De functie van strandhoofden langs de Noord-Hollandse kust

Transcriptie

1 De functie van strandhoofden langs de Noord-Hollandse kust ! 4o_ , - -. Een gezamenlijk onderzoek van Rijkswaterstaat en Uitwaterende Sluizen ij IJitwaterencle S1uien ij kswaterstaat ijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ ibliotheek (Den Haag)

2 Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee/RKZ Bibliotheek (Den Hang) (5 9 Pag. Inleiding 2 Inhoudsop2ave Probleemstelling 3 Werking strandhoofden Noord-Holland Functies van de strandhoofden Hypothesen met betrekking tot de werking van strandhoofden Stroomhoofden Strandhoofden om de veiligheid op peil te houden 5 3,2.3 Strandhoofden om de ljzijde erosie tegen te gaan De autonome kustontwikkeling De beïnvloeding van het kustgedrag door de strandhoofden Den Helder - Pettemer Zeewering (km 1 - km 20) Zuidelijk van de Hondsbossche Zeewering (km 26 - km 30) Gevolgen van het verwijderen van de strandhoofden 9 Opstellen alternatieven en andere belangen Opstellen alternatieven Alternatief 1, de strandhoofden blijven onderhouden Alternatief 2, de strandhoofden gedeeltelijk verwijderen Alternatief 3, stoppen met onderhoud aan de strandhoofden Belangen derden Natuur Recreatie Sportvisserj 13 Uitwerking alternatieven Aanpak Omgevingsfactoren Uitgangspunten en aannamen Rekenresultaten 17 Samenvatting en aanbeveling 20 Referentiel ij st Bij lagen Bijlage 1 Opdracht van 22 maart 2000 Bijlage II Figuur 1: Situatie kust Noord-Holland Figuur 2: Principe van het rekenmodel voor duinafslag Figuur 3: Werking strandhoofdenreeks Figuur 4a: Bliksemgrafieken raai 1-10 Figuur 4b: Bliksemgrafieken raai Figuur 4c: Bliksemgrafieken raai Bijlage 111 Jaaroverzicht werkzaamheden

3 1. Inleiding Naar aanleiding van de technische rapporten van de eerste Kustnota (1990) blijkt dat er nog steeds een Vrij grote mate van onzekerheid bestaat over de werking en effectiviteit van met name de strandhoofden. De effectiviteit van een strandhoofd wordt in deze nota gedefinieerd als de omvang van het gunstige effect dat een strandhoofd heeft op de van nature optredende erosie binnen het mv loedsgebied van het strandhoofd. Onderzoek naar deze effectiviteit van strandhoofden langs de Noord Hollandse kust heeft bij de beheerder, het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen, gerede twijfel doen ontstaan over het nut van die strandhoofden die destijds aangelegd zijn met als doel het verminderen van zowel de langjarige kustachteruitgang als van de mate van duinafslag bij stormen. De beheerder heeft om die reden het plan opgevat het onderhoud aan de strandhoofden te staken en Rijkswaterstaat om een reactie op dat voornemen gevraagd. Als eerste reactie heeft Rijkswaterstaat, in een op 29 oktober 1999 gehouden bestuurlijk overleg, meegedeeld het staken van het onderhoud als ongewenst te beschouwen. Omdat er bij de deelnemers van dit bestuurlijk overleg nog onvoldoende inzicht bestond om tot een verantwoorde bestuurlijke conclusie te komen, is er een werkgroep van inhoudelijk deskundigen van beide partijen opgericht om dit inzicht te verdiepen (zie Bijlage 1, opdracht 22 maart 2000). Dit rapport is het resultaat van deze werkgroep. In hoofdstuk 2 zal de probleemstelling aan de orde komen waarna er in hoofdstuk 3 een onderzoek naar de kans op werking volgt. In hoofdstuk 4 zullen de alternatieven worden opgesteld en in hoofdstuk 5 worden deze uitgewerkt. Tenslotte wordt in hoofdstuk 6 het geheel samengevat en worden er aanbevelingen gedaan. De werkgroep bestaat uit vier leden, te weten: H.D. Rakhorst Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland P. Roelse Rijkswaterstaat, RIKZ Middelburg P.M. van der Heide Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier C. Maas Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier De directeur Water van Rijkswaterstaat directie Noord-Holland en de directeur van het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen fungeren gezamenlijk als opdrachtgever. 2

4 2. Probleemstelling Om voldoende inzicht te verkrijgen om tot een gezamenlijke conclusie over de strandhoofden te komen, heeft de werkgroep de taak gekregen om de volgende vraag te beantwoorden: Welke functie(s) kunnen worden toegekend aan de strandhoofden die op enige wijze verband houden met de taken van Uitwaterende Sluizen enlof Rijkswaterstaat? Uitgangspunt bij het beantwoorden van deze vraag is wel, dat het niet van belang is welke partij belang heeft bij een eventueel nut van de strandhoofden, noch of het voornemen van het Hoogheemraadschap wel spoort met de (bedoeling van) de overdrachtsovereenkomst van 13 december De hoofdvraag blijft dus: hebben de strandhoofden een waterstaatkundig nut? Als deze vraag positief wordt beantwoord, dan is er in principe geen discussie en zal het onderhoud niet gestaakt worden. Echter, als deze vraag negatief beantwoord wordt, dan zal er gekeken moeten worden naar een aantal alternatieven. Deze alternatieven zullen afgewogen worden naar kosten, gevolgen en risico's, in detail en op meerdere vlakken (recreatie, natuur etc.). Dit onderzoek wordt uitgevoerd voor 102 strandhoofden die zich bevinden langs de zandige kust van Noord-Holland (zie Bijlage II, figuur 1). De strandhoofden die zich voor de harde primaire waterkeringen bevinden, worden in dit onderzoek niet meegenomen aangezien hier geen discussie over bestaat.

5 3. Werking strandhoofden Noord-Holland Om uit te zoeken of de strandhoofden effect op de kustontwikkeling hebben gehad, moet eerst de kustontwikkeling zonder strandhoofden (de ongestoorde, c.q. autonome kustontwikkeling) bekend zijn. Deze autonome kustontwikkeling heeft geleid tot het nemen van maatregelen, c.q. het bouwen van strandhoofden. In dit hoofdstuk zal eerst worden ingegaan op de functies die de strandhoofden vervullen. Daarna zal min of meer theoretisch de werking van strandhoofden worden uitgelegd. Vervolgens zal de autonome kustontwikkeling worden geschetst en tenslotte de effecten van de strandhoofden op de kustontwikkeling Functies van de strandhoofden Strandhoofden hebben als doel de kusterosie tegen te gaan. Er zijn drie soorten kustachteruitgang waarvoor de strandhoofden ten noorden van de Pettemer Zeewering zijn aangelegd: 1 kustachteruitgang door menselijke ingrepen autonome (natuurlijke) kustachteruitgang (door afvlakken convexe kustboog en zandvraag Waddenzee) kustachteruitgang door een zich naar de kust toe bewegende geul. Door de voortdurende kustachteruitgang ten noorden van Bergen trad verdieping voor de Hondsbossche- en Pettemer Zeewering op. Om de aanval op de dijk te beperken en de stroming voor de teen van de dijk weg te houden zijn in de eerste strandhoofden op de Pettemer Zeewering aangebracht. Door deze strandhoofden trad zgn. lijzijde erosie in het kustvak benoorden de Pettemer Zeewering op. Om deze lijzijde erosie, die gevaar gaf van achterloopsheid van de zeewering en die de sterkte van de zeereep aantastte, te beteugelen zijn in de periode tussen km 20 en km 18, strandhoofden aangebracht. Om de autonome kustachteruitgang bij Callantsoog een halt toe te roepen, waardoor de veiligheid tegen overstromen van de zwakke duinregel bij Callantsoog niet verder af zou nemen, zijn in de periode 1899 tot 1902 strandhoofden tussen Callantsoog (km 13,5) en Groote Keeten (km 10) aangelegd. Voor de Helderse zeewering lagen al vanouds (18C eeuw) strandhoofden (stroomhoofden) om het Nieuwe Schulpengat uit de kust te houden. Het Nieuwe Schulpengat verdiept (nog steeds) en dringt zich ten zuiden van de Helderse Zeewering tegen de kust. Om dit tegen te gaan is het (stroom)hoofdenstelsel uitgebreid en voorzien van een doorgaande (kop)bestorting. Strandhoofden geven door het noordgaande langstransport altijd lijzijde erosie aan de noordzijde van een strandhoofdenreeks. Om deze lijzijde erosie te beteugelen is uiteindelijk het gehele kustgedeelte tussen de Pettemer Zeewering en de Helderse Zeewering volgebouwd met strandhoofden. Strandhoofden zijn altijd aangelegd om de kustachteruitgang tegen te gaan of te beperken. Hierbij werd verondersteld dat het hoge, droge strand stabiel bleef of aangroeide. Het hoge, droge strand zou de duinafsiag beperken en daardoor een positieve invloed hebben op de veiligheid van de duinen als waterkering. Strandhoofden beperken de fluctuaties in het kustgedrag. Dit is reeds geconstateerd door dr. L.R. Wentholt in zijn proefschrift "Stranden en strandverdediging" (Waltman Delft, 1912).

6 3.2.Hypothesen met betrekking tot de werking van strandhoofden Stroomhoofden Stroomhoofden dienen om een (potentiële) geul op een bepaalde afstand uit de oever te houden. Deze afstand wordt bepaald door de stabiliteit van de dijk, of door de gewenste breedte van de vooroever, waarop golven kunnen breken, waardoor de golfinvloed op duin of dijk wordt beperkt. In de praktijk zal de kopbezinking van stroomhoofden vaak zodanig uitgebreid moeten worden dat de gehele geulwand tot een bepaalde diepte uit een oeverbescherming bestaat. Dit is noodzakelijk om de stabiliteit van het stroomhoofd te garanderen. Een voorbeeld hiervan zijn de stroomhoofden voor en ten zuiden van de Helderse Zeewering. Deze stroomhoofden beperken de erosie niet, zij zorgen er echter voor dat de erosie voor verreweg het grootste deel in de geul plaatsvindt en nauwelijks op het strandgedeelte. De grote erosie is kostentechnisch het eenvoudigst te accepteren door bezinking aan te leggen of uit te breiden. Zonder stroomhoofden plus oeverbescherming zou kustlijnhandhaving middels suppleties tot gigantische kosten leiden Strandhoofden om de veiligheid op peil te houden Aangenomen wordt dat bij duinafslag het zand dwars op de kust verplaatst wordt (dwarstransport). Als dit verplaatste zand niet door de getij stroom of de brandingsstroom wordt afgevoerd (langstransport) vindt er geen erosie plaats. De gedachte achter de werking van deze strandhoofden is dan ook, dat strandhoofden de langsstroming uit de kust houden en dat de strandhoofden dus verder in zee moeten steken, dan de lengte van het afslagprofiel (zie Bijlage II, figuur 2). De lengte van het afslagprofiel is volgens de 'leidraad voor de beoordeling van de veiligheid van duinen als waterkering' afhankelijk van de korreldiameter en de golfhoogte op diep water. x = 250 *fc met f = (H17,6)1,28 en C = (0,0268/w) '56 log 1/w = 0,476(log D) + 2,180*log D + 3,226 Hierin is: x = afslaglengte gerekend vanaf de duinvoet [m] H = de significante golfhoogte op diep water [m] w = de valsnelheid van het duinzand in zeewater [m/s]. D = de gemiddelde korreldiameter [ml De lengte van het afslagprofiel staat in onderstaande tabel. - W C H=7,6m H7,Om H=6,5 m H6,Om H5,5m H5,Om tm mis f1,0000 f0,9000 f0,8186 f=0,7389 f0,6610 f0, , ,0240 1, ,0211 1, ,0183 1, ,0155 1, Tabel 3.1. Lengte afslagprofielen Voor de kust van Callantsoog mag met D = 240 tm gerekend worden. Bij een behoorlijke storm met H = 6 m, is de afslaglengte dan 185 m. De bijbehorende bodemdiepte is onder deze omstandigheden ca. NAP -1,8 m.

7 Er zijn echter een aantal redenen aan te geven, waarom het niet voldoende is om de lengte van de strandhoofden gelijk te maken aan de afslaglengte: De langsstroom zal na het passeren van het strandhoofd naar de kust inscharen. Verondersteld wordt dat dit onder een hoek van 1:7 plaatsvindt. Bij een afstand a tussen de strandhoofden zal deze inscharing dus maximaal over een afstand a/7 plaatsvinden. Bij het volgende strandhoofd zal de stroom langs het strandhoofd (dwarsstroming) gaan versnellen, waardoor er erosie plaatsvindt. Dit veroorzaakt geulvorming aan de loefzijde van het strandhoofd. Voor de strandhoofden is meestal een (erosie)geul. Puur door het opwervelen van zand door golven kan zand van tussen de strandhoofden in de erosiegeul terechtkomen en afgevoerd worden. De strandhoofden hebben bij aanleg een hoogte van NAP aan het einde van het zetwerk. Bij hoge waterstanden stroomt er water over de strandhoofden (getij- en langsgerichte brandingsstroming). Indien de strandhoofden laag zijn kan hierdoor (een deel van het) zandtransport over de strandhoofden plaatsvinden. Door wave set-up en opwaaiing zal er een kustafwaarts gerichte onderstroom zijn. Het is niet ondenkbaar dat deze in de mode Iproeven, waarin meestal alleen met loodrecht inval lende golven wordt gewerkt, en zeker niet met opzet door wind, niet voldoende wordt weergegeven. Hierdoor zal de lengte waarop de afslag wordt verspreid groter zijn. De langsstroming kan tussen de strandhoofden een neer opwekken. Door deze neerstroming kan plaatselijk sedimentatie of erosie optreden. De strandhoofden bij Callantsoog (km 13-10) hadden bij aanleg een lengte van 150 m gerekend vanaf NAP +2 m en zijn aangelegd op een bodemdiepte van NAP -1,0 m of iets dieper. De onderlinge afstand a is ca. 300 m. Vanaf NAP +3 m gerekend is de lengte dan ca. 172,5 m. De inscharing van de langsstroming zal uitgaande van 1:7 dan ca. 40 m bedragen. De effectieve lengte van de strandhoofden wordt hierdoor 40 m minder en zal dan 135 m bedragen. Dit kan beschouwd worden als een maximale schatting. Met een afslaglengte van 185 m is het strandhoofd dan te kort en zal er zand verdwijnen. De strandhoofden van Groote Keeten tot Den Helder (km 10 - km 1) hadden bij aanleg een lengte van ca. 105 m gerekend vanaf NAP + 1,20 m en een onderlinge afstand van ca. 200 m. Vanaf NAP + 3 m gerekend is dit een lengte van ca. 152 m. De maximale effectieve lengte is dan ca. 125 m. Ook deze strandhoofden zijn dan te kort Strand hoofden om de lijzijde erosie tegen te gaan Om de werking van een strandhoofdenreeks in dit geval te beschouwen, wordt alleen gekeken naar de invloed van een langsstroming uit één richting (Bijlage II, figuur 3).Tevens wordt aangenomen dat de strandhoofden zo hoog zijn, dat over de hoofden heen geen stroming optreedt. Uitgangspunt is verder dat voor en achter de strandhoofdenreeks de kust in evenwicht is en dat in het gebied van de strandhoofdenreeks constante erosie optreedt. Constante erosie treedt op bij een constante transportgradiënt, dus een lineair toenemend transport. Het transport is evenredig met de 3e of 4e macht van de stroomsnelheid. Voor de strandhoofdenreeks (Bijlage II, figuur 3,doorsnede T) vindt over de lengte van het eerste strandhoofd stroomvertraging, dus sedimentatie plaats. Zeewaarts van het strandhoofd vindt stroomversnelling, dus erosie plaats. Het strandprofiel gaat steiler staan. Achter de strandhoofdenreeks vindt over de lengte van het strandhoofd stroomversnelling plaats met als gevolg de zgn. ljzijde erosie en zeewaarts van het strandhoofd stroomvertraging (sedimentatie) plaats. Het profiel gaat flauwer staan. Voor de aanleg van de strandhoofden treedt erosie op. Na de aanleg is de erosie tussen de strandhoofden gestopt. Buiten de strandhoofden vindt versterkte erosie plaats, met als gevolg geulvorming. Deze geul fixeert min of meer het geulen en bankenpatroon, dat bij afwezigheid van strandhoofden meestal zeewaarts verplaatst. Verondersteld wordt dat de veranderingen in het geulen en banken patroon (voor een deel) de fluctuaties in het kustgedrag bepalen. Strandhoofden beperken hierdoor de fluctuaties in het kustgedrag.

8 3.3. De autonome kustontwikkeling Een groot deel van Noord-Holland en de Waddeneilanden liggen in een convexe kustboog. Door golven wil een convexe kustboog eroderen en een concave kustboog aanzanden. Indien er verder geen lek in het systeem zit zal de erosiehoeveelheid van de convexe kustboog gelijk zijn aan de sedimentatie in de concave kustboog. Bij de Nederlandse kust is dit enigszins het geval. De convexe kustboog tussen BergenfEgmond en Ameland erodeert en de concave kustbogen tussen Egmond en Hoek van Holland en van Schiermonnikoog naar de Duitse Waddeneilanden sedimenteren. Er is echter wel een lek, en dat is de Waddenzee. De Waddenzee vraagt zand. In het verleden door kombergingsverkleining (landaanwinning en inpolderingen) en sinds 1932 door het afsluiten van de Zuiderzee. In de autonome kustontwikkeling zitten natuurlijke fluctuaties als gevolg van klimatologische veranderingen, veranderingen in de gemiddelde zeestand en door veranderingen in de buitendelta's. Sinds 1843 wordt van de Noord-Hollandse kust de gemiddeld laagwaterlijn (GLW-lijn), de gemiddeld hoogwaterlijn (GHW-lijn) en de duinvoetlijn (DV-lijn) gemeten. De autonome ontwikkeling en de ontwikkeling als gevolg van menselijke ingrepen (havendammen bij Ijmuiden, strandhoofden) is vanaf die tijd bekend. De volgende autonome ontwikkeling is te schetsen voor Noord-Holland. Van tot ca zien we dat de DV-lijn iets landwaarts verplaatst, maar dat de GHW-lijn en GLW-lijn iets zeewaarts verplaatsen; er ontstaat een breder strand. Tussen 1860 en 1900 komen de kustlijnen naar de kust. Daarna komt er een gedeeltelijk herstel en tussen 1920 en 1980 heeft de kustontwikkeling weer het regelmatige beeld van evenwicht of zeer lichte kustvooruitgang ten zuiden van BergenfEgmond en kustachteruitgang ten noorden hiervan. De periode wordt wel de periode van Van Straaten genoemd. Van Straaten vond dat in deze periode er meer winden waren uit de sector west en zuidwest, de temperatuur wat lager was en de neerslag wat hoger. Er zijn echter meer veranderingen in deze periode geweest. In de periode zijn de havendammen bij Hoek van Holland en Ijmuiden gebouwd. Verder blijkt uit de literatuur (Verslag over de waarnemingen in de Noordzee omtrent de stroomen langs de Nederlandsche kust in de jaren ) dat in de periode 1859 t/m 1865 winddrukken > 30 kg/m2 (V> 22m/s) bijna lox (!) meer voorkwamen dan in de periode 1866 t/m Wat precies de oorzaak is geweest van de kustachteruitgang in de periode van Van Straaten is dus niet eenduidig te geven De beïnvloeding van het kustgedrag door de strandhoofden In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de werking van de strandhoofden in werkelijkheid volgens de metingen van GLW-, GHW- en DV-lijn is geweest. (zie bijlage II, figuren 4a, 4b en 4c) Den Helder - Pettemer Zeewering (km 1 - km 20) In zijn de eerste hoofden op de Pettemer Zeewering aangebracht Deze hebben lijzijde erosie veroorzaakt bij km 20 t/m km 18. De strandhoofden van km 18 tot km 20, welke zijn gebouwd in de periode hebben deze lijzijde erosie tot staan gebracht. In de periode 1899 tot 1902 zijn daarna van Callantsoog (km 13.5) tot Groote Keeten (km 10) strandhoofden aangelegd, omdat tussen 1860 en 1890 sterke erosie optrad. Het lijkt erop dat deze erosie reeds voor de aanleg van de strandhoofden op natuurlijke wijze gestopt is. Deze strandhoofden gaven plaatselijk tijdelijke kustvooruitgang. Noordelijk van Groote Keeten trad lijzijde erosie veroorzaakt door deze strandhoofden op. In de periode is daarom de strandhoofdenreeks van km 10 tot km 3 naar het noorden toe uitgebreid. Deze strandhoofden lijken geen enkel effect te hebben gehad, omdat de autonome kustachteruitgang na de bouw van de strandhoofden gewoon doorging.

9 In de twintiger jaren is de strandhoofdenreeks tussen km 3 en de Helderse Zeewering verder afgebouwd. Ook deze hebben geen enkel effect gehad, zij het dat de lijzijde erosie bij km 2 werd opgeheven. Vanuit Callantsoog (km 13) heeft men in de periode de strandhoofdenreeks uitgebreid tot km 18. De strandhoofden bij km 14 enls zijn aangelegd op een stabiele kust en hebben vrijwel geen enkele zichtbare invloed gehad op de autonome kustontwikkeling. Bij km 17 en 16 trad eerst nog lijzijde erosie op, veroorzaakt door de strandhoofden bij km 18 welke reeds in 1883 waren aangelegd. Bij km 17 was de kust net voor 1900 reeds in evenwicht, zodat de strandhoofden daar geen enkel effect op hebben gehad. Resumerend kan gesteld worden dat: de strandhoofden ten noorden van de Pettemer Zeewering de lijzijde erosie veroorzaakt door de Pettemer Zeewering tot staan hebben gebracht; de strandhoofden bij Callantsoog waarschijnlijk zijn aangebracht direct nadat de sterke kustachteruitgang reeds op natuurlijke wijze was gestopt. Deze strandhoofden hebben tijdelijke kustvooruitgang gegeven; de overige strandhoofden het autonome gedrag van de kust niet of nauwelijks hebben beïnvloed zij het dat ze soms de lijzijde erosie veroorzaakt door zuidelijk gelegen strandhoofden hebben opgeheven of verplaatst. Autonoom gedrag josie laanleg vooruit achteruitgang - raa begin Eind m k.a. k.a. - m/j - begin m laar m van tot m m/j na mij - aanleg - totaal - m/j - 21< ,1?? 1859 stabiel, aanleg dijk + strandhoofden 50 0,4 20< ,5 19 < < , , ,2 17 < , ,1 16< ,4 30 0, ,1 15 < ,9 60 0,9 60 0,4 14< , , , , , , , , , , , , , ,1 80 1, , , , , , , ,2 80 1, , ,9 60 0,9 1100, , ,8 3 < , ,1 2< , ,9 1 autonoom gedrag tot In 1951 is een stroomhoofd aangelegd, hierna is kust stabiel. 0 Huisduinen. Raai 0 ligt over de Helderse Zeewering. k.a. = kustachteruitgang Tabel 3.2. Kustgedrag per raai ten noorden van de Pettemer Zeewering

10 Zuidelijk van de Hondsbossche Zeewering (km 26 - km 30) Ten zuiden van de Hondsbossche Zeewering verloopt het autonome kustgedrag als volgt: Van vindt kustachteruitgang plaats welke naar het zuiden toe steeds kleiner wordt en bij km 37 stabiel wordt. Na 1880 is de kust in evenwicht, totdat er een trendbreuk optreedt, welke kustachteruitgang geeft. Deze trendbreuk begint op de Hondsbossche Zeewering en is in 1890 bij km 26. De trendbreuk plaatst zich naar het zuiden voort met een snelheid van ca. 125 m/j. In 2000 is deze trendbreuk bij km 40 aangekomen. Na de aanleg van de strandhoofden vindt op de autonome kustachteruitgang weer een trendbreuk plaats. De kustachteruitgang wordt hierdoor verminderd met 1,1 mij (zie tabel 3.3). De strandhoofden tussen km 26 en km 30 zijn aangelegd in de jaren 1933 tot In 1912 is net ten zuiden van km 26 één strandhoofd aangelegd, welke tijdelijk kustvooruitgang gaf. Raai Kustachteruitgang in mij verschil voor bouw Ina bouw 26 str. hfd.op grens Hondsbossche 27 1,1 0 1,1 28 1,8 0,7 1,1 29 1,7 0,6 1,1 30 2,5 2, ,21 2,21 0 Tabel 3.3. Kustgedrag per raai ten zuiden van de Hondsbossche Zeewering Conclusie: De strandhoofden ten zuiden van de Hondsbossche Zeewering werken en verminderen de kustachteruitgang met 1, 1 mij Gevolgen van het verwijderen van de strandhoofden Verwijderen van de strandhoofden zal de volgende effecten hebben: Noordelijk van de Pettemer Zeewering zal lijzijde erosie door de Pettemer Zeewering optreden tot een nieuwe evenwichtskustlijn is ingesteld. De zeereep kan hierdoor plaatselijk verloren gaan met als gevolg gevaar voor achterloopsheid, welke opgevangen moet worden door het verlengen van de Pettemer Zeewering tot in de tweede duinregel. Het gebied tussen de eerste en tweede duinregel wordt dan opgegeven, waardoor de ECN-locatie gevaar zou kunnen lopen. Ten noorden van nog niet verwijderde strandhoofden zal lijzijde erosie optreden. Ten zuiden van de Hondsbossche Zeewering zal de kustachteruitgang versterkt worden, waardoor ook hier de Hondsbossche Zeewering verder in het duin geworteld moet worden. Fluctuaties in het kustgedrag worden niet meer onderdrukt. Deze fluctuaties kunnen in de praktijk leiden tot vervroegd uitvoeren van kleine, dus relatief dure strandsuppleties (noodsuppleties). Hieruit zijn de volgende conclusies te trekken: Minimaal zullen de volgende strandhoofden moeten blijven bestaan: de strandhoofden ten zuiden van de Hondsbossche Zeewering ( 11 stuks) de strandhoofden welke de lijzijde erosie door de Pettemer Zeewering opheffen (ca. 11 stuks), hierbij moeten de laatste strandhoofden van de strandhoofdenreeks ingekort worden om een vloeiende overgang te maken tussen de strandhoofden en de onbeschermde kust. Anders treedt te sterke lijzijde erosie op aan het einde van de strandhoofdenreeks. de stroomhoofden tot ca. km 3 (ca. 13 stuks) Maximaal kunnen dan de strandhoofden tussen km 3 en km 18 worden verwijderd, zij het dat dan voor Callantsoog en het Zwanenwater waar de waterkering net aan de huidige eisen voldoet een risico genomen wordt. Het betreft dan 67 strandhoofden, dit is 66 %.

11 Wil men dit risico niet nemen, dan kan overwogen worden de strandhoofden tussen km 3 en km 10 te verwijderen. Het betreft dan 34 strandhoofden (33 %). Tussen km 6 en km 10 vindt momenteel over 2/3 van de kustgedeelte tijdelijke sedimentatie plaats. 10

12 4. Opstellen alternatieven en andere belangen 4.1 Opstellen alternatieven Voor oplossing van de in hoofdstuk 2 aangegeven probleemstelling kunnen een aantal alternatieven worden opgesteld. Deze alternatieven zijn: De strandhoofden blijven onderhouden. De strandhoofden (gedeeltelijk) verwijderen. Stoppen met onderhoud aan de strandhoofden Alternatief 1, de strandhoofden blijven onderhouden Sinds de aanleg van de strandhoofden zijn deze geregeld groot- of kleinschalig onderhouden. Grotere ingrepen waren verlaging van de strandhoofden en verandering van hellende naar vrijwel vlakke hoofden, Hierbij werden de hoofden ook ingekort aan de landzijde (zie Bijlage III, jaaroverzicht werkzaamheden). Het kleinschalig onderhoud bestond uit preventief onderhoud en herstel van schade. Uitwaterende Sluizen (toen Noord-Hollands Noorderkwartier) heeft sinds de overname van het onderhoud van de strandhoofden in 1990 van Rijkswaterstaat dit kleinschalig onderhoud gecontinueerd. Het onderhoud bestaat in hoofdlijnen uit het vervangen van verrotte funderingen met bijkomende werkzaamheden, herzetten van zetwerk en vlijsteen en herstel van schades (enkele m2). Met deze werkzaamheden is jaarlijks een bedrag vanf 1.200,000 gemoeid. Het herstel van grotere schades (groot gedeelte strandhoofd) is in dit bedrag niet meegenomen. Alternatief 1 gaat er van uit dat genoemde onderhoudswerkzaamheden ook in de toekomst worden uitgevoerd. Voor de andere belanghebbenden (o.a. sportvisserij, recreanten) zijn er bij dit alternatief geen gevolgen Alternatief 2, de strandhoofden gedeeltelijk verwijderen Dit alternatief betreft het verwijderen van de 67 strandhoofden zoals in paragraaf 3.5 staat aangegeven. De overige 35 strandhoofden hebben een functie en worden blijvend onderhouden. Bij dit alternatief wordt er vanuit gegaan dat er werk met werk wordt gemaakt. De vrijkomende stenen kunnen gebruikt worden voor bestorting langs de Helderse Zeewering en het herstel van zetwerk op de overige waterkeringen. Aangezien de behoefte aan stortsteen over een aantal jaren verspreid is, zal het verwijderen van de strandhoofden hierop moeten worden afgestemd. Tussentijdse opslag geeft altijd meerkosten. Als begonnen wordt met het opruimen van de "slechtste" strandhoofden kan worden aangenomen dat er vrijwel geen materiaal t.g.v. schade aan de hoofden in de vooroever/op het strand terechtkomt. Uit ervaring blijkt dat strandhoofden die in goede conditie zijn gebracht ca. 25 jaar mee kunnen. De vrijkomende funderingsmaterialen en palen zullen gestort (vuilverbranding) moeten worden. Gevolg van dit alternatief is dat er bij totale verwijdering geen sportvisserij en recreatie meer bij/op de strandhoofden kan plaats vinden. Bovendien zal de natuurwaarde die een strandhoofd heeft verdwijnen.

13 4.1.3 Alternatief 3, stoppen met onderhoud aan de strandhoofden. Behalve blijven onderhouden en verwijderen, kan ook gestopt worden met het onderhouden van strandhoofden. Tengevolge van dit beleid zal op den duur de toestand zodanig verslechteren dat schade aan de standhoofden zal optreden. Tengevolge van deze schade zal het aanwezige steen- en funderingsmateriaal vrijkomen en in de vooroever en op het strand terechtkomen. Om schadeclaims van o.a. vissers, recreanten en gemeenten (reddingsbrigade) te voorkomen, zullen de vrijgekomen onderdelen van het strand en uit de vooroever opgeruimd moeten worden. Aangenomen wordt dat deze kosten hoger zullen uitvallen dan het opruimen van de strandhoofden. In dit laatste geval liggen de materialen immers nog bijeen en zijn daardoor makkelijker op te ruimen. Bij hergebruik van de stenen zullen deze eerst opgeslagen moeten worden. Dit brengt ook extra kosten met zich mee. Bovendien zullen de gemeentes niet blij zijn met deze situatie i.v.m. het toerisme (blauwe vlag). Gevolg is dat er op den duur er geen strandhoofden meer zijn en hierdoor geen sportvisserj en recreatie meer bij/op de strandhoofden kan plaats vinden. Bovendien zal de natuurwaarde die een strandhoofd heeft verdwijnen. 4.2 Belangen derden De waterkeringen worden daar waar mogelijk opengesteld voor publiek. Zo ook de strandhoofden die behoren tot de kernzone van de waterkering. Activiteiten die op de strandhoofden plaatsvinden zijn recreatie en sportvisserj. Ook vertegenwoordigen de strandhoofden een natuurwaarde. Hieronder wordt op deze drie aspecten verder ingegaan Natuur De ecologische waarde van de Noord-Hollandse zeedijken hangt samen met het voorkomen van een bijzondere flora en fauna die een hard substraat vormt voor diverse soorten bruinwieren (met name de unieke Laminaria-gemeenschap), roodwieren, anemonen, zeespinnen, poliepen zeenaaktslakken en andere weekdieren, mosdiertjes en vele andere "rotskust"bewoners. Het gaat daarbij om een levensgemeenschap met van elkaar afhankelijke soorten. De littorale fauna vormt bovendien een zeer belangrijke voedseibron voor onder andere Steenloper en Paarse Strandloper. Een dergelijke levensgemeenschap komt in Nederland van nature niet voor en is in ons land zeldzaam. De levensgemeenschap ontwikkelt zich in Nederland uitsluitend op dijken en (strand)hoofden nabij diepe stroomgeulen. Het zwaartepunt van de genoemde "rotskust" gemeenschap vinden we aan de Helderse Zeewering: rond het Kromme- of Kijkduinshoofd nabij Huisduinen, rond het Kaaphoofd en rond het Wierhoofd nabij de veerhaven. Echter ook de strandhoofden langs het Noord-Hollandse strand zijn van grote waarde. Een vergelijkbare flora en fauna is buiten de Noord-Hollandse kust o.a. te vinden aan de Nollendijk nabij Vlissingen, en de havens van 't Horntje, Texel en West-Terschelling. De strandhoofden vormen bij laag water een rustplaats voor vogels Recreatie De strandhoofden hebben, met name voor de kinderen, een bijzondere aantrekkingskracht. Bij laag water als er poeltjes ontstaan en over het strandhoofd kan worden gelopen zijn ze de fauna aan het onderzoeken. Gezocht wordt hierbij naar o.a. krabben, mosselen, zeepokken en garnalen. Ook wordt soms een zeester aangetroffen. De strandhoofden hebben dus naast een recreatieve ook een educatieve functie. Ook wordt er veel over de hoofden gelopen. Al is er wel enig risico om te vallen i.v.m. de gladde stenen door het aanwezige wier. 12

14 Behalve voordelen hebben de hoofden voor de recreanten ook nadelen. Zo kan er tussen de hoofden een neer ontstaan die zwemmers zeewaarts meetrekt Sportvisserij Vanaf de strandhoofden wordt veel gevist. De strandhoofden trekken vissen aan die op een strand zonder strandhoofden niet voorkomen (b.v. zeebaars). De strandhoofden geven ook de gelegenheid om op dieper water te vissen waar zich meer vissen bevinden. 13

15 5. Uitwerking alternatieven 5.1 Aanpak Voor een eerste kostenvergelijking zijn twee uiterste beheermaatregelen vergeleken: Hoofden handhaven met volledig onderhoud (alternatief 1) Hoofden geheel opruimen (alternatief 2) Stoppen van het onderhoud (alternatief 3), met als consequentie het schoonmaken van de stranden na schade aan de hoofden, is niet in de vergelijking betrokken omdat aangenomen wordt dat de kosten hiervan hoger zullen uitvallen dan alternatief 2. Bij alternatief 2 is het niet reëel dat alle hoofden tegelijkertijd worden verwijderd. Er zal een aantal jaren voor nodig zijn, mede om het restmateriaal direct als oeverbestorting te kunnen verwerken, zonder tussentijdse opslag. Omdat verwijdering van de hoofden naar verwachting de kusterosie zal beïnvloeden zijn de kosten van zandsuppleties meegenomen. Naast de tot dusver in het kustvak uitgevoerde strandsuppleties is ook gerekend met onderwatersuppleties. De kostenvergeljking is alleen uitgevoerd voor het kustgedeelte waar aan de werking van de hoofden wordt getwijfeld. De basis voor de kostenvergeljking is de netto contante waarde van de kustljnhandhaving over een periode van 50 jaar. 5.2 Omgevingsfactoren Aantal hoofden In tabel 5.1 zijn de aantallen hoofden vermeld voor de diverse kustvakken in Noord-Holland, onderscheiden naar type waterkering. Tabel 5.]. Aantallen hoofden Traject km type waterkering Aantal Kaaphoofd-Huisduinen -1.2 tot 0.5 dijk 5 Huisduinen - Middelhoofd 0.5 tot 1 dijk 3 Den Helder - Petten 1 tot 20.3 duin 88 Petten - Camperduin 20.3 tot 26 dijk 38 Camperduin - Schoorlse Duinen 26 tot 30 duin 11 Het onderzoek is beperkt tot de strandhoofden uit het traject Den Helder - Petten. Verondersteld wordt dat tussen km 3 en km 18, het grootste deel van dit traject, de hoofden geen substantiële bijdrage meer leveren aan de kustverdediging. Het betreft in totaal 67 strandhoofden. Kusterosie Zandverliezen kunnen op diverse manieren worden berekend. Naast variatie in tijd en ruimte betreft het belangrijkste onderscheid de richting waarin de bodemveranderingen worden bepaald: De horizontale (zeewaarts/landwaarts) verplaatsing van een representatieve dieptelijn of het gemiddelde van diverse diepteljnen in een kusuraject, vermenigvuldigd met de hoogte van het maatgevende profieldeel levert een verlies of winst op in m3. De gemiddelde verticale verplaatsing in een kuststrook, vermenigvuldigd met de oppervlakte van de strook, levert een zelfde soort informatie. 14

16 Ad!. De representatieve horizontale verplaatsingen zijn op 3 manieren berekend (Rakhorst, 2000): Middellange termijn 1. Op basis van de Jaarlijkse Kustmetingen (JARKUS) in de periode zijn de gemiddelde kustachteruitgangen berekend aan de hand van de verplaatsingen van de momentane kustlijn (MKL). Meetraaien met kustvooruitgang zijn hierbij buiten de berekening gelaten. Middellange termijn 2. Ter vergelijking van de middellange en de lange termijn zijn voor de MKL uit de JARKUS-periode ook alleen de km-raaien uitgewerkt. Lange termijn. De lange termijn trend is berekend uit de posities van de gemiddeld laagwaterljn, gemeten in kmraaien gedurende de periode Tabel 5.2 geeft de resultaten voor het traject Den Helder - Petten. Tabel 5.2 Gemiddelde kustachteruitgang (m/]) Kustvak (km) a. alle JARKUS-raaien b. km-raaien c. km-raaien (MKL ) (MKL) (GLW) ,380 1,35 1, ,760 0,90 0, ,815 0,80 0, ,061 0,80 0,900 De ondergrens van de dynamische kustnabije zone ligt op NAP - 10 â 12 m. De bovenkant van deze zone is de hoogte tot waar erosie optreedt. Sinds 1990 is dit overwegend de hoogte van de aangebrachte suppleties, NAP + 3,5 â 6,5 m. Omdat de kustachteruitgangen in tabel 5.2 zijn bepaald over de periode véôr 1990 is de hoogte maatgevend tot waar de duinen toen erodeerden. Dit was NAP + 8 â 10 m. De hoogte van het actieve kustprofiel bedroeg vôôr 1990 derhalve ongeveer 20 m. Gerekend met een trendmatige kustachteruitgang tussen km 3 en km 18 van 0,9 mij, een maatgevende profielhoogte van 20 men een kustlengte van 15 km, bedraagt het jaarlijkse zandverlies ca m3. Ad2. Voor de zandverliezen over de middellange termijn zijn de Jaarlijkse Kustmetingen over de periode in uitgewerkte vorm beschikbaar (Walhout, Kalf en Walburg, 2000). Door Walhout e.a. zijn langs de Nederlandse kust erosie- en sedimentatievakken onderscheiden. Alle in tabel 5.1 vermelde trajecten zijn als erosiegebied aangeduid. In tabel 5.3 zijn de verliezen voor de diverse vakken vermeld. Dit betreft de verliezen in de huidige situatie, dus met strandhoofden. Hoewel het strandhoofdenstelsel in de loop der jaren enige wijzigingen heeft ondergaan, worden deze verliezen representatief geacht voor de komende periode van 50 jaar. Ingeval van een niet geheel lineair verloop van de inhoudsveranderingen is bij trendextrapolatie de laatste helft van de periode zwaarder meegewogen. Op basis van tabel 5.3 bedraagt het zandverlies in het traject km km 18 ca m3/j. 15

17 Tabel 5.3. Zandverliezen vak (km) erosie (Mm3/j) , , , , , (waarvan 2 km) 0,03 Totaal 0,60 Op basis van alle JARKUS-raaien (tabel 5.2) bedraagt de erosie tussen km 1.50 en km ca m3/j. Walhout (tabel 5.3) geeft voor dit traject ca m3/j. Het verschil zit niet zozeer in de langere periode van Walhout, maar in de grotere breedte van de JARKUS-strook ten opzichte van de strook waarover de MKL wordt berekend. Omdat de laatste bepalender is voor het eventuele effect van de strandhoofden op de suppletiehoeveelheden dan de hele JARKUS-strook, is de MKL-strook maatgevend gesteld voor de kostenvergelijking. Zeespiegelstij ging, getij slagvergroting en toenemende stormintensiteit zullen naar verwachting een grotere kusterosie tot gevolg hebben. Het is niet uitgesloten dat dit verschillend uitwerkt in een situatie met en zonder strandhoofden. Voor de kostenvergelijking op middellange termijn zijn eventuele verschillen verwaarloosd. Bij de financiële uitwerking van de alternatieven 1 en 2 is gerekend met een jaarlijks zandverlies in een ongewijzigde situatie van m3/j. Dit betreft de onder ad 1. vermelde hoeveelheid, naar boven afgerond in verband met zeespiegelstijging e.d. 5.3 Uitgangspunten en aannamen Eenheidsprijzen Voor de kostenbeschouwing is uitgegaan van de eenheidsprjzen van het Hoogheemraadschap Uitwaterende Sluizen (Van der Heide, 2000). Op basis hiervan zijn de volgende gemiddelde kosten bepaald: kosten opruimen van een strandhoofd: 0,239 Mf onderhoudskosten per strandhoofd: 0,012 Mf/jaar restwaarde strandhoofd (stortmateriaal): 0,045 Mf De gemiddelde m3-prijs van zandsuppieties is afgeleid van uitgevoerde suppleties. Strandsuppieties zijn in het betreffende kustvak reeds diverse malen uitgevoerd voor een gemiddelde prijs van ca f 12,00 per m3. De prijs van onderwatersuppleties is afgeleid van locaties elders en gesteld op f4,00 per m3. Kapitalisering Als doelvariabele is de netto-contante waarde (NCW) over een periode van 50 jaar genomen. De rentevoet hiervoor is gesteld op 5 %. Aangenomen is dat de betalingen aan het begin van elk jaar worden gedaan. Suppieties worden doorgaans met een herhalingstijd van 4 â 6 jaar uitgevoerd. Bij de kapitalisering is gerekend met jaarlijkse kosten. De bovenvermelde m3-prjzen zijn wel gebaseerd op de gebruikelijke herhalingstijden. Scenario's Aangenomen is een scenario waarbij steeds de slechtste hoofden worden opgeruimd. De snelheid van het opruimen wordt zodanig gekozen dat geen onderhoud meer moet worden uitgevoerd. Omdat dit moeilijk is in te schatten is het aantal op te ruimen hoofden per jaar als variabele genomen. Gevarieerd is tussen 0 en 20 hoofden per jaar. 16

18 Onzekerheden Hoewel uit het fenomenologisch onderzoek is gebleken dat de hoofden in het beschouwde kustgedeelte (km 3-18) waarschijnlijk nauwelijks een remmende werking op de zandverliezen hebben, is toch te verwachten dat de suppietiebehoefte toeneemt als de hoofden zijn verwijderd. Dit kan worden veroorzaakt door lokale profielvervorming, resulterend in bijvoorbeeld strandverlaging en aantasting van het duinfront. Een toenemend zandverlies in de BKL-zone of in een bredere kuststrook, bijvoorbeeld als reactie op duinafslag, kan ook niet geheel worden uitgesloten. Deze onzekerheid is meegenomen als variabele in de vorm van een toeslagfactor op de suppletiehoeveelheid. Deze factor is alleen toegepast op het gedeelte van de kust waar de hoofden zijn verwijderd en varieert dus gedurende de tijd dat de hoofden worden opgeruimd. Omdat strandsuppleties direct bijdragen aan het strandvolume, lijkt dit type -meer dan onderwatersuppleties- geschikt om na het verwijderen van strandhoofden de onzekerheden voor de strand- en zeereepgebonden functies te minimaliseren. De grotere onzekerheden bij onderwatersuppleties zijn in rekening gebracht door extra factoren in de volumeberekening. Voor strandsuppleties in een situatie met hoofden wordt doorgaans ook een toeslag van 1,1 â 1,2 toegepast om onzekerheden in de kustontwikkeling voldoende af te dekken. Deze factor is hier verwaarloosd, steeds is een factor 1 toegepast. Voor strandsuppietie in een situatie zonder hoofden zijn 3 factoren beschouwd: 1, 1,5 en 2. Gezien de geringe zandverliezen is een extra suppletiebehoefte tussen 50 en 100% is -bij de eerste (dure) suppleties- niet denkbeeldig. Bij de huidige wijze van hoeveelheidbepaling voor onderwatersuppleties wordt ongeveer tweemaal de verwachte (autonome) erosiehoeveelheid gesuppieerd. Voorlopig wordt dit voor BKL-handhaving nodig geacht omdat men er vanuit gaat dat ca 50% ten goede komt aan de BKL-zone. Dit is ook hier als uitgangspunt voor de berekening genomen. Op middellange termijn zal de zandverzadiging van de onderwateroever tot minder stranderosie kunnen leiden. Omdat dit tijdsafhankelijke effect in de kapitalisering een ondergeschikte rol speelt is het verwaarloosd. Wel zijn factoren toegepast in verband met de onzekerheid over de bijdrage van een onderwatersuppietie aan de BKL-zone: 0,75, 1 en 1,25. Daarbovenop zijn dezelfde factoren toegepast voor de onzekerheid omtrent de strandontwikkeling ingeval de hoofden worden verwijderd als bij strandsuppleties. Ten opzichte van de autonome erosie zijn de suppietiefactoren daarom: voor verwijderen: 2* 0,75 = 1,5 na verwijderen: 2* 0,75* 1 = 1,5 2*1 =2 2* 1 *1,5=3 2*1,25=2,5 2*1,25*2 =5 5.4 Reken resultaten Een eenvoudige rekensom leert dat het opruimen van de hoofden geen groot financieel voordeel kan opleveren. Het opruimen kost 16 Mf, terwijl de huidige waarde (NCW) van de onderhoudskosten 15,33 Mf bedraagt. De kapitaaislast van het opruimen is kleiner als dit niet ineens wordt uitgevoerd, maar over een langere periode. Daartegenover staat dat de suppietiekosten na het opruimen weleens hoger kunnen uitvallen. Tabel 5.4 geeft de berekende NCW voor enkele opruimscenario's en suppietietoeslagen (suppietiefactor fs). Ter vergelijking is als eerste het scenario vermeld waarin geen hoofden worden opgeruimd. Onderscheid is gemaakt tussen strandsuppleties en onderwatersuppleties. In figuur 5.1 zijn de rekenresultaten grafisch weergegeven in het geval met strandsuppleties, in figuur 5.2 met onderwatersuppleties. 17

19 Tabel 5.4 NCW (50 jaar) kustonderhoud (Mf)krn 3- kin 18 bij verwijderen strandhoofden Strandsuvplies 1 onderwatersuppieties Aantal hoofden/jaar(n) n Suppietiefactor (f) = fsl, Suppietiefactor = 1, fs= Suppietiefactor = fs= Het blijkt dat het opruimen van strandhoofden alleen financieel voordeel kan opleveren als de suppietiebehoefte niet toeneemt. Het voordeel is het grootst bij een laag tempo van opruimen. De vraag rijst of dan de niet opgeruimde hoofden zo lang zonder onderhoud kunnen. In de praktijk zal het aantal hoofden dat per jaar wordt opgeruimd worden bepaald door o.a. financiën, bedrijfsmatige overwegingen en de staat van de hoofden in combinatie met de stormfrequentie. Wordt aangenomen dat gemiddeld 10 hoofden per jaar moeten worden opgeruimd om onderhoud te voorkomen, dan zou bij het gunstigste erosiescenario van zowel strandsuppleties als onderwatersuppleties een eenmalig voordeel van 12 Mf zijn te behalen. Dit is gemiddeld over de planperiode van 50 jaar 0,24 Mfperjaar. Daartegenover staat het risico van een toenemende suppletiebehoefte. Worden strandsuppleties uitgevoerd, dan is bij een toename van 20 % het financiële voordeel verdwenen. Een relatieve toename van deze omvang is mogelijk, gezien het Vrij geringe absolute (huidige) zandverlies. Wordt overgegaan op onderwatersuppleties dan is het voordeel teniet gedaan als de suppletiefactor fs = 1,5 toeneemt naar 2,1 (dit is +40%). Omdat nog onvoldoende ervaring is opgedaan in een situatie met strandhoofden is deze factor moeilijk te beoordelen. Verwacht wordt wel dat in een situatie zonder hoofden de suppletiefactor aanzienlijk groter moet zijn wil een onderwatersuppletie voldoende zand leveren aan de BKL-zone om het strand en het duinfront in stand te houden. Concluderend: Vanuit financieel oogpunt kleeft er een risico aan het opruimen van de strandhoofden. De kans op kostenbesparing is hiervoor te gering. Bij de huidige prjsverhouding zijn onderwatersuppleties voordeliger dan strandsuppleties, ook als gerekend wordt met een lage effectiviteit. 18

20 Strandhoofden N-Holland strandsuppietie , ,00 100,00 80,00 0 Z 60,00 fs= fs = 1,5 fs = aantal opruimen hfdn Ij Figuur 5.1. Kosten kustonderhoud met strandsuppleties en wel/niet opruimen strandhoofden Strandhoofden N-Holland onderwatersuppietie 120,00 100,00 80,00 0 z 60,00 40,00 fs = i,51 - fs = 3 fs =5 20,00 0, aantal opruimen hfdn Ij L Figuur 5.2. Kosten kustonderhoud met onderwatersuppieties en wel/niet opruimen strandhoofden 19

21 6. Samenvatting en aanbeveling De werkgroep strandhoofden heeft in maart 2000 de opdracht gekregen om te kijken welke functies aan de strandhoofden kunnen worden toegekend, die op enige wijze verband houden met de taken van Uitwaterende Sluizen en/of Rijkswaterstaat. Het onderzoek had in eerste instantie betrekking op de 102 strandhoofden die zich langs de zandige kust van Noord-Holland bevinden. Om de functies van de strandhoofden te kunnen beschrijven, is in de eerste plaats gekeken naar de werking van de Noord-Hollandse strandhoofden. Strandhoofden zijn altijd aangelegd om de kustachteruitgang tegen te gaan of te beperken en daarmee de veiligheid op peil te houden. Na aanleg van de eerste hoofden op de Pettemer Zeewering, ontstond er lijzijde erosie aan de noordzijde van deze strandhoofdenreeks. Om deze lijzijde erosie te beteugelen, is uiteindelijk het gehele kustgedeelte tussen de Peuemer Zeewering en de Helderse Zeewering vol gebouwd met strandhoofden. Uit metingen is gebleken dat behalve de strandhoofden die net aansluiten op de harde keringen, de strandhoofden gelegen tussen km 3 en km 18 het autonoom gedrag van de kust niet of nauwelijks hebben beïnvloed. Zuidelijk van de Hondsbossche Zeewering blijkt echter dat door de aanleg van strandhoofden de kustachteruitgang verminderd is met 1,1 meter/jaar. Hieruit blijkt dat deze strandhoofden werken. Het vervolg van het onderzoek heeft zich daarom alleen gericht op de strandhoofden tussen km 3 en km 18 aangezien deze geen duidelijk morfologische functie hebben ten behoeve van kustverdediging. Voor deze 67 strandhoofden zijn daarom een aantal alternatieven bedacht. De drie mogelijke alternatieven, hoe nu om te gaan met deze strandhoofden, zijn: doorgaan met onderhoud, opruimen van deze strandhoofden of stoppen met onderhoud. Alternatief 1 betreft het doorgaan met het kleinschalig onderhoud, dat bestaat uit preventief onderhoud en herstel van schade. Met deze werkzaamheden is, voor alle 102 strandhoofden, jaarlijks een bedrag van f ,= gemoeid. Dit alternatief heeft voor andere belanghebbenden geen gevolgen. Voor alternatief 2, het opruimen van de strandhoofden, zijn de kosten voor het direct opruimen uitgerekend. Zoveel als mogelijk is er vanuit gegaan werk met werk te maken. De vrijkomende stenen kunnen gebruikt worden voor stortwerkzaamheden en zetwerk. Echter, gevolg van dit alternatief is dat er bij totale verwijdering geen sportvisserij of recreatie meer bij/op de strandhoofden plaats kan vinden. Bovendien zal de natuurwaarde in de vorm van onder andere levensgemeenschappen met van elkaar afhankelijke soorten, grotendeels verdwijnen. Alternatief 3, het staken van het onderhoud, heeft tot gevolg dat de strandhoofden, afhankelijk van de degelijkheid van de constructie, in de loop van de jaren schade zullen oplopen. Deze schade kan leiden tot verspreiding van het afkomstig materiaal van de hoofden in de vooroever en op het strand. Dit materiaal zal moeten worden opgeruimd i.v.m. risico voor zwemmers, kleine pleziervaart en mogelijk daaruit voortvloeiende schadeclaims. Ook zullen de gemeentes willen dat hun strand/vooroever schoon blijft (blauwe vlag). Opruimen van dit verspreid liggende materiaal zal tot hoge kosten leiden. Bij de afweging van deze drie alternatieven, is er een kostenvergelijking gemaakt voor twee uiterste maatregelen, te weten het doorgaan met het onderhoud aan de strandhoofden (alternatief 1) en het volledig opruimen van de 67 strandhoofden (alternatief 2). Het staken van het onderhoud (alternatief 3) is niet in de vergelijking meegenomen omdat aangenomen wordt dat de kosten hiervan hoger zullen uitvallen dan alternatief 1 of 2. Voor de kostenvergelijking zijn de kosten van zandsuppleties (strand en vooroever) meegenomen. De basis voor deze vergelijking is een netto constante waarde van de kustljnhandhaving over een periode van 50 jaar. Bij de financiële uitwerking van de twee alternatieven is gerekend met een jaarlijks zandverlies in ongewijzigde situatie van m3/jaar. Dit is gebaseerd op de erosie véôr 1990 in de kustnabije zone over middellange termijn. Hierbij is geen toename van de kusterosie door extra zeespiegelstijging meegenomen. 20

22 Voor de analyse van de kosten zijn er een aantal scenario's gedefinieerd voor het opruimen en voor de suppletiebehoefte tijdens en na het opruimen. Er is uitgegaan van een scenario waarbij steeds de slechtste hoofden worden opgeruimd, variërend tussen 0 en 20 hoofden jaar. per. Verder is gerekend met de mogelijkheid dat de suppletiebehoefte toeneemt als de hoofden zijn verwijderd. Dit ondanks de eerdere constatering dat de te beschouwen 67 strandhoofden nauwelijks een remmende werking hebben op de zandverliezen. Deze behoefte kan worden veroorzaakt door locale profielvervorming of door een toenemend zandverlies in de BKL-zone of brede kuststrook. Deze onzekerheden zijn in de analyse meegenomen als variabele in de vorm van een toeslagfactor op het zandverlies in ongewijzigde situatie. De rekenresultaten laten zien dat het opruimen van de hoofden geen groot financieel voordeel kan opleveren. Het opruimen ineens kost 16 Mf. terwijl de huidige onderhoudskosten gekapitaliseerd 15,33 Mf. bedragen. De kapitaalslast van het opruimen is kleiner als dit niet ineens wordt uitgevoerd, maar over een langere periode. Daartegenover staat dat de suppletiekosten na het opruimen wel eens hoger uit kunnen vallen. Ter verduidelijking hiervan zijn verschillende opruimscenario's doorgerekend waarbij onderscheid is gemaakt tussen strandsuppleties en onderwatersuppleties. Het blijkt dat het opruimen van de hoofden alleen financieel voordeel kan opleveren als de suppletiebehoefte niet toeneemt. Het voordeel is hierbij het grootst bij een laag tempo van opruimen. Worden bijvoorbeeld gemiddeld 10 hoofden per jaar opgeruimd, dan is het financieel voordeel verdwenen bij een strandsuppletie toename van 20% of bij een onderwatersuppletie toename van 40%. Dergelijke toenamen zijn zeer wel mogelijk. De conclusie van de rekenresultaten is dat vanuit financieel oogpunt er een risico kleeft aan het opruimen van strandhoofden. De kans op kostenbesparing is hiervoor te gering en er blijft altijd een onbekend risico verbonden aan een significante wijziging van het kustverdedigingsstelsel. Aanbevolen wordt door te gaan met het onderhoud aan de strandhoofden. Deze aanbeveling wordt, naar aanleiding van het opstellen en uitwerken van 3 alternatieven en het analyseren van de kosten, op grond van de te geringe kans op kostenbesparing, het verlies aan sportvisserij en recreatie op de strandhoofden, het grotendeels verdwijnen van de natuurwaarde en onbekende risico dat altijd verbonden blijft aan het weghalen van strandhoofden, gedaan. 21

23 Referentielilst Maas, C., Uitwerking literatuurstudie strandhoofden, 5juli Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Kustverdediging na 1990, Technisch rapport 11, strand- en duinsuppieties, Rakhorst, H.D., Kustachteruitgang, memo 29 november Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland en Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier, De functie van de strandhoofden langs de Noord-Hollandse kust, een gezamenlijk onderzoek van Rijkswaterstaat en Uitwaterende Sluizen, projectopdracht, maart TNO, Brief van TNO aan Uitwaterende Sluizen betreffende de ecologische waarde van hard substraat, kenmerk LAMRI95/0215/MS, 9 augustus Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, Leidraad voor de beoordeling van de veiligheid van duinen als waterkering, Van der Heide, P. M., Kosten geen onderhoud/opruimen strandhoofden, memo's 1 augustus en 28 november Van Straaten, Verslag over de waarnemingen in de Noordzee omtrent de stroomen langs de Nederlandsche kust in de jaren Walhout, T., Kalf, R. en Walburg, L., Evaluatie zandsuppleties na 1990, werkdocument RIZA/AB x, Wentholt, L., R., Stranden en strandverdediging, Waltman Delft,

24 BIJLAGE 1

25 De functie van de strandhoofden langs de Noord-Hollandse kust; een gezamenlijk onderzoek van Rijkswaterstaat en Uitwaterende Sluizen. Aanleiding Eerder onderzoek naar de werking van de strandhoofden langs de Noord-Hollandse kust heeft bij de beheerder, het hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen, gerede twijfel doen ontstaan over het nut van die strandhoofden voor de vermindering van zowel de langjarige kustachteruitgang als van de mate van duinafslag bij stormen. De beheerder heeft om die reden het plan opgevat het onderhoud aan de strandhoofden te beëindigen en Rijkswaterstaat om een reactie op dat voornemen gevraagd. Rijkswaterstaat heeft als eerste reactie, in een op 29 oktober 1999 gehouden bestuurlijk overleg, meegedeeld het staken van het onderhoud aan de strandhoofden als zeer ongewenst te beschouwen, onder meer 'in het licht van hetkustbeleid'. Bij de deelnemers aan dat bestuurlijk overleg bestaat nog onvoldoende inzicht om tot een verantwoorde bestuurlijke conclusie te komen, mede omdat de ambtelijke advisering van de beide overlegpartijen uiteenloopt, zonder dat precies duidelijk is op welke gronden. Reden om een werkgroep van inhoudelijk deskundigen van beide partijen te vragen dat inzicht zodanig te verdiepen, dat wel tot een gezamenlijke conclusie kan worden gekomen. Uitgangspunt daarbij is, dat het niet van belang is welke partij belang heeft bij een eventueel nut van de strandhoofden, noch of het voornemen van het hoogheemraadschap wel spoort met de (bedoeling van) de overdrachtsovereenkomst van 13 december Opdracht aan de werkgroep De opdracht behelst het beantwoorden van de volgende vraag: Welke functie(s) kunnen worden toegekend aan de strandhoofden die op enigerlei verband houden met de taken van Uitwaterende Sluizen en / of Rijkswaterstaat. De directeur Water van Rijkswaterstaat directie Noord-Holland en de directeur van het hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen fungeren gezamenlijk als opdrachtgever. Samenstelling De werkgroep wordt samengesteld uit twee vertegenwoordigers Rijkswaterstaat (een van de directie Noord-Holland en een van het RIKZ) en twee van het hoogheemraadschap (waarvan er een het secretariaat op zich neemt). Zij maken in onderling overleg uit, wie als gespreksleider zal fungeren. Werkwijze De werkgroep maakt gebruik van bestaande kennis/literatuur en rapporteert op basis van consensus, eventueel voorzien van een aanbeveling voor nader onderzoek. Indien over (onderdelen van) de rapportage geen consensus wordt bereikt, worden de verschifien van opvatting concreet in beeld gebracht (volgens het beginsel van 'agree to disagree'). Planning De werkgroep rapporteert binnen een termijn van drie maanden na instelling. Na de eerste en tweede maand wordt een kort voortgangsverslag uitgebracht aan de opdrachtgever. Edam, 22maart'00.

26 BIJLAGE II

27 Fig. 1 Situatie kust Noord-Holland

28 ofs stormvloedpeit y = 577 7,6 z. 075Ho oonzonding ~b-ginprofie( "jo Fig. 2 Principe van het rekenmodel voor duinafsiag ofslogprotiel schuift in lcndwaartse richting tot ofstog = aonzcnding

29

30

31 IU W1lUU&V!U'4 L îii:;!!!!!'!il!: 'i IiIII1Iiii Îi a..' g!!li!iiiiii!!!iiii 11h IIiiiIiihsi:i... :!'fluuiiiulit!liiiiiiii;iuiïll..i& ruuu IUU uaèiu uuu..t u!!!!aiisulihui i iii ;aiiiiiiiiiiiiiiîuii.'

32

33

34 BIJLAGE HI

35 ZEEEINDE 1 ÇIE TSECÎGR - SCHIETSECILO nrrht rrrfi"i II I21 t'i2iii 45TSECTOR SCFITETSECTOR 99 9T64 55 S S 7_ 72o 6!0Sh T0' S5S..5l5D S 5 MIDDENGEDEELTEt WORTELEINDE 4 t + f: JIL ITiL1 - Ii II. Ii i.i t IPETIEMERI 1 st. ZWANEN WATER MAARTENS ZEE VER NL S IT ING - PROFIEI. VOLGENS PROTOTYPE - -- KOP IN ASFALT. NIET VERLAAGS.00CH W'JI(T OTIBETEKEVENO DAARVAN AF NIET VERLAAGD. 00CR LIGT OP EEN ZEER LAAG PEIL. IN UITVOERING VOLGENS BESTEK NH DIENST 19 _ Li GOTGAT ISCHULPEN6AT t ZEEWERING OPGEN GCTEGECALCECONGEZN, ACC. BIJGEW 00, - DEC. RAP. WERKEN OVERZICHT VERLAGING SIRANOHOOFDEN -- VAN tfm 21 MCTITEKENH4G TE VERLAGEN VOLGENS ONTWERP BESTEK NOG IE VETLAGEII VOLGEIL PLAN NOG NIET TE VERL 4GE14 RIJKSWATERSTAAT ARRONDISSEMENT ALKMAAR VAN DE DIRECTE NOORDHOLLAND 423 A3 Reg.N!75_289

36 4 S Ministerie van Verkeer en Watersta Directoraat-Generaaj Rijkswaterstaa Rijksinstituut voor Kust en Zee/R/K, uitgeleend aan: - CLÇV&/ uiterlijk terug op: wilt u zo vriendelijk zijn het geleende tijdig terug te bezorgen? verlengen is alleen mogelijl na telefonisch overleg. Bibliotheek Postbus EX Den Haag Kortenaerkade 1 Telefoon: