Geachte raadsleden, De Gemeenteraad van Albrandswaard. Betreft: Raadsinformatiebrief beleidskaders openbare verlichting

Transcriptie

1 De Gemeenteraad van Albrandswaard Uw brief van: Ons kenmerk: Uw kenmerk: Contact: Arjan Goedhart Bijlage(n): Doorkiesnummer: adres: Datum: 31 mei 2016 Betreft: Raadsinformatiebrief beleidskaders openbare verlichting Geachte raadsleden, INLEIDING Op 31 mei 2016 is in het college het beleidskader Licht op Albrandswaard vastgesteld. In het collegeprogramma hebben wij het planmatig vervangen en uitbreiden van de openbare verlichting met duurzame led verlichting/armaturen als speerpunt opgenomen. Het is een ambitie die past in ons doel om duurzaam om te gaan met onze openbare ruimte en veiligheid biedt aan haar gebruikers. Het beleidsplan bied de kaders waarbinnen we dit willen waar maken. KERNBOODSCHAP In het beleidskader Licht op Albrandswaard staan de kaders waarbinnen wij de gewenste verduurzaming willen bereiken. Het geeft onze ambities en randvoorwaarden weer hoe we de komende jaren om willen gaan met onze openbare verlichting. Belangrijkste kaders zijn: 1. De gemeente zorgt voor verlichting op maat daar waar het volgens de Richtlijnen Openbare Verlichting 2011 noodzakelijk is of vanuit sociale veiligheid wenselijk is; 2. De openbare verlichting is energiezuinig en afgestemd op de behoefte; 3. Vervanging van masten/armaturen wordt zoveel mogelijk gecombineerd met geplande reconstructies en uitgevoerd in led verlichting; 4. Om de elektrotechnische veiligheid van de installaties te verbeteren voorzien we niet geaarde lichtmasten van dubbel geïsoleerde aansluitkastjes of we zorgen alsnog voor aarding; 5. In het buitengebied en bij randen van natuurgebieden hanteren wij het uitgangspunt: er wordt niet verlicht, tenzij ; Hofhoek PD Poortugaal - Postbus GA Rhoon - T (010) E info@albrandswaard.nl

2 Betreft: Raadsinformatiebrief 6. Om energieverbruik, lampvervangingen en een verstoringsfactor voor natuurwaarden terug te dringen, is het statisch dimmen van ledverlichting een verantwoorde keuze voor een bredere toepassing binnen 5 jaar. Voor verdere verdieping verwijzen we u graag naar de bijlage Licht op Albrandswaard; beleidskader openbare verlichting. CONSEQUENTIES In het verleden heeft de gemeente al veel oude hoog energie verbruikende lampen vervangen door spaarlampen van 18 watt. Ombouw naar led van gemiddeld 13 Watt levert geen onmiddellijke forse daling van het energieverbruik en de kosten op. Om kosten te beperken en kapitaalvernietiging te vermijden gaan we bestaande spaarlampen pas aan het einde van hun levensduur vervangen door ledlampen. Om energieverbruik, lampvervangingen en een verstoringsfactor voor natuurwaarden terug te dringen, is het statisch dimmen van ledverlichting een verantwoorde keuze voor een bredere toepassing binnen 5 jaar. Dit betekent wel een investering in nieuwe armaturen en lampen. De huidige lampen kunnen immers niet gedimd worden. Jaarlijks zullen we aan de hand van het vervangingsplan beoordelen welke lantaarns voor dimmen in aanmerking komen. Met deze ambitie geven wij tevens uitvoering aan de motie van 10 november 2014 Gedimde Rondwegen. VERVOLG Via de bestuursrapportage houden we u op de hoogte hoe de overgang naar led en gedimde verlichting verloopt. Voor bewoners en ondernemers zijn de beleidskaders terug te vinden zijn op de website van de gemeente. BIJLAGEN 1. Licht op Albrandswaard, beleidskader openbare verlichting ( ) Met vriendelijke groet, het college van de gemeente Albrandswaard, de secretaris, de burgemeester, Hans Cats drs. Jan Pieter J. Lokker (wnd)

3 Licht op Albrandswaard Beleidskader Openbare Verlichting Opdrachtgever : Gemeente Albrandswaard Datum : mei 2016 Auteur : Arjan Goedhart

4 Voorwoord Voor u ligt Licht op Albrandswaard, het beleidskader openbare verlichting van de gemeente Albrandswaard. Waarom? In ons collegeprogramma hebben wij het planmatig vervangen en uitbreiden van de openbare verlichting met duurzame led verlichting/armaturen als speerpunt opgenomen 1. Het is een ambitie die past in ons doel om duurzaam om te gaan met onze openbare ruimte. Een openbare ruimte die tevens veiligheid biedt aan haar gebruikers. We zijn op zoek gegaan naar innovaties. Niet om ze volgende week in te voeren, veel techniek staat nog behoorlijk in de kinderschoenen, is nog niet altijd voldoende bedrijfszeker of voor ons betaalbaar. We vinden het wel nuttig om er samen met u over na te denken of wij dit soort ontwikkelingen op termijn ook voor onze gemeente bruikbaar vinden. Wij vinden het prettig een beleidskader voor dit onderwerp te hebben omdat het in hoofdlijnen duidelijkheid schept voor inwoners, ondernemers en ons zelf over de ambities en randvoorwaarden op dit terrein. Poortugaal, mei 2016 Het college van de gemeente Albrandswaard. 1 Collegeprogramma , onderdeel 3.1. programma Buitenruimte, activiteit 1e 1

5 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Inhoudsopgave 2 0 Samenvatting 3 1. Licht op Albrandswaard Onze visie op openbare verlichting Wettelijke kaders Hoe verbeteren we de sociale veiligheid met openbare verlichting? Lichtsoort en lichtsterkte Lichtkleur Hoe verbeteren we de verkeersveiligheid met openbare verlichting? Hoe verbeteren we de veiligheid en bedrijfszekerheid van openbare verlichting? Hoe verbeteren we de duurzaamheid van onze openbare verlichting? Toekomstgericht gebruik: beperking van onze CO 2 -voetafdruk Lokaal maatwerk: dimmen of selectief inschakelen van openbare verlichting Effecten van dimmen of uitschakelen van openbare verlichting Technische beperkingen op de korte termijn Voor- en nadelen in het kort Hoe beschermen we natuurwaarden tegen openbare verlichting? Hoe gaan we onze ambities realiseren? Samen met bewoners en belanghebbenden Met de thans beschikbare middelen Met een beheerplan voor de uitvoering

6 Samenvatting 1. De gemeente Albrandswaard zorgt voor verlichting op maat daar waar het voor de veiligheid van het verkeer en de sociale veiligheid noodzakelijk of wenselijk is. Deze openbare verlichting is energiezuinig en afgestemd op de behoefte. Bij de keuze van masten en armaturen houden we rekening met het karakter van de omgeving waarin zij komen te staan en hun bijdrage aan de sfeerbeleving. De kosten houden we maatschappelijk aanvaardbaar door in aanschaf en bij gebruik slimme keuzes te maken. 2. Uitgangspunt is dat wij de bestaande wettelijke kaders, de Richtlijnen Openbare Verlichting ROVL 2011 en het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan als kader hanteren bij de keuzes en uitwerking van onze plannen voor de openbare verlichting in onze gemeente. 3. Om de sociale veiligheid te verbeteren houden we bij ontwerp en realisatie van een verlichtingsinstallatie rekening met de verschillende gebiedstypen binnen onze gemeente (bijv. winkelcentrum, historisch centrum, woonwijk, bedrijventerrein) en de vereiste functionele verlichtingskwaliteit in elk type gebied. Voor de (kleur-) herkenbaarheid van objecten gaan we bij het gebruik van ledverlichting binnen woonwijken voornamelijk gebruik maken van warm-witte verlichting en op hoofdwegen neutraal witte verlichting. De Richtlijnen Openbare Verlichting 2011 bieden voor de te maken keuzes hierbij de juiste handvatten. 4. Om de elektrotechnische veiligheid van de installaties te verbeteren gaan we niet geaarde lichtmasten voorzien van dubbel geïsoleerde aansluitkastjes of we zorgen alsnog voor aarding. Kasteel van Rhoon 5. Voor de verbetering van de verkeersveiligheid met behulp van openbare verlichting hanteren we de beleidsuitgangspunten in het Gemeentelijke Verkeers- en vervoersplan Albrandswaard (GVVP). 6. Wij dragen bij aan de doelstellingen voor openbare verlichting in het Nationaal energieakkoord en de regionale Duurzaamheids- en klimaatagenda. Wij verbinden ons met dit beleidskader aan de concrete doelstelling dat openbare verlichting en verkeersregelinstallaties ten opzichte van % besparing leveren in 2020 en 50% in Op weg hiernaartoe is minimaal veertig procent van het bestaande openbare verlichtingspark in 2025 voorzien van slim energiemanagement en energiezuinige (led) verlichting. Om kosten te beperken en kapitaalvernietiging te vermijden gaan we bestaande spaarlampen aan het einde van hun levensduur vervangen door ledlampen. Wij blijven investeren in groene certificaten bij de inkoop van stroom. Bij de aanschaf van openbare verlichting toetsen we uitdrukkelijk op herkomst, fabricage en levensduur van materialen en hun hergebruiksmogelijkheden. Om energieverbruik en lampvervangingen terug te dringen is het statisch dimmen van ledverlichting naar ons idee een verantwoorde keuze voor een bredere toepassing binnen 5 jaar. Dit betekent wel een investering in nieuwe armaturen en lampen. De huidige lampen kunnen immers niet gedimd worden. Jaarlijks zullen we aan de hand van het vervangingsplan beoordelen welke lantaarns voor dimmen in aanmerking komen. 7. In het buitengebied en bij randen van natuurgebied hanteren wij het uitgangspunt: er wordt niet verlicht, tenzij. 8. Onze ambities realiseren wij door bij renovaties van de openbare ruimte actief bewoners en andere belanghebbenden hierbij te betrekken. Om verwachtingen in goede banen te leiden hechten we eraan over de beleidskaders in deze notitie en de innovaties aandacht te besteden richting onze inwoners. Mede gezien de financiële krapte in onze gemeentebegroting hebben wij de intentie onze geschetste ambities met de bestaande middelen uit te voeren. Voor die uitvoering werken we de beleidskaders uit in een beheerplan. 3

7 1. Licht op Albrandswaard Onze visie op openbare verlichting Openbare verlichting levert een grote bijdrage aan de veiligheid. Een goede verlichting zorgt ervoor dat er sprake is van veiliger verkeer. Maar openbare verlichting draagt er ook aan bij dat mensen zich veiliger vóelen op straat. Naast deze belangen van veiligheid ondersteunt openbare verlichting de sfeer in een gebied. Denkt u bijvoorbeeld aan de zorg waarmee de openbare verlichting is uitgekozen in de dorpscentra en bij historische gebouwen zoals het Kasteel van Rhoon. Het verlichten van de openbare ruimte vraagt om inspanningen, zoals kosten voor energie en materialen. Bovendien kan verlichting het dag- en nachtritme van mens en dier verstoren. Deze nadelige effecten wegen we graag mee in onze keuzes. De gemeente Albrandswaard zorgt voor verlichting op maat daar waar het volgens de Richtlijnen Openbare Verlichting 2011 noodzakelijk is of vanuit sociale veiligheid wenselijk is. Deze openbare verlichting is energiezuinig en afgestemd op de behoefte. Bij de keuze van masten en armaturen houden we rekening met het karakter van de omgeving waarin zij komen te staan en hun bijdrage aan de sfeerbeleving. De kosten houden we maatschappelijk aanvaardbaar door in aanschaf en bij gebruik slimme keuzes te maken. Op dit moment zijn er in de gemeente Albrandswaard ongeveer 6000 verlichtingsarmaturen. Dit aantal neemt toe wanneer er nieuwbouwprojecten opgeleverd worden. In het verleden gemaakte keuzes vallen financieel relatief voordelig voor ons uit. Albrandswaard beschikt over een relatief zuinige verlichtingsinstallatie. Echter, om de verlichtingsinstallatie toekomstbestendig te houden moeten we oog hebben voor ontwikkelingen en trends zoals verlichting op maat en duurzaamheid. Daarnaast vergen installaties continu verbetering. Ze moeten blijven voldoen aan eisen voor elektrotechnische veiligheid en het leveren van de juiste hoeveelheid licht. 2. Wettelijke kaders We zijn niet helemaal vrij in ons handelen met de openbare verlichting. De volgende kaders zijn van betekenis: het Burgerlijk Wetboek stelt eisen aan de openbare ruimte, inclusief de verlichting. De wegbeheerder is aansprakelijk wanneer de openbare weg niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen, waardoor zich een gevaar voor personen en zaken voordoet; de NEN-normen elektrotechnisch deel installatie, installatieverantwoordelijkheid en maststerkte. Dit zijn technische eisen waaraan installaties wettelijk dienen te voldoen; de Flora- en faunawet; verlichting kan storend zijn voor planten en dieren. Deze wet legt een zorgtaak bij ons neer waarmee we bij keuzes over openbare verlichting rekening dienen te houden. Er zijn ook richtlijnen, die weliswaar niet wettelijk bindend zijn maar die wij als belangrijke richtsnoer hanteren. Een voorbeeld is de Nederlandse Praktijkrichtlijn. Ze geeft aanbevelingen voor verlichtingssterkte en gelijkmatigheid van openbare verlichting. Een ander voorbeeld zijn de Richtlijnen Openbare Verlichting 2011 (ROVL). Deze richtlijnen bieden stevige handvatten voor veilige toepassing van openbare verlichting. Daarnaast bieden zij ruimte voor experimenten en innovatiemogelijkheden. Voorbeelden hiervan zijn het dimmen van openbare verlichting of het wel of niet verlichten van wegen op bepaalde momenten in de nacht. Indien wordt gekozen om een gebied te verlichten dat geeft deze richtlijn ook advies over de 4

8 gewenste verlichtingsklasse. Hierbij houdt ze rekening met het gebruik van moderne zuinige verlichtingsmiddelen en de mogelijkheid tot het regelen van de verlichting. Een ander kader, dat weliswaar niet wettelijk is, is het gemeentelijke verkeers- en vervoersplan. De inrichtingseisen die hierin zijn vermeld voor bijvoorbeeld wegen, straten, pleinen en fietspaden hebben invloed op de openbare verlichting op die wegen en paden. Openbare verlichting maakt een bescheiden deel uit van het Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW), met name als het gaat om de inrichting en het beheer van de openbare ruimte en het toepassen van hang- en sluitwerk. Het PKVW gaat wel een stap verder dan de ROVL Het PKVW schrijft onder andere voor dat achterpaden (in het beheer) van de gemeente verlicht moeten worden. Alleen in de wijk Portland wordt momenteel het Politiekeurmerk consequent gehanteerd. Dit steunt op een beslissing van onze gemeente die ten tijde van de bouw van deze wijk is genomen. Het PKVW wordt niet standaard voorgeschreven. Uitgangspunt is dat wij de genoemde wettelijke kaders, de Richtlijnen Openbare Verlichting ROVL 2011 en het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan als kader hanteren bij de keuzes en uitwerking van onze plannen voor de openbare verlichting in onze gemeente. 3. Hoe verbeteren we de sociale veiligheid met openbare verlichting? Lichtsoort en lichtsterkte De inrichting van de openbare ruimte is van grote invloed op de veiligheid en het veiligheidsgevoel van inwoners en ondernemers. Bij duisternis is bijvoorbeeld de kans dat vandalisme, openlijke bedreiging of geweld wordt gepleegd groter dan op klaarlichte dag. Openbare verlichting zorgt ervoor dat personen ook s avonds en s nachts op redelijke afstand zijn te herkennen. Als kleuren van voertuigen en of kleding goed waarneembaar zijn, is herkenning beter mogelijk. Dat werkt preventief. Onderzoek toont aan dat met name de kleur en lichtsterkte van verlichtingsinstallaties van invloed zijn op de sociale veiligheid. Dit stelt specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. Die eisen kunnen afwijken van de eisen die vanuit verkeersveiligheid worden gesteld. Openbare verlichting speelt ook een belangrijke rol bij de uitstraling en sfeer van een openbare ruimte. Lichtsoort en lichtsterkte zijn hierbij sterk bepalend naast de vormgeving van het armatuur. Het bijzondere karakter van een ruimte kan met behulp van de openbare verlichting tot uitdrukking worden gebracht. Bijvoorbeeld klassieke lantaarns in de monumentale en historische omgeving van het centrum van Poortugaal of juist eigentijds vormgegeven verlichting in het moderne boodschappencentrum van Rhoon en Portland. In de praktijk van de afgelopen jaren hebben wij bij de afweging rondom lichtsoort en lichtsterke goede ervaringen opgedaan met de adviezen in de Richtlijnen Openbare Verlichting Uitgangspunt bij ontwerp en realisatie van een verlichtingsinstallatie is de in de verschillende gebiedssoorten van onze gemeente vereiste functionele verlichtingskwaliteit. De Richtlijnen Openbare Verlichting 2011 bieden voor de te maken keuzes hierbij de juiste handvatten. 5

9 Lichtkleur In verblijfsgebieden is naast een goede en gelijkmatige verlichting ook de verlichtingskleur van belang. De straat en het trottoir moeten voldoende verlicht zijn. De zogeheten kleurweergave-index (Ra) is een eigenschap van een lichtbron. De index geeft aan in hoeverre het met een lichtbron mogelijk is kleuren van objecten natuurlijk weer te geven. Zeg maar, de mate van herkenbaarheid. De waarde van de index loopt van 0 tot 100. Bij een kleurweergave van 100 worden kleuren op natuurlijke wijze weergegeven. Bij een kleurenweergave van 0 is geen kleurherkenning mogelijk. Wit licht heeft een hoge Ra waarde en geeft dus veel kleuren weer. Dit maakt wit licht toepasbaar in gebieden waar herkenbaarheid van kleuren belangrijk is. Voorbeelden van deze gebieden zijn woonwijken, bedrijventerreinen en fietspaden. Om wit licht te maken is meer energie nodig dan bij gele en oranje verlichting. Oranje/geel licht heeft een lage Ra waarde en dus weinig kleurweergave. Het voordeel van deze verlichting is dat de lampen minder energie verbruiken dan conventionele tl-verlichting. Oranje/geel licht vinden wij goed toepasbaar in gebieden waar geen kleurweergave nodig is. Oranje/geel licht wordt toegepast bij gebieden met uitsluitend een verkeersfunctie. Onder deze gebieden vallen de ontsluitingswegen. Door de ontwikkelingen op het gebied van ledverlichting verdwijnt oranje en gele verlichting langzamerhand wel uit het straatbeeld. Ledverlichting is in alle kleuren mogelijk. Bij het gebruik van ledverlichting zullen wij binnen woonwijken voornamelijk warm-witte verlichting en op hoofdwegen neutraal witte verlichting toe gaan passen. 4. Hoe verbeteren we de verkeersveiligheid met openbare verlichting? Onder verkeersveiligheid wordt verstaan een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer. De weg is zodanig verlicht dat de situatie in de rijrichting te overzien is. De verkeersdeelnemers kunnen het verloop van de weg en de aanwezigheid van zijwegen waarnemen. In het bestek van deze notitie willen we over het thema verkeersveiligheid in relatie tot openbare verlichting beknopt zijn. In ons gemeentelijke verkeers- en vervoersplan hebben we namelijk prima richtlijnen opgenomen voor de diverse verkeerssituaties in onze gemeente. Deze richtlijnen omvatten ook de openbare verlichting bij de diverse verkeerssituaties. Bij de beoordeling van openbare verlichting in het kader van de verkeersveiligheid hanteren we de beleidsuitgangspunten in het Gemeentelijke Verkeers- en vervoersplan Albrandswaard (GVVP). 5. Hoe verbeteren we de veiligheid en bedrijfszekerheid van openbare verlichting? Onze openbare verlichtingsinstallaties moeten zelf ook veilig zijn. Personen en zaken moeten geen schade kunnen oplopen doordat de installatie is beschadigd of niet goed (meer) werkt. Wij laten de lichtmasten en armaturen elke 4 jaar checken op hun kwaliteit en verrichten daaraan het benodigde onderhoud. In onze gemeente is het een knelpunt dat veel van de oudere lichtmasten niet geaard zijn. Dit willen wij aanpassen om incidenten te vermijden. Wij gaan niet geaarde lichtmasten voorzien van dubbel geïsoleerde aansluitkastjes of we zorgen ervoor dat lichtmasten alsnog worden geaard. Voor de verbetering van de elektrotechnische veiligheid gaan we in een beheerplan een aparte paragraaf opnemen. 6

10 Ieder type lamp heeft een verwachte levensduur. Lampvervanging vindt groepsgewijs plaats voordat de lampen defect raken. Soms is er onverwacht toch sprake van incidentele storingen zoals kapotte lampen, voorschakelapparatuur of elektriciteitskabels. De masten en armaturen worden door de gemeente hersteld. Elektriciteitskabels zijn echter niet het eigendom van de gemeente. Zij worden door de netbeheerder tijdig vernieuwd, en in geval van storingen, gerepareerd. Armaturen hebben een gemiddelde levensduur van 20 jaar. Lichtmasten hebben een gemiddelde levensduur van 40 jaar. Stabiliteits- en sterktemetingen van lichtmasten laten we uitvoeren wanneer lichtmasten 40 jaar oud zijn. Goedgekeurde lichtmasten kunnen een aantal jaren langer blijven staan. Vervanging wordt integraal met de aanpak van het groen en de wegen in de buurt betrokken. Onveilige situaties lossen we uiteraard onmiddellijk op. 6. Hoe verbeteren we de duurzaamheid van onze openbare verlichting? U weet: energiebesparing hangt sterk samen met de CO 2 -uitstoot. Hoe lager het energieverbruik, des te lager is de uitstoot van CO 2. Door het toepassen van de juiste materialen en technieken en te kijken naar het volledige productieproces van verlichtingsinstallaties kan er ook een vermindering van de CO 2 -uitstoot worden bewerkstelligd. Dit heeft een positieve invloed op het milieu. Wij dragen bij aan de doelstellingen voor openbare verlichting in het Nationaal energieakkoord en de regionale Duurzaamheids- en klimaatagenda. Wij verbinden ons met dit beleidskader aan de volgende concrete doelstelling: Openbare verlichting en verkeersregelinstallaties zullen ten opzichte van 2013 nationaal 20% besparing leveren in 2020 en 50% in Op weg hiernaartoe is minimaal veertig procent van het bestaande openbare verlichtingspark in 2025 voorzien van slim energiemanagement en energiezuinige (led) verlichting. Het bereiken van deze doelstelling vraagt om innovaties en keuzes. Daarover gaat het volgende onderdeel van deze paragraaf. Toekomstgericht gebruik: beperking van onze CO 2 -voetafdruk Energieverbruik en lichtvervuiling spelen een belangrijke rol in de afweging om al of niet te gaan verlichten. Dat komt doordat dit gemakkelijk gekoppeld kan worden aan de zogenaamde CO 2 -voetafdruk, een maat voor de uitstoot van CO 2 als gevolg van het gebruik van fossiele brandstoffen tijdens de productie van elektriciteit. Door de gewijzigde aansprakelijkheid en richtlijnen van de openbare verlichting neemt de behoefte aan een hoger verlichtingsniveau toe. Daar tegenover staat de doelstelling om energie te besparen in de toepassing en het gebruik van openbare verlichting. In Albrandswaard zijn op veel plaatsen al spaarlampen van gemiddeld 18 Watt ingezet. Ombouw naar led van gemiddeld 13 Watt levert geen onmiddellijke forse daling van het energieverbruik en de kosten op. Op termijn heeft omzetting naar ledverlichting zeker toch voordelen. Gebruik van ledverlichting is duurzaam. Het leidt in de praktijk tot minder lampvervangingen en een lager energieverbruik. Het beperkt de afvalberg en de CO 2 -voetafdruk. Ledarmaturen hoeven niet gemiddeld iedere 4 jaar van nieuwe leds te 7

11 worden voorzien. Iets wat bij spaarlampen wel het geval is. Na verloop van tijd, als overal leds zijn geplaatst, zal het onderhoud zich beperken tot het schoonhouden van armaturen en één keer per twintig jaar vervangen van complete armaturen. Om kosten te beperken en kapitaalvernietiging te vermijden gaan we bestaande spaarlampen aan het einde van hun levensduur vervangen door ledlampen. Zien wij nog meer mogelijkheden om onze CO 2 voetafdruk te verkleinen? Ja, door aandacht te schenken aan de herkomst, fabricage en levensduur van materialen en hun hergebruiksmogelijkheden. Maar ook door voor al onze gemeentelijke accommodaties en installaties groene stroom in te kopen. Daarmee zijn we inmiddels al een eind op weg. Wij blijven investeren in groene certificaten bij de inkoop van stroom. Bij de aanschaf van openbare verlichting toetsen we uitdrukkelijk op herkomst, fabricage en levensduur van materialen en hun hergebruiksmogelijkheden. De voetafdruk wordt nog verder verkleind door verlichting op maat en naar behoefte te leveren. Daarover gaat het volgende onderdeel van dit beleidskader. Lokaal maatwerk: dimmen of selectief inschakelen van openbare verlichting Vrij nieuw op het gebied van de openbare verlichting is de toepassing van dimbare lampen en het selectief aan- en uitschakelen van de verlichting. Met selectief schakelen bedoelen we dat de openbare verlichting alleen aangaat wanneer er personen/voertuigen in de buurt zijn. U kent wellicht de tv-illustratie met de fietser waarbij de openbare verlichting door sensortechniek precies inschakelt op de plek waar de fietser zich begeeft. Wij staan open voor deze toepassingen, te beginnen met experimenten en proefzones. We rekenen hierbij niet op kostenbesparing. Daarvoor is de techniek nog te duur. Wel kan de techniek bijdragen aan rust in de natuur en, natuurlijk, duurzaamheid door geringer energieverbruik. Voorwaarde is wel dat de toepassing niet tot Dimbare verlichting op fietspad een minder veilige situatie leidt. We bespreken in kort bestek de effecten van dimmen en selectief in- en uitschakelen in deze notitie.! Aansprakelijkheid De openbare verlichting is geïnstalleerd volgens de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR). Het dimmen van verlichting is strikt genomen in strijd met deze richtlijn maar het blijkt in de praktijk van andere gemeenten niet tot problemen te leiden. Bij het maken van keuzes voor de openbare verlichting moeten we rekening houden met de aansprakelijkheid van de gemeente. Volgens het Burgerlijk Wetboek is een gemeente aansprakelijk voor schade als de weg, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen en daardoor gevaar voor personen of zaken oplevert. De schuldverantwoordelijkheid is omgezet in een risicoaansprakelijkheid. Dat wil zeggen dat de weggebruiker niet meer de schuld van de wegbeheerder (de gemeente) hoeft aan te tonen. Hij kan volstaan met het aannemelijk maken van de gevaarlijke toestand van de weg(uitrusting). Door deze bepaling is de gemeente al snel aansprakelijk. Effecten van dimmen of uitschakelen van openbare verlichting De maatschappelijke effecten van dimmen of uitschakelen van de verlichting willen we per locatie/situatie onderzoeken en uitwerken. Wij hechten aan een aanpak waarbij we ook de mening en ervaringen van aanwonenden en weggebruikers meewegen. 8

12 In die situaties waarbij we bestaande installaties/armaturen gaan vervangen zullen we, naast de bestaande policy van altijd aan, de voor- en nadelen onderzoeken van de volgende drie scenario s: 1. Uitschakelen binnen bepaalde tijdblokken 2. Bewegingsmelder/inschakelen bij beweging 3. Dimbare verlichting/intensiveren bij beweging 1. Uitschakelen binnen bepaalde tijdblokken Wanneer er bijna niemand buiten is, tijdens nachtelijke uren, kan er voor gekozen worden om de openbare verlichting uit te schakelen. Op rustige plekken brandt dan in de nacht enkele uren geen openbare verlichting. Op wegen kan dit zodra er weinig verkeer is. Om ongelukken te voorkomen brandt er op kruispunten en verkeersgevaarlijke punten wel licht. Dit scenario heeft een financieel voordeel in de verbruikskosten. De (vaste) netwerkkosten 2 blijven echter gelijk. Minpunt is dat de sociale en fysieke veiligheid lager is en dat daarmee personen, objecten en zaken in gevaar kunnen komen. 2. Bewegingsmelder/inschakelen bij beweging De openbare verlichting gaat aan als een bewegingsmelder registreert dat een persoon of voertuig nadert. Dit scenario heeft een financieel voordeel in de verbruikskosten. De (vaste) netwerkkosten blijven echter gelijk. De sociale en fysieke veiligheid blijven op niveau. Alleen met een eigen net of door aanschaf van een managementsysteem is de besparing achteraf te registreren. Een eigen kabelnetwerk vraagt om een grote investering plus extra personeelscapaciteit. Wij vinden dit vooralsnog geen optie. Wel vinden wij het de moeite waard om te onderzoeken of een managementsysteem opweegt tegen de energiebesparing die deze optie oplevert. 3. Dimbare verlichting/tijdens nachtelijke uren de verlichting dimmen De openbare verlichting blijft bij dit systeem aan, maar wordt tijdens de rustige nachtelijke uren gedimd (lagere lichtintensiteit). Het dimmen van verlichting kan zowel statisch als dynamisch, op basis van verkeers- en/of weersomstandigheden. Deze toepassing vinden wij toepasbaar op bijvoorbeeld de verbindingswegen en fietspaden tussen de dorpen in onze gemeente. Voorbeeld van dimscenario 2 Met netwerkkosten wordt de periodieke aansluitvergoeding aan de netwerkbeheerder Stedin bedoeld van de aansluiting (kosten voor het verzorgen en in stand houden van een aansluiting op het net). 9

13 Met name dynamisch dimmen is nog volop in ontwikkeling: een telemanagementsysteem laat de verlichting tijdens rustige nachtelijke uren bijna uit gaan. Zodra de weg gebruikt wordt gaan de lampen feller branden. Bij calamiteiten kan de verlichting op de bewuste plekken voluit branden. Dit scenario heeft een financieel voordeel in de verbruikskosten. De (vaste) netwerkkosten blijven echter gelijk. Het systeem vergt een investering. De sociale en fysieke veiligheid blijven op niveau. Prijsverschillen in aanschafkosten kunnen we het beste vergelijken over een periode van 10 jaar. Bij de aanschaf van nieuwe armaturen en lampen onderzoeken we of het aantrekkelijk is te kiezen voor de mogelijkheid tot dimmen en de toepassing van zogenaamde outdoor lamp controllers. Los van concrete omstandigheden, locaties en verkeerscondities laten de varianten op de diverse afwegingsaspecten het volgende beeld zien. Maatregel 1. s Nachts uit Ombouwkosten X Verlaging Energieverbruik Verlaging Netwerkkosten X Verkeersveiligheid X Sociale Veiligheid X 2. Bewegingsmelder X X 3. Dimmen 4. Niets wijzigen X X X Technische beperkingen op de korte termijn Om de scenario s zo goed mogelijk te kunnen beoordelen op haalbaarheid, is nadere technische informatie noodzakelijk. De standaard lichtmast in onze gemeente is niet voorzien van een voorschakeling om te Uit publicatie van het CROW, kenniscentrum voor verkeer \, vervoer en infrastructuur: In Delft heeft men inmiddels een aantal jaren ervaring met dynamische verlichting. In een recreatiegebied wordt de verlichting al sinds 2000 automatisch min of meer probleemloos geregeld op basis van radardetectie. Normaal ligt het verlichtingsniveau op 20%. Bij nadering van een fietser of voetganger wordt er 'zacht' opgeschaald naar 100%. Als de langzaamste voetganger voorbij is dimmen de lampen in zeven minuten weer naar 20%. Overigens laten de extra kosten zich bij kleinere projecten niet zomaar terugverdienen, zo leert onder meer de ervaring in Delft. Er moet behoorlijk worden geïnvesteerd in apparatuur en de financiële winst aan energiebesparing weegt daar meestal niet tegenop. kunnen dimmen. Ook is hij niet voorzien van een separate uitschakeling. Een dergelijke schakeling vergt een financiële investering per mast. Vrijwel alle lichtmasten zijn rechtstreeks aangesloten op het elektriciteitsnet van netbeheerder Stedin. Via dit elektriciteitsnet wordt een signaal meegestuurd om alle verlichting aan of uit te schakelen. Om meer zelf te kunnen sturen kan men de armaturen voorzien van draadloze communicatieapparatuur (telemanagement). Voor- en nadelen in het kort Uitgangspunt is het verantwoord verlichten van de openbare ruimte. De Nederlandse Praktijkrichtlijn geeft geen ruimte, de Richtlijnen Openbare Verlichting bieden die wel. Het verwijderen van lichtmasten levert de grootste kostenbesparing op. We nemen deze optie niet op in de vergelijking. Daar waar openbare verlichting geen enkel belang dient houden wij die uiteraard niet in stand. Ons zijn echter geen situaties in onze gemeente bekend waar dit zich voor doet. Scenario 1, het uitschakelen binnen een bepaalde tijdsblok, 10

14 levert een behoorlijke kostenbesparing op maar heeft ook de grootste minpunten op het gebied van (sociale) veiligheid. Op zich zou dit scenario kunnen worden overwogen langs routes in sportparken of schoolpleinen waar geen activiteiten zijn s nachts. Aan de andere kant is het voor de bescherming van accommodaties en voorzieningen niet verstandig dit alles in het pikkedonker te zetten. We zijn, kortom, niet zo gecharmeerd van dit scenario. Het aanbrengen van bewegingsmelders (scenario 2) brengt op dit moment nog hoge aanschaf- en onderhoudskosten met zich mee. Alle (extra) componenten moeten aangeschaft en geïnstalleerd worden. Daarnaast neemt door het aanbrengen van extra apparatuur de kwetsbaarheid toe omdat er extra schakels in de installatie zijn die makkelijk defect (kunnen) raken. Wij zien deze optie op de middellange termijn zitten wanneer aanschaf van nieuwe masten en armaturen aan de orde is. Voor de toepassing denken wij bijvoorbeeld aan de verbindingswegen en fietspaden tussen de dorpen. Om energieverbruik, lampvervangingen en een verstoringsfactor voor natuurwaarden terug te dringen, is het statisch dimmen van ledverlichting (scenario 3) naar ons idee een verantwoorde keuze voor een bredere toepassing binnen 5 jaar. Deze aanpak is effectief door het terugbrengen van armaturen met hoog vermogen. Dit betekent wel een investering in nieuwe armaturen en lampen. De huidige lampen kunnen immers niet gedimd worden. Jaarlijks zullen we aan de hand van het vervangingsplan beoordelen welke lantaarns voor dimmen in aanmerking komen. Met deze ambitie geven wij tevens uitvoering aan de motie van 10 november 2014 gedimde rondwegen. Uiteraard is het in bepaalde situaties mogelijk om een combinatie van de omschreven opties toe te passen. We maken nog de volgende kanttekening. De beoordeling van de verschillende scenario s maken wij op basis van de huidige stand en kwaliteit van de techniek. De technologische ontwikkelingen op dit terrein volgen elkaar razendsnel op. We volgen ze op de voet. Dit betekent dat het raadzaam is het beoordelingskader regelmatig te actualiseren. Wanneer dit een verandering van de gedragslijn betekent informeren wij uw raad uiteraard. 7. Hoe beschermen we natuurwaarden tegen openbare verlichting? Openbare verlichting kan een verstoringsfactor zijn voor natuurwaarden. Onderzoeken geven aan dat verlichting van invloed kan zijn op verstoring van dag- en nachtritme, seizoensritme, foerageergedrag, oriëntatie, tijden van trek en trekgedrag. In onze gemeente spelen deze belangen in het buitengebied en aan randen van natuurgebieden langs de Oude Maas (Natura 2000-gebied). In het buitengebied en bij randen van natuurgebied hanteren wij het uitgangspunt: er wordt niet verlicht, tenzij. Voor verlichting aan randen van natuurgebieden bestaat overigens een richtlijn. Deze is 0,1 lux waarbij met zekerheid kan worden gesteld dat er geen negatieve effecten optreden. Voor uw beeld, een volle maan levert 0,25 lux. Door de ligging van (voorzieningen in) onze gemeente is het effect van aanwezig strooilicht op de randen van de beschermde gebieden vaak al groter, bijvoorbeeld door buitensportcomplexen tijdens avondtrainingen en door de lichtwaas boven de stedelijke conglomeratie van Rotterdam. Wanneer belangen van verkeersveiligheid en/of sociale veiligheid in het buitengebied of in randen van natuurgebied een nee ten aanzien van openbare verlichting onverantwoord maken, zetten wij in op een toepassing die de natuurwaarden van het gebied zo min mogelijk schaadt. Dit kan bijvoorbeeld worden gerealiseerd door uitschakelen van de verlichting na een bepaald tijdstip, toepassing lage armaturen (beperkte spreiding) of verlichting met het zwaartepunt in het groene spectrum. 11

15 8. Hoe gaan we onze ambities realiseren? Samen met bewoners en belanghebbenden Bij renovaties van de openbare ruimte betrekken wij actief bewoners en andere belanghebbenden. In de praktijk van alle dag kijken in de wijken organisaties zoals Buurt Bestuurt mee en krijgen wij tips van hen. Dat waarderen we enorm. Albrandswaard speelt - binnen de richtlijnen - graag in op de wensen van de inwoners. Zij kunnen om meer of minder licht vragen. Het uitgangspunt is wel dat het algemeen maatschappelijk belang zwaarder weegt dan het belang van een individu, maar dat lijkt ons begrijpelijk. Verlichting fietspad studio Daan Roosengaarde Om verwachtingen in goede banen te leiden hechten we eraan over de beleidskaders in deze notitie en de innovaties aandacht te besteden richting onze inwoners. Dat gaan we doen door publicaties in De Schakel en op onze website. De kaders bieden een basis om keuzes uit te leggen aan bewoners en ondernemers. We merken dat inwoners zich zeer betrokken voelen bij hun woonomgeving. De aandacht in media voor innovatieve verlichtingsprojecten van bijvoorbeeld studio Daan Roosegaarde leidt tot een toename van vragen en suggesties hierover aan ons adres. Daar spelen we binnen onze mogelijkheden graag op in. Met de thans beschikbare middelen Het exploitatiebudget in onze begroting voor openbare verlichting is ca ,- per jaar. Van dit budget betalen we de kosten voor elektriciteit, energiebelastingen, lampvervangingen, schades en storingen. Naast de exploitatiekosten is voor de periode in het Investeringsprogramma voor openbare verlichting een budget beschikbaar van ca ,-. Dit budget wordt gebruikt om de achterstanden in de vervanging van masten en armaturen mogelijk te maken. Om onze taken op dit terrein uit te voeren hebben wij 1 fte beschikbaar. Mede gezien de financiële krapte in onze gemeentebegroting hebben wij de intentie onze geschetste ambities met de bestaande middelen uit te voeren. Met een beheerplan voor de uitvoering De beleidskaders worden uitgewerkt in een meer jaren beheerplan (periode van 5 jaar). Dit beheerplan wordt jaarlijks bijgesteld kort na de vaststelling van de gemeentebegroting. De gemeentebegroting biedt de mogelijkheid voor de raad op dit onderwerp vooraf te sturen. De jaarrekening is het instrument waarop het college zich verantwoord voor de realisatie van de doelstellingen. Het beheerplan dient ervoor dat ons college binnen de (financiële) kaders zijn keuzes kan maken over vervanging, onderhoud, investeringen en het toepassen van vernieuwingstechnologie. Onze organisatie gaat er vervolgens mee aan de slag en dient zich te houden aan dit beheerplan. Het beheerplan biedt ook een blik in de nabije toekomst zodat activiteiten samenhangend worden uitgevoerd, bijvoorbeeld in relatie tot wegen- en groenonderhoudsplannen. Het beheerplan geeft bovendien aan hoe we omgaan met klachten en meldingen. 12