BOTSEN MET DE BUURT OVERLAST EN WISSELWERKING TUSSEN JEUGDGROEPEN EN DE BUITENWERELD

Transcriptie

1 BRON: TIJDSCHRIFT VOOR CRIMINOLOGIE (2002) JRG. 44, NR. 2, PP BOTSEN MET DE BUURT OVERLAST EN WISSELWERKING TUSSEN JEUGDGROEPEN EN DE BUITENWERELD Frank van Gemert Jeugdgroepen op straat trekken tegenwoordig in veel Nederlandse steden de aandacht. Hoewel dit natuurlijk niet de eerste groepen zijn die in de wijken ten tonele komen, lijkt het gerechtvaardigd te stellen dat problemen rond jeugdgroepen in omvang zijn toegenomen en serieuzer van aard zijn dan voorheen (Beke e.a., 2000; Van Wijk e.a., 2000). Hun aanwezigheid heeft een negatieve uitstraling die het gevoel van veiligheid sterk kan beïnvloeden. Zo blijkt uit een jaarlijks bewonersonderzoek door de Amsterdamse politie dat 'overlast door jongeren' in een grote meerderheid van de wijkteamgebieden wordt genoemd als het probleem dat de politie als eerste dient aan te pakken (Hoenson, 2000). Vaak zijn het Marokkaanse jongens die men in deze groepen aantreft. Door de relatief recente migratie van Noord-Afrikaanse gezinnen en hun nog onvoltooide integratie in de Nederlandse samenleving moeten zij een culturele afstand overbruggen, wat niet altijd soepel verloopt. Meer praktisch van aard, maar daarom niet minder relevant voor een goed begrip van de situatie, is het gegeven dat veel Marokkaanse jongens afkomstig zijn uit vrij grote gezinnen, die klein gehuisvest zijn. Omdat het huis van oudsher het domein is van vrouwen en jongens thuis weinig bewegingsvrijheid hebben, is het voor hen vanzelfsprekend dat zij elkaar buitenshuis treffen. Marokkaanse jongens zijn veel vaker dan hun Nederlandse leeftijdgenoten op straat te vinden (Van Gemert, 2001c). De groepen van overwegend jongens hangen op straat rond. Door hun criminele activiteiten, maar meer nog door de beter waarneembare overlast botsen zij met buurtbewoners en winkeliers (Bervoets, 2001; Van Gemert, 1999). Allerlei repressieve en preventieve maatregelen worden geïntroduceerd om overlast en criminaliteit in te dammen (Van Gemert en Wiersma, 2000). Zulke jeugdgroepen bestaan dus niet in een vacuüm; er is een wisselwerking met de buitenwereld. In buitenlandse publicaties is dit al eerder onderkend, wat tot uitdrukking kwam in definities van gangs. Zo kent een veel gehanteerde definitie van Klein en Maxson in twee van de drie onderdelen een verwijzing naar buitenstaanders: 'Community recognition as a group or collectivity, recognition by the group itself as a distinct group of adolescents and young adults, and enough illegal activities to get a consistent negative response from law enforcement and/or neighborhood residents' (Klein en Maxson, 1989: 205).

2 Omdat in Nederland aan de wisselwerking met de buitenwereld nauwelijks aandacht is besteed 1, staat dit onderwerp in dit artikel centraal. Hoe kan die wisselwerking worden voorgesteld en welke effecten heeft die voor het doen en laten van de groep? Om deze vraag te beantwoorden ga ik in op de symbolen die jeugdgroepen hanteren en op groepsdynamische processen. Symbolen benadrukken de eigenheid en zijn interessant omdat ze de grenzen tussen groep en buitenwereld markeren. In groepsdynamische processen, die zich afspelen wanneer een groep botst met de omgeving, is te zien welke de tegenstellingen zijn met de buitenwereld en hoe daar feitelijk mee wordt omgegaan. Onder groepsdynamische processen wordt verstaan: processen die zich binnen de groep of tussen de groep en de buitenwereld afspelen en een bepaalde uitkomst hebben, zonder dat daar noodzakelijkerwijs door individuen bewust op wordt aangestuurd. De reden om dit te expliciteren is dat de termen 'groepsdynamische processen' of 'groepsdynamiek' in publicaties worden gebruikt op een manier die misverstanden kan oproepen. Zo zeggen Beke e.a. (2000: 93 e.v.) te willen weten 'wat er zich zoal afspeelt in deze groepen', maar feitelijk gaan ze op zoek naar kenmerken van groepen, zoals rivaliteit, structuur en leiderschap, die geen dynamisch maar juist een statisch beeld opleveren. Ook het transformeren van groepen, bijvoorbeeld van 'licht' naar 'zwaar', is naar mijn mening een wezenlijk ander verschijnsel dan groepsdynamische processen. Voor een bespreking van literatuur op dit gebied, zie Weerman (2000: 42 e.v.). Onderzoeksdata, die betrekking hebben op het microniveau en hoofdzakelijk in Amsterdam werden opgetekend 2, worden vergeleken met Amerikaanse gang literatuur. Ik zal hiermee laten zien dat problematische jeugdgroepen geen autonome organisaties zijn die een eigen weg kiezen, maar dat zij eerder door botsingen met de buitenwereld worden gestuurd. Wat volgt is vooral gebaseerd op data van jeugdgroepen met hoofdzakelijk Marokkaanse leden. Naar mijn inschatting is het specifieke etnische element relevant, maar vooralsnog ontbreekt het aan voldoende data om dat goed te onderbouwen. Lopend onderzoek zal daarover meer duidelijkheid verschaffen. SYMBOLEN Het Amerikaanse equivalent van jeugdgroepen op straat zijn gangs, collectieven die meer zijn dan de som der delen (de leden). Op hun beurt hebben de leden door hun lidmaatschap ook iets toegevoegd aan hun eigen identiteit (Cohen, 1990). Deze gedachtegang is gebaseerd is op Amerikaanse inzichten en wijst op het bijzondere van gangs. Door zich aan te sluiten onderscheiden individuen zich van degenen die geen lid zijn. Gangs verschillen ook van elkaar. Turf gangs horen bij een bepaalde buurt, die zij als hun territorium zien en waar zij leden van andere gangs weren. 1 Definities zoals gebruikt door de regiopolitie Haaglanden (Gruter e.a., 1996; Gruter, 1997) bevatten geen element dat de relatie met de buitenwereld karakteriseert, in een latere Haagse publicatie is dat meer het geval (Van Wijk e.a., 2000: 45). 2 Onderzoek in de hoofdstad werd uitgevoerd in opdracht van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland (Van Gemert, 1999; 2001a; 2001b).

3 Hoewel niet alle gangs een territorium verdedigen, hebben ze wel een plek waar ze thuis zijn. Latin Kings en Black Gangster Disciples horen bij Chicago, Crips en Bloods bij Los Angeles. Dat was althans het geval, want de uitstraling van gereputeerde gangs reikt inmiddels tot buiten hun eigen gebied en doet jongeren besluiten deze aantrekkelijke identiteit over te nemen. Tegenwoordig zijn in steden als Salt Lake City gangs te vinden die zich Black Gangster Disciples of Latin Kings noemen en daarmee verwijzen naar beruchte gangs uit Chicago (Utah gang update, 1999). Crips treft men aan in St. Louis (Decker en Van Winkle, 1996: 75 en 93) en in Kansas City (Fleisher, 1998) maar ze werden ook gesignaleerd in Den Haag en in Rotterdam (Van Gemert, 1998a). Er wordt vaak op gewezen dat gangs zich onderscheiden door uiterlijke kenmerken. Bepaalde gangs gebruiken symbolen die verschillen van die van andere gangs. Dat begint bij de naam, maar daarnaast gebruiken de leden verschillende kleuren, kleding, tatoeages, graffiti, handgebaren en vocabulaire. Het blauw van de Crips en het rood van de Bloods uit Los Angeles zijn hier wel bekend, maar er zijn ook andere gangs met een minstens zo gedetailleerde symboliek (zie o.a. Landre e.a., 1997). Symbolen zijn gecodeerde boodschappen, die specifieke kennis vereisen om ze correct te kunnen interpreteren. De Amerikaanse politie heeft veel te stellen met gangs en beschikt in grote steden als regel over een gang squad, die in veel gevallen primair repressief optreedt. Om slagvaardig te kunnen zijn moet de politie de lokale gangs goed in beeld hebben. Daarom bijt men zich vast in het verzamelen van informatie en het herkennen van de uiterlijke kenmerken. In het jaarlijks georganiseerde National Gang Symposium wordt voor en door law enforcers uit heel Amerika uitvoerig en zeer gedetailleerd aan allerlei uiterlijke kenmerken van gangs aandacht besteed. De symbolen van de Amerikaanse gangs zijn bedoeld voor de leden zelf en voor die van concurrerende gangs, maar ook de sterke arm houdt ze nauwlettend in de gaten. De uiterlijke tekenen brengen dus risico s met zich mee en het lijkt zaak, ze zorgvuldig te hanteren. Er zijn momenten waarop gangleden duidelijk hun colors tonen, bijvoorbeeld bij begrafenissen van mede-gangleden, maar in alledaagse situaties doen zij er verstandig aan zich als normale passanten te kleden en te gedragen. Symbolen behoren tot de wereld van de insiders. Tenminste, dat was lange tijd het geval. In Nederland, maar ook in Duitsland (Tertilt, 1996) en in Frankrijk duiken jeugdgroepen op die zich tooien met Amerikaanse gangsymbolen. Zij blijken ook een grote belangstelling te hebben voor hiphop muziek, in het bijzonder voor gangsta rap. In feite heeft hedendaagse jeugd zich een beeld gevormd van Amerikaanse gangs door naar gangsta rap te luisteren en naar de bijbehorende clips op de televisie te kijken. Ook films over gangs zijn populair 3. De vertolkers en hoofdrolspelers zijn in de overgrote meerderheid Afro-Amerikanen. Dit verklaart waarom gangs als een zwart verschijnsel gezien konden worden en waarom de symboliek van hispanic gangs, die toch een zeer aanzienlijk deel van de Amerikaanse gangs 3 Voorbeelden: The Warriors, Colors, Ricochet, New Jack City, Boyz in the Hood, Menace II society, Dead Homiez, Thicker than water, 187, Fresh, Juice.

4 vormen 4, in de Europese steden veel minder vaak gekopieerd wordt. In het midden van de jaren 90 leek de gangsymboliek vooral te appelleren aan de smaak van Surinaamse en Antilliaanse jongeren, althans in Nederland. Rap muziek en gangs waren een zwart ding (Van Gemert, 1995a: 94). Inmiddels is daar verandering in gekomen. Rap muziek is zo populair geworden dat het etnische grenzen overschrijdt. Niet op de laatste plaats zijn nu ook Marokkaanse jongens grote hiphop fans, ze draaien vooral muziek van de in een driveby shooting vermoorde rapper Tupac Shakur (Van Gemert, 2001c; Lindo, 2001: 155). In Amsterdam-Noord trof ik een groep jongeren waarvan de Marokkaanse en Surinaamse leden elkaar met 'niggah' aanspraken. Op muren in veel steden in en buiten Nederland staat 'Tupac' en 'Westside', het kamp waartoe hij behoorde. In de Telegraaf van 11 oktober 2001 staat een artikel over een project in Amsterdam- West, waarin Marokkaanse jongens tijdelijke baantjes hebben op de kermis. Op een foto zijn naast de bedenkers van het project en kermisuitbaters ook Marokkaanse jongens te zien die met hun vingers een W maken: Westside. Kopiëren van symbolen betekent niet per se dat rigide gedragscodes van gangs ook worden geadopteerd. In Los Angeles kan het je dood betekenen wanneer je met een verkeerde kleur op straat loopt, maar in Nederlandse steden is dat slecht voorstelbaar. Gangsymbolen verspreiden zich en met 'correct' gebruik wordt het niet meer zo nauw genomen. Uit dossiers van zaken rond jeugdbendes blijkt dat de politie in Den Haag en Rotterdam in het midden van de jaren 90 een tijd lang gegevens heeft verzameld over symbolen die door jeugdbendes werden gebruikt (Van Gemert, 1998a). De uit Amerika overgewaaide Crips symboliek zag men in eerste instantie als het signaal van een ontwikkeling die in de gaten moest worden gehouden, maar in beide steden is daar niet blijvend werk van gemaakt. Enkele rechercheurs verdiepten zich erin, maar gaandeweg achtte men het gevaar van gangs gering. Een Haagse politieman verwoordde het als volgt: 'Toen ik zag dat een jongen met een blauw petje achterop de brommer zat bij een jongen met een rood petje, wist ik dat het wel meeviel'. De politiemannen die gang specialisten waren geworden kregen andere opdrachten. Symbolen zijn dus losgeraakt van de gangs die ze oorspronkelijk gebruikten. Ze hebben hun exclusiviteit verloren en zijn onderdeel geworden van een mondiale jeugdcultuur, die bovenal door commerciële belangen wordt gestuurd. Voor Nederlandse jongeren op straat betekent dit dat de symbolen die zij (kunnen) hanteren stijlkenmerken zijn die zij niet zelf verzinnen, maar van buiten krijgen aangeboden. De kleding, de graffiti en (onderdelen van) het gedrag, die eigenlijk de grenzen van een groep markeren, komen niet voort uit de groep zelf. In slechts weinig gevallen zijn symbolen kenmerkend voor een bepaalde groep. Op basis van deze tekenen is geen goed onderscheid meer te maken tussen personen binnen de groep en erbuiten. 4 Metingen van enige jaren geleden tonen aan dat bendes in de Verenigde Staten voor 47,8 procent Afrikaans- Amerikaans, 42,7 procent Latijns-Amerikaans, 5,2 procent Aziatisch en voor 4,4 procent blank zijn (Curry e.a., 1994: 9).

5 JEUGDGROEPEN EN DE BUITENWERELD Jeugdgroepen in Nederland krijgen zoveel aandacht doordat er op straat gemakkelijk conflicten met bewoners en winkeliers ontstaan. Ook in Amerika is dit verschijnsel bekend, al wordt in de literatuur de relatie tussen gangs en de buitenwereld uiteenlopend gekarakteriseerd. In een aantal studies uit het verleden wordt uitgegaan van het idee dat gangs onverschillig staan ten opzichte van hun omgeving (Thrasher, 1928; Miller, 1958; Bloch en Niederhoffer, 1958), terwijl andere stellen dat ze zich gedragen als parasieten (Yablonski, 1962). Een derde visie past in de traditie van de Chicago School (Whyte, 1943; Suttles, 1968) en stelt dat de gang voortkomt en onderdeel is van de sociale orde van de buurtgemeenschap. 5 In een publicatie van Jankowski (1991) wordt de relatie tussen gang en buurtgemeenschap meer expliciet weergegeven. Volgens Jankowski is de gang niet een geïsoleerde groep maar maakt deze als formeel element deel uit van de buurtgemeenschap. Hij schetst een symbiotische relatie omdat de gemeenschap wel zonder de gang kan, maar de gang niet zonder de steun van de gemeenschap. De gang heeft een plek nodig waar de leden veilig zijn voor de politie. Dit betekent dat de gemeenschap geen informatie over gangleden verstrekt aan de politie. Daarnaast is de gang afhankelijk van de gemeenschap voor de rekrutering van nieuwe leden en voor informatie van buiten. Bovendien krijgen de leden erkenning in de buurtgemeenschap, wat hen een plaats in de wereld van de volwassenen geeft. De buurt werkt echter alleen mee als ze er ook baat bij heeft. Gangs nemen daarom taken op zich die de gemeenschap hen toeschuift. ' Gangs make a concerted and aggressive effort to aid the community' (: 179). Een rol als buurtwacht past de gang het best en ligt volgens Jankowski voor de hand. Dit sluit aan bij het feit dat geweld en criminaliteit in bepaalde Amerikaanse buurten veel voorkomt, terwijl de politie er invloed verliest. Het boek van Jankowski is in Nederland goed ontvangen (o.a. Schuyt, 1993), maar in Amerika is het controversieel. Tijdens de Annual Meeting van de American Sociological Association in 1993 was een sessie belegd waarin het boek van Jankowski centraal stond. Bursik typeert het boek bij die gelegenheid als much more suggestive than definitive (Bursik,1993: 9). Amerikaanse gang onderzoekers herkennen niet het beeld dat door Jankowski wordt geschetst en zij zetten vraagtekens bij zijn data. Nergens werd eerder opgetekend dat onderzoekers zich naar binnen moesten vechten zoals Jankowski dat zegt gedaan te hebben. Andere Amerikaanse gang onderzoekers beschouwen vooral de passages die de relatie met de buurt betreffen als weinig geloofwaardig omdat ' nothing of this level of untroubled integration of gangs into neighborhoods and cities has ever been documented previously' (Sullivan, 1999: 1640). Het idee van een gang als calculerende organisatie die bewust samenwerking zoekt, wordt door niemand onderschreven. Ondanks deze kritiek kan gezegd worden dat het werk van Jankowski als bron van interessante hypothesen te beschouwen is. Dat neemt niet weg dat hij, door de manier waarop hij zijn data presenteert, suggereert dat hij al een paar stappen verder is. 5 Voor een meer uitgebreide bespreking, zie Van Gemert 1995a:

6 Jankowski s veronderstellingen roepen de vraag op welke relatie Nederlandse jeugdgroepen onderhouden met de bewoners van de buurten waar zij zich bevinden. Onverschilligheid of desinteresse lijkt niet heel goed te passen bij de opstelling van groepen op zes Amsterdamse hot spots (zie hierna). Voortdurend klinkt namelijk het verwijt: 'er is hier niks voor ons', wat een teken is dat jongeren het een en ander verwachten of zelfs eisen. In het Nederlandse geval worden die eisen als vanzelfsprekend tot de lokale overheid gericht. In Amerika zijn burgers meer gewend hun eigen boontjes te doppen. Zeker in de arme wijken is de overheid daar ver weg, terwijl in Nederlandse achterstandswijken gesubsidieerde projecten elkaar in hoog tempo opvolgen. Het is verhelderend om de door Jankowski genoemde rol van buurtwachten te vergelijken met achtergronden van 'rellen' in Groningen en Amsterdam (De Haan e.a., 2000). Het gaat hier om gevallen van eigenrichting. Jongeren gebruiken geweld en worden daartoe aangemoedigd door volwassen buurtbewoners. Dit onderzoek laat zien dat er, zoals Jankowski schrijft, een verbond tot stand kan komen tussen jeugdgroepen en verontruste, boze buurtbewoners. Jankowski geeft voorbeelden van gangleden die de buurt beschermen door bijvoorbeeld stelende of gewelddadige junks af te tuigen (Jankowski, 1991: 180 e.v.). Er is ook een Gronings geval bekend waarin mensen door jongeren werden geïntimideerd en weggepest. Uiteindelijk is in Nederland echter steevast de politie de tegenstander met wie jeugdgroepen de confrontatie aangaan. Dit hangt samen met een belangrijk verschil: in Nederland is de politie prominent aanwezig en in Amerikaanse getto s is die juist ver te zoeken. Voorts zijn de genoemde Nederlandse gevallen uitzonderlijke escalaties en wekken de Amerikaanse beschrijvingen de indruk dat de beschermende taak meer een routineaangelegenheid is. In deze zeer specifieke Nederlandse cases is misschien een parallel te trekken met gangs die zich opwerpen als de verdediger van een woonbuurt, maar in het algemeen is een dergelijke taak voor Nederlandse jeugdgroepen moeilijk te plaatsen. Dat kan het best duidelijk worden gemaakt door in detail te onderzoeken wat er feitelijk op straat gebeurt wanneer een groep met de buurt botst. GROEPSDYNAMISCHE PROCESSEN Het problematische gedrag van groepen loopt op van hinder, via overlast, tot criminaliteit. Dit onderscheid is in verschillende inventarisaties door de regiopolitie Haaglanden (Gruter e.a., 1996; Gruter, 1997; Van Wijk e.a., 2000) gemaakt en wordt ook gehanteerd in onderzoek van Beke e.a. (2000). Een aantal groepen trekt de aandacht door hun criminele activiteiten, maar in de hoofdstad blijkt dat het merendeel in beeld komt omdat buurtbewoners klagen en overlast melden. Criminele activiteiten worden doorgaans aan het oog onttrokken, maar bij overlast gaat het om gedrag dat goed waarneembaar en confronterend is (cf. Bervoets, 2000: 71). Op basis van dossierstudie, observaties en interviews met politiemensen, buurtbewoners en jongeren is een beeld ontstaan van de conflicten op zes hot spots in Amsterdam (Van Gemert, 1999; 2001a; 2001b). Hoewel deze over de hele stad verspreid liggen en de betrokkenen dus steeds wisselen, zijn er parallellen in wat er zich voordoet. Deze gebeurtenissen sluiten ook aan bij wat

7 zich enige jaren eerder afspeelde rond een drietal jeugdgroepen in Den Haag en Rotterdam, die op basis van dossierstudie werden beschreven (Van Gemert, 1998a). Als op interacties gelet wordt, blijken botsingen van een jeugdgroep met de omgeving meestal geen plotselinge escalaties te zijn, maar ze vormen de uitkomst van processen met een herkenbare dynamiek, die door de hoofdrolspelers verschillend worden ervaren. Twee van die processen komen hierna ter sprake. Het zijn gebeurtenissen die zich op de hot spots afspelen en als ideaaltype gepresenteerd worden. Blokvorming Een groep jongeren verveelt zich en hangt op straat. Na verloop van tijd neemt de herrie toe en worden dingen vernield. Ouderen met veel vrije tijd zien wat er op straat gebeurt, nemen daaraan aanstoot en stappen naar de politie. Vaak zijn het ook winkeliers die dat doen, want zij hebben baat bij een aangename sfeer voor het winkelend publiek. De politie en-of jongerenwerkers gaan zich bemoeien met de situatie, maar dat levert geen (blijvende) verbetering op. De hinder wordt tot overlast wanneer de relatie tussen de groep en bewoners en winkeliers verslechtert. De jongeren weten dat er over hen is geklaagd. Dat vinden zij onterecht en ze voelen zich tegen de haren in gestreken. Als gevolg daarvan wordt de sfeer op straat onprettig. Groepsleden reageren brutaal als ze worden aangesproken en laten zich niet meer wegsturen. Er doen zich incidenten voor met schelden en soms met duwen. Voor sommige buurtbewoners is dat reden om zich terug te trekken. Zij voelen zich niet veilig en willen het conflict niet verder op de spits drijven. Van de politie verwachten zij geen heil meer. Voor andere bewoners ligt de zaak anders, net zoals voor winkeliers waarvan de nering in het geding is. Sommigen gaan zelf verhaal halen en stappen op de jongeren af. Over en weer gebruikt men verwijten en krachttermen. Als er klappen vallen, is escalatie een feit. Er is geen communicatie meer, alleen nog overspannen reacties. In deze fase kunnen de acties van eenlingen een proces in gang zetten. De jongens met de grootste mond niet per se leiders, eerder de meest onbezonnen types lokken een reactie uit door iets te roepen of te doen. Blijft de bewoner of de winkelier rustig en houdt hij zijn handen thuis, dan zal er niets gebeuren. Sommige jongens zijn echter meesters in het tergen van de tegenstander, die als gevolg daarvan zijn beheersing kan verliezen. Als die andere partij wil reageren om de jongen in kwestie op zijn plaats te zetten, kan dat een omslagpunt zijn. Pakt hij de jongen vast, geeft hij een klap of gebruikt hij een bepaald woord, dan overschrijdt hij een grens en voelt de jongen zich van zijn kant gelegitimeerd om dat ook te doen. Dit moment bevat een code voor de groep, wat waarschijnlijk door de tegenstander niet herkend wordt. De positie van de groepsleden kan erdoor veranderen. Sommige jongens houden zich in eerste instantie afzijdig. Ze willen eigenlijk niks te maken hebben met een dreigend opstootje, maar worden door deze gang van zaken meegesleept. Neutraliteit bestaat niet meer na zo'n actie, er zijn nu twee kampen. De bewoner of winkelier vindt niet één individu maar de hele groep tegenover zich. Dat de groep als een geheel optreedt is in een situatie

8 als deze niet het resultaat van een expliciete afspraak bijvoorbeeld: één voor allen, allen voor één maar de uitkomst van het proces. De jongen lokt uit, de tegenstander overschrijdt de grens, en de groep reageert. Bedreigingen In een ander proces speelt taalgebruik een rol. Voor jongeren onder elkaar is gespierde taal normaal. 'Ik maak je dood' is op veel schoolpleinen een zin die niet opvalt. Groepsleden bezigen stevige taal om in de groep overeind te blijven. Voor Nederlandse buurtbewoners, zeker als ze al wat op leeftijd zijn, is dergelijk taalgebruik niet gewoon en komen krachttermen anders over. Zij hebben de neiging om letterlijk te nemen wat de jongens zeggen. In een heetgebakerde woordenwisseling op straat gaan jongeren gemakkelijk over tot dreigementen die hard kunnen aankomen. In eerste instantie is stemverheffing een middel om indruk te maken, daar komen scheldwoorden bij en daarna dreigementen. In deze opklimmende reeks is de laatste stap van een andere orde dan de eerste twee. Schreeuwen en schelden doen buurtbewoners en winkeliers ook als ze boos zijn, maar bij dreigementen komt een ander aspect om de hoek. 'Ik weet waar je woont' is een veel gehoorde toevoeging die geen feitelijke consequenties hoeft te hebben, maar het veiligheidsgevoel van bewoners wel sterk kan beïnvloeden. Jongens worden niet warm of koud van uitlatingen aan hun adres, want zelf zijn ze niet kwetsbaar. Ze hebben misschien bekende gezichten, maar bijna nooit weet de tegenpartij hun naam en adres. Bij buurtbewoners is dat omgekeerd en dat bepaalt hun positie, hetzelfde geldt voor middenstanders. Winkelpersoneel wil na zulke dreigementen niet meer alleen over straat, in een aantal gevallen werd opgetekend dat ze hun baan opzegden. Met een taalgebruik dat voor de groepsleden zelf helemaal niet zo buitensporig is, sorteren ze een ingrijpend effect. Buurtbewoners hebben aanvankelijk het idee dat ze zich voor het algemeen belang inzetten, maar ze oogsten dreigementen die aan hen persoonlijk zijn gericht. Dan gaat angst overheersen en voelen ze zich op zichzelf teruggeworpen. Als gevolg daarvan blijft aangifte achterwege en wordt ook de politie minder slagvaardig. SLOT In dit artikel over de wisselwerking tussen jeugdgroep en buitenwereld is criminaliteit onbesproken gebleven, overlast heeft de aandacht gekregen. Dat is te rechtvaardigen, want overlast is geen klein probleem. In veel Nederlandse wijken bepalen de botsingen tussen jeugdgroepen en buurtbewoners de sfeer op straat. Daarnaast is overlast, meer nog dan criminaliteit van jongeren, een groepsverschijnsel. Leden van jeugdgroepen betreden wel vaak het criminele pad maar als regel niet met de groep, eerder vanuit de groep. Het merendeel van gezamenlijk gepleegde vergrijpen vindt plaats in kleine gelegenheidscombinaties van twee of drie jongens (Weerman, 2001: 37). Bij criminele activiteiten merken slachtoffers weliswaar de consequenties, maar ze komen niet per se rechtstreeks in contact met daders. Overlast daarentegen impliceert interactie.

9 Om wisselwerking tussen jeugdgroep en buitenwereld te typeren is hier geen aandacht besteed aan buurtfactoren(context), die wel of geen hulpbronnen bieden en dus kansen bepalen. Wel is gekeken naar symbolen, die vanuit de buitenwereld worden aangereikt en van invloed zijn op de vormen die groepen kiezen, en naar de interactie tussen buurt en groep die aan de oppervlakte komt in groepsdynamische processen. Symbolen worden gebruikt om identiteit te onderstrepen. Jongeren kiezen op deze manier voor een bepaalde stijl, maar zij blijken er niet veel behoefte aan te hebben om de eigen groep zo te markeren dat die duidelijk verschilt van andere groepen. Zij bedienen zich van kleuren, tekens en taal, die zij adopteren van bestaande Amerikaanse gangs en die hen door de commercie op een presenteerblaadje worden aangereikt. Daardoor vervagen de grenzen met de buitenwereld. Hieruit is af te leiden dat een aanpak van problematische groepen als die van Amerikaanse gang intelligence, gebaseerd op het herkennen van specifieke symbolen, gedoemd is te mislukken. Als antwoord op overlast door een jeugdgroep worden in Nederland gemakkelijk voorzieningen in het leven geroepen. Heel vaak is dat een jongerenontmoetingsplek ('JOP') in de vorm van een overkapping op een hangplek. Lang niet altijd sorteert zoiets het gewenste effect (Van Gemert en Wiersma, 2000). Hieruit kan worden afgeleid dat een aanpak die de groep ziet als synoniem voor het probleem zijn doel zal missen. Als gelet wordt op interacties, blijkt dat de werkelijkheid geweld wordt aangedaan wanneer botsingen met de buurt puur op het conto van groepen worden geschreven. Jeugdgroepen zijn geen autonome organisaties en buurtbewoners zijn niet passief. Zonder inbreng van de laatsten zou de groep zich anders manifesteren en zou ook de afloop van conflicten anders zijn. Botsingen zijn het resultaat van processen die meestal niet bewust gestuurd worden, maar niettemin een uitkomst hebben die tot op zekere hoogte voorspelbaar is. De interactie tussen partijen kent dus patronen en dat biedt houvast. Inzicht in de groepsdynamische processen kan resulteren in communicatie met groepen, wat aanknopingspunten oplevert om overlast te reduceren. LITERATUUR Bervoets, E.J.A. (2001) De wijk in verandering; Effecten politie-aanpak Marokkaanse jongensproblematiek in Gouda, Amsterdam en Utrecht (eerste nameting), Apeldoorn: NPA. Bloch, H.A. & A. Niederhoffer (1958) The gang; A study in adolescent behavior, New York: Philosophical Library. Bursik, B. (1993) Comments on Islands in the Street by Martin Sanchez Jankowski, paper gepresenteerd op de Annual Meeting of the American Sociological Association, Augustus 1993, Miami. Cohen, A. (1990) Foreword and overview, in: C.R. Huff (ed.), Gangs in America, Newbury Park: Sage. Curry, G.D., R.A. Ball e.a. (1994) Gang crime and law enforcement recordkeeping', National Institute of Justice, research in brief.

10 Decker, S. & B. Van Winkle (1996) Life in the gang, New York: Cambridge University Press. Fleisher, M. (1998) Dead End Kids; Gang girls and the boys they know, University of Winconsin Press. Gemert, F. van (1995a) Amerikaanse gangs en Nederlandse jeugdbendes, in: E. Rood-Pijpers, B. Rovers, F. van Gemert & C. Fijnaut, Preventie van jeugdcriminaliteit in een grote stad, Arnhem: Gouda Quint. Gemert, F. van (1995b) Marokkaanse jeugdbendes in Rotterdam-Zuid?, in: E. Rood-Pijpers, B. Rovers, F. van Gemert & C. Fijnaut, Preventie van jeugdcriminaliteit in een grote stad, Arnhem: Gouda Quint. Gemert, F. van (1998a) Crips in drievoud; Een dossieronderzoek naar drie jeugdbendes, Amsterdam: Regioplan. Gemert, F. van (1998b) Ieder voor zich; Kansen, cultuur en criminaliteit van Marokkaanse jongens, Amsterdam: Het Spinhuis. Gemert, F, van (1999) De groep op de hoek; Een onderzoek naar drie criminele jeugdgroepen in Amsterdam, Amsterdam: Regioplan. Gemert, F, van (2001a) Problematische jeugdgroepen in Noord en de Pijp, Amsterdam: Regioplan. Gemert, F, van (2001b) Greep op groepen; Bevindingen op basis van onderzoek op zes 'hot spots', Amsterdam: Regioplan. Gemert, F. van (2001c) Seksuele delicten en Marokkaanse jeugdgroepen, in: F. Lindo & M. van Niekerk (eds.) Dedication & Detachment; Essays in honour of Hans Vermeulen, Amsterdam: Het Spinhuis. Gemert, F. van & E. Wiersma (2000) Aanpak groepscriminaliteit; Een inventarisatie van preventie- en interventiemaatregelen gericht op jeugdgroepen, Den Haag: Ministerie van Justitie (DPJS). Gruter, P. (1997) Problematische jeugdgroepen in de regio Haaglanden anno Een hernieuwde inventarisatie onder wijkagenten en jeugdrechercheurs, Den Haag: Politie Haaglanden. Gruter, P., M. Baas & D. Vegter (1996) Problematische jeugdgroepen in de regio Haaglanden. Een inventarisatie onder wijkagenten en jeugdrechercheurs, Den Haag: Politie Haaglanden. Haan, W. de, A. van der Laan & J. Nijboer (2000) Eigenrichting en jeugdgeweld, Tijdschrift voor Criminologie 42 (4): Hoenson, L. (2000) Bevolkingsonderzoek in wijkteamgebieden 2000, Amsterdam: Politie Amsterdam-Amstelland. Jankowski, M. Sánchez (1991) Islands in the street; gangs and American urban society, Berkeley, University of California Press. Klein, M.W. & C.L. Maxson (1989) Street gang violence, in: N.A. Weiner & M.E. Wolfgang (eds.) Violent crime, violent criminals, Newbury Park: Sage. Landre, R., M. Miller & D. Porter (1997) Gangs; A handbook for community awareness, New York: Facts On File inc. Lindo, F. (2001) De vrienden van lijn 2; Een Marokkaanse hanggroep in Rotterdam-Zuid, in: F. Lindo & M. van Niekerk (eds.) Dedication & Detachment; Essays in honour of Hans Vermeulen, Amsterdam: Het Spinhuis.

11 Miller, W.B. (1958) Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency, Journal of social issues (14): Schuyt, C.J.M. (1993) Jeugdcriminaliteit in groepsverband, Delikt en Delinkwent (23) 6: Suttles, G.D. (1968) The social order of the slum; ethnicity and territory in the inner city, Chicago: University of Chicago Press. Tertilt, H. (1996) Turkish Power Boys; Ethnographie einer Jugendbande, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag. Thrasher, F. (1928) The gang; A study of 1303 gangs in Chicago, Chicago: University of Chicago Press. Utah gang update 1999 (1999) Utah gang update 1999, Salt Lake City: Salt Lake City Police Department. Weerman, F. (2000) Samenplegen; Over criminele samenwerking en groepsvorming, Nijmegen: Ars Aequi. Whyte, W.F. (1943) Street corner society; The social structure of an Italian slum, Chicago: University of Chicago Press. Wijk, A.Ph. van, B.M.W.A. Beke, P.H.M. Versteegh & A.I.T. van Solm (2000) Inventarisatie van problematische jeugdgroepen in Haaglanden III, Den Haag: Politie Haaglanden. Yablonsky, L. (1962) The violent gang, New York: Macmillan.