: - World Class Composite Sollutions (WCCS), project met Fokker. - Fryslân Fernijt IV, projecten op het gebied van fermentatie en PHA s - Closing the Loops, project met Omrin, Philips, Cumapol, Lankhorst - Interreg V A, kennistransferproject met Hochschule Osnabruck (Lingen)

121 Projecten GreenPAC: - 5 Interreg V A projecten met Duitse partners - Biobrug - Chemisch recyclen - PBS - Tape Lay Robot - 3D Printing - LCA Alle bovengenoemde projecten worden uitgevoerd door lectoren, docent-onderzoekers, studenten samen met partners uit het bedrijfsleven en andere kennisinstellingen. 4. Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Afgelopen jaar veel toegepast onderzoek samen met bedrijven. Dit uit zich in rapportages binnen minoren, stage- en afstuderen en interne rapportage. Externe uitingen worden gedaan op websites. Lectoraat: Onderzoek Lectoren: Dr. Herman Bom Afdeling: Expertise, Services and Research Jaarverslag 2016 De onderzoeksgroep lectoraat Onderzoek bestaat uit vier leden waarvan twee op tijdelijke basis. Het lectoraat richt zich op het bevorderen van de kwaliteit van het onderzoek in het hbo in het algemeen, Stenden Hogeschool in het bijzonder door het aandragen van inzichten in de praktijk van onderzoek. Focus ligt daarbij op de methodologie van het praktijkgeorienteerde onderzoek van studenten (afstudeerscripties) en collegea (lectoraten en andere onderzoekers). Door onderzoek van onderzoek wil het lectoraat bijdragen aan de verbetering van de methodologische kwaliteit van praktijkgeoriënteerd onderzoek. Daartoe probeert ze een verbinding te leggen met het werkveld dat voor haar bestaat uit degene bij Stenden die onderzoek uitvoeren. Het werkveld bestaat voor het lectoraat dus uit het onderwijs en uit het onderzoek bij Stenden. 119 Belangrijke resultaten uit 2016 zijn: - Een inventarisatie van afstudeerscripties van de 21 opleidingen van Stenden Hogeschool productiviteit en kwaliteit van de onderzoeksgroep in diverse publicaties, onderwijs en externe lezingen. - Een inventarisatie van onderzoeksproducties van de lectoraten van Stenden Hogeschool in de jaren 2013 en officiële start van het lectoraat door de inauguratie van de lector dr. Herman Blom, 27 mei 2016 Publicaties Anthonio, G.G. & Blom, H. (2016). Inleiding. In: G. Anthonio/H. Blom (red.): De participatiesamenleving!? Een positief kritische beschouwing vanuit een meervoudig perspectief. Leeuwarden: Stenden Hogeschool, p Blom, H. Inaugurale rede lectoraat Onderzoek op 27 mei Stenden Hogeschool. Leeuwarden: Stenden Hogeschool. Blom, H. (2016). Participatiesamenleving vanuit een Europees perspectief. Over welke participatie hebben we het eigenlijk? In: G. Anthonio/H. Blom (red.): De participatiesamenleving!? Een positief kritische beschouwing vanuit een meervoudig perspectief. Leeuwarden: Stenden Hogeschool, p Blom H. & Flohr, R. (2016): Onderzoek, Problem Based Learning en Design Thinking. Verschillend, maar samenhangend. Op zoek naar een gemeenschappelijke weg. In: K.W. van der Hoek & H. Blom (red.): A culture of curiosity. Leeuwarden: Stenden Hogeschool (2016), p Stenden Hogeschool

122 Blom, H. & Meier H. (2016). Interkulturelles Management, dritte Auflage. Berlin/Herne: NWB Verlag. Blom, H. & Prud homme van Reine, P. (2016). Effectief samenwerken in interculturele teams. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Lectoraat: Leadership and Change Management Lectoren: Prof. dr. Gabriël Anthonio Afdeling: Expertise, Services and Research 120 De onderzoeksgroep bestaat uit 11 leden, die zich voorbereiden op een promotie of bezig zijn een promotie af te ronden. De leden komen zowel uit het hoger (HBO) onderwijs, van de Universiteit (AIO) of uit het werkveld. Het lectoraat richt zich op de academisering van het hoger onderwijs door het bevorderen van wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek, verzorgen van onderwijs op het gebied van onderzoek en verbinding leggen met het werkveld door onderzoek, onderwijs en innovaties te bevorderen. De lector is voorzitter van de onderzoeksgroep en wordt ondersteund vanuit het secretariaat van Stenden en de Rijksuniversiteit Groningen. Belangrijke resultaten uit 2016 zijn: - De productiviteit en kwaliteit van de onderzoeksgroep in diverse publicaties, onderwijs en externe lezingen. - De bijdrage aan de Stendenbundel over de participatiesamenleving van leden van de onderzoeksgroep. - De oratie en de aanstelling van prof. dr. Gabriël G. Anthonio, 7 juni 2016 De onderzoeksgroep ontwikkelt zich als een verbindingsschakel tussen de Stenden Hogeschool, Hanze Hogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen. Er wordt samen onderzoek gedaan, kennis gedeeld en ervaringen met innovaties uitgewisseld. Publications in peer reviewed journals Zhang, R., Zwaal, W., & Otting, H. (2016) Measuring and monitoring conceptions of research. Studies in Higher Education. DOI: / Zhang, R. (2016). In times of stress, be tough or be soft? Examining the relationship between work stress and upward influence behavior. International Journal of Human Resources Development and Management, 16(3/4), DOI: /IJHRDM Book chapters Anthonio, G.G. (2016). Participatiesamenleving in het licht van vriendschap. In: Anthonio G.G. & Blom H. (red.) (2016). De participatie-samenleving, Een positief-kritische beschouwing vanuit een meervoudig perspectief, pp Leeuwarden: Stenden Hogeschool. Trade journals and newspapers Jessurun H., Bevington D., Fuggle P., & Anthonio G.G. (2016). Outreachend Mentaliserend werken met moeilijk te bereiken jongeren: AMBIT, Uitgangspunten en Basishouding. in: Tijdschrift voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie, jaargang 42 nr. 3 p Anthonio G.G. (2016). Over afdalen van de piramide en struikelen over kiezelsteentjes, in: Management.nl 3 juli Graaf, R. van de., (2016) Tabaksontmoediging, ook in instellingen, In: Tijdschrift voor Praktijkondersteuning (TPO), nr. 3, p

123 Lectoraat: Internationalisation of Higher Education Lector: Dr. Robert Coelen Afdeling: Education, Services and Research (ESR) 1. Leeropdracht. Binnen het lectoraat Internationalisation of Higher Education houden we vast aan de rode draad van de doorlopende leerlijnen in internationalisering van het onderwijs op alle niveaus (van PO en VO, tot HO) waarin de student centraal staat. Om tot goede leerlijnen en verbinding tussen de lagen te komen is meer kennis nodig wat er verwacht wordt in het werkveld en hoe het vraagstuk verdeling van aanbrengen van leerresultaten (learning outcomes) voor internationalisering over de verscheidene lagen opgelost moet worden. 2. Betekenis van het lectoraat voor het onderwijs en het werkveld In 2016 zijn twee onderzoeksprojecten opgestart en wordt er één vervolgd. Dit gaat om een project over de contextualisering van curricula op, en één over stafmobiliteit tussen, de verschillende nevenvestigingen van Stenden in binnen- en buitenland. De resultaten van deze projecten hebben invloed op de professionalisering van staf en kennis over de toepasbaarheid van curricula onder verschillende omstandigheden. Het vervolgtraject van een derde project gaat over de verbinding tussen PGO en leerresultaten van internationalisering. Het lectoraat heeft ook een traject van omvorming van een landelijk competentieprofiel (van IBMS opleidingen) naar een profiel met gebruik van leerresultaten begeleid. In samenwerking met de hogere hotelopleidingen in Nederland heeft het lectoraat bijgedragen aan de ontwikkeling van een instrument om leerresultaten van internationaliseringsactiviteiten te meten. Het wordt verwacht dat dit instrument, de Global Mind Monitor, breed zal worden ingezet bij Stenden in In 2016 is er verder vorm gegeven aan het Centre for Internationalisation of Education (CIE) in samenwerking met de RuG/CF. Jaarverslag Publicatielijst lector en kenniskringleden 2016 Beelen, J., Coelen, R.J., and Jones, E. (2016) Final reflections. In Global and Local Internationalization Jones, E., Coelen, R.J., Beelen, J. and De Wit, H, Sense Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp Jones, E., Coelen, R.J., Beelen, J., and De Wit, H (2016) Introduction. In Global and Local Internationalization Jones, E., Coelen, R.J., Beelen, J. and De Wit, H, Sense Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp. 1-4 Coelen, R.J. (2016) A Learner-centred Internationalisation of Higher Education. In Global and Local Internationalization Jones, E., Coelen, R.J., Beelen, J. and De Wit, H, Sense Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp Mazzolini, E. and Coelen, R.J. (2016) Italian Higher Education Reform, a great potential for Internationalisation: Issues in implementation. In Global and Local Internationalization Jones, E., Coelen, R.J., Beelen, J. and De Wit, H, Sense Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp Coelen, R.J., and Geitz, G. (2016) Problem Based Learning and Internationalisation are tricky bedfellows in Learning Inquisitiveness Hoek, van der, K-W., Blom, H., and Flohr, R. (eds) pp 69 84, Stenden University of Applied Sciences, Leeuwarden Stenden Hogeschool

124 Lectoraat: Sustainable Concepts in Higher Education Lectoren: Dr. Gerry Geitz Afdeling: Expertise, Services and Research (ESR) 1. Leeropdracht Stenden ziet het als de opdracht van het lectoraat Sustainable PBL Concepts in Higher Education om de ambitie waar te maken van toonaangevende instelling wat betreft de toepassing van problem-based learning in een context van design thinking in het HBO. Stenden werkt aan de verdere doorontwikkeling van de eigen PBL-aanpak, dit tegen de achtergrond van de relatief lange geschiedenis (ruim 25 jaar) die Stenden met PBL heeft. 2. Context en samenwerking Het lectoraat doet onderzoek naar het gehanteerde onderwijsconcept, in het bijzonder binnen de context van Stenden als instelling voor HBO. Verder zal het onderzoek zowel binnen Nederland, als daarbuiten uitgevoerd worden. De internationale studenten- en docentenpopulatie maakt - ook - internationaal onderzoek doen van belang. Het lectoraat dient, in samenwerking met de opleidingen en ESR, relevante onderzoeksgegevens te verzamelen en deze ten dienste te stellen van de opleidingen van Stenden Onderwijs/werkveld Redenerend vanuit de beoogde onderwijskundige doelen van een opleiding (binnen het kader van de hogeschoolbrede onderwijsvisie) wordt de effectiviteit van het concept onderzocht, langs de onderzoekslijnen leergedrag, assessment en feedback. Concreet betekent dit dat, uitgaande van de onderwijskundige doelen van het onderwijsconcept, onderzocht zal worden 1) of en hoe de beoogde doelen worden behaald; 2) in welke richting het onderwijsconcept zich dient door te ontwikkelen; met als doel sustainable onderwijs aan te blijven bieden. 4. Onderzoek Het uitgangspunt bij het doen van onderzoek binnen het lectoraat is design based : vanuit een theoretische basis onderwijs ontwerpen en/of aanpassen, implementeren, effect-meten (in de meest brede zin van het woord), evalueren en aanpassen. Het gaat hier om een cyclisch en iteratief samenwerkingsproces tussen onderzoekers en docenten/tutoren. Tot slot: het vertrekpunt van het onderzoek is het huidige onderwijsconcept. Het kapitaal dat daarin zit geaccumuleerd, zal middels onderzoek expliciet gemaakt worden en vervolgens onderwerp zijn van verbetering en aanpassing. Publicaties Coelen, R., & Geitz, G. (2015). Problem Based Learning and Internationalisation are Tricky Bedfellows. In K. W. van der Hoek, H. Blom, R. Flohr (eds)- Learning Inquisitiveness (pp ). Leeuwarden- Stenden.

125 Bijlage 8 Toelichting Notitie Helderheid in de bekostiging 8.1 Uitbesteding (thema 1) Stenden verantwoordt zich hier over het uitbesteden van (delen van het) bekostigd onderwijs aan zowel niet- als wel-bekostigde instellingen, tegen betaling van de geleverde prestatie. Grand Tour Wat heeft Stenden uitbesteed? Stenden heeft in 2016 bachelor studenten in het kader van de Grand Tour in de gelegenheid gesteld één of twee modulen (maximaal een semester) te studeren aan één van de International Branch Campuses van Stenden. Vanuit welke overwegingen? Vanuit de pijler Internationalisering heeft Stenden het Grand Tour-concept ontwikkeld, waarmee zij studenten de mogelijkheid biedt om één of twee periodes (maximaal een semester) te studeren aan één van de buitenlandse vestigingen van Stenden. Omdat de modules worden georganiseerd op eigen vestigingen (dus onder eigen auspiciën, met eigen kwaliteitseisen en -systemen), is het mogelijk te garanderen dat er volledige aansluiting bestaat tussen de onderwijsonderdelen die in Nederland en elders worden gevolgd. Het Grand Tour-concept biedt studenten de kans een unieke ervaring op te doen in het buitenland, met programma s die worden verzorgd op een gelijk kwaliteitsniveau en die plaats vinden in een veilige context. De Grand Tour staat open voor studenten van alle opleidingen van alle vestigingen. Jaarverslag Stenden Hotel Wat heeft Stenden uitbesteed? Stenden Hotel is een leerbedrijf van en voor vooral de opleiding Hogere Hotelschool van Stenden. Elk jaar, zo ook in 2016, participeren studenten in dit leerbedrijf waar zij praktijkonderwijs ontvangen. Vanuit welke overwegingen? Binnen het Stenden-concept met PGO nemen leerbedrijven een belangrijke plaats in. Leerbedrijven zijn een beschermde omgeving waarin de student zijn of haar leerdoelstellingen kan verwezenlijken. In een leerbedrijf van Stenden oefent de student relevante competenties door op een werkplek in de rol van werknemer realistische beroepstaken uit te voeren op hbo-niveau. De leerbedrijven voeren op commerciële basis werkzaamheden uit binnen de hogeschool en voor externe partijen. De studenten werken uitsluitend onder begeleiding van docenten. Stenden MeetingU Wat heeft Stenden uitbesteed? Stenden MeetingU is onderdeel van Stenden Hotel en verzorgt vooral in opdacht van onderdelen van Stenden congressen, studiedagen, evenementen, accreditaties en getuigschriftenuitreikingen. SMU is een leerbedrijf, waarin studenten worden opgeleid in het organiseren van meetings en events. Vanuit welke overwegingen? Binnen het Stenden-concept met PGO nemen leerbedrijven een belangrijke plaats in. Leerbedrijven zijn een beschermde omgeving waarin de student zijn of haar leerdoelstellingen kan verwezenlijken. In een leerbedrijf van Stenden oefent de student relevante competenties door op een werkplek in de rol van werknemer realistische beroepstaken uit te voeren op hbo-niveau. De leerbedrijven voeren op commerciële basis werkzaamheden uit binnen de hogeschool en voor externe partijen. De studenten werken uitsluitend onder begeleiding van docenten. Stenden Hogeschool

126 Overige vormen van samenwerking Naast deze uitbestedingen werkt Stenden op diverse punten samen met andere bekostigde instellingen, waarbij partijen hun aandeel inbrengen in een gemeenschappelijk product, zonder strikt genomen onderwijstaken uit te besteden in de zin van Helderheid en Aanvulling op Helderheid. Twee voorbeelden illustreren dit. Academische Pabo (AOLB) Deze opleiding, die in september 2010 in Groningen van start ging, is een samenwerkingsverband tussen de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen, de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en Stenden Hogeschool. Genoemde instellingen bieden met deze opleiding studenten de mogelijkheid zowel de hbo-bachelor Leraar Basisonderwijs als de WO-bachelor Pedagogische Wetenschappen te behalen. Het betreft hier een samenwerkingsverband, waarin partijen hun aandeel in het onderwijs inbrengen en zelf uitvoeren. Formeel wordt er niets uitbesteed. International Business and Management Studies (IBandMS) Stenden biedt in samenwerking met Van Hall Larenstein en NHL Hogeschool de opleiding IBandMS aan. IBandMS is een gemeenschappelijke regeling ex artikel 8.1 WHW. Vanaf september 2007 is Stenden penvoerder. Dit is een samenwerkingsverband waarin partijen hun aandeel in het onderwijs inbrengen en zelf uitvoeren. Formeel wordt er, behalve genoemd penvoerderschap, niets uitbesteed Overzicht inkomende en uitgaande exchange studenten (thema 4) semester en semester Partner universiteiten binnen Europa Land Inkomende Exchange studenten Southern Cross University Australie 1 3 Artesis Hogeschool Antwerpen Belgie 0 5 Helmo Belgium Belgie 0 0 HOWEST België 0 3 Hogeschool Gent Belgie 2 2 Vives University college Belgie 0 1 St. Cyril and St. Methodius University of Veliko Tarnovo Bulgarije 0 0 Brescia University college Canada 8 6 Universiad Mayor Chile 1 5 Hongkong Institute of Education China 1 2 Politécnicio Grancolumiono Colombia 0 2 TEKO - VIA University College Denemarken 0 1 University College Sjaelland Denemarken EBC Berlin, Dusseldorf, Hamburg Duitsland 1 4 BITS Hochschule Duitsland 1 0 Fachhochschule Heilbronn Duitsland 1 0 Hochschule Bremen Duitsland 3 0 Hochschule Bremerhafen Duitsland 1 1 University of applied sciences Magdeburg-Stendal Duitsland 2 0 Munich University of Applied Sciences Duitsland 0 1 Hochschule Osnabruck Duitsland 1 0 Hochschule für Künste im Sozialen Ottersberg Duitsland 1 1 Hochschule für die Medien Stuttgart Duitsland 0 2 Hochschule Zittau Görlitz Duitsland 4 0 Hochschule Würzburg Schweinfurt Duitsland 2 0 PH Weingarten Duitsland 2 0 Uitgaande exchange studenten

127 Partner universiteiten binnen Europa Land Inkomende Exchange studenten Birmingham College Engeland 2 2 London Metropolitan University Engeland 0 2 The Scottish Agricultural College (SRUC) Engeland 0 3 Robert Gordon University Engeland 1 0 The University of Strathclyde Engeland 0 7 Coventry University Engeland 2 7 University of Northampton Engeland 0 0 University of Ulster Engeland 3 2 University of Derby Buxton Engeland 0 2 Haaga-Helia University of Applied Sciences Finland 3 8 Häme university of applied sciences (HAMK) Finland 1 0 JAMK University of Applied Sciences Finland 1 5 Karelia University Finland 4 0 KYAMK Uversity of Applied Sciences Finland 0 2 Satakunta University of Applied Sciences Finland 1 0 TAMK University of Applied Sciences Finland 3 4 Ecole Superieure de Commerce Montpellier Frankrijk 0 3 Group Ecole Supérieure de Commerce de Troyes Frankrijk 5 0 Université de Savoie Mont-Blanc Frankrijk 9 5 Université du Havre Frankrijk 0 0 Alexander Technological Educational Institute of Thessaloniki Griekenland 0 0 University of Macedonia Griekenland 2 1 Budapest Business School Hongarije 4 1 Insitute of Technology Tralee Ierland 0 5 Institute of Technology Carlow Ierland 0 2 University of Bologna Italië 0 3 Zagreb School of Economics and Management Kroatië 1 0 Vern Kroatië 2 3 SMK University Litouwen 1 0 Vilnius Business College Litouwen 2 0 University of Malta Malta 2 0 Universidad de Guadalajara Mexico 2 5 BI Norwegian Business School Noorwegen 0 4 Molde University College Noorwegen 0 0 University of Tromso Noorwegen 0 4 University of Buskerud Noorwegen 0 10 University of Harstad Noorwegen 0 2 University of Olso & Akerhus Noorwegen 0 5 IMC Kems Oostenrijk 1 2 University of Upper Austria Oostenrijk 0 1 Instituto Artes Visuais Design e Marketing Portugal 2 8 Universidade da Madeira Portugal 1 0 University of Ljublana Slovenie 0 0 Dankook University Zuid-Korea 3 3 Kyunghee University Zuid-Korea 7 4 Universidad de Deusto Bilbao Spanje 3 4 Uitgaande exchange studenten Jaarverslag Stenden Hogeschool

128 126 Partner universiteiten binnen Europa Land Inkomende Exchange studenten Universidad Girona Spanje 2 2 Universidad de Deusto San Sebastian Spanje 2 0 Universidad of Valencia Spanje 0 8 Universidad Rey Juan Carlos Spanje 4 3 Universidat Autonoma de Barcelona Spanje 4 3 University of Alicante Spanje 5 4 University of Cadiz Spanje 1 0 University of Huelva Spanje 0 2 University of Zaragoza Spanje 2 3 Beykent University Turkije 0 1 Izmir University of Economics Turkije 0 3 Yasar University Turkije 0 3 Auburn University USA 0 3 Michigan State University USA 5 4 University of Tennessee Knoxville USA 3 0 Linnaeus University Zweden 0 0 Mid Sweden University Zweden 0 7 IVPH Bern Zwitserland 0 0 Totaal Uitgaande exchange studenten 8.3 Overzicht Maatwerktrajecten 2016 (thema 8) Bachelor en Associate Degree Small Business & Retail Management Aanbieder: Stenden Hogeschool, School of Commerce Maatwerktraject voor (aantal studenten): Albert Heijn (99) Kwantum (13)

129 Bijlage 9 Internationalisation Advisory Board Stenden wordt voor de ontwikkeling van het internationale onderwijs- en onderzoeksbeleid bijgestaan door de International Advisory Board. De board bestaat uit vijf leden en vergadert twee maal per jaar. Members: Prof. Stephen Dunnett, SUNY at Buffalo, NY, USA Prof. Jiang Bo, Tongji University, Shanghai, P.R. China Prof. dr. Hans de Wit, CHEI, Universita Cattolica del Sacro Cuore, Milan, Italy, 2015 Director Center for International Higher Education Lynch School of Education, Boston College Drs. Hanneke Teekens, Chair of the Board at AFS Intercultural Programmes Netherlands Mr. Jan Roersma, Hospitality Support Group, Amsterdam, The Netherlands Ex officio: Mr. Leendert Klaassen, LLM, President of the Executive Board Drs. Klaas-Wybo van der Hoek, Vice-President of the Executive Board Drs. Wayne Johnson, Head of Sites and internationalisation (Secretary to the IAB) Dr. Robert Coelen, Professor of applied sciences, Internationalisation of Higher Education Mrs. Andrine van Weelden, LLM, Secretary to the Executive Board 127 Jaarverslag 2016 Stenden Hogeschool

130 Bijlage 10 Advisory Board for Research and Academization In 2014 is door het college van bestuur van Stenden de Stenden Advisory Board for Research and Academization geïnstalleerd. Dit orgaan adviseert Stenden bij de opzet en ontwikkeling van onderzoek en academisering van Stenden Hogeschool. De advisory board bestaat uit: Prof. Dr. H.C. Moll, Voorzitter Emeritus Professor Milieukunde (voormalig directeur van het Instituut IVEM van de RUG) Prof. Dr. Jur. F. Lehmann, Lid Degree Course Director Master in European Studies aan de Hochschule Bremen, University of Applied Sciences Prof. Dr. M. A. Allers, Lid Professor Economie van de Lagere Overheden en Directeur Instituut COELO van de RUG. Drs. Ing. M. Geersing, Lid voorheen vicevoorzitter raad van toezicht Stenden Hogeschool (voorheen CHN) 128

131 Bijlage 11 Geconsolideerde jaarrekening Geconsolideerde balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) (x 1.000) ACTIVA 31 december december 2015 Vaste activa 1.2 Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruitbetalingen Egalisatierekening Financiële vaste activa Langlopende vorderingen op groepsmaatschappijen en verbonden partijen Overige langlopende vorderingen Vlottende activa 1.4 Voorraden Vorderingen Debiteuren Kortlopende vorderingen op groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige kortlopende vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Jaarverslag PASSIVA 31 december december Eigen vermogen Voorzieningen Belastingvoorziening Overige voorzieningen Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan participanten Kortlopende schulden Aflossingsverplichtingen langlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige schulden en overlopende passiva Stenden Hogeschool

132 2 Geconsolideerde staat van baten en lasten over 2016 (x 1.000) 2016 Begroting Baten 3.1 Rijksbijdragen College-, cursus-, les- en examengelden Baten in opdracht van derden Overige baten Totaal baten Lasten 4.1 Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totaal lasten Saldo baten en lasten Financiële baten en lasten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen Resultaat na belastingen

133 3 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2016 Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode Kasstroom uit operationele activiteiten Saldo baten en lasten Aanpassingen voor: Afschrijvingen Mutatie voorzieningen Veranderingen in het werkkapitaal: Mutatie voorraden Mutatie vorderingen Mutatie kortlopende schulden (exclusief kortlopend deel van de langlopende schulden) Kasstroom uit bedrijfsoperaties Rentelasten Vennootschapsbelasting Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa - 78 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Jaarverslag Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie vordering op groepsmaatschappijen Mutatie schulden aan groepsmaatschappijen Mutatie schulden aan participanten Aflossing schulden aan kredietinstellingen Kasstroom uit financieringsactiviteiten Koers- en omrekeningsverschillen op geldmiddelen Samenstelling geldmiddelen Liquide middelen per 1 januari Mutatie liquide middelen Liquide middelen per 31 december Stenden Hogeschool

134 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen De jaarrekening is opgesteld conform de richtlijnen van de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en overeenkomstig de verslaggevingsvoorschriften en bepalingen zoals weergegeven in Titel 9 van boek 2 van het Burgelijk Wetboek. Tevens is de richtlijn 660 van de Raad voor de Jaarverslaggeving gevolgd. In deze richtlijn zijn voor de sector presentatie-, waarderings- en verslaggevingsvoorschriften geformuleerd. De waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten, tenzij anders vermeld. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. De bedragen in de tabellen worden gepresenteerd in duizenden euro s. Als gevolg van afrondingen zijn in sommige gevallen geringe verschillen ontstaan. Deze verschillen tasten de betrouwbaarheid van de jaarrekening niet aan en zijn geen belemmering voor het verkrijgen van het vereiste inzicht. 132 In de toelichting op de jaarrekening 2016 zijn op een aantal plaatsen de vergelijkende cijfers over het verslagjaar 2015 aangepast om het inzicht te verbeteren. Activiteiten De activiteiten van Stichting Stenden hogeschool, statutair gevestigd te Leeuwarden, bestaan voornamelijk uit: het doen verzorgen en doen ontwikkelen van hoger beroepsonderwijs en het daarmee verband houdende of daartoe bevorderlijke onderzoek. Consolidatie In de jaarrekening van Stichting Stenden hogeschool zijn de financiële gegevens geconsolideerd van Stichting Stenden hogeschool en de volgende groepsmaatschappijen: - Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool, voorheen CHN, te Leeuwarden - Stichting Management Trainingscentrum, te Leeuwarden - Wyswert Beheer B.V., te Leeuwarden - Stichting Praktijk en Wetenschap Wyswert Beheer B.V. is 100% aandeelhouder van Stenden University Hotel B.V., Stenden South Africa B.V., Stenden University Qatar B.V., Stenden University Asia B.V., Stenden Professionals B.V. en Stenden Masters B.V. De deelnemingen zijn statutair gevestigd te Leeuwarden. Tevens is Wyswert Beheer B.V. voor 50% aandeelhouder in Beheersorganisatie Kenniscampus B.V., Kenniscampus Beheer B.V. en 48% in Kenniscampus CV. De deelnemingen zijn statutair gevestigd te Leeuwarden. Stichting Praktijk en Wetenschap is op 11 september 2014 opgericht en behoort tot de groepsmaatschappijen van Stichting Stenden hogeschool. Omdat er nog geen activiteiten zijn ontplooid binnen deze nieuwe stichting en derhalve geen financiële mutaties hebben plaatsgevonden, is de stichting nog niet meegeconsolideerd in De financiële gegevens van deze entiteiten zijn volledig in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties. Belangen van derden in het vermogen en in het resultaat van groepsonderdelen zijn afzonderlijk in de geconsolideerde jaarrekening tot uitdrukking gebracht.

135 Grondslagen voor de consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening van Stichting Stenden hogeschool zijn de financiële gegevens verwerkt van de tot de groep behorende maatschappijen en andere rechtspersonen waarop een beslissende zeggenschap kan worden uitgeoefend of waarover de centrale leiding wordt gevoerd. De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld met toepassing van de grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling van Stichting Stenden hogeschool. De financiële gegevens van de groepsmaatschappijen en de andere in de consolidatie betrokken rechtspersonen en vennootschappen zijn proportioneel in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties. Verbonden partijen Een overzicht van de verbonden partijen is opgenomen in de bijlagen van deze jaarrekening. Pensioenen Pensioenen Stichting Stenden hogeschool is aangesloten bij een bedrijfstakpensioenfonds. De door het fonds verzorgde pensioenregeling is aan te merken als een toegezegde bijdrageregeling. Verplichtingen ten aanzien van bijdragen aan pensioenregelingen en daaraan gerelateerde regelingen op basis van beschikbare premies worden als last in de staat van baten en lasten verwerkt in de periode waarop deze betrekking hebben. Het ABP heeft een herstelplan ingediend dat is gebaseerd op de stand ultimo 2015 en waaruit blijkt op welke manier het fonds de financiële situatie binnen een aantal jaren kan herstellen. Het uiteindelijke doel van dit plan is dat de beleidsdekkingsgraad eind 2026 circa 128% bedraagt. Per 31 maart 2017 bedraagt de actuele dekkingsgraad 99,8%. In het herstelplan zijn o.a. de volgende mogelijke maatregelen genoemd die, mede afhankelijk van de ontwikkeling van de actuele beleidsdekkingsgraad, toegepast kunnen worden: - Verlagen van de (huidige/toekomstige) pensioenuitkeringen (voor 2016 en 2017 is/wordt deze maatregel niet uitgevoerd); - Het niet indexeren van de bestaande pensioenuitkeringen (toegepast voor 2016); - Verbeteren van het rendement (aanpassen van de rekenrente indien dit gerechtvaardigd is); - Het verhogen van de te betalen pensioenpremie met een herstelopslag. Jaarverslag Financiële instrumenten Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten (zoals vorderingen en schulden), als afgeleide financiële instrumenten (derivaten) verstaan. In de toelichting op de onderscheiden posten van de balans wordt de reële waarde van het betreffende instrument toegelicht als die afwijkt van de boekwaarde. Indien het financiële instrument niet in de balans is opgenomen wordt de informatie over de reële waarde gegeven in de toelichting op de Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen. Omrekening van vreemde valuta s Activa en passiva luidende in vreemde valuta worden gewaardeerd tegen de koers per balansdatum. Koerseffecten worden verwerkt via de reserve omrekeningsverschillen. Transacties in vreemde valuta s gedurende de verslagperiode worden in de jaarrekening verwerkt tegen de koers die geldt op de datum van de transactie. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen Indien niet anders vermeld, zijn activa en passiva opgenomen tegen de nominale waarde. Materiële vaste activa De materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen zijn gebaseerd op de verwachte toekomstige gebruiksduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgings- Stenden Hogeschool

136 prijs, rekening houdend met een eventuele restwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Voor de uitwerking van de methodiek van afschrijvingen wordt verwezen naar de toelichting op de balanspost materiële vaste activa. Kosten voor periodiek groot onderhoud worden ten laste gebracht van het resultaat op het moment dat deze zicht voordoen. Subsidies in verband met de aanschaf van (materiële) vaste activa worden gepassiveerd onder de materiële vaste activa. Deze subsidies worden tijdsevenredig over de geschatte economische levensduur van deze activa ten gunste van de staat van baten en lasten gebracht. Financiële vaste activa Deelnemingen waarop invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden uitgeoefend, zijn gewaardeerd tegen de nettovermogenswaarde. Indien de waardering van een deelneming negatief is, wordt deze op nihil gewaardeerd. Indien en voor zover de vennootschap in staat voor de schulden van de betreffende deelneming is een voorziening getroffen. Deelnemingen waarin deze invloed ontbreekt, zijn opgenomen tegen verkrijgingsprijs, rekeninghoudend met een voorziening voor waardeverminderingen. 134 De vorderingen op en leningen aan deelnemingen alsmede de overige vorderingen zijn bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, wat gelijk is aan de nominale waarde onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen. Voorraden Voorraden grond- en hulpstoffen en handelsgoederen zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere nettoopbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde is bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. Vorderingen en overlopende activa De vlottende activa zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, eventueel verminderd met een voorziening voor oninbaarheid, waarvan de hoogte vastgesteld is door individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. Liquide middelen die langer dan twaalf maanden niet ter directe beschikking staan van de stichting zijn verwerkt onder de financiële vaste activa. Voorzieningen Een voorziening wordt gevormd voor verplichtingen waarvan het waarschijnlijk is dat zij zullen moeten worden afgewikkeld en waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. De stichting heeft één pensioenregeling. Dit betreft een Nederlandse regeling en wordt gefinancierd door afdrachten aan pensioenuitvoerder, te weten het bedrijfstakpensioenfonds ABP. De pensioenverplichting wordt gewaardeerd volgens de verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering. In deze benadering wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie als last in de staat van baten en lasten verantwoord. De stichting heeft geen verplichtingen tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij ABP, anders dan het effect van hogere toekomstige premies. De stichting heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering en heeft alleen de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord. Belastingvoorziening Deze voorziening is getroffen voor mogelijke belastingheffing in Qatar. Het is de verwachting dat deze voorziening binnen vijf jaren wordt afgewikkeld. Waardering vindt plaats tegen nominale waarde.

137 Overige voorzieningen Voorziening wachtgelden Dit betreft een voorziening inzake wachtgelden. De voorziening gebaseerd op een door het UWV en Loyalis berekende uitkering o.b.v. het gerechtigde salaris van de medewerkers. Deze zijn vervolgens contant gemaakt. Deze voorziening heeft een looptijd tot en met Voorziening jubileumuitkeringen De voorziening jubileumuitkeringen hangt samen met de nog uit te betalen jubileumuitkeringen personeel met een verwacht 25- en/of 40-jarig dienstjubileum. De voorziening is tegen contante waarde in de balans opgenomen, waarbij rekening is gehouden met een blijfkans en de leefkans. In 2016 is bij de bepaling van voorziening rekening gehouden met de stapsgewijze verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar. Deze voorziening heeft per balansdatum een looptijd van 40 jaar. Overige voorzieningen Voorziening duurzame inzetbaarheid (DI): Medewerkers kunnen op basis van hun aanstelling DI-uren sparen (bij meer dan 0,4 Fte en tenminste drie jaar werkzaam in het hbo in de afgelopen vijf jaar). Voor het opgebouwde recht van DI-uren tegen het geldende salaris is een voorziening getroffen. Deze voorziening is opgenomen tegen nominale waarde. De voorziening heeft een looptijd van 5 jaar. Jaarverslag 2016 Voorziening werktijdvermindering senioren: In de CAO-HBO is de regeling werktijdvermindering senioren (artikel M-2) opgenomen waarin de werkgever gedurende een bepaalde periode een deel van de kosten van de werktijdvermindering van medewerkers voor zijn rekening neemt. In de jaarrekening 2016 is een voorziening gevormd voor medewerkers die op balansdatum feitelijk deelnemen aan de regeling. De voorziening is gevormd op basis van feitelijke gegevens over de leeftijd van deelnemers, percentage werktijdvermindering, omvang van de aanstelling, datum van ingang en eind van deelname aan de regeling en het kortingspercentage gevormd. Hierbij zijn de kosten voor de werkgever verhoogd met een geschat percentage van bijkomende werkgeverslasten. 135 Voor medewerkers die mogelijk in de toekomst gebruik zouden kunnen maken van deze regeling is geen voorziening gevormd omdat onvoldoende informatie beschikbaar is over het keuzegedrag van medewerkers op basis waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van deze voorziening. Voor een nadere toelichting van deze groep medewerkers wordt verwezen naar de niet uit de balans blijkende verplichtingen. Voorziening RVU: De voorziening voor RVU wordt gevormd op basis van individueel gemaakte afspraken met medewerkers en rekeninghoudend met (een risicopercentage voor) een RVU heffing. Langlopende en kortlopende schulden Langlopende schulden: schulden met een resterende looptijd van meer dan één jaar zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde van de schuld. Kortlopende schulden: Schulden met een op balansdatum resterende looptijd van ten hoogste één jaar. Kortlopende schulden zijn gewaardeerd tegen de reële waarde. Overlopende passiva: De overlopende passiva betreffen vooruitontvangen bedragen die aan opvolgende perioden worden toegerekend en nog te betalen bedragen. Stenden Hogeschool

138 Grondslagen voor resultaatbepaling Algemeen Het resultaat is bepaald als het verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en verrichte diensten en de kosten en andere lasten samenhangend met de prestaties en diensten, gewaardeerd tegen historische kostprijzen. Winsten zijn slechts genomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen en risico s zijn in acht genomen zodra zij zijn geconstateerd. Rijksbijdrage De ontvangen (normatieve) rijksbijdrage en de niet-geoormerkte OCW-subsidies (vrij besteedbare doelsubsidies zonder verrekeningsclausule) zijn in het jaar waarop de toekenningen betrekking hebben volledig verwerkt als baten in de staat van baten en lasten. Geoormerkte OCW-subsidies met een vrij besteedbaar overschot (doelsubsidies waarbij het overschot geen verrekeningsclausule heeft) zijn ten gunste van de staat van baten en lasten verantwoord naar rato van de voortgang van de gesubsidieerde activiteiten. Het deel van de subsidies waarvoor nog geen activiteiten zijn verricht per balansdatum zijn verantwoord onder de overlopende passiva. 136 Geoormerkte OCW-subsidies (doelsubsidies met verrekeningsclausule) zijn ten gunste van de staat van baten en lasten verantwoord in het jaar waarop de gesubsidieerde lasten ten laste van de staat van baten en lasten zijn verantwoord. Niet bestede middelen zijn verantwoord in de overlopende passiva zolang de bestedingstermijn nog niet is verlopen. Niet bestede middelen zijn verantwoord onder de kortlopende schulden zodra de bestedingstermijn is verlopen op balansdatum. Overige exploitatiesubsidies Overige exploitatiesubsidies zijn ten gunste van de staat van baten en lasten gebracht in het jaar waarin de gesubsideerde lasten ten laste van de staat van baten en lasten zijn gebracht c.q. waarin de opbrengsten zijn gederfd c.q.waarin het exploitatietekort zich heeft voorgedaan. Bestedingen doelstellingen De bestedingen in het kader van de doelstellingen worden verantwoord in het jaar dat zij zijn toegezegd of, voor zover dit niet bij toezegging het geval is, in het jaar dat de omvang van de verplichting betrouwbaar kan worden vastgesteld. Voorwaardelijke verplichtingen worden verantwoord in het jaar waarin vast komt te staan dat aan de voorwaarden zal worden voldaan. Afschrijvingen De wijze van afschrijving is beschreven onder de waarderingsgrondslagen materiële vaste activa. Financiële baten en lasten Financiële baten en lasten De rentebaten en -lasten betreffen de op de verslagperiode betrekking hebbende renteopbrengsten en -lasten van uitgegeven en ontvangen leningen, tegoeden en rekening-courant verhoudingen. Belastingen De belastingen zijn berekend op basis van het verantwoorde resultaat, rekeninghoudend met fiscaal vrijgestelde posten en geheel of gedeeltelijk niet aftrekbare kosten. De vennootschapsbelasting is berekend tegen het geldende tarief over het resultaat van het boekjaar, waarbij rekening is gehouden met permanente verschillen tussen de winstberekening volgens de jaarrekening en de fiscale winstberekening en waarbij actieve belastinglatenties (indien van toepassing) slechts zijn gewaardeerd voor zover de realisatie daarvan waarschijnlijk is.

139 Grondslagen voor de opstelling van het geconsolideerd kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen en vlottende effecten. De effecten kunnen worden beschouwd als zeer liquide beleggingen. Kasstromen in vreemde valuta s zijn omgerekend tegen een geschatte gemiddelde koers. Koersverschillen inzake geldmiddelen zijn afzonderlijk in het kasstroomoverzicht getoond. Winstbelastingen, ontvangen interest en ontvangen dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde interest en betaalde dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geldmiddelen heeft plaatsgevonden. Hierbij zijn geldmiddelen aanwezig in deze groepsmaatschappijen afgetrokken van de aankoopprijs. Transacties waarbij geen ruil van geldmiddelen plaatsvindt, waaronder financial leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De betalingen van de leasetermijnen uit hoofde van het financial leasecontract zijn gepresenteerd als aflossingen van schulden voor het aflossingsbestanddeel en als betaalde interest voor het interestbestanddeel. 137 Jaarverslag 2016 Stenden Hogeschool

140 5 Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2016 (x 1.000) Vaste activa Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruit- betalingen Egalisatierekening Totaal E E E E E Boekwaarde per 1 januari 2016 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Mutaties Omrekeningsverschillen aanschafwaarde Investeringen Desinvesteringen Afschrijving desinvesteringen Afschrijvingen Herclassificaties Omrekeningsverschillen afschrijvingen Boekwaarde per 31 december 2016 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 31 december Algemeen Naast de reguliere investeringen in facilitair (vervanging en onderhoud) en ict (infrastructuur), is eind 2016 begonnen met het zogenoemde locatieplan Leeuwarden (uitbreiding en renovatie locatie Leeuwarden). In 2016 zijn de afschrijvingen nog hoger dan de investeringen, waardoor per saldo de waarde is afgenomen. Afschrijvingspercentages % Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruitbetalingen Egalisatierekening 0-3 Omrekenverschillen De omrekeningsverschillen hebben betrekking op de materiële vaste activa van de deelnemingen die dochtermaatschappij Wyswert Beheer B.V. heeft in Stenden South Africa B.V., Stenden University Qatar joint venture en Stenden University Bali joint venture. De activa ultimo boekjaar zijn opgenomen tegen de koers per balansdatum. De omrekenverschillen zijn het gevolg van de omrekening van de beginbalans tegen de koers per ultimo boekjaar. Conform RJ660 wordt de egalisatierekening verantwoord onder de materiële vaste activa.

141 Financiële vaste activa Langlopende vorderingen op groepsmaatschappijen en verbonden partijen Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V. (50%) Stand per 1 januari Uitgeleende gelden - - Stand per 31 december Betreft een lening met een hoofdsom van Dit komt niet overeen met dat wordt weergegeven in het verloopoverzicht van de vordering. Dit wordt veroorzaakt doordat de 50% deelneming die Wyswert Beheer B.V. heeft in Beheersorganisatie Kenniscampus B.V., proportioneel wordt meegeconsolideerd in de cijfers van Stichting Stenden hogeschool. Daarom is in het verloopoverzicht het bedrag voor 50% opgenomen. De lening is verstrekt voor onbepaalde tijd. Het rentepercentage is gelijk aan het driemaands Euribor tarief op 1 januari van het betreffende kalenderjaar met een opslag van 1%. Er zijn geen zekerheden gesteld. Jaarverslag Overige langlopende vorderingen Lening u/g IO Vivat 8 10 Lening u/g IO Vivat Lening u/g IO Vivat Stand per 1 januari Aflossing -2-3 Stand per 31 december 8 10 Betreft een door Wyswert Beheer B.V. verstrekte lening aan de studentenvereniging IO Vivat Nostrorum Sanitas. De hoofdsom van de lening bedraagt De looptijd van de lening bedraagt 10 jaar. Het rentepercentage bedraagt 6% per jaar. Er zijn geen zekerheden gesteld. Lening u/g IO Vivat Stand per 1 januari 27 - Verstrekte leningen - 27 Aflossing -3 - Stand per 31 december Betreft een door Stichting Stenden hogeschool verstrekte lening aan de studentenvereniging IO Vivat Nostrorum Sanitas. De hoofdsom van de lening bedraagt De looptijd van de lening bedraagt 10 jaar. Het rentepercentage bedraagt 1% per jaar. De aflossing bedraagt volgens contract per half jaar ( per jaar). Er zijn geen zekerheden gesteld. Stenden Hogeschool

142 Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen Voorraden Grond- en hulpstoffen Grond- en hulpstoffen De voorraden grond- en hulpstoffen betreffen de voorraden van het hotel en restaurant van Stenden University Hotel B.V. (leerbedrijf) Voorraden Voorraad winkel Voorraad boeken Vorderingen Debiteuren Studentendebiteuren Overige debiteuren Voorziening dubieuze debiteuren De vordering op studenten heeft grotendeels betrekking op de nog te ontvangen collegegelden 2016/2017. De overige debiteuren bestaat voor een groot deel uit een vordering van Zuid-Afrika op een overheidsinstantie, detachering naar onderwijsinstellingen en werkgeversbijdrage voor bedrijfsgroepen. Voor eventuele oninbaarheid is een voorziening getroffen. Deze voorziening is in 2016 met toegenomen, doordat een vordering van Stenden South Africa B.V. op een overheidsinstantie die studiebeurzen had toegezegd moest worden voorzien. Onder de debiteurenpositie is een deel vooruitgefactureerd collegegeld opgenomen welke betrekking heeft op Dit betreft studenten die vooraf betaald hebben Kortlopende vorderingen op groepsmaatschappijen Stenden University Qatar (50%) joint venture Stenden University Bali (50%) joint venture Stenden University Qatar (50%) joint venture Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december

143 Belastingen en premies sociale verzekeringen Omzetbelasting Overige vorderingen en overlopende activa Personeelsvoorschotten Te vorderen subsidies Vooruitbetaalde kosten Te ontvangen bedragen Overlopende posten projecten Overige vorderingen De vooruitbetaalde kosten bestaan voornamelijk uit vooruitbetaalde kosten voor onderhoudscontracten en licenties. Hierin bevinden zich voor aan licenties en onderhoudscontracten met een looptijd van 2 tot 5 jaar. De overlopende posten projecten bestaat grotendeels uit de onderhanden projecten van Etfi, projecten van Stenden Pré en Leven Lang Leren. Jaarverslag 2016 De overige vorderingen hebben vooral betrekking op nog te verrekenen zaken met collega-instellingen waarmee wij gezamenlijk activiteiten uitvoeren. (o.a. Master SEN Windesheim, fusie-activiteiten NHL) In de overige opgenomen overige vorderingen en overlopende activa bevinden zich geen posten met een looptijd van meer dan één jaar Liquide middelen Kas Banken Deposito s Gelden onderweg Onder de post deposito s is een bedrag van opgenomen dat niet ter vrije beschikking staat. Stenden Hogeschool

144 Passiva (x 1.000) 2.1 Eigen vermogen Saldo per 1 januari 2016 Bestemming resultaat 2016 Saldo per 31 december Algemene reserve publieke gelden Saldo per 1 januari 2016 Bestemming resultaat 2016 Overige mutaties 2016 Saldo per 31 december Algemene reserve private gelden Saldo per 1 januari 2016 Dotatie 2016 Saldo per 31 december Reserve omrekeningsverschillen Toelichting algemene reserve De algemene reserve bestaat uit de in voorgaande jaren opgebouwde exploitatieresultaten van de diverse organisatie-onderdelen. De toevoeging aan de algemene reserve private gelden betreft het resultaat uit de commerciële activiteiten die in Wyswert Beheer B.V. worden geëxploiteerd en uit de resultaten van Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool en Stichting Management Trainingscentrum. De algemene reserve private gelden bestaat deels ook uit een wettelijke reserve. Deze wettelijke reserve bestaat voornamelijk uit een reserve niet uitgekeerde resultaten deelnemingen. De reserve niet uitgekeerde resultaten deelnemingen bestaat uit de ingehouden resultaten en rechtstreekse vermogensvermeerderingen van de deelnemingen Stenden University Qatar B.V., Stenden University Asia B.V. en Kenniscampus CV waarvan uitkering niet zonder beperking kan worden bewerkstelligd. Deze totale wettelijke reserve bedraagt ultimo ( ). De mutatie van heeft voor betrekking op de resultaten en uitgekeerd dividend vanuit de deelnemingen Stenden University Qatar (50%) joint venture en Stenden University Bali (50%) joint venture en voor betrekking op de mutatie omrekeningsverschillen. Toelichting geconsolideerd vermogen / enkelvoudig vermogen Ultimo 2016 wijkt het enkelvoudig vermogen van Stichting Stenden hogeschool af van het geconsolideerde vermogen van de stichting. Het verschil van , wordt veroorzaakt door het opnemen van het vermogen van de groepsmaatschappijen Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool en Stichting Management Trainingscentrum in de geconsolideerde cijfers van Stichting Stenden hogeschool. Verloop inzake verschil vermogen Enkelvoudig vermogen Stichting Stenden hogeschool Eigen vermogen Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool 933 Eigen vermogen Stichting Management Trainingscentrum 594 Groepsvermogen Stichting Stenden hogeschool

145 Voorzieningen Belastingvoorziening Stand per 1 januari Dotatie Stand per 31 december Betreft een voorziening in het kader van mogelijke belastingheffing in Qatar. Het is de verwachting dat deze voorziening binnen vijf jaren wordt afgewikkeld Overige voorzieningen Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Stand per 1 januari 2016 Dotatie Onttrekking Vrijval Stand per 31 december Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Jaarverslag 2016 Onderverdeling saldo per 31 december 2016 naar looptijd Stand per 31 december 2016 < 1 jaar 1-5 jaar > 5 jaar Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Voorziening wachtgelden De voorziening voor wachtgelden is gevormd in verband met het in 1996 tussen het Ministerie van OCW en de hogescholen gesloten wachtgeldakkoord HBO. Het betreft de te verwachten claims van ex-werknemers betreffende het wettelijk en bovenwettelijk deel van de WW plus een collectief voor het bovenwettelijk deel van de WW van voor Tot 2007 fungeerde het CFI als betaalkantoor van de hogescholen en werden de kosten verhaald door inhouding op de rijksbijdrage. Vanaf 2007 worden de integrale kosten van het wettelijke en bovenwettelijke deel van de WW plus de collectief rechtstreeks bij de hogescholen gedeclareerd. Uitvoering van deze werkloosheidsregelingen komt vanaf 2007 voor rekening van Loyalis Maatwerkadministraties te Heerlen. De voorziening per ultimo 2016 is gebaseerd op de voor een periode van 9 jaren geëxtrapoleerde informatie van Loyalis, rekening houdend met het risicoprofiel. Dit risicoprofiel houdt rekening met de leeftijd van de uit dienst tredende medewerkers en daarmee met de kans om de arbeidsmarkt succesvol tegemoet te treden. De onttrekking is grotendeels toe te rekenen aan het collectieve deel van de wachtgeldregeling. Stenden Hogeschool

146 Voorziening jubileumuitkeringen De voorziening jubileumuitkeringen hangt samen met de nog uit te betalen jubileumuitkeringen personeel met een verwacht 25- en/of 40-jarig dienstjubileum. De voorziening is tegen contante waarde in de balans opgenomen, waarbij rekening is gehouden met een blijfkans en de leefkans. In 2016 is bij de bepaling van voorziening rekening gehouden met de stapsgewijze verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar Overige voorzieningen De overige voorzieningen ad bestaan uit: inzake werktijdvermindering senioren; inzake duurzame inzetbaarheid; Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Hypothecaire leningen Hypothecaire leningen Hypotheek o/g Ministerie van Financiën Hypotheek o/g Ministerie van Financiën Hypotheek o/g Ministerie van Financiën Stand per 1 januari 2016 Aflossingen Stand per 31 december 2016 Looptijd > 1 jaar Looptijd > 5 jaar Rentevoet % Hypotheek o/g Ministerie van Financiën ,34% Hypotheek o/g Ministerie ,09% van Financiën Hypotheek o/g Ministerie ,75% van Financiën Hypotheek o/g Ministerie van Financiën.657 In 2005 is bij het Ministerie van Financiën een langlopende hypothecaire lening ad afgesloten. Deze hypothecaire lening heeft een looptijd van 15 jaar. Het rentepercentage bedraagt 3,34%. De aflossing bedraagt per jaar en wordt voldaan in oktober. Er resteren 5 termijnen. Hypotheek o/g Ministerie van Financiën.954 In 2007 is bij het Ministerie van Financiën een langlopende hypothecaire lening ad afgesloten. Deze hypothecaire lening heeft een looptijd van 30 jaar. Het rentepercentage bedraagt 4,09%. De aflossing bedraagt per jaar en wordt voldaan in maart. Er resteren 21 termijnen. Hypotheek o/g Ministerie van Financiën.476 In 2009 is bij het Ministerie van Financiën een langlopende hypothecaire lening ad afgesloten. Deze hypothecaire lening heeft een looptijd van 20 jaar. Het rentepercentage bedraagt 3,75%. De aflossing bedraagt per jaar en wordt voldaan in augustus. Er resteren 13 termijnen. Voor deze hypotheken geldt dat tot zekerheid voor de voldoening van de hoofdsom de percelen en opstallen als onderpand zijn verleend.

147 Schulden aan participanten Lening Stichting NHL Lening Stichting NHL Stand per 1 januari Aflossingen Stand per 31 december Aflossingsverplichting komend boekjaar Langlopend deel per 31 december De Beheersorganisatie Kenniscampus B.V. (Wyswert Beheer B.V. 50% aandeelhouder) heeft een lening ontvangen van Stichting NHL voor de aanschaf van het parkeersysteem en de aankoop van het parkeerterrein. De lening is verstrekt voor onbepaalde tijd. Het rentepercentage is gelijk aan het drie-maands-euribor-tarief op 1 januari van het kalenderjaar plus 1% renteopslag. De verschuldigde rente wordt op basis van het werkelijke aantal dagen berekend en bedraagt per kwartaal één vierde van de jaarrente. Jaarverslag 2016 De totale lening van Stichting NHL per ultimo boekjaar bedraagt De lening is verstrekt voor onbepaalde tijd Kortlopende schulden Aflossingsverplichtingen langlopende schulden Hypothecaire leningen Schulden aan participanten en aan maatschappijen waarin wordt deelgenomen Crediteuren Crediteuren De post crediteuren wordt voornamelijk gevormd door ontvangen termijnfacturen voor verbouw en nieuwbouw in Leeuwarden, opleidingskosten personeel, huur/schoonmaak gebouwen en aanschaf inventaris. Stenden Hogeschool

148 Belastingen en premies sociale verzekeringen Loonheffing Betreft de afdracht december die begin 2017 is betaald Schulden terzake van pensioenen Af te dragen premies pensioenen Betreft de afdracht december die begin 2017 is betaald Overige schulden en overlopende passiva Reservering vakantiedagen en -geld Te betalen lonen en salarissen Vooruitontvangen bedragen Overlopende collegegelden Overlopende posten projecten Vooruitontvangen doelsubsidies OCW/EL&I geoormerkt Overige schulden De reservering vakantiedagen en - geld is toegenomen door het prijs- en hoeveelheidsverschil en de toename van langdurige zieken. De vooruitontvangen bedragen hebben vooral betrekking op ontvangen bedragen van buitenlandse toekomstige studenten. Bij definitieve inschrijving vindt verrekening naar studiejaar en eventuele teruggave plaats. De overlopende collegegelden betreffen de vooruitontvangen c.q. vooruit in rekening gebrachte collegegelden over het studiejaar 2016/2017. De overlopende posten projecten bestaat grotendeels uit de onderhanden projecten van Etfi, projecten van Stenden Pré en Erasmusbeurzen. Onder de overige schulden staan nog te verwachten kosten van onder andere: Verrekening IBMS, Nog in te zetten middelen GreenPac, Nog in te zetten middelen Wetenschap & Technologie, Nog te ontvangen afrekening Academische Pabo, Accountants- en advieskosten van en overige nog te verwachten facturen. Een toelichting op de geoormerkte doelsubsidies OCW/EL&I is opgenomen in bijlage 1 (model G) bij de jaarrekening. Onder de opgenomen overige schulden en overlopende passiva bevinden zich geen posten met een looptijd van meer dan een jaar. Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Vordering Stichting Stenden hogeschool Stichting Stenden hogeschool heeft een vordering op het Ministerie OCW inzake de rijksbijdrage 1987 tot en met 1989 (overgang bekostigingssystematiek) van (voorheen CHN en voorheen Hogeschool Drenthe ). De vordering is alleen opeisbaar bij beëindiging van de activiteiten.

149 Waarborgfonds Stichting Stenden hogeschool heeft, uit hoofde van het besluit tot opheffing van het Waarborgfonds HBO 2013, een vordering op de Stichting Waarborgfonds HBO van Uit een ontvangen brief van Stichting Waarborgfonds (dd 27 juni 2014) blijkt dat het laatste borgingscontract is beëindigd waarmee de weg vrij is om een eind te maken aan de wettelijke verplichte aansluiting van de hogescholen bij het Waarborgfonds. Voor één hogeschool bleek het slechts mogelijk de borgstelling afgewikkeld te krijgen door vanuit het Waarborgfonds een garantiebedrag bij het Ministerie van OCW te storten. Daarnaast claimt de belastingdienst nog belastingplicht uit hoofde van de vennootschapsbelasting en schenkbelasting bij het Waarborgfonds. Er is derhalve een bedrag nog niet uitgekeerd. Het bedrag van 3,7 mln. blijft bestemd voor uitkering aan de hogescholen, zodra het voor de garantie niet langer aangehouden hoeft te worden. Op basis van het aflossingsschema zal dit uiterlijk medio 2022 het geval zijn. Er is op dit moment onvoldoende duidelijkheid op welke wijze, wanneer en in welk tempo de uiteindelijke uitkering van de resterende 3,7 mln. zal plaatsvinden. Bankgarantie Van de ABN AMRO bank N.V. is een bankgarantie verkregen ten bedrage van , die vooral betrekking heeft op Stichting Waarborgfonds HBO. Meerjarige financiële verplichtingen Huurverplichtingen Studentenhuisvesting Emmen en Leeuwarden Ten behoeve van het faciliteren van huisvesting voor buitenlandse studenten, heeft Stenden huurcontracten afgesloten met een jaarlijkse verplichting die hieronder uiteen zijn gezet: Jaarverslag Locatie Emmen Huur extra lokaalruimte Drenthe College per jaar, incl. servicekosten ( gehele looptijd). Huur extra laboratorium ruimte Emmtec per jaar, ( gehele looptijd) Erfpacht gemeente Emmen, ( gehele looptijd) Huur sporthallen gemeente Emmen (Oosterstraat en Esdal), Locatie Leeuwarden Huur bewegingscentrum, Rengerslaan 1, looptijd tot 31 december 2020, ( ) Huur bewegingscentrum (extra lokalen looptijd t/m 31 juli 2017), gehele looptijd Huur sportaccommodatie SPH/CT, gehele looptijd Erfpacht Dokkumertrekweg ( ) Huurovereenkomsten ten behoeve van het onderwijs Locatie Groningen, Phebenstraat 1 De huur- en service-overeenkomst locatie Groningen bedraagt jaarlijks ( gehele looptijd). De overeenkomst heeft een looptijd van 3 jaren en 8 maanden en loopt tot en met 1 augustus Voor deze overeenkomst is door Stenden een waarborgsom afgegeven van De verplichting van de huidige huurcontracten ( ) is als volgt opgebouwd: heeft een looptijd van < 1 jaar, heeft een looptijd tussen 1 en 5 jaar en heeft een looptijd > 5 jaar. Leasecontracten auto s De leasecontracten van het wagenpark van Stenden hebben gemiddeld genomen een maximale looptijd van 48 maanden. Arbeidsvoorwaardelijke contracten worden per definitie verlengd, zolang de betreffende medewerker nog in dienst is van Stenden. Verder is er een bedrijfsauto die gebruikt wordt door de facilitaire dienst. Dit contract is eveneens doorlopend c.q. wordt verlengd. De verplichting van de huidige leasecontracten ( ) is als volgt opgebouwd: heeft een looptijd van < 1 jaar, heeft een looptijd tussen 1 en 5 jaar. Stenden Hogeschool

150 Onderhoudscontracten ICT en licenties De totale verplichting van de onderhoudscontracten ICT ( ) is als volgt opgebouwd: heeft een looptijd van < 1 jaar heeft een looptijd tussen 1 en 5 jaar. De duur van deze contracten variëren in looptijd, maar worden overwegend telkens met 1 jaar verlengd. De totale verplichting van de ICT licenties ( ) is als volgt opgebouwd: heeft een looptijd van < 1 jaar heeft een looptijd tussen 1 en 5 jaar. De afgenomen ICT licenties zijn voor het merendeel voor maximaal 3 jaren afgesloten. Voor vrijwel alle licenties geldt dat deze behoren tot c.q. nodig zijn voor de primaire activiteit van Stenden, te weten onderwijs en onderzoek. Deze licenties zullen per definitie worden verlengd. Overige licenties De overige licenties totaal bestaat voornamelijk uit licenties voor studentenadministratie, financiële administratie en salarisadministratie. Overige verplichtingen Er zijn verplichtingen aangegaan inzake studentenhuisvesting in Leeuwarden, Emmen en Meppel. Tevens zijn er diverse overige langjarige (kleinere) overeenkomsten waaronder bibliotheek en de verzekeringsovereenkomsten. 148 De totale overige verplichting bedraagt 1,2 mln. Hiervan heeft 935K heeft een looptijd van < 1 jaar, 315K heeft een looptijd tussen 1 en 5 jaar. Regeling werktijdvermindering senioren Zoals in de toelichting op de voorziening werktijdvermindering senioren is vermeld, is het niet mogelijk een betrouwbare schatting op te stellen voor de mogelijke toekomstige deelname aan de regeling werktijdvermindering senioren. In deze toelichting wordt een indicatie gegeven van de mogelijke toekomstige verplichting uit hoofde van deze regeling. Op basis van de huidige deelname aan de regeling kan worden geconcludeerd dat sprake is van een deelnamepercentage van circa 6% (7 van de 120). Voorafgaande aan deze regeling was binnen de cao de zogenaamde 'SOP'-regeling van toepassing waaraan binnen Stenden een aantal medewerkers deelneemt. Deze medewerkers mogen niet deelnamen aan deze regeling. De werktijdvermindering senioren is de opvolger van deze SOP regeling. Binnen deze regeling bestaan vijf categorieën medewerkers: - Categorie A: medewerkers die al deelnemen aan een vergelijkbare regeling. Deze medewerkers mogen niet deelnemen aan de werktijdvermindering senioren en daarom heeft Stenden geen toekomstige verplichting t.a.v. deze categorie medewerkers. - Categorie B: dit zijn de medewerkers die deelnemen aan de regeling. Voor deze medewerkers is een voorziening gevormd. Het betreft in totaal 7 deelnemers die hebben aangegeven deel te nemen aan de regeling. - Categorie C: dit betreft alle medewerkers die voldoen aan de genoemde criteria, maar die feitelijk niet hebben aangegeven dat zij gaan deelnemen aan de regeling. Het betreft circa 110 medewerkers die hiervoor in aanmerking komen. - Categorie D: dit betreft alle medewerkers die aan een of geen van beide criteria voldoen om in aanmerking te komen voor gebruik maken van de regeling maar binnen 5 jaar aan beide criteria zullen voldoen. Het betreft circa 170 medewerkers die hiervoor in aanmerking komen. - Categorie E: dit betreft alle medewerkers die nog niet aan alle criteria voldoen om in aanmerking te komen voor gebruik maken van de regeling en naar verwachting ook niet binnen 5 jaar aan deze criteria zullen gaan voldoen. Het betreft circa 10 medewerkers. Wanneer uitsluitend op basis van rekenkundige regels (en dus niet op basis van het werkelijke keuzegedrag van medewerkers) een verplichting zou moeten worden berekend dat zou kunnen worden verondersteld dat jaarlijks circa 8 nieuwe medewerkers deel gaan nemen aan deze regeling waarvoor een voorziening van circa benodigd is. Deze deelname is berekend op basis van het huidige deelnamepercentage per 1 januari 2015 (start van de regeling) rekening houdend met het niveau van de voorziening per 31 december 2016.

151 6 Toelichting op de geconsolideerde staat van baten en lasten over 2016 (x 1.000) Rijksbijdragen Rijksbijdragen OCW/EL&I Overige subsidies OCW/EL&I De rijksbijdrage betreft de lumpsum bijdrage vanuit OCW. De overige OCW subsidie betreft de aan 2016 toe te rekenen lerarenbeurzen (compensatie studieverlof). 3.3 College-, cursus-, les- en examengelden Opbrengsten collegegelden Baten in opdracht van derden NWO Omzet Horeca Operations Omzet Stenden Professionals B.V Omzet winkel Jaarverslag NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) In 2016 is dit onderdeel nader gespecificeerd. Deze bate bedroeg in en is nu ook hier opgenomen in de vergelijkende cijfers. Omzet Horeca Operations In 2015 werd hier de dekkingsbijdrage op de horeca omzet gepresenteerd en in de algemene kosten de correctie voor de intercompany-omzet. Voor een eenduidiger beeld is er besloten om hier vanaf nu de externe omzet te presenteren. Ook de vergelijkende cijfers zijn hierop aangepast. Omzet Stenden Professionals B.V. De externe omzet is in K hoger dan In 2016 heeft het Meriant traject bij SWAT het gehele jaar gelopen ( 198K meer dan 2015). Verder meer deelnemers aan de ELC trajecten en de Cambridge cursussen (verhoging van de inkomsten met 120K). Ten derde het Covey traject ( 55K aan opbrengsten training en verkoop boeken en licenties). Omzet winkel: Het interne verbruik van kantoorartikelen binnen Stenden wordt nu rechtstreeks in de kosten verwerkt Overige baten Verhuur Detachering personeel Subsidies Diverse inkomsten Stenden Hogeschool

152 Verhuur In 2016 is dit onderdeel nader gespecificeerd. Deze bate bedroeg in en is nu ook hier opgenomen onder Diverse inkomsten. Diverse inkomsten Het bedrag in 2015 was inclusief 360K die nu bij (NWO) en (Verhuur) worden gespecificeerd. Tevens worden hier nu, in lijn met de overige entiteiten, de intercompanybaten MeetingU (SH) verrekend. De vergelijkende cijfers zijn hierop aangepast. Toelichting De post inzake subsidies ( ) is als volgt nader uit te splitsen: Ontvangen subsidies Nationale overheden Personeelslasten Brutolonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Overige personeelslasten De stijging van de totale loonkosten van 2016 ten opzichte van 2015 kan verklaard worden door de loonstijging van 2% in december 2015 en 3,65% in april 2016, een eenmalige uitkering per medewerker in april van 250,- en in november van 500,-(naar rato) Overige personeelslasten Uitzendkrachten Overige personeelskosten Ontvangen ziekengelduitkeringen De post overige personeelskosten bestaat voornamelijk uit: Reiskosten (woon-werk) + zakelijke reiskosten 1,1 mln Studie- en deskundigheidskosten 1,1 mln Wyswert Beheer B.V. 1 mln Lease-auto s 0,2 mln Verzekeringen en verzuimpreventie 0,2 mln Personeelsleden Bij Stenden Hogeschool waren in 2016 gemiddeld 884 personeelsleden werkzaam (2015: 882), waarvan 105 personeelsleden werkzaam zijn in het buitenland (2015: 125).

153 Afschrijvingen Afschrijvingen materiële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur Egalisatierekening Overige bedrijfskosten 4.3 Huisvestingslasten Overige lasten Huisvestingslasten Huur onroerend goed Verzekeringen Onderhoud onroerend goed Energie en water Schoonmaakkosten Wettelijke lasten Bewakingskosten Kosten inventaris Overige huisvestingskosten Overige lasten Administratie- en beheerslasten Inventaris, apparatuur en leermiddelen Studentenvoorzieningen Dotatie overige voorzieningen Reis- en verblijfkosten Representatie PR/reclamekosten Kosten bestuur-/overlegorganen Overige beheerslasten Jaarverslag Onder de kosten administratie en beheer zijn onder andere opgenomen: Accountants- en advieskosten Kosten abonnementen en contributies Kantoorkosten Overige Onder de overige beheerslasten zijn onder andere opgenomen: Kosten licenties en onderhoudscontracten ICT Kosten grand-tour en internationale beursprogramma s Overige Onderdeel van de administratie en beheerslasten zijn de kosten voor accountantsdiensten. De opgenomen accountantskosten hebben bettrekking op de volgende diensten en die zijn toegerekend aan het boekjaar waarop deze diensten betrekking hebben. Stenden Hogeschool

154 Uitsplitsing accountantslasten Honorarium onderzoek jaarrekening Honorarium andere controleopdrachten Honorarium fiscale adviezen Honorarium andere niet-controledienst Financiële baten en lasten 5.1 Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rente bankrekeningen Overige rentebaten Rentelasten en soortgelijke kosten Rente leningen Belastingen Mutatie belastingvoorziening

155 Enkelvoudige jaarrekening Enkelvoudige balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) (x 1.000) ACTIVA 31 december december 2015 Vaste activa 1.2 Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruitbetalingen Egalisatierekening Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen Langlopende vorderingen op groepsmaatschappijen en verbonden partijen Vlottende activa 1.4 Voorraden Vorderingen Debiteuren Kortlopende vorderingen op groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige kortlopende vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Jaarverslag PASSIVA 31 december december Eigen vermogen Voorzieningen Overige voorzieningen Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Kortlopende schulden Aflossingsverplichtingen langlopende schulden Crediteuren Schulden aan groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige schulden en overlopende passiva Stenden Hogeschool

156 8 Enkelvoudige staat van baten en lasten over 2016 (x 1.000) Baten 3.1 Rijksbijdragen College-, cursus-, les- en examengelden Baten in opdracht van derden Overige baten Som der baten Lasten 4.1 Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totaal lasten Saldo baten en lasten Financiële baten en lasten Resultaat Algemene grondslagen voor de opstelling van de enkelvoudige jaarrekening De enkelvoudige jaarrekening is opgesteld volgens de bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en volgens de Richtlijn voor de Jaarverslaggeving voor onderwijsinstellingen (RJ 660). Voor de algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening, de grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat, alsmede de toelichting op de onderscheidende activa en passiva en de resultaten wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening, voor zover hierna niets anders wordt vermeld. Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, zijn gewaardeerd op de nettovermogenswaarde, doch niet lager dan nihil. Deze nettovermogenswaarde is berekend op basis van de grondslagen van Stichting Stenden hogeschool. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde zijn op nihil gewaardeerd. Wanneer de vennootschap geheel of ten dele instaat voor schulden van de desbetreffende deelneming, is een voorziening gevormd, primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het resterende aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door de vennootschap ten behoeve van deze deelnemingen.

157 10 Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2016 Activa (x 1.000) Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur In uitvoering en vooruitbetalingen Egalisatierekening Boekwaarde per 1 januari 2016 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Mutaties Investeringen Afschrijvingen Herclassificaties Boekwaarde per 31 december 2016 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 31 december Totaal Jaarverslag 2016 Naast de reguliere investeringen in facilitair (vervanging en onderhoud) en ict (infrastructuur), is eind 2016 begonnen met het zogenoemde locatieplan Leeuwarden (uitbreiding en renovatie locatie Leeuwarden). In 2016 zijn de afschrijvingen nog hoger dan de investeringen, waardoor per saldo de waarde is afgenomen. Stenden Hogeschool

158 Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen Wyswert Beheer B.V Wyswert Beheer B.V. Stand per 1 januari Aandeel in het resultaat Omrekeningsverschillen Stand per 31 december Stichting Stenden hogeschool heeft een 100% deelneming in Wyswert Beheer B.V., statutair gevestigd te Leeuwarden Langlopende vorderingen op groepsmaatschappijen en verbonden partijen Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V Kortlopende vorderingen op groepsmaatschappijen Wyswert Beheer B.V Stenden South Africa B.V Stenden Masters B.V. 2 2 Stenden University Qatar (50%) joint venture Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V Wyswert Beheer B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december

159 Stenden South Africa B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stenden Masters B.V. Stand per 1 januari 2 2 Stand per 31 december 2 2 Stenden University Qatar (50%) joint venture Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december 2-99 Jaarverslag Belastingen en premies sociale verzekeringen Omzetbelasting Overige vorderingen en overlopende activa Personeelsvoorschotten Te vorderen subsidies Vooruitbetaalde kosten Te ontvangen bedragen Overlopende posten projecten Overige vorderingen Liquide middelen Kas Banken Deposito s Gelden onderweg Onder de liquide middelen is een bedrag van opgenomen dat niet ter vrije beschikking staat. Stenden Hogeschool

160 Passiva (x 1.000) Eigen vermogen Algemene reserve publieke gelden Reserve omrekeningsverschillen Algemene reserve private gelden Saldo per 1 januari 2016 Bestemming resultaat 2016 Saldo per 31 december Algemene reserve publieke gelden Saldo per 1 januari 2016 Bestemming resultaat 2016 Saldo per 31 december Algemene reserve private gelden Saldo per 1 januari 2016 Bestemming resultaat 2016 Saldo per 31 december Reserve omrekeningsverschillen Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2015 De jaarrekening 2015 is door het college van bestuur, na goedkeuring van de raad van toezicht, op 28 juni 2016 vastgesteld. Overeenkomstig dit besluit is het resultaat over 2015 ten laste van het eigen vermogen gebracht. Bestemming van de resultaat 2016 Vooruitlopend op de definitieve besluitvorming van het bestuur is het resultaat over 2016 van ten laste van het eigen vermogen gebracht.

161 2.2 Voorzieningen Overige voorzieningen Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Stand per 1 januari 2016 Dotatie Onttrekking Vrijval Stand per 31 december Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Onderverdeling saldo per 31 december 2016 naar looptijd Stand per 31 december 2016 < 1 jaar 1-5 jaar > 5 jaar Voorziening wachtgelden Voorziening jubileumuitkeringen Overige voorzieningen Jaarverslag Hypothecaire leningen Hypotheek o/g Ministerie van Financiën transport Hypotheek o/g Ministerie van Financiën Hypotheek o/g Ministerie van Financiën Stand per 1 januari 2016 Aflossingen Stand per 31 december 2016 Looptijd > 1 jaar Looptijd > 5 jaar Rente -voet % Hypotheek o/g Ministerie van Financiën ,34% Hypotheek o/g Ministerie ,09% van Financiën Hypotheek o/g Ministerie ,75% van Financiën Stenden Hogeschool

162 2.4 Kortlopende schulden Schulden aan groepsmaatschappijen Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool, voorheen CHN Stichting Management Trainingscentrum Stenden University Hotel B.V Stenden University Qatar B.V Stenden University Asia B.V Stenden Professionals B.V Stenden University Bali (50%) joint venture - 24 Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool, voorheen CHN Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stichting Management Trainingscentrum Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo 2 2 Stand per 31 december Stenden University Hotel B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stenden University Qatar B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stenden University Asia B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stenden Professionals B.V. Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december Stenden University Bali (50%) joint venture Stand per 1 januari Mutaties lopend boekjaar, per saldo Stand per 31 december - 24 Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V. Stand per 1 januari - - Mutaties lopend boekjaar, per saldo - 99 Stand per 31 december - 99

163 Overige schulden en overlopende passiva Reservering vakantiedagen en -geld Te betalen lonen en salarissen Vooruitontvangen bedragen Overlopende collegegelden Overlopende posten projecten Vooruitontvangen doelsubsidies OCW/EL&I geoormerkt Overige schulden De reservering vakantiedagen en - geld is toegenomen door het prijs- en hoeveelheidsverschil en de toename van langdurige zieken. De vooruit ontvangen bedragen hebben vooral betrekking op ontvangen bedragen van buitenlandse toekomstige studenten. Bij definitieve inschrijving vindt verrekening naar studiejaar en eventuele teruggave plaats. De overlopende collegegelden betreffen de vooruit ontvangen c.q. vooruit in rekening gebrachte collegegelden over het studiejaar 2016/2017. Jaarverslag 2016 De post overlopende post projecten bestaat grotendeels uit de onderhanden projecten van Etfi, projecten van Stenden Pré en Erasmusbeurzen. 161 Onder de overige schulden staan nog te verwachten kosten van onder andere: Verrekening IBMS, Nog in te zetten middelen GreenPac, Nog in te zetten middelen Wetenschap & Technologie, Nog te ontvangen afrekening Academische Pabo, Accountants- en advieskosten van en overige nog te verwachten facturen. 11 Toelichting op de enkelvoudige staat van baten en lasten over Overige baten Verhuur Detachering personeel Subsidies Diverse inkomsten Resultaat deelnemingen Het resultaat deelnemingen betreft het resultaat van de private activiteiten. Op blz 161 (resultaatverdeling) is dit resultaat nader toegelicht Overige personeelslasten Uitzendkrachten Overige personeelskosten Ontvangen ziekengelduitkeringen Stenden Hogeschool

164 Personeelsleden Bij Stichting Stenden Hogeschool waren in 2016 gemiddeld 723 personeelsleden werkzaam (2015: 707) Afschrijvingen materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris en apparatuur Egalisatierekening Huisvestingslasten Huur onroerend goed Verzekeringen Onderhoud onroerend goed Energie en water Schoonmaakkosten Wettelijke lasten Bewakingskosten Kosten inventaris Overige huisvestingskosten Overige lasten Administratie- en beheerslasten Inventaris, apparatuur en leermiddelen Dotatie overige voorzieningen Reis- en verblijfkosten Representatie PR/reclamekosten Kosten bestuur-/overlegorganen Overige beheerslasten Financiële baten en lasten 5.1 Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rente bankrekeningen Intercompany rentebaten Rentelasten en soortgelijke kosten Rente leningen Intercompany rentelasten

165 12 WNT : bezoldiging topfunctionarissen De bezoldiging van de voorzitter van het College van Bestuur overschrijdt de norm WNT. Conform de artikelen 7.3 en /of 7.3a WNT is deze overschrijding toegestaan en is het overgangsrecht van toepassing Voorzitter College van Bestuur Vice-voorzitter College van Bestuur Voorzitter Raad van Toezicht Vice-voorzitter Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht L.J. Klaassen K.W. Van der Hoek Functie Naam Aanvang en einde functievervulling Gewezen topfunctionaris (fictieve) dienstbetrekking Omvang dienstverband (fte) WNT maximum * Beloning Belastbare kostenvergoedingen Voorzieningen betaalbaar op termijn Totale bezoldiging Reden overschrijding nee ja 1, overgangsrecht *** nee ja 1, Nee C. Bijl ** Nee A Nee Bruggeman J. Reitsma Nee F. Schepers Nee J.G. Beukers- Maatje J.N.M. Haerkens Nee Nee Beëindigingsuitkering Jaarverslag * Het WNT maximum is vastgesteld op ,-. Stenden Hogeschool is ingedeeld in klasse F met 16 complexiteitspunten. ** Maximum beloning voor de voorzitter RvT is 15% van het WNT maximum; voor de overige leden geldt een maximum van 10%. *** De bezoldiging van de voorzitter van het College van Bestuur overschrijdt de norm WNT. Conform de artikelen 7.3 en/of 7.3a WNT is deze overschrijding toegestaan en is het overgangsrecht van toepassing Voorzitter College van Bestuur Vice-voorzitter College van Bestuur L.J. Klaassen K.W. Van der Hoek Functie Naam Aanvang en einde functievervulling Gewezen topfunctionaris (fictieve) dienstbetrekking Omvang dienstverband (fte) WNT maximum Beloning Belastbare kostenvergoedingen Voorzieningen betaalbaar op termijn Totale bezoldiging nee ja 1, Reden overschrijding nee ja 1, Nee Beëindigingsuitkering Voorzitter Raad van Toezicht Vice-voorzitter Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht Lid Raad van Toezicht C. Bijl Nee A. Bruggeman Nee J. Reitsma Nee F. Schepers Nee J.G. Beukers- Maatje J.N.M. Haerkens Nee Nee Stenden Hogeschool

166 Bijlagen bij de jaarrekening 1 Model G doelsubsidies OCW G1A Subsidie zonder verrekeningsclausule, beknopt gespecificeerd t/m Omschrijving Toewijzing kenmerk Toewijzing datum Bedrag toewijzing Ontvangen t/m verslagjaar Lerarenbeurs LBLBH Ja Lerarenbeurs HBO Nee Lerarenbeurs HBO Ja Lerarenbeurs HBO Ja Prestatie afgerond? Overzicht verbonden partijen (x 1.000) Naam Juridische vorm Statutaire zetel Eigen vermogen 31 december 2016 Code activiteit Exploitatiesaldo 2016 Omzet 2016 Verklaring art BW ja/nee Consolidatie Wyswert Beheer B.V. B.V. Leeuwarden 3, Nee Ja 100 Stenden University Hotel B.V. B.V. Leeuwarden 1, Nee Ja 100 Stenden South Africa B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 100 Stenden University Qatar B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 100 Stenden University Asia B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 100 Stenden Professionals B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 100 Stenden Masters B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 100 Educational Institute for Service Ltd. Port Alfred Nee Ja 100 Studies PTY Ltd Stenden University Qatar B.V. Doha Nee Ja 50 (50%) joint venture Beheersorganisatie B.V. Leeuwarden Nee Ja 50 Kenniscampus Leeuwarden B.V. Kenniscampus Beheer B.V. B.V. Leeuwarden Nee Ja 50 Kenniscampus Leeuwarden C.V. C.V. Leeuwarden Nee Ja 50 % exploitatiesaldo is het saldo exclusief deelnemingen de financiële gegevens van Eucational Institute for Service Studies PTY Ltd zijn opgenomen onder Stenden South Africa B.V. Code activiteiten: 1 = contractonderwijs 2 = contractonderzoek 3 = onroerende zaken 4 = overig

167 3 Beslissende zeggenschap (stichting of vereniging) Naam Juridische vorm Statutaire zetel Code activiteit Eigen vermogen 31 december 2016 Exploitatiesaldo 2016 Baten 2016 Verklaring art BW ja/nee Stichting Steunfonds Stenden Hogeschool, voorheen CHN Stichting Management Trainingscentrum Stichting Praktijk en Wetenschap Stichting Leeuwarden Nee Stichting Leeuwarden 3, Nee Stichting Leeuwarden Nee Naam Juridische vorm Statutaire zetel Code activiteit Beheersorganisatie Kenniscampus Leeuwarden B.V. B.V. Leeuwarden 4 Kenniscampus Beheer B.V. C.V. Leeuwarden 4 Kenniscampus CV B.V. Leeuwarden 4 Jaarverslag 2016 De codes zijn toegelicht op pagina Overige gegevens 1 Statutaire regeling resultaatbestemming In de statuten van de Stichting Stenden hogeschool zijn geen voorschriften weergegeven omtrent de bestemming van het resultaat in een boekjaar. 2 Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2015 De jaarrekening 2015 is door het College van Bestuur, na goedkeuring van de Raad van Toezicht, op 28 juni 2016 vastgesteld. Overeenkomstig dit besluit is het resultaat over 2015 ten gunste van het eigen vermogen gebracht. 3 Bestemming van de resultaat 2016 Vooruitlopend op de definitieve besluitvorming van het bestuur is het resultaat over 2016 ad negatief ten laste van het eigen vermogen gebracht. Stenden Hogeschool

168 4 Resultaatverdeling (x 1.000) 2016 E Afname algemene reserve publiek vermogen Stichting Stenden hogeschool, enkelvoudig Afname algemene reserve privaat vermogen Stichting Steunfonds Stenden, voorheen CHN -20 Stichting Management Trainingscentrum 5 Wyswert Beheer B.V., enkelvoudig -332 Stenden University Hotel B.V. 199 Stenden South Africa B.V. -31 Stenden University Qatar B.V. 332 Stenden University Asia B.V. 11 Stenden Professionals B.V. 94 Kenniscampus Leeuwarden C.V

169 Bijlage 12 Lijst van afkortingen Ad Associate degree BDB Basis Didactische Bekwaamheid BKE Basis Kwalificatie Examinering B&ML Biologie & Medisch Laboratoriumonderzoek BNGR Boven Nominaal of behaalde Graad BV Besloten Vennootschap CAO Collectieve Arbeidsovereenkomst, in dit geval: de cao-hbo voor CE Commerciële Economie CELTH Centre for Expertise Leisure, Tourism and Hospitality Ch Chemie CHN Christelijke Hogeschool Nederland CMR Centrale Medezeggenschapsraad COBEX College van Beroep voor de Examens CRM Customer Relationship Management CROHO Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs CoE Centre of Expertise CT Creatieve Therapie CvB College van Bestuur Dr. Doctor Drs. Doctorandus EC European Credit (studiepunt in het HO) (een studiejaar omvat 60 EC) EER Europese Economische Ruimte ETFI European Tourism Futures Institute Fte Full Time Equivalent HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs hbo Hoger Beroeps Onderwijs HHO Hoger Hotel Onderwijs HTRO Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs HO Hoger Onderwijs HRM Human Resource Management I Informatica IBC International Branch Campus IBL International Business & Languages IBandMS International Business and Management Studies ICT Informatie & Communicatie Technologie IHM International Hospitality Management Inspectie Inspectie van het Onderwijs Ir. Ingenieur (WO) ITEPS International Teacher Education for Primary Schools ITM International Tourism Management, de Engelse benaming voor Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs L&E Logistiek & Economie LLM Legum Magister (Master of Laws) MA Master of Arts MILTS Master of International Leisure and Tourism Management MINT Mapping Internationalisation: een gedigitaliseerde vragenlijst om de mate van internationalisering van een opleiding of een instelling in kaart te brengen MISM Master of International Service Management MLI Master Learning & Innovation Jaarverslag Stenden Hogeschool

170 168 mbo Middelbaar Beroeps Onderwijs MEM Media & Entertainment Management MEMTech School of Media & Entertainment Management en Techniek MKB Midden- en Kleinbedrijf Mr. Meester in de rechten MT ManagementTeam MSc Master of Science MTO Medewerkertevredenheidsonderzoek NHL Noordelijke Hogeschool Leeuwarden NHTV Nederlandse Hogeschool voor Toerisme en Vrijetijd NSE Nationale Studenten Enquête NVAO Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie OBP Ondersteunend- en beheerspersoneel OCW (Ministerie van) Onderwijs, Cultuur en Wetenschap OLB Opleiding tot Leraar Basisonderwijs OP Onderwijzend Personeel Pabo Pedagogische academie voor het basisonderwijs (verouderd, maar nog steeds gebruikelijk) P&O Personeel & Organisatie PGO Probleem Gestuurd Onderwijs PhD Doctor of Philosophy PRE Polymore Research & Education Prof. Professor Rel Relatief, in percentages ROC Regionaal Opleidingen Centrum RUG Rijksuniversiteit Groningen RvT Raad van Toezicht SBRM Small Business & Retail Management SHMS Stenden Hotel Management School SKE Senior Kwalificatie Examinering SNN Samenwerkingsverband Noord-Nederland SoB School of Business SoC School of Commerce SoE School of Education SoLT School of Leisure and Tourism management SPH Sociaal Pedagogische Hulpverlening SH Stenden Hotel SW&AT Social Work and Arts Therapies TBK Toegepaste BedrijfsKunde TI Technische Informatica TM Tourism Management T-rapportage Trimesterrapportage, managementrapportage per vier maanden VM Vrijetijdsmanagement VKO Validatie Kwaliteitsonderzoek Onderzoek VO Voortgezet Onderwijs VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs WO Wetenschappelijk Onderwijs WTB Werktuigbouwkunde

171 Stenden Hogeschool Jaarverslag 2016

172 Stenden Hogeschool jaarverslag 2016