PROVINCIALS STATEN VAN OVERUSSEL Reg.nr. PS/ oio/t»0 2TJAN2010. Uitvoeringsprogramma behorend bij Ontwikkelingsvisie Twickel enomgeving.

Transcriptie

1 Provinciale Staten PROVINCIALS STATEN VAN OVERUSSEL Reg.nr. PS/ oio/t»0 Dat. ontv.: Routing 2TJAN2010 Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax provincie.overijssel.nl postbus@overijssel. nl RABO Zwolle Inlichtingen bij Dhr. M. Huizenga telefoon M.Huizenga@overijssel.nl Uitvoeringsprogramma behorend bij Ontwikkelingsvisie Twickel enomgeving. Datum Kenmerk 2009/ Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ 1 anders, en wel: Bijlagen I. Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving (te raadplegen via en ligt ter inzage in het informatiecentrum). II. Uitvoeringsprogramma behorend bij Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving (te raadplegen via en ligt ter inzage in het informatiecentrum). Het landgoedtwickel iseen bijzonder landgoed met bijzondere kwaliteiten. Het herbergt belangrijke Overijsselse cultuurhistorische encultuurlandschappelijke waarden.twickel is onderdeel van een dynamische omgeving waarin veel ontwikkelingen plaatsvinden. Eenaantal ontwikkelingen, zoals ontwikkeling van bedrijventerreinen of (plannen voor) woningbouw vinden plaats in de randzone vantwickel. In feite wordt geknabbeld aan de randen van Twickel. Endaarmee wordt defunctie vantwickel voor deomliggende steden ook aangetast. Daamaast zijn er ook ontwikkelingen op het landgoed zelf,zoals schaalvergroting vande landbouw die de identiteit van het landgoed aantasten terwijl deze identiteit juist zowaardevol isals visitekaartje voor Twente. Gelukkig zijn er ook ontwikkelingen op en inde omgeving van het landgoed die de kwaliteiten van het landgoed ondersteunen,zoals Boerenvoor Natuur en degroene Poort. De programmaleider van de Groene Poort is namensdegemeente Borne enderegiotwente ook nauw betrokken bij de uitvoering van het Pactvan Twickel. Wij hebben in samenwerking met degemeenten Hengelo, Borne, Hofvan Twente, het Waterschap Reggeen Dinkel,deRegioTwente ende stichting Twickel besloten, binnende geldende beleidskaders, een ontwikkelingsvisie op te stellen. Op 19 maart 2009 ondertekende gedeputeerdetheo Rietkerk namens het college van Gedeputeerde Staten het "Pactvan Twickel". Dit isde intentieverklaring waarin degenoemde partijen afspreken bij toekomstige ontwikkelingen open rond het landgoedtwickel de Ontwikkelingsvisie als uitgangspunt te nemen. Op 19 maart 2009 besloten desamenwerkende partijen meteeneen uitvoeringsprogramma te ontwikkelen. Dat uitvoeringsprogramma is nu in conceptgereed. Wij hebben ingestemd met deontwikkelingsvisie Twickel en omgeving en het bijbehorende concept uitvoeringsprogramma en wij zenden udeze ter informatie toe. Datum verzending 27JAN.2010 provincie verijssel

2 Het concept uitvoeringsprogramma wordt eveneens voorgelegdaandecollege's van Burgemeester enwethouders van dedeelnemendegemeenten ende DB'svan het Waterschap, de Regioen de Stichtlng. Zij informeren nun achterbannen opovereenkomstige wijze. Het uitvoerlngprogramma kent nu 6 projecten: 1. grenswegtwickel en vermindering barrierewerking Al en A35; 2. completeren Umfassungsweg; 3. verminderen barrierewerking N346; 4. versterken randzone Woolde; 5. integrale aanpak EHS, water en agrarische structuurversterking; 6. package deal Groene en Blauwe Diensten. Deprojecten verschillen in complexiteit. Daardoor zijn nog niet alle projecten even ver uitgewerkt. De twee eerste projecten kunnen in 2010 gefaseerd in uitvoering worden genomen. Deandere vier projecten vergen nog nadere verkenning, uitwerking en onderzoek. Dat pakken wij de komende periode op. Deverwachting is dat wij in de loopvan 2010 afspraken met partners kunnen maken over realisatie van deze projecten. Datum Kenmerk 2009/ Pagina 2 Voor het uitvoeringsprogramma heeft u besloten in het kader Investeren In Overijssel (IIO) voor de jaren 2010 en mln. beschikbaar te stellen. In de bijgaande tabel geven wij ueenoverzicht van de indicatieve voorgenomen besteding van deze gelden endeessenties van het concept uitvoeringsprogramma. De definitieve verdeling van middelen zal worden bepaald aan de hand van de beschikbare cofinanciering van partners en voortgang van projecten. Wij vertrouwen erop u hiermeevoldoende te hebben gei'nformeerd. Gedeputeerde Staten van voorzitter, secretaris, provincie verijssel

3 TH rm ro a. V GrenswegTwickel en verminderen barrierewerking Al en A35 en en 0) Verminderen barrierewerking N346 *> c» (0 (0 UJ Wandel-fietsroute langsde randen van Twickel; Eigenstandig landschappelijke structuur; Vitaliseert randzonetussen steden en landgoeddoor stedelijke radialen en attractiepunten te verbinden Verbeteren tunneltjes onder Al en A35 (sociaalveilig). Kosten: 1,5 mln - 4,5 mln (afhankelijk van passage Twentekanaal) Wandelroute langsde highlights van het landgoed. Vergroten toegankelijkheid van het landgoed. Versterking van de toeristischrecreatieve betekenis van het landgoed Kosten: 0,25 mln Verstoorde cultuurhistorische relaties tussen Deldenen Twickel zoveel mogelijk herstellen enaantasting landschapspark waar mogelijk teniet doen. Kosten, globale raming: lomin w 3 +J $ (A Schetsontwerp en kostenraming gereed; Project kan opkorte termijn verder worden uitgewerkt en vanaf 2010 gefaseerd in uitvoering wordengenomen (vooralsnog zonder aparte passage over Twentekanaal). Werkgroep levert in februari 2010 aan de stuurgroep een realisatieplan (zie vervoig) Regio is trekker (Martin Verbeek). Het project is relatief eenvoudig engoedkoop aan te realiseren. Het ontwerp is gereed, vergunningenworden aangevraagd. Besteken aanbesteding zijn in voorbereiding. Stichting Twickelis trekker (Albert Schimmelpenninck) Verkenning van uitvoeringsopties uitgevoerd inclusief globale raming van kosten. Stuurgroep kiest voor optie zonder verdiepte aanleg N346 Werkgroep wordt getrokken door provincie Overijssel (Ronald van Witzenburg) 01 o I 2 Stuurgroep stelt in voorjaar 2010 het realisatleplan vast, inclusief financieringsvoorstel en planning. Besteksgereed maken Verwerven vergunningen en gronden Realisatie 2010 en c 'EZ <D s Q. O C <L> O) ' go = o ID IN i±.e Stuurgroep maakt in februari 2010 een keuze de aangedragen uitvoeringsopties/ - voorstellen (inclusief mogelijkheden om aan te haken bij bestaande projecten en programma's om werk met werk te makenen geld efficient te besteden 0,Q o «c C 0) 5 <o 5 «o) -a oi o) ro "O Versterking en vitalisering vande randzone tussen staden landgoed; Versterking vande toeristischs recreatieve functie van het landgoed Versterking vande identiteiten herkenbaarheid van het landgoed Versterking vande toeristischs recreatieve functie van het landgoed Versterking vande identiteiten herkenbaarheid van het landgoed Verminderen vande barrierewerking en het ruimtebeslag vande N346 tussen Twickelen Delden; Versterken robuuste verbindingszone EHS Gedeeltelijk herstel van oude cultuurhistorische relaties. Versterking van toeristische potenties van de regio Indicatiefvoorstel bijdrage provincievanuit HO ( 2mln) Bijdrage voorbereiding max Uitvoering, cofinancering (20 tot 30%): Eventueel aanvullende financiering vanuit raamplan fietspaden als Grensweg hierin wordt opgenomen Voorbereiding: Realisatie, cofinanciering (30%): :> o c W XJ ^ e8 o c a) m

4 v s i <a- <u T3 o Randzone versterken tot een aantrekkelijk (uitloop) gebied voorde steden door: Versterking van landschapsstructuren; "Afhechten" stadsrand; Toevoegen informele routestructuren; RealisatieTwickelerallee Randvoorwaarden voor stadslandbouw gereed en globale kostenramingen zijn gereed Stuurgroep kiest voor behoud van huidige functiewoolde aangevuld met toeristisch-recreatieve mogelijkheden Het realisatieplan voor (her)inrichting vande randzone Woolde wordt gecombineerd met het realisatieplan voor de grenswegtwickel Werkgroep (zie grensweg ) Schetsontwerpen zijn c 2 13 <u N u 1 en QJ Versterken stadrandzone; Vergroten herkenbaarheiden identiteit van het landgoed; Vergroten van toeristisch- recreatieve functie Versterken perspectieven landbouw Bijdrage voorbereiding: ,- Cofinanciering uitvoering (ca 30%): m Integrale aanpak EHS, wateropgavenen agrarische structuurversterki ng Complex project om te komen tot een gezamenlijk aanpak om natuur-, water- en landbouwdoelen te realiserenen ruimteclaims integraal afte wegen en waar mogelijk te combineren De stuurgroep heeft opdracht gegeven omde case Beckum als pilot te starten. Stuurgroep heeft opdrachtgegevende mogelijkheden voor toepassing van Rood voor Roodregelingen op het landgoed aan te geven De werkgroep wordt getrokken door het waterschapr&d. Plan van aanpak voor uitvoering pilot envoor doorvertaling naar anderedeelgebieden van het landgoed, o.b.v. leerervaringen pilotis gereed De stuurgroep neemt in februari 2010 een gono go beslissing ten aanzien van het opstellenvan een inrichtingsplan voor Beckum. De stuurgroep neemt eind 2010 eenbeslissing over het uitrollen van de gevolgde aanpak over de overige deelgebieden op het landgoed. Realisatie EHS (belang provincie) Realisatie waterdoelen (belangwaterschap) Realisatie agrarische structuurversterking (belang Twickel/pachters) Integrale gebiedsontwikkeling met ruimtelijke kwaliteit (Ontwikkelingsvisie) (Co)financiering om pilot te financiering en gebrek aan instrumentarium op te heffen

5 C u e 01 XI l_ o s go in in w c 10 > D> Q) E-S -a oi = 8 «oi c -n oi «^ «jg JO 13 01 Q.' > c E ^ O 01 IN u. 10 x: in TI C JO 1-0) «j * u 1 (i) (i) c o 4-1 n (0 c fa > c a) a c il (1) o n o > c ai l/l F o OI J^ m.e 10 I. XI 0) a M - Dl 01 sis aj > ID c iu > o> 1,JX;,_ oi iu = *.*! Illfef S ^ S D O.2 c.es 8.1 > X3 ^ o.e I- TJ 01 at aj o 2-S e Dl E p * 8 3 S XI l/l 0! T3 Ot -h o> S" 0! a <- 01 c 'KJ - k - E > ID N "o'g o o> ^ * 2 > E 1 > >?«oi.el? Dl IU H Ol 0> _ Dl _ oi o Js C m C Q S D1TJ.E aj c a) C ID > Dl U c c ^ > 01 Dl t 01 Q. Dl C C OI II gl > Dl CO «C is ^.E.y c il 01 ^ Q. ai ID A- 1 in aj c S g '5> -- c c 0) a. 10 O IS OITJ "--E 5 ffi «Q.y s«-d 5 to O = = > C i_ O D) 9 oi o > o E oi 2 D I E - Di±i _ E «-.E oi ai oj S c 2» 01 to (0 01.j;, 5 T3 1 2 i2 ov,e o > x: : O N O o > c 01 Dl <o aj Dl e Dl I» 01 > O if o c I- IU :» Di S B l/> (U.2,- 1 iu aj ai > S o > 1 B E J j o 3 o = ui o C c S 2 oi fe H Dl oi " s =>«s O 3 01 c " «o ID OI 01 O > XJ XI > I 13 ai > t E Q-S S.2^ Cj? D g 2 c «i *-" ID 5^ 01 > Q Dl t ID 01 c 1- o m 01 c2 aj oi «S E-e 0) iu Dl> 01 S 3 (0 CO & lis ID /r =: D. O Q VO

6 ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving

7 COLOFON Opgesteld door: Bosch Slabbers Landschapsarchitecten; Abe Veenstra, Tijs van Loon, Willem Jan van Ras Opdrachtgever: Provincie Overijssel Projectgroep: Gemeente Borne, Gemeente Hengelo, Gemeente Hof van Twente, Provincie Overijssel, Regio Twente, Stichting Twickel, Waterschap Regge en Dinkel Datum: 18 februari 2009 De ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving is mede mogelijk gemaakt dankzij de subsidie van het Stimuleringsfonds voor Architectuur op grond van de Regeling Projectsubsidies Belvedere.

8 Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving

9 4 BOSCH SLABBERS

10 VOORAF Twickel is een bijzonder, cultuurhistorisch waardevol, rijk en gevarieerd landgoed in de directe nabijheid van de Twentse kernen Hengelo, Borne en Delden. Het is een landgoed met unieke kwaliteiten dat een belangrijke rol vervult voor de burgers in de genoemde kernen en de verre omtrek. Maar Twickel is vooral ook een levend landgoed waarop gewoond en gewerkt wordt en dat zich geplaatst weet in een dynamische omgeving. Ontwikkelingen zoals veranderingen in de landbouw, wateropgaven, natuurontwikkeling en ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken, infrastructuur en recreatie zullen in de nabije toekomst op Twickel leiden tot ruimtelijke veranderingen. Deze ontwikkelingen kunnen benut worden om de identiteit van Twickel te waarborgen en te versterken en de functie en betekenis van Twickel voor haar omgeving te vergroten. Daarom hebben de Provincie Overijssel, Stichting Twickel, Gemeente Hof van Twente, Gemeente Hengelo, Gemeente Borne, Waterschap Regge en Dinkel en de Regio Twente gezamenlijk de voorliggende visie opgesteld voor de ontwikkeling van het landgoed in relatie tot de directe (stedelijke) omgeving. De visie beperkt zich dus niet tot het grondgebied van Twickel alleen, maar beziet de ontwikkelingen in een breder perspectief, vooral in relatie tot het omliggend stedelijk gebied. Uitgangspunt voor de visie is het behoud van de unieke kwaliteiten van het gebied en het benutten van de ontwikkelingen om het landgoed verder te versterken. De unieke cultuurhistorische kwaliteiten worden daarbij als inspiratiebron en vertrekpunt genomen, onder het motto behoud door ontwikkeling. Leeswijzer Gestart wordt met een beknopte samenvatting van het proces waarbinnen de Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving tot stand is gekomen. Hoofdstuk 2 bestaat uit een korte duiding van de Koers voor het gebied; welke richting willen we op en wat zijn daarbij de ambities? Vervolgens wordt deze koers uitgewerkt naar de opgaven zoals die bij de start van het project zijn geformuleerd. Wat betekent de visie voor de opgaven ten aanzien van water, natuur, landbouw, recreatie, wonen, werken en infrastructuur? Ten aanzien van deze opgaven worden ontwikkelingsprincipes geformuleerd en in kaart gebracht. Besloten wordt met een aantal integrale gebiedsperspectieven die laten zien hoe met name de overgangsgebieden tussen landgoed en stad in de toekomst vorm kunnen krijgen. Het Pact van Twickel In het kader van de ontwikkelingsvisie is er door de bestuurders van de initiatiefnemende partijen op 19 maart 2009 een intentieovereenkomst ondertekend: Het Pact van Twickel. Met deze overeenkomst onderschrijven de partijen de uitgangspunten en ontwikkelingsprincipes zoals benoemd in de Ontwikkelingsvisie. Als vervolg op het Pact van Twickel wordt in het voorjaar van 2009 een uitvoeringsprogramma opgesteld. In de Omgevingsvisie Overijssel heeft de provincie het streekplan, verkeer- en vervoerplan, waterhuishoudingsplan en milieubeleidsplan samengevoegd. Deze Omgevingsvisie is kaderstellend voor gebiedsuitwerkingen en structuurvisies op gemeentelijk niveau. De Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving is zo n gebiedsuitwerking, het maakt deel uit van de programma s en projecten zoals die in de ontwerp-omgevingvisie zijn opgenomen. Twickel levend landgoed 5

11 6 BOSCH SLABBERS

12 INHOUD 1 Proces 2 KOERS VOOR TWICKEL 3 VERSTERKEN KARAKTERISTIEKEN CULTUURLANDSCHAP 4 TOEKOMSTPERSPECTIEF LANDBOUW 5 NATUURONTWICKELING 6 BEKEN EN WATERERFGOED 7 VERSTERKEN RECREATIEVE BETEKENIS LANDGOED 8 VORMGEVEN RANDZONE STAD EN LANDGOED 9 INPASSING GROTE INFRASTRUCTUUR 10 INTEGRALE GEBIEDSUITWERKINGEN Twickel levend landgoed 7

13 8 BOSCH SLABBERS

14 1 PROCES In dit hoofdstuk wordt een beknopte samenvatting gegeven van het proces waarbinnen de Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving is opgesteld. Een meer uitgebreide verslaglegging van dit proces is terug te vinden in de werkdocumenten analyse en ontwikkelingsrichtingen en de verslagen van de werksessies en bewonersavonden (zie In het kader van de Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving zijn verschillende stappen gezet: 1. Analyse 2. Ontwikkelingsrichtingen 3. Ontwikkelingsvisie Deze belangrijkste bevindingen uit deze stappen worden hierna kort toegelicht. Twickel levend landgoed 9

15 Azelo Borne Gebieden tuin Beeldbepalend voor Twickel; gebieden, structuren, elementen park Azelermeen kampenlandschap Deldener esch Breeriet Woolde essenlandschap heideontginningslandschap Delden Hengelo beekdallandschap bossen en heiderestanten Oele Structuren laan beken Bentelo twickelervaart umfassungsweg Beckum Elementen boerderijen en monumenten Tradities in ontwikkeling; de rode lijnen Traditie van vernieuwing Economische eenheid Blik over de horizon Sociaal engagement Esthetiek Leesbaar landschap 10 BOSCH SLABBERS

16 1. Analyse Benoemen van de identiteit In de analyse fase is er een duiding gegeven van de identiteit van Twickel. Twickel is een bijzonder landgoed met een rijke historie. Het unieke van Twickel zit hem in verschillende aspecten. Voor een deel gaat het daarbij om de fysieke, zichtbare elementen en structuren zoals die nog in het landschap aanwezig zijn. De volgende beeldbepalende gebieden, structuren en elementen zijn benoemd: Gebieden: tuin, park en landschap (essenlandschap, heideontgingingslandschap, beekdallandschap, bossen en heide) Structuren: lanen, beken, Twickelervaart, Umfassungsweg Elementen: boerderijen en monumenten Daarnaast ontleent Twickel een eigen identiteit aan zaken die minder zichtbaar zijn, maar die te maken hebben met traditie, met het proces van de ontwikkeling van het landgoed. De ontwikkelingsgeschiedenis laat namelijk zien dat er rode lijnen door die geschiedenis lopen die mede bepalend zijn voor wat Twickel nu is. Er zijn zes rode lijnen te onderscheiden: Traditie van vernieuwing Twickel is een dynamisch landschap. Het landgoed is in de loop der eeuwen (met horten en stoten) uitgebreid en aangepast. Daarbij hebben de verschillende eigenaren steeds nadrukkelijk hun eigen stempel op de ontwikkeling gedrukt. Grootschalige projecten zijn daarbij niet geschuwd: de ontginning van grote oppervlakten woeste grond, de aanleg van forse lanenstelsels, de aanplant van grote arealen bos, realisatie van proefboerderijen, de aanleg van de Twickelervaart, de bouw van een watertoren. Economische eenheid Het landgoed is altijd een economische eenheid geweest: gericht op productie, het genereren van inkomsten. Aanvankelijk is landbouw de belangrijkste economische factor en nog steeds speelt deze een bepalende rol. Maatschappelijke ontwikkelingen vinden ook hun weerslag op de ontwikkeling van het landgoed. Na de markeverdeling wordt de houtteelt geïntroduceerd als nieuwe inkomstenbron. Ook wordt er meegelift op de opkomst van de textielindustrie door de teelt van vlas en huisweverijen. Na WOII wordt de functie van recreatie als inkomstenbron steeds belangrijker. Blik over de horizon Het landgoed richt zich in de loop der tijd sterker naar buiten. De lanen vormen de toegangspoorten van en naar omliggende centra: Almelo, Borne, Hengelo en Delden. De Twickelervaart zorgt voor een vaarverbinding via de Regge met Zwolle en Friesland. Wanneer het spoor Zutphen Hengelo wordt gerealiseerd wordt een verbinding naar het station gemaakt. Twickel weet zich zo verbonden met het steeds verder groeiende stedelijk netwerk van Twente en verder. Sociaal engagement Het landgoed heeft een traditie in een sterke sociale betrokkenheid met haar directe omgeving: de pachters, arbeiders en de Stad Delden. Een armenfonds, gasthuizen, scholen en waterverstrekking aan Delden getuigen daarvan. Esthetiek Esthetische aspecten zijn in de loop der tijd een steeds belangrijkere rol gaan spelen: het landgoed moet niet alleen economisch goed functioneren, maar er ook mooi uitzien. De inzet van architecten, tuinen landschapsarchitecten, regels ten aanzien van het uiterlijk van pachtboerderijen getuigen daarvan. Leesbaar landschap In de loop der eeuwen is hier een bijzonder fraai landschap ontstaan, met sporen uit verschillende ontwikkelingsfasen van het landgoed. Het interessante van het landschap van Twickel is dat er telkens nieuwe lagen en betekenissen zijn toegevoegd, vaak met behoud van de karakteristieken van het bestaande landschap. Nieuwe elementen zijn zorgvuldige toevoegingen. Het resultaat is een bijzonder, gelaagd landschap. De identiteit van Twickel wordt dus bepaald door zowel het fysieke, tastbare als door de traditie. Hieraan kunnen aanknopingspunten worden ontleend voor een verdere ontwikkeling van gebied; wat is beeldbepalend (ziet er Twickels uit) en wat past binnen de traditie (een Twickelse manier van ontwikkelen)? Werksessies De analyse-fase is afgesloten met een viertal werksessies (maart 2008) met bewoners en deskundigen. In deze werksessies zijn de belangrijkste opgaven voor het landgoed en zijn omgeving verkend, namelijk: Vormgeven van de randzone tussen landgoed en stad Inpassing snelwegen en provinciale weg N346 Toekomstperspectief landbouw Versterken recreatieve betekenis landgoed Gebiedsspecifieke natuurontwikkeling Behoud en versterking watererfgoed Verbeteren herkenbaarheid landgoed Uit de bijeenkomsten bleek een grote betrokkenheid van de bewoners bij het gebied. Het landschap van Twickel wordt sterk gewaardeerd en noodzaak tot behoud en versterking van deze bestaande kwaliteiten werd door velen tijdens de werksessies onderstreept. Tijdens de sessies is gediscussieerd over mogelijke en wenselijke oplossingsrichtingen voor de opgaven waar Twickel zich voor gesteld weet. De oogst van deze werksessies bestond uit verschillende ideeën en bouwstenen per opgave. Twickel levend landgoed 11

17 Basis en Opties Cultuurland:uurland aanluitend bij rode lijnen: - Gelaagd landschap - Economische eenheid rol: Rentmeester - ruimte voor de landbouw - versterken natuurwaarden - beekherstel - versterken cultuurhistorische waarden Huidige situatie Basis: Cultuurland Optie: Parkland in m.n. de stadsrandgebieden Optie: Proeftuin op nader te bepalen locaties Parkland: uurland Proeftuin: Cultuurland aanluitend bij rode lijnen: - Sociale betrokkenheid - Esthetiek rol: Gastheer - versterken recreatieve betekenis - uitloopgebied voor de stedeling - versterken herkenbaarheid landgoed aanluitend bij rode lijnen: - Traditie van vernieuwing - Blik over de horizon rol: Ontwikkelaar - vernieuwing en experi - ment ten aanzien van landbouw, recreatie en rode ontwikkelingen 12 BOSCH SLABBERS

18 2. Ontwikkelingsrichtingen In deze stap zijn een drietal verschillende integrale ontwikkelingsrichtingen opgesteld. Daarbij is gebruik gemaakt van de bouwstenen zoals die in de werksessies zijn ontwikkeld. De ontwikkelingsrichtingen Cultuurland, Parkland en Proeftuin zijn uitgewerkt om aan te geven welke keuzes er te maken zijn ten aanzien van de ontwikkeling van het gebied. Elke ontwikkelingsrichting legt verschillende accenten bij de manier waarop met de opgaven op Twickel wordt omgegaan. De verschillende ontwikkelingsrichtingen sluiten elkaar niet uit, maar kunnen op elkaar voortbouwen. Cultuurland vormt daarbij de basis en richt zich met name op het behouden en versterken van de bijzonder cultuurlandschappen op Twickel. Het op een passende wijze vormgeven van de opgaven op het gebied van landbouw, natuur en wateropgaven spelen daarbij en belangrijke rol. De ontwikkelingsrichting Parkland vormt een optie en richt zich met name op het verder versterken van de recreatieve betekenis van het landgoed en de functie die het gebied vervult als uitloopgebied vanuit de omliggende steden. De optie Proeftuin tenslotte verkent de mogelijkheden voor vernieuwing en experiment op het landgoed. 3. Ontwikkelingsvisie Vervolgens is de stap richting Ontwikkelingsvisie gemaakt en is gekeken op welke wijze de ingrediënten uit de ontwikkelingsrichtingen samengebracht kunnen worden in 1 integrale visie. Deze stap is gemaakt mede op basis van: een werksessie met de projectgroep, waarbij voorkeuren, kansen en belemmeringen zijn bediscussieerd aan de hand van de ontwikkelingsrichtingen en bijbehorende projecten. een werksessie met experts, zowel ten aanzien van cultuurhistorie (Michael van Gessel, Rik Herngreen, Gerrie Andela) als ten aanzien van relevante disciplines vanuit de ambtelijke organisatie rondom het project (recreatie, verkeer, natuur, wonen etc.) een ronde met afzonderlijke gesprekken met de projectgroepleden om ambities, kansen en bezwaren etc. te verkennen. Op basis van de resultaten van bovengenoemde werksessies en gesprekken is de voorliggende Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving tot stand gekomen. De ontwikkelingsrichtingen Cultuurland, Parkland en Proeftuin zijn in oktober 2008 voorgelegd aan bewoners en andere betrokkenen in het gebied. De denklijn en ideeën uit Cultuurland werden door de meeste aanwezigen onderschreven. Deze lijn sluit goed aan bij het behouden en versterken van de aanwezige kwaliteiten in het gebied. Over Parkland bestond meer discussie; vanuit de stad werden kansen voor verbetering van de recreatieve betekenis gezien, maar er waren ook zorgen voor mogelijk te grootschalige ontwikkelingen die de bestaande kwaliteiten onder druk zouden zetten. Ten aanzien van Proeftuin werd het minste enthousiasme getoond; bepaalde vormen van vernieuwing en experiment zouden wellicht onderzocht kunnen worden en een plek kunnen krijgen, maar terughoudendheid vormde de kern van de reacties: geen kermis op Twickel. Twickel levend landgoed 13

19 Almelo Zenderen Ontwikkelingsvisie Landgoed Twickel + omgeving 1. VERSTERKEN KARAKTERISTIEKEN CULTUURLANDSCHAP Beekdalen en matenlanden: - versterken herkenbaarheid beeklopen - ontwikkelen van singels in de laagten Kampenlandschap: - behoud en versterken kleinschaligheid - behoud openheid escomplexen, behouden steilranden - behoud van het Twickelererf Borne Grootschalige essen: - behoud en versterken openheid - verdichten van de rand d.m.v. beplanting Voormalige markegronden (bossen, heideontginningen en heiderestanten) - behoud en versterken grootschaligheid en rationeel karakter - behoud en versterking afwisseling bos, heide en landbouw Park Twickel: - behoud en versterken parkidentiteit - behoud en versterking monumentaal lanenstelsel 2. TOEKOMSTPERSPECTIEF LANDBOUW Schaalvergroting grondgebonden landbouw Landbouw in kleinschalig landschap Agrarisch natuurbeheer Hengelo Stadslandbouw 3. NATUURONTWICKELING Nieuwe natuur in heideontginningen - ontwikkelen van natte heide Agrarisch natuurbeheer in kampenlandschap - beheer landschapselementen - akkerranden beheer Herstel natuurlijk beeksysteem - ontwikkelen natuurlijk beeksysteem - vasthouden water in laagten 4. BEKEN EN WATERERFGOED (Herstel) natuurlijke beeklopen (beeklopen aangewezen binnen Kader Richtlijn Water) Behouden kenmerken Twickelervaart als gegraven waterloop Natuurlijke berging in beekdal Bestaand waterretentiegebied Herontwikkelen watererfgoed - reconstructie Carelshaven in combinatie met verbinding Oelerbeek en Twickelervaart Herstel/ontwikkelen omvloed Oelermolen en Noordermolen 5. VERSTERKEN RECREATIEVE BETEKENIS LANDGOED Versterken/herontwikkelen historische routes Wandelroute over gedeeltes jaagpad langs Twickelervaart Versterken/herontwikkelen Umfassungsweg Ontwikkelen Twickeler Grensweg in stadsrand Bentelo Ontwikkelen Twickeler Grensweg buiten stadsrandzone Ontwikkelen overige verbindingen stad - land Nieuw te ontwikkelen passages grote infrastructuur P Parkeerterreinen langs trace Grensweg Beckum 6. VORMGEVEN RANDZONE STAD EN LANDGOED Landschappelijke inpassing lopende ontwikkelingen 1 bedrijventerrein Buren 2 nieuw bedrijventerrein Veldkamp 3 gezondheidspark Landschappelijke inpassing mogelijke ontwikkelingen 4 reservering woningbouwlocatie t Raesfelt 5 reservering bedrijfslocatie omgeving voorstadhalte 7. INPASSING GROTE INFRASTRUCTUUR Inpassing A1/A35 Inpassing N346 Inpassing nieuwe infrastructuur - randweg Borne 14 BOSCH SLABBERS

20 2 KOERS VOOR TWICKEL De titel Twickel Levend Landgoed geeft al goed weer waar het om gaat. Twickel is een bijzonder, cultuurhistorisch waardevol, rijk en gevarieerd landgoed. Een gebied met unieke kwaliteiten die het verdienen behouden en versterkt te worden. Maar Twickel is geen openluchtmuseum. Het is een levend landgoed waarop gewoond en gewerkt wordt en dat zich geplaatst weet in een dynamische omgeving. De ontwikkelingen kunnen niet ontkend worden; veranderingen in de landbouw, wateropgaven, natuurontwikkeling en ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken, infrastructuur en recreatie zullen in de nabije toekomst op Twickel leiden tot ruimtelijke veranderingen. Waar het om gaat is die ontwikkelingen aan te wenden, te benutten voor een verdere versterking van het landgoed. De unieke cultuurhistorische kwaliteiten kunnen daarbij als inspiratiebron en vertrekpunt worden genomen. Hiermee wordt invulling gegeven aan het Belevedere-gedachtegoed; behoud door ontwikkeling. Twickel staat voor variatie: een grote verscheidenheid aan landschaptypen, bijzondere structuren en elementen. Dit betekent ook dat van standaard oplossingen geen sprake kan zijn maar dat verschillende plekken om verschillende aanpakken vragen. Maatwerk dus. Kansen voor vernieuwing en experiment zijn niet op voorhand gebonden aan een specifieke plek maar kunnen op verschillende vlakken gestalte krijgen; ook in de wijze waarop de uitvoering van de visie ter hand wordt genomen of in samenwerking die met andere partijen wordt gezocht. De ontwikkelingsvisie voor Twickel is verder uitgewerkt aan de hand van een aantal thema s die aansluiten bij de belangrijkste opgaven zoals die voor dit gebied zijn gedefinieerd. Het gaat hierbij om de volgende thema s: 1. Versterken cultuurlandschap 2. Toekomstperspectief landbouw 3. NatuuronTwickeling 4. Beken en watererfgoed 5. Versterken recreatieve betekenis van het land het goed 6. Vormgeven randzone stad en landgoed 7. Inpassing grote infrastructuur. Er wordt afgesloten met een viertal integrale gebiedsuitwerkingen die een impressie geven van een mogelijke toekomstige situatie. De basis voor de koers voor Twickel wordt gelegd met de ontwikkelingsrichting Cultuurland. Dit betekent dat de herkenbaarheid van de verschillende cultuurlandschappen op Twickel een belangrijk vertrekpunt vormt voor een verdere ontwikkeling. Opgaven op het gebied van water, natuur en landbouw dienen in samenhang te worden uitgewerkt, waarbij behoud en versterking van de karakteristieken van deze landschappen het uitgangspunt vormt. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor de landbouw als beheerder van dit waardevolle cultuurlandschap. In de randzone tussen landgoed en stad spelen specifieke opgaven met betrekking tot recreatie, ontwikkelingen op het gebied van wonen en werken en de barrièrewerking van grote infrastructuur. In deze overgangszone wordt dan ook gekozen voor de ontwikkelingsrichting Parkland. Verbeteren van de kwaliteit van de stadsranden en het versterken van de recreatieve betekenis vormen daarbij de belangrijke opgaven. Twickel heeft, als grootste landgoed van Nederland, een bijzondere positie. De omvang van het landgoed geeft het een sterke positie. Daarbij ligt Twickel strategisch in het hart van Twente, in de directe nabijheid van een half miljoen mensen. Het weet zich verbonden met de rest van Nederland via snelweg, spoor en kanaal en heeft een grote naamsbekendheid. Deze zaken kunnen aanknopingspunten bieden voor een vernieuwende benadering passend binnen de ontwikkelingsrichting Proeftuin. Twickel levend landgoed 15

21 Almelo Zenderen Borne Hengelo Bentelo Beckum 16 BOSCH SLABBERS

22 3 VERSTERKEN KARAKTERISTIEKEN CULTUURLANDSCHAP Twickel kent een grote variatie aan waardevolle cultuurlandlandschappen. Behoud en versterking van de karakteristieken van deze verschillende landschapstypen vormt de basis voor de visie. Het gaat hierbij om de volgende landschapstypen: - Beekdalen - Kampenlandschap - Escomplexen - Voormalige markegronden - Park Twickel Twickel levend landgoed 17

23 Almelo Zenderen Bornsebeek De Doorbraak Azelerbeek Borne Hengelo Twickelervaart in natuurlijke laagte Woolderbinnenbeek Oelerbeek Wolfkaterbeek Bentelo Hagmolenbeek Boekelerbeek Beckum 18 BOSCH SLABBERS

24 Beekdalen De beekdalen dooraderen het landschap van Twickel en zijn doorgaans smal. De beeklopen zelf verbinden deze lager gelegen gronden en vormen daarmee de belangrijk structuurdragers van dit landschaptype. Op Twickel gaat het hierbij om de Wolfkaterbeek, Oelerbeek, Azelerbeek, Hagmolenbeek en Woolderbinnenbeek. De uitgangspunten voor dit landschaptype zijn: - Versterken van de herkenbaarheid van de beeklopen zelf (beekherstel) door meer ruimte langs beken voor natuurlijke oevers. - Vertragen afvoer door herstel natuurlijke beeksystemen in combinatie met waterberging in laagten. - Versterken van het kleinschalige karakter door ontwikkelen van singels en houtwallen in de laagte. huidig toekomst vasthouden water in laagte natuurlijk beeksysteem ontwikkelen singels in laagte ontwikkeling houtwalbeek in smalle laagte Twickel levend landgoed 19

25 Almelo Zenderen Bornerbroek Borne Azelo Hengelo Woolde Deldener Esch Oele Bentelo Beckum

26 Kampenlandschap Het kampenlandschap beslaat een belangrijk deel van het Twickeler grondgebied. Het gaat hierbij om een kleinschalig landschap met een doorgaans onregelmatige blokvormige verkaveling, met verspreid gelegen boerenerven, kleinere escomplexen en landschapselementen als houtwallen en bosjes. De uitgangspunten voor dit landschapstype zijn: - Behoud en versterken kleinschaligheid landschap door herstel en aanleg van landschapselementen (houtwallen, bosjes). - Behoud en versterken van de openheid van de karakteristieke kleinere eenmansessen. - Behouden karakteristieken steilranden - Behoud van het typische Twickeler-erf; ook wanneer de landbouwkundige functie vervalt. (zie pagina 22+23) huidig toekomst versterken openheid eenmansessen behouden steilranden behoud Twickelererf ontwikkelen beplanting langs kavelgrenzen en wegen Twickel levend landgoed 21

27 Afbeeldingen uit: Boerenerven op het landgoed; Lennert Vrij; 2004 referentie van een ligboxenstal - eenvoudige vorm - sobere materialen en kleurgebruik - geleding van de voorgevel door gebruik van verticale planken, waardoor het minder massaal oogt. 22 BOSCH SLABBERS

28 Behoud van het Twickeler erf De Twickeler erven zijn onlosmakelijk verbonden met het kampenlandschap. Op Twickel is geen boerderij hetzelfde, maar toch zijn er duidelijke overeenkomsten. Deze overeenkomsten hebben betrekking op de samenhang met de omgeving, de indeling van het erf, de bouwstijl en het kleur- en materiaalgebruik. Een deel van de erven heeft zijn agrarische functie verloren. Naar verwachting zal de komende jaren op nog meer erven de landbouwkundige functie vervallen. Tegelijkertijd zal op de erven die hun landbouwkundige functie behouden een proces van schaalvergroting plaats vinden, met grotere stallen, schuren en silo s. Zowel bij de erven die transformeren naar een woonfunctie als bij de erven waar sprake is van schaalvergroting dienen de karakteristieken van het Twickeler erf behouden te blijven. Samenhang met de omgeving - behouden van de onregelmatige vorm van het erf. (De vorm van het erf wordt bepaald door natuurlijke lijnen uit de omgeving) - ontwikkelen van stevige erfbeplantingen, waarbij houtwallen vanuit de omgeving doorlopen tot op het erf - verspreide (schots en scheef) ligging van de gebouwen - behouden van zichtlijnen tussen de gebouwen door op de omgeving Indeling van het erf - representatieve (intensief beheer) voorzijde van het erf, met moestuinen, siertuinen en boomgaard - werkgedeelte (functioneel ingericht)aan de achterzijde, waarbij schuren, bijgebouwen en verhardingen het beeld bepalen. De achterzijde richt zich nadrukkelijk naar het landschap; paden en ook beplantingen vanuit de omgeving lopen door tot op het erf. Hierarchie van gebouwen Op authentieke Twickelererven zijn naast de boerderij zelf verschillende bijgebouwen te vinden. Er is daarbij van oudsher sprake van een hiërarchie van achtereenvolgens: boerderij twickelschuur (schöppe) wagenloods kapschuur hooi- of kapberg kippenhok. Nieuwe schuren (bijv: ligboxstal) dienen in de hiërarchie ondergeschikt te zijn aan de boerderij. Ook als een nieuwe schuur beduidend groter is dan de boerderij, kan door een eenvoudige vorm en sober materiaal- en kleurgebruik (bijv zwartgeteerde houtengevels) de schuur ondergeschikt worden gemaakt. De massaliteit van een nieuwe schuur kan verminderd worden door i.p.v. één grote schuur, twee kleinere bouwwerken te realiseren. Daarnaast dienen wanden en daken zorgvuldig te worden vormgegeven, waarbij grote vlakken worden geleed. In ieder geval dient er altijd sprake te zijn van maatwerk, waarbij er rekening wordt gehouden met de locale kenmerken van het erf en het omliggende landschap. Twickel levend landgoed 23

29 Almelo Zenderen Zendersche Esch Borne es van Azelo Hengelo Delderneresch Bentelo Benteler Esch Beckum

30 Escomplexen Op Twickel is een aantal grotere escomplexen te onderscheiden die zich qua maat duidelijk onderscheiden van de kleinere eenmansessen uit het kampenlandschap. Kenmerkend is de grote open ruimte, de bolle ligging en het feit dat de erven aan de rand van de es zijn gesitueerd. Het gaat hierbij om de Deldeneresch, de Zendersche Esch, de es van Azelo en de Benteler Esch. De uitgangspunten voor dit landschapstype zijn: - Behoud en versterken van de openheid van de es, door het verwijderen van storende beplanting. Monumentale beplanting zoals oude eiken behouden. - Beter herkenbaar maken van de es door het plaatselijk verdichten van de randen door middel van beplantingen. huidig toekomst verdichten van de rand d.m.v. beplanting behoud en versterken openheid es Twickel levend landgoed 25

31 Almelo Zenderen Borne Hengelo Bentelo Beckum

32 Voormalige markegronden (jonge heideontginningen en heiderestanten) Een groot deel van het Twickeler grondgebied bestaat uit de voormalige woeste gronden die gemeenschappelijk werden gebruikt als markegrond. Een deel van deze gronden zijn in een later stadium ontgonnen tot landbouwgronden en productiebossen. Deze gebieden kenmerken zich door een meer rationele verkaveling (rechte wegen en sloten) dan het kampenlandschap en hebben een meer open en grootschalig karakter. Sommige (te) natte heidevelden zijn niet ontgonnen en vormen nu bijzondere natuurparels binnen Twickel. De uitgangspunten voor dit landschapstype zijn: - Behoud en versterken van het grootschalige en rationele karakter door het verwijderen van fragmenterende beplanting en het versterken van laanstructuren. - Behoud en versterking van de afwisseling van bos, heide en landbouwgebieden in het heideontginningslandschap. huidig toekomst verwijderen fragmenterende beplanting versterken laanstructuur Twickel levend landgoed 27

33 Almelo Zenderen Borne Hengelo Bentelo Beckum

34 Park Twickel Het hart van het landgoed wordt gevormd door het kasteel met de omringende tuinen en park. Dit centrale deel van het landgoed vormt daarmee een eigen landschapstype wat zich onderscheidt door de hoogwaardige parkaanleg en het stelsel van monumentale lanen. De uitgangspunten voor dit landschapstype zijn: - Behoud en versterken van de parkidentiteit. (o.a. behouden en ontwikkelen pittoreske boomgroepen, zorgvuldig vormgegeven zichtrelaties) - Behoud en versterking van het monumentale lanenstelsel. Twickel levend landgoed 29

36 4 TOEKOMSTPERSPECTIEF LANDBOUW De landbouw vervult een belangrijke functie op het landgoed. Van oudsher is het de beheerder van een belangrijk deel van het cultuurlandschap op Twickel. De bijzondere (cultuurhistorische en natuurlijke) kwaliteiten van het gebied stellen echter ook beperkingen aan de agrarische bedrijfsvoering. De door veel ondernemers gewenste schaalvergroting is daardoor niet overal realiseerbaar. Daarbij komt het feit dat er vanuit andere functies (water, natuur, wonen, werken, infrastructuur) een ruimteclaim ligt op landbouwgebieden. Dit betekent dat het areaal landbouwgrond op Twickel eerder af- dan toeneemt, tenzij nieuwe gronden worden verworven. De verwachting is dat op langere termijn het aantal agrarisch ondernemers af zal nemen waardoor ruimte voor minder maar grotere bedrijven kan ontstaan. Naast de traditionele vormen van landbouw (gericht op productie) doen zich op Twickel ook kansen voor richting andersoortige vormen waarbij landschaps- en natuurbeheer, blauwe diensten (waterbeheer), recreatie en stadslandbouw voor ondernemers een perspectief kunnen bieden. De landschappelijke structuur van Twickel biedt aanknopingspunten voor een gedifferentieerde benadering van de ontwikkelingsmogelijkheden voor de landbouw. Uitgangspunt hierbij is dat de verschillende landschapstypen zich lenen voor een andersoortige ontwikkeling en dat de kansen voor de landbouw zich in verschillende richtingen bewegen: meer grootschalig voor de europese markt, of meer op natuur en landschap gericht en/of meer op de stedelijke omgeving gericht in vormen van stadslandbouw. In het kader van deze ontwikkelingsvisie worden hiertoe per deelgebied de ontwikkelingskansen geduid. Grote escomplexen en de jonge heideontginnings gebieden In deze gebieden liggen kansen voor meer grootschalige vormen van landbouw. De maat van de ruimten biedt kansen voor grotere bedrijven met een voldoende groot aaneengesloten grondareaal. Binnen deze landschappen bestaat ook de mogelijkheid om te komen tot grotere percelen zonder de karakteristieken van het gebied aan te tasten. Door een eventuele herstructurering van deze gebieden gepaard te laten gaan met de landschapversterkende maatregelen (bv. nieuwe houtwalstructuren of lanen in de heideontginning of de aanleg van esrandbeplantingen langs de grote escomplexen) kunnen de karakteristieken zelfs worden versterkt. Twickel levend landgoed 31

37 Kleinschalige kampen- en beekdallandschappen In het kleinschalig landschap van de kampen en beken zijn de kansen voor grootschalig boeren zeer beperkt. De maat van de ruimten en de aaneengesloten landbouwpercelen is klein waardoor efficiënt boeren wordt bemoeilijkt. Binnen de beperkingen die dit kleinschalig landschap biedt zijn wellicht verbeteringen in de bedrijfsvoering door te voeren door bijvoorbeeld gebruik te maken van een mobiele melkrobot waardoor makkelijker meerdere los van elkaar gelegen kavels schaalvergroting grote escomplexen kunnen worden benut. Een alternatief is het houden van koeien op stal, met meerdere kleinere percelen op afstand. Zo kan er relatief grootschalig geboerd worden in een kleinschalig landschap. In gebieden die zijn aangewezen als onderdeel van de EHS liggen er kansen voor agrarische bedrijfsvoering die is gericht op natuur- en landschapsbeheer. Hierbij kan worden aangesloten bij de initiatieven die al op Twickel worden ontplooid in het kader van het project Boeren voor Natuur. Hierbij krijgen agrarisch ondernemers een vergoeding voor diensten die bijdragen aan het realiseren van bepaalde landschaps- en natuurdoelen. De beperkingen die het kleinschalig landschap biedt worden daarmee voor een deel gecompenseerd. verdichten van de rand d.m.v. beplanting versterken openheid es landschappelijke inpassing nieuwe agrarische bebouwing behouden veldwegen en bijzondere beplanting schaalvergroting jonge heideontginningen verwijderen losse beplanting landschappelijke inpassing nieuwe agrarische bebouwing versterken laanstructuur 32 BOSCH SLABBERS

38 Stadslandbouw in stadsrandzone De nabijheid van een omvangrijk stedelijk gebied met een groot aantal potentiële bezoekers biedt ook kansen voor vormen van landbouw die juist hierop inspelen. Hierbij kan gedacht worden aan het verbreden van de activiteiten richting dagrecreatieve voorzieningen, verblijfsrecreatie, horeca of zorg al dan niet in combinatie met reguliere landbouw activiteiten. (product-marktcombinaties) Een versterking van de recreatieve betekenis van het landgoed (zie hoofdstuk 7) biedt hiervoor in toenemende mate aanknopingspunten. Daarnaast biedt de nabijheid van een half miljoen Twentenaren ook kansen voor vormen van stadslandbouw. Hierbij worden lokale producten geproduceerd voor de lokale markt en kan de stedeling kennismaken met de boerderij. Twickel kan hierbij als merknaam en kwaliteits-keurmerk een rol vervullen. Een initiatief als de Landmarkt bij Borne sluit hierbij goed aan. streekfair mobiele melkrobot streekproducten stadslandbouw Twickel levend landgoed 33

40 05 NATUURONTWICKELING TITEL HOOFDSTUK De natuurwaarden op Twickel hangen voor een belangrijk deel samen met het eeuwenoude kleinschalig cultuurlandschap. De beekdalen, bossen, heiderestanten en houtwallen bieden een grote diversiteit aan ecologische waarden. Sommige natuurgebieden zoals de natte heidecomplexen zijn gevoelig voor verdroging. Hier is een goede afstemming van het waterbeheer tussen landbouw en natuur van belang. Op rijks- en Europees niveau zijn ambities geformuleerd ten aanzien van de versterking van de natuurwaarden (door middel van een te realiseren Ecologische Hoofdstructuur) en verbetering van de waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water). Voor Twickel betekent dit o.a. dat er plannen zijn om te komen tot realisatie van een robuuste, ecologische verbindingszone. In het Natuurgebiedsplan van de provincie Overijssel is aangegeven waar op Twickel de nieuw te ontwikkelen natuurgebieden en waar de beheergebieden zijn gesitueerd. Met de realisatie van de EHS dienen de natuurwaarden verbeterd te worden en een samenhangende structuur gerealiseerd te worden die bestaande natuurgebieden met elkaar verbindt. Uitgangspunt voor de natuurontwikkeling is dat de natuurdoelen op een zodanige wijze worden gerealiseerd dat ze aansluiten bij de landschappelijke en cultuurhistorische karakteristieken van Twickel. Natuurontwikkeling op Twickelse wijze wordt daarmee natuurontwickel-ing. Ook het opheffen van de verdroging van bestaande natuurgebieden is daarbij van belang. Bestaande natuur Bossen Heide Natuurgebiedsplan 2007 Nieuwe Natuur Zoekgebied Nieuwe Natuur Beheersgebieden Te ontwikkelen ecologische verbindingszones Robuuste verbindingszone Holterberg - Haaksbergerveen (onderdeel verbinding Drentsplateau - Zuid Twente) ecologische verbindingszone van provinciaal belang natuurgebiedsplan Provincie Overijssel Twickel levend landgoed 35

41 nieuwe natuur in heideontginningen omvormen productiebossen naar heide omvormen landbouwgrond naar natte heide versterken laanstructuur agrarisch natuurbeheer in kampenlandschap en beekdalen vernatten laagte akkerrandenbeheer ontwikkelen singels in laagte 36 BOSCH SLABBERS

42 Versterken van de natuurwaarden kan op de volgende wijze plaatsvinden: Nieuwe natuur in heideontginingen Ontwikkelen van natte heide (nieuwe natuur) en soortenrijk grasland in het heideontginingslandschap draagt bij aan het ontwikkelen van de ecologische verbindingszone; dit kan plaatsvinden door omvorming van landbouwgrond richting natuur. Maar ook door het omvormen van bestaande (productie)bossen richting heide of soortenrijke graslanden. Agrarisch natuurbeheer in kampenlandschap In het kleinschalig kampenlandschap wordt ingezet op agrarisch natuurbeheer (bv akkerrandenbeheer) en kan de kleinschalige structuur van het landschap plaatselijk worden versterkt door de aanleg of herstel van houtwallen, erfbeplantingen en klein bosjes. Hiermee ontstaat een fijnmazig(er) raamwerk van landschapselementen die zowel een versterking van de natuur als het cultuurlandschap tot gevolg hebben. Herstel natuurlijk beeksysteem De beken en beekdalen vormen belangrijke doorgaande (natte) structuren in het landschap en verbinden en voeden verschillende natuurgebieden. Versterking van deze natte structuur kan plaatsvinden door het realiseren van een meer natuurlijk beeksysteem en het plaatselijk vernatten van lager gelegen plekken in de beekdalen (nieuwe natuur). Deze ingrepen passen binnen de doelstellingen van de europese kaderrichtlijn water (KRW), Waterbeheer 21ste eeuw en de Ecologische hoodfstructuur. Twickel levend landgoed 37

43 Almelo Zenderen Bornsebeek De Doorbraak Azelerbeek Borne Hengelo Twickelervaart Woolderbinnenbeek Oelerbeek Wolfkaterbeek Bentelo Hagmolenbeek Boekelerbeek Beckum 38 BOSCH SLABBERS

44 60 BEKEN TITEL HOOFDSTUK EN WATERERFGOED Alhoewel het landgoed op het eerste gezicht een nogal droog karakter heeft speelt water een belangrijke rol op Twickel. Het watersysteem van beken en kanalen is van groot belang voor de verschillende functies op het landgoed. Ingrepen zijn nodig om het watersysteem voor de toekomst op orde te brengen en te voldoen aan eisen die worden gesteld met betrekking tot waterkwaliteit en kwantiteit (overlast en verdroging). Dit betekent dat er meer ruimte voor water moet worden gereserveerd. Het uitgangspunt voor deze ingrepen is het herstel van het natuurlijk beeksysteem. (herstelplan Reggesysteem) Natuurlijk beeksysteem De beken worden (weer) ontwikkeld tot continue waterlopen, waarbij een aantal verbindingen die in het verleden verloren zijn gegaan weer worden hersteld. Een voorbeeld hiervan is de reconstructie van de Hagmolenbeek ten westen van Delden en de verbinding van de Wolfkaterbeek met de Azelerbeek. Daarnaast wordt de aanvoer van buiten Twickel hersteld, waardoor er meer water door de beken stroomt, dit biedt extra kansen voor dynamiek. De beken krijgen een meer natuurlijke inrichting en in de lage delen van de beekdalen wordt ruimte voor waterberging gerealiseerd. Twickel levend landgoed 39

45 huidig Hengelo Delden toekomst verbinding Oelerbeek, Twickelervaart reconstructie Carelshaven reconstructie Twickelervaart ontwikkelen recreatieve routes Omvormen kruispunt tot rotonde, waardoor brede uitvoegstroken kunnen vervallen 40 BOSCH SLABBERS

46 Watererfgoed Naast de beken kent het landgoed tal van bijzondere elementen die aan het water zijn gerelateerd. Voorbeelden van dit watererfgoed zijn de verschillende molens, vloeiweides, de Twickelervaart, de vijvers in tuin en park en het Breeriet. Behoud en versterking van dit watererfgoed vormt uitgangspunt. Daarbij dient bekeken te worden wat de mogelijkheden zijn om te komen tot nieuwe functies en betekenissen voor bestaand erfgoed en herstel van verloren gegaan erfgoed. Zo kunnen vloeiweiden wellicht een rol vervullen in de waterbergingsopgave en kunnen molens een recreatief/educatieve functie vervullen. Carelshaven is een voorbeeld van een stuk watererfgoed dat in de loop der tijd aan betekenis heeft ingeboet. Aanvankelijk was het het eindpunt van de Twickelervaart en was er sprake van een (bescheiden) haven waarnaar de naam van het nu nog aanwezige restaurant (herberg) verwijst. Gekoppeld aan de wens om de verbinding tussen de Oelerbeek en de Twickelervaart te realiseren en de ontwikkeling van een ecologische verbindingszone ontstaan er kansen om de Carelshaven als plek weer in ere te herstellen. Dit kan gecombineerd worden met een betere landschappelijke inpassing (versmalling) van de N346 (mogelijkheden nader onderzoeken i.v.m. verkeersintensiteit), realisatie van een ecologische passage in het kader van de EHS en verbetering van de recreatieve onstluiting (o.a. verbeteren passage mogelijkheid N346). Twickel levend landgoed 41

48 07 VERSTERKEN TITEL HOOFDSTUK RECREATIEVE BETEKENIS LANDGOED De recreatieve betekenis van het landgoed kan worden versterkt door te zorgen voor een betere aansluiting tussen stad en landgoed, met name voor fietsers en wandelaars. Een goede recreatieve ontsluiting die aansluit op structuren in de omliggende steden kan bijdragen aan een betere zonering van het recreatief gebruik en kan de druk op het middengebied verminderen. Concreet gaat het om de volgende maatregelen: - Ontwikkelen historische routes als recreatieve verbinding - Reconstructie Umfassungsweg (Petzhold) - Ontwikkelen Nieuwe Twickeler Grensweg - Overige verbindingen tussen stad en landschap - Ontwikkelen recreatieve voorzieningen Wandelroute langs Twickelervaart over delen van het jaagpad, kwetsbare gebieden worden gerespecteerd of mogelijk gemeden P Twickel levend landgoed 43

49 Historische routes Van oudsher is het hart van het landgoed verbonden met de omliggende kernen van Almelo, Borne, Hengelo en Delden. Voor een deel zijn deze historische verbindingen nog herkenbaar en/of functioneel in het huidige landschap aanwezig. Anderen zijn verdwenen of verstopt. Deze historische routes kunnen worden ontwikkeld tot aantrekkelijke en herkenbare recreatieve verbindingen. Bij de realisatie hiervan kan aansluiting worden gevonden bij andere (lopende) projecten en programma s zoals de Groene Poort en het A1 programma. Gedacht wordt aan de volgende verbindingen: Richting Almelo (Twickelerlaan Schievenweg Oude Deldenseweg) Deze route is nog grotendeels aanwezig. Alleen ter hoogte van het knooppunt Azelo (A1/A35) wordt ze onderbroken. Hier wordt gestreefd naar realisatie van een onderdoorgang, zodat Almelo op een directe en aantrekkelijke manier wordt verbonden met Twickel. Doorsnijding knooppunt Azelo met historische route Richting Borne (Bornse voetpad Burenweg - Woolderweg) Deze route vormt van oudsher een directe route van het centrum van Borne naar het Kasteel Twickel. De doorgaande route wordt doorsneden door het spoor. Door middel van een nieuwe fietstunnel kan deze barrière worden opgeheven. Ook het nieuwe bedrijventerrein Veldkamp wordt dankzij deze fietstunnel beter ontsloten vanuit de woonwijk t Wensink. Door langs de Burenweg en de Woolderweg een laan te planten wordt de herkenbaarheid van de route binnen het bedrijventerrein Veldkamp en de woonwijk t Wensink vergroot. Belangrijk knelpunt binnen de huidige route zijn de donkere lange fietstunneltjes onder de A1 en A35. Richting Hengelo (Hengelose straat - Deldenerstraat) De Deldenerstraat maakt deel uit van de N346. Door profielverbreding is de oorspronkelijke laanbeplanting grotendeels verdwenen. Door de weg of de zuidelijke parallelweg van begin tot eind (centrum Hengelo) te beplanten wordt de allure van deze oude route hersteld. Richting Beckum e.o. (Torendijk of Flierveldsweg) Door de aanleg van het Twentekanaal zijn een aantal oude verbindingen zoals De Torendijk en de Flierveldsweg doorsneden. Gestreefd wordt naar de aanleg van een fiets/voetgangersbrug zodat één van deze routes wordt hersteld. Daardoor krijgt Delden een directe fraaie recreatieve route richting de nieuwe natuurgebieden rondom het Flierveld. Twickelervaart Een andere historische route is die langs de Twickelervaart. Over gedeelten van het oude jaagpad van deze gegraven watergang kan een wandelroute worden uitgezet. Uitgangspunt bij het realiseren van een dergelijke nieuwe route is dat de kwetsbare natuurgebieden worden ontzien. impressie Twickeler Grensweg als laan 44 BOSCH SLABBERS

50 Reconstructie van oorspronkelijk trace Bestaand trace Umfassungsweg Omstreeks 1885 heeft de landschapsarchitect Petzold het concept van de Umfassungsweg voor Twickel bedacht: een aantrekkelijke groene route die een rondje langs de belangrijkste highlights van het landgoed vormt. De Umfassungsweg is nooit in zijn geheel gerealiseerd maar delen ervan zijn in het huidige landschap nog terug te vinden (o.a. de Petzoldweg), andere delen zijn relatief eenvoudig te realiseren. Reconstructie van de Umfassungsweg kan een interessante nieuwe toevoeging aan het padennetwerk van Twickel vormen. Het vormt een rondje Twickel op de overgang van park naar landschap en verbindt een aantal interessante plekken (Twickelervaart, Azelermeen, Noordmolen, Deldeneresch, Delden). De Umfassungweg vormt een mooi opstappunt voor recreanten vanuit de omliggende steden. Nieuw trace (gewijzigd t.o.v. oorspronkelijk trace Petzhold) Route van de Umfassungsweg door de verschillende deelgebieden. Twickeler Grensweg Geïnspireerd op het concept van de Umfassungsweg wordt een nieuwe route langs de randen van het domein van Twickel ontwikkeld. Deze route zou het totale domein van Twickel kunnen omzomen. Het meest cruciale gedeelte van het trace ligt in de overgangszone tussen stad (Hengelo/Borne) en landgoed. De nieuwe route markeert hier de overgang van stad naar Twickel (herkenbaarheid landgoed) en verbindt verschillende plekken in de stadsrandzone. Daardoor wordt een nieuwe structuur toegevoegd die een bijdrage levert aan vitalisering van de stadsrandzone en creëert daarmee een steviger draagvlak voor nieuwe recreatieve activiteiten en voorzieningen (zoals bv. de Landmarkt bij Borne). De nieuwe route is duidelijk in het landschap herkenbaar door een onderscheidende materialisering (beplantingen (laan, boomgroepen) en/of bestratingmateriaal). De route volgt niet strak de bebouwingsranden van de omliggende kernen maar slingert juist door het overgangsgebied; soms dicht langs de rand, soms op afstand, soms ook binnen de bebouwde kom. Met de nieuwe route wordt ook een aantal barrières overwonnen van o.a. snelweg en kanaal. In aansluiting op het A1 programma kunnen op de kruisingen van de grensroute en stedelijke radialen, groene transferia worden ontwikkeld: opstappunten om het gebied wandelend of fietsend verder te verkennen. Twickel levend landgoed 45

51 Optie A: Twickeler Grensweg uitgevoerd als laan Twickeler Grensweg: in combinatie met andere verbindingen (bijv radialen vanuit Borne en Hengelo) onstaan talloze mogelijkheden voor ommetjes Optie B: Twickeler Grensweg uitgevoerd in onderscheidende bestrating en voorzien van losse boomgroepen Twickeler Grensweg: nieuwe passage over Twentekanaal 46 BOSCH SLABBERS Aantrekkelijke passages van de snelweg

52 Twickeler Grensweg: Reconstructie van het oorpsronkelijke trace van de Twickelerblokweg onder de A1 door. Twickeler Grensweg draagt bij aan inpassing rommelige stadsranden. Boven Borne, onder Woolde Twickel levend landgoed 47

53 uitkijktoren visvijver vogelkijkhut 48 BOSCH SLABBERS Restaurant met gebruik van locale producten hoeve-logies

54 Ontwikkelen verbindingen tussen stad en landschap De relatie tussen het stedelijk gebied en het landschap kan worden verbeterd door in te zetten op betere, en meer aantrekkelijke (groene) routes tussen stad en landgoed. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld bestaande verbindingen worden opgepakt (zoals de radialen bij Borne), maar ook nieuwe verbindingen worden gemaakt in de vorm van informele voetpaden (zoals bij Woolde, Hengelo) Recreatieve voorzieningen Met name in de stadsrandzone tussen landgoed en stedelijk gebied liggen kansen voor het ontwikkelen van aantrekkelijke voorzieningen die de recreatieve betekenis van het gebied versterken. Enerzijds gaat het om bescheiden voorzieningen zoals een uitkijktoren, een vogelkijkhut, visvijver en parkeervoorzieningen. Deze initiatieven kunnen worden uitgevoerd door Twickel of lokale overheden. Anderzijds gaat het om meer grootschalige voorzieningen dat duurzaam innovatief ondernemerschap van derden vereist, zoals horeca, hoevelogies en stadslandbouw. Doordat de toegankelijkheid van het gebied voor recreanten wordt vergroot (d.m.v. Grensweg, historische routes) ontstaat er een gunstige uitgangspositie voor ondernemers die hierin willen investeren. Bij het beoordelen van nieuwe initiatieven op Twickel zou ingezet moeten worden op passende recreatievormen. Dit betekent vormen van recreatie die aansluiten bij het karakter van het gebied (kleinschalig, agrarisch, inspelend op landgoedkarakter, kwalitatief hoogwaardig). Versterking van de recreatieve betekenis van de randzone, het ontwikkelen van de nieuwe grensweg en het sterker profileren van de stedelijke radialen sluiten goed aan bij de structuurvisie van de gemeenten Borne en Hengelo en het programma Groene Poort. Ontwikkelen informele voetpaden door de velden en ontwikkelen groene stadsrand nabij Woolde Twickel levend landgoed 49

55 Almelo Zenderen Borne Hengelo 4 3 Bentelo Beckum 50 BOSCH SLABBERS

56 80 VORMGEVEN TITEL HOOFDSTUK RANDZONE STAD EN LANDGOED In de stadsrandzone ligt een belangrijke opgave in het verbeteren van de kwaliteit van een aantal randen. Daarnaast is er sprake van een aantal lopende ontwikkelingen dat zal leiden tot veranderingen in de randzone. Lopende ontwikkelingen Met betrekking tot de lopende ontwikkelingen wordt ingezet op een goede landschappelijke inpassing hiervan. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het bedrijventerrein Veldkamp bij Borne en het Gezondheidspark bij Hengelo. Ingezet wordt op het creëren van aantrekkelijke en hoogwaardige randen richting het landgoed. (hoogwaardige architectuur, voldoende landschappelijke beplanting) Tevens wordt ingezet op het vormgeven van aantrekkelijke routes tussen stad en landschap. Toekomstige ontwikkelingen Voor wat betreft nieuwe ontwikkelingen in de stadsrand wordt ingezet op het principe niet verder ontwikkelen van grootschalige nieuwbouw voor wonen en/of werken op het grondgebied van Twickel. De maatregelen die worden genemen in het kader van de ontwikkelingsvisie zetten in op een duurzame afronding en kwlitatief hoogwaardige inrichting van de overgangszone tussen stad en landgoed. Reeds gemaakte reserveringen voor nieuwe ontwikkelingen Naast deze al min of meer concrete ontwikkelingen speelt er op een aantal locaties het feit dat er reserveringen voor toekomstige uitbreidingen zijn gedaan. Voorbeelden hiervan zijn het Raesfelt bij Delden, de bedrijventerreinen t Oldhof en De Kluft bij Borne en de ontwikkeling rond een eventuele voorstadhalte bij bedrijventerrein Westermaat / A1 in Hengelo. Definitieve besluitvorming over de ontwikkeling van deze locaties is nog niet genomen en zal mede moeten plaatsvinden op basis van een reële verkenning van nut en noodzaak. Van deze ontwikkelingen zou voorts bezien moeten worden of ze op een dusdanige wijze vormgegeven kunnen worden dat ze een bijdrage leveren aan een verbetering van de kwaliteit van de overgang tussen stad en landgoed. Indien dit het geval is moeten deze kansen optimaal worden benut. t Oldhof en De Kluft groene bedrijventerreinen Twickel levend landgoed 51

58 09 INPASSING TITEL HOOFDSTUK GROTE INFRASTRUCTUUR Twickel wordt langs de randen doorsneden door de snelwegen A1 en A35. De knooppunten die beide snelwegen met elkaar verbinden bevinden zich ten noorden van Azelo (knooppunt Azelo) en ten zuiden van Borne (knooppunt Buren). Snelwegen en knooppunten vormen zowel visueel als functioneel belangrijke obstakels in de verbinding tussen stad en landgoed. Tussen de kern van het landgoed en Delden ligt de N346. Deze provinciale weg doorsnijdt de oorspronkelijk nauwe relatie tussen Delden en Twickel. Inpassing snelwegen Het uitgangspunt voor de landschappelijke inpassing van de snelwegen is het versterken van de groenstructuren in de directe omgeving van de wegen en deze zo ver mogelijk door te trekken. Door juist de doorlopende landschappelijke structuren te benadrukken wordt de weg ondergeschikt gemaakt aan het omliggende landschap, zonder deze te willen camoufleren of in te pakken. Dit betekent dat plaatselijk beplantingen (schaamgroen) in de lengterichting van de weg worden verwijderd en ook ter plekke van open afritten beplantingsstructuren worden aangepast. Vanuit het omliggende landschap wordt de weg daarmee minder een visuele barrière en ook vanaf de weg is meer te zien van de variatie van het landschap. huidig - snelweg zwaar beplant, landschappelijke structuren worden doorsneden - geen zichten vanaf de weg over het landschap toekomst - doorlopende landschappelijke structuren (bossen, enken en beekdalen) - zichten vanaf de weg over het landschap Twickel levend landgoed 53

59 bron: 54 Ruimtelijk BOSCH onderzoek SLABBERS naar het herstel van de relatie Delden en Twickel, Michael van Gessel, 2003

60 De functionele barrièrewerking van de snelwegen wordt zoveel mogelijk verminderd door het verbeteren van bestaande passages door ze aantrekkelijker en beter bereikbaar te naken. Daarnaast kan de barrièrewerking worden verminderd door nieuwe onderdoorgangen of overbruggingen te maken te maken op plaatsen die goed aansluiten op logische routes tussen stad en landgoed. (zie hoofdstuk 6) Inpassing N346 De N346 vervult een belangrijke rol in de verkeersafwikkeling van het gebied. Deze functie zal de weg ook in de toekomst moeten blijven kunnen vervullen. Binnen deze randvoorwaarden worden kansen gezien voor een verbetering van de inpassing van de weg. Voor een betere inpassing van de N346 is door Michael van Gessel een plan gemaakt dat voorzag in verdiepte aanleg van de weg, een krapper ruimtebeslag en meerdere ongelijkvloerse kruisingen. De kosten van deze, op zich breed gedragen, oplossing blijken echter te hoog om in deze vorm gerealiseerd te kunnen worden. Voorgesteld wordt de plannen voor inpassing van de N346 te splitsen in meerdere deelprojecten en deze zo mogelijk gefaseerd uit te voeren. Daarbij is het op onderdelen mogelijk aan te haken bij andere ruimtelijke ontwikkelingen. Een van de deelprojecten kan betrekking hebben op het realiseren van een tweetal rotondes en het beperken van het ruimtebeslag van de weg ter hoogte van de kruising van de N346 met de N741. Een ander deelproject speelt rondom Carelshaven en heeft betrekking op een gecombineerde aanpak van herstel van Carelshaven, verbinding Oelerbeek-Twickelervaart, een recreatieve verbinding en het realiseren van een eco-passage voor de EHS. Als toevoeging op het plan van M. van Gessel wordt voorgesteld te onderzoeken og het ruimtebeslag van de weg ter hoogte van de Carelshaven kan worden verkleind door het realiseren van een rotonde in plaats van de huidige kruising met verkeerslichten. ( zie ook hoofdstuk 6) Nieuwe infrastructuur Voor nieuwe infrastructuur geldt dat ze op een zorgvuldige wijze ingepast dient te worden in het landschap. Bij Borne speelt in dit verband de aanleg van de rondweg aan de westzijde van de kern. Aandachtspunten hierbij zijn het minimaliseren van de barrièrewerking door zoveel mogelijk verbindingen intact te laten, versterking van de omliggende groenstructuren en een goede landschappelijke vormgeving van de weg zelf. Door Atelier Overijssel is voor deze rondweg een aantal opties verkend die bij de nadere uitwerking als vertrekpunt kunnen worden genomen. Twickel levend landgoed 55

61 Burensche veld waterretentie transferium stadslandbouw informele routes Bornse Voetpad Oude rijksweg Twickeler Grensweg gezondheidspark 56 BOSCH SLABBERS

62 0 INTEGRALE TITEL HOOFDSTUK GEBIEDSUITWERKINGEN 10 In dit hoofdstuk is voor een viertal deelgebieden een integrale uitwerking gemaakt. De uitwerkingen laten zien hoe de verschillende thema s (zoals behandeld in de vorige hoofdstukken) op elkaar worden afgestemd en samen een meerwaarde creëren. De uitwerkingen geven een impressie hoe de toekomstige situatie er zou kunnen zien. Het zijn nadrukkelijk geen blauwdrukken van de toekomstige situatie. Gebiedsuitwerkingen Woolde. Twickeler Grensweg Duidelijk zichtbaar is de laanbeplanting van de Grensweg die door de stadsrandzone van Hengelo en Borne slingert. De Grensweg vormt een herkenbaar element, die het domein van Twickel markeert. Daarmee draagt de Grensweg bij aan de herkenbaarheid van het landgoed in de stadsrand. De Grensweg vormt een aantrekkelijke route die diverse attractieve punten met elkaar verbindt, zoals een nieuwe vogelkijkhut in het Burensche Veld, de uitkijktoren in het waterretentiegebied en het nieuwe stadslandbouwbedrijf in Woolde. De te ontwikkelen voorstadhalte nabij het spoor en de A1 wordt ook aangesloten op de Grensweg. Hier wordt een transferium ontwikkeld waar men fietsen kan huren om vervolgens Twickel te verkennen. Landschap De kleinschaligheid van het kampen- en beekdallandschap wordt versterkt door de aanplant van singels op kavelgrenzen en wegen. Deze singels dragen ook bij aan de inpassing van bedrijventerreinen aan de randen van het gebied. Landbouw Binnen het gebied bevindt zich een tweetal open gebieden, hier ligt het primaat op landbouw. De ligging nabij de stad biedt kansen voor stadslandbouw. Hier worden dagrecreatieve voorzieningen, horeca en verkoop van locale producten gecombineerd met de landbouwfunctie. De ligging nabij het gezondheidpark van Hengelo biedt wellicht extra kansen voor het ontwikkelen van een zorgboerderij. Historische routes Haaks op de Grensweg staan de historische routes van Borne en Hengelo richting Twickel. (Deldensestraat, Bornsevoetpad en Oude Rijksweg Delden-Hengelo) Door middel van laanbeplanting is de herkenbaarheid van deze routes versterkt. De historische routes vormen aantrekkelijke en directe verbinding tussen Borne, Hengelo en Twickel. Samen met de Grensweg vormen ze een netwerk van formele routes waarin lange en korte ommetjes mogelijk zijn. Overige routes Het formele route netwerk wordt aangevuld met een stelsel van smalle onverharde voetpaden door de velden. Vanuit de woonwijken strekken deze paden zich uit over het gebied en maken het mogelijk het gebied van binnenuit te ontdekken. Twickel levend landgoed 57

63 Hondeborg Zendersche Esch Azelerbeek stadslandbouw (Landmarkt) bedrijventerrein Buren nieuwbouwwijk oude radialen Fietstunnel Azeler es Burensche veld Nieuwe onderdoorgang A1 Bornse voetpad Twickeler Grensweg 58 BOSCH SLABBERS

64 Gebiedsuitwerking Stadsrand Borne Twickeler Grensweg De grensweg slingert door de stadsrandzone van Borne. Het trace loopt door verschillende landschappen: het rijgt als het ware diverse landschapstypen aaneen: Azelerbeek, Kampenlandschap, Zendersche es, Bedrijventerrein Buren en heideveld Burensche veld. De route loopt langs diverse attractieve punten: de voormalige havezathe Hondeborg, een nieuw dorpspark en de vogelkijkhut in het Burensche veld. Ook de nieuwe Landmarkt waar lokale landbouwproducten worden verkocht ligt op enige afstand van de Grensweg. Ter hoogte van het knooppunt Buren is ten behoeve van de grensweg een nieuwe onderdoorgang gemaakt onder de A1. Een oude historische lijn (de Twickeler Blokweg) wordt daarmee hersteld. De grensweg draagt bij aan de inpassing van het toekomstige bedrijventerrein Buren. Het vormt een groene grens tussen de woonwijken en het nieuwe bedrijventerrein. Oude radialen De oude radialen vanuit Borne richting Twickel worden beplant waardoor de herkenbaarheid en aantrekkelijkheid van deze oude routes wordt versterkt. Met een nieuwe fietstunnel onder het spoor is het Bornse voetpad doorgetrokken tot aan het centrum en is de oorspronkelijke situatie hersteld. Landschap De kleinschaligheid van het kampenlandschap wordt versterkt door de aanplant van singels op kavelgrenzen, langs wegen en rondom erven. De grote escomplexen van de Azeler Es en de Zendersche Esch zijn herkenbaar als grote open ruimten omgeven door verdichte randen. Het dal van de Azelerbeek wordt vernat en beplant met elzen en meidoornsingels. Rondom het bestaande natuurgebied het Burensche veld wordt nieuwe natuur ontwikkeld in de vorm van natte heide. Inpassing infrastructuur De aaneengesloten beplanting langs de A1 wordt deels verwijderd. Daarvoor in de plaats worden landschapsstructuren zoals bossen, beekdalen en lanen aan weerszijde van de snelweg voortgezet. Het landschap loopt daardoor aan beide zijde van de snelweg door en tegelijkertijd krijgt de automobilist meer zicht op het omliggende landschap. Bij een toekomstige ontwikkeling van een rondweg aan de noordwestkant van Borne is het zaak dat deze rondweg niet een extra barrière vormt tussen Borne en het buitengebied. De oude radialen en de Grensweg dienen op een aantrekkelijke manier te worden gekruist. Twickel levend landgoed 59

65 versterken lanenstelsel fietsbrug over Twentekanaal ecologische verbindingszone door kampenlandschap grootschalige landbouw natte heidevelden Wolfkaterbeek recreatieve ontsluiting natuurgebieden 60 BOSCH SLABBERS

66 Gebiedsuitwerking Delden Zuid Ecologische verbindingszone Ten behoeve van de ecologische verbindingszone wordt voorgesteld binnen het landschap van de jonge heideontginning nieuwe natuur te realiseren in de vorm van natte heidevelden. Binnen de nieuwe natuurgebieden blijft de rationele opzet van het heideontginningenlandschap herkenbaar. De Wolfkaterbeek wordt verlegd en stroomt door het nieuwe heidegebied. Binnen het Kampenlandschap vormt het versterken van de kleinschaligheid en het behoud van de agrarische karakteristiek het uitgangspunt bij het vormgeven van de ecologische verbindingszone. Door middel van brede groensingels en akkerrandenbeheer wordt de ecologische verbinding gerealiseerd. In het Twentekanaal zijn uittreeplaatsen voor wild aangebracht. Grootschalige landbouw Ten westen van de Torendijk is het jonge heideontginningen landschap gedeeltelijk opgeschoond van kleine losse landschapselementen. Tegelijkertijd is het lanenstelsel versterkt. Daardoor zijn er grote aangesloten open gebieden ontstaan die ruimte bieden voor grootschalige melkveebedrijven. Recreatie Over het Twentekanaal wordt een nieuwe voetgangers/fietsbrug gemaakt die Delden een korte en aantrekkelijke verbinding geeft met het gebied ten zuiden van het Kanaal. Met deze brug wordt een oude route hersteld tussen Delden/Twickel en Beckum: de Flierveldweg Nieuwe natuurgebieden worden gedeeltelijk ontsloten door middel van onverharde voetpaden, daarnaast wordt de natuur beleefbaar gemaakt doormiddel van vogelkijkhutten en een uitkijktoren. Twickel levend landgoed 61

67 gefaseerde uitvoering inpassing N346 reservering eventuele nieuwbouw t Raesfelt reservering eventuele nieuwbouw t Raesfelt Umfassungsweg 62 BOSCH SLABBERS

68 Gebiedsuitwerking Delden Noord N346 Het plan voor de inpassing van de rondweg om Delden zoals opgesteld door Michael van Gessel wordt gefaseerd uitgevoerd. Door het aanpassen van het knooppunt, het verdiept aanleggen van de rondweg en het reconstrueren van oude routestructuren wordt de historische relatie tussen Delden en het kasteelpark en de Deldener Esch hersteld. Umfassungsweg De Umfassungsweg over de Deldedener Esch wordt gereconstrueerd. Woonwijk t Raesfelt De eventuele bouw van een woonwijk op t Raesvelt dient een bijdrage te leveren aan een verbetering van de kwaliteit van de overgang tussen stad en landgoed. Dit betekent dat een groen woonlandschap wordt gecreëerd waarbij het ontwikkelen van groenstructuren en routes een integraal onderdeel vormt van het plan. Twickel levend landgoed 63

69

70

71

72 Concept uitvoeringsprogramma Onderdeel van ontwikkelingsvisie Twickel en omstreken In opdracht van de stuurgroep Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Versie: 3.1 Datum: 14 oktober 2009

73 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Opbouw 1. VISIE CONCRETISEREN MET UITVOERINGSPROGRAMMA IDENTITEIT VAN TWICKEL ONDER DRUK SAMENWERKEN AAN ONTWIKKELINGSVISIE VOOR TWICKEL EN OMGEVING UITVOERINGSPROGRAMMA VOOR CONCREET RESULTAAT ZES UITVOERINGSPLANNEN IN CONCEPT UITVOERINGSPROGRAMMA GRENSWEG TWICKEL EN VERMINDEREN BARRIËREWERKING A1/A GRENSWEG EN VERMINDERDE BARRIÈREWERKING VERSTERKEN IDENTITEIT LANDGOED Grensroute en verminderen barrièrewerking één project Nut en noodzaak Kansen en mogelijkheden AANPAK Uitwerken concept Grensweg en maatregelen verminderen barrièrewerking Varianten en keuzemogelijkheden Twickeler Grensweg als landschappelijke structuur GLOBALE KOSTENRAMING EN FINANCIERINGSOPTIES NAAR UITVOERING COMPLETEREN UMFASSUNGSWEG DE KERN VAN HET LANDGOED TWICKEL BELEVEN Umfassungsweg is rond 1890 slechts voor een deel aangelegd Nut en noodzaak Kansen en mogelijkheden AANPAK Zorgvuldig inpassen in landschapspark en rekening houden met belangen Routeontwerp GLOBALE KOSTENRAMING EN FINANCIERINGSOPTIES NAAR UITVOERING VERMINDEREN BARRIÈREWERKING N N346 IS FLINKE BARRIÈRE TUSSEN TWICKEL EN OMGEVING Verstoorde cultuurhistorische relaties herstellen Nut en noodzaak Kansen en mogelijkheden AANPAK NAAR UITVOERING VIA VERDERE VERKENNING VAN MOGELIJKHEDEN VERSTERKEN RANDZONE WOOLDE ONTWIKKELEN TOT AANTREKKELIJK GEBIED TUSSEN STEDEN EN LANDGOED Woolde, tussen steden en landgoed Nut en noodzaak Kansen en mogelijkheden AANPAK Vormgeven Randzone Stad en Landgoed Aanleggen en/of stimuleren van recreatieve voorzieningen Ontwikkelen verbindingen tussen stad en landschap Stadslandbouw Twickeler allee GLOBALE KOSTEN EN FINANCIERINGSOPTIES NAAR UITVOERING TWICKEL LEVEND LANDGOED 1

74 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 6 INTEGRALE AANPAK EHS, WATER EN AGRARISCHE STRUCTUURVERSTERKING OPGAVEN, KNELPUNTEN EN KANSEN Opgave Gebrek aan ruimte en geld is knelpunt Kansen AANPAK Afspraak regierol Twickel Proces, doelen, resultaten en inzet NAAR UITVOERING VIA VERDERE VERKENNING PACKAGE DEAL GROENE EN BLAUWE DIENSTEN INSTANDHOUDING VAN TWICKELER LANDSCHAP EN GENEREREN NEVENINKOMSTEN PACHTERS Groene en Blauwe diensten voor landschapsbeheer en inkomsten Nut en noodzaak Kansen en mogelijkheden AANPAK Analyse bestaande en in ontwikkeling zijnde regelingen Formuleren dienstenpakket Bepalen ambitieniveau instandhouding landschap Twickel Samenstellen aanvullende bundel diensten package deal Opzetten financieringsmodel Voorbereiden van de besluitvorming GLOBALE KOSTENRAMING EN FINANCIERINGSOPTIES NAAR UITVOERING VIA VERDERE VERKENNING BIJLAGE 1 PROJECTTEAMS... I BIJLAGE 2 BESCHRIJVING GRENSWEG TWICKEL... II BIJLAGE 3 VERMINDEREN BARRIÈREWERKING N III BIJLAGE 4 KAARTBEELD EHS EN WATEROPGAVE...V TWICKEL LEVEND LANDGOED 2

75 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 1. Visie concretiseren met uitvoeringsprogramma 1.1 Identiteit van Twickel onder druk Het landgoed Twickel is een bijzonder landgoed met bijzondere kwaliteiten. Het herbergt belangrijke Overijsselse cultuurhistorische en cultuurlandschappelijke waarden. Twickel is onderdeel van een dynamische omgeving waarin veel ontwikkelingen plaatsvinden. Een aantal ontwikkelingen, zoals ontwikkeling van bedrijventerreinen, woningbouw of infrastructuur vindt plaats in de randzone van Twickel. In feite wordt geknabbeld aan de randen van Twickel. En daarmee wordt de identiteit en waarde van het landgoed van Twickel aangetast. Daarnaast zijn er ook ontwikkelingen op het landgoed zelf, zoals schaalvergroting van de landbouw die de identiteit van het landgoed (kunnen) aantasten terwijl deze juist zo waardevol is voor het landgoed Twickel en zijn omgeving. Het bepaalt de functie van het landgoed als: Groene hart van Twente; Visitekaartje van Twente; Toeristisch-recreatieve zone voor de omliggende steden; Waardevol agrarisch productiegebied met karakteristiek natuurschoon. 1.2 Samenwerken aan ontwikkelingsvisie voor Twickel en omgeving Daarom hebben de volgende partijen besloten samen een ontwikkelingsvisie voor het landgoed en zijn omgeving op te stellen: Provincie Overijssel (bestuurlijk en ambtelijk trekker); Stichting Twickel; Regio Twente; Waterschap Regge en Dinkel; Gemeente Borne; Gemeente Hengelo; Gemeente Hof van Twente. Visie en concept uitvoeringsprogramma vaststellen in raden, DB s/ab s en evt. staten Consultatie bevolking Sluiten pact Consultatie bevolking Ontwikkelen Pact van Twickel Uitwerking van uitvoeringsprogramma Uitvoering Januari februari 2009 Begin maart 2009 Oktober 2009 Januari 2010 Tijd Figuur 1: schematische weergave van proces Op basis van de ontwikkelingsvisie formuleerden de partijen een aantal gezamenlijk te hanteren ontwikkelingsprincipes, ontwerpprincipes, consequenties daarvan en het streven om op korte termijn de ontwikkelings- en ontwerpprincipes te concretiseren in een uitvoeringsprogramma. TWICKEL LEVEND LANDGOED 3

76 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Dit is neergelegd in een bestuurlijke intentieverklaring. Dit is het Pact van Twickel die de stuurgroep 19 maart 2009 sloot. Doel is ontwikkelingen die op het gebied afkomen zo vorm te geven dat de identiteit van Twickel wordt gewaarborgd en versterkt opdat de functie van het landgoed voor zijn (ruime) omgeving kan worden uitgebouwd. 1.3 Uitvoeringsprogramma voor concreet resultaat Alleen een visie voegt niets toe aan de ontwikkeling van een gebied. Daarvoor is concrete actie nodig. De stuurgroep voor de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving onderkende dit tijdens haar bijeenkomst op 12 december Zij besloot daarom een concept uitvoeringsprogramma op te laten stellen. Op 23 september 2009 gaf de stuurgroep het concept uitvoeringsprogramma vrij voor behandeling in de colleges van B&W, het college van GS en de dagelijks besturen van het waterschap, de regio en de stichting Twickel. De leden van de stuurgroep spraken daarbij af dat zij hun colleges voorstellen het concept uitvoeringsprogramma ter informatie toe te zenden aan raden, staten en algemene besturen van de deelnemende organidaties. 1.4 Zes uitvoeringsplannen in concept uitvoeringsprogramma De projectgroep is in opdracht van de stuurgroep aan het werk gegaan om een concept uitvoeringsprogramma te ontwikkelen. Het concept uitvoeringsplan is in een relatief korte tijd ontwikkeld aangezien de betrokken partijen tempo willen maken en snel naar tastbaar resultaat willen. Voor het concept uitvoeringsprogramma zijn 6 belangrijke en kansrijke (samenwerkings)projecten uitgewerkt tot uitvoeringsplannen: 1. Nieuwe grensroute Twickel in combinatie met verminderen barrièrewerking A1 en A35; 2. Completeren van de Umfassungsweg Twickel; 3. Verminderen barrièrewerking N346; 4. Versterken randzone Woolde; 5. Integrale aanpak EHS, wateropgaven en integrale structuurversterking 6. Package deal Groene en Blauwe diensten. Dit uitvoeringsprogramma beschrijft deze zes uitvoeringsplannen. De projecten verschillen qua abstractie en complexiteit. Dit beïnvloedt ook de mate waarin concrete uitwerking van de plannen kon plaatsvinden. De uitvoeringsplannen verschillen daarom in detailniveau en concreetheid maar bieden allen een goed perspectief op uitvoering. De eerste twee projecten kunnen in 2010 (gefaseerd) in uitvoering worden genomen. De andere projecten vragen nog nadere studie en verkenning. Daarvoor wordt in dit uitvoeringsplan de richting aangegeven. TWICKEL LEVEND LANDGOED 4

77 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 2. Grensweg Twickel en verminderen barriërewerking A1/A Grensweg en verminderde barrièrewerking versterken identiteit landgoed Grensroute en verminderen barrièrewerking één project Eén van de projecten die volgt uit de Ontwikkelingsvisie Twickel is de aanleg van een grensweg, ook wel de Twickeler Grensweg genoemd. De Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving beschrijft deze grensweg als een zelfstandig landschappelijk element. De grensweg vergroot de herkenbaarheid van het landgoed Twickel en markeert de grens wanneer men te gast is op het landgoed. De grensweg verbindt attractiepunten in de randzone tussen de steden en het landgoed en maakt talloze ommetjes mogelijk. De randzone maken wij zo vitaal en aantrekkelijk. En de recreatieve functie van het landgoed voor de bewoners van Borne en Hengelo wordt vergroot. In dit Uitvoeringsplan loopt de Twickeler Grensweg onder meer door de stadsranden van Borne en Hengelo (Woolde). Uitwerking van het concept van de Twickeler Grensweg heeft dus een nauwe relatie met de beoogde inrichting van die stadsranden. Bron: Ontwikkelingsvisie p.45 In een latere fase kan gewerkt worden aan het realiseren van een Grensweg die het hele landgoed Twickel omzoomt. Verminderen barrièrewerking A1/A35 Een ander project uit de Ontwikkelingsvisie Twickel is het verminderen van de barrièrewerking van de A1 en de A35. Deze snelwegen doorsnijden grote delen van het landgoed. Oude verbindingen zijn hierdoor verbroken. Het is de intentie om deze barrièrewerking te verminderen en daardoor de toeristisch recreatieve functionaliteit van het landgoed voor de steden te vergroten. Regio Twente is trekker van het uitvoeringsplan voor zowel de Twickeler Grensweg als het verminderen van de barrièrewerking van de A1 en de A35. Met het oog op de samenhang tussen het uitvoeringsplan Twickeler Grensweg en Verminderen barrièrewerking A1/A35 zijn de twee projecten samen in voorliggend uitvoeringsplan opgenomen. Bron: Ontwikkelingsvisie p.45 Het project Twickeler Grensweg en verminderen barrièrewerking A1/A35 speelt zich vooral af in de stadsrandzones van Borne en Hengelo. Woolde is de stadsrandzone van Hengelo. Het spreekt voor zich dat er daarom een belangrijke relatie ligt tussen enerzijds dit uitvoeringplan en het uitvoeringsplan voor de aanpak van Woolde, dat wij in hoofdstuk 5 beschrijven TWICKEL LEVEND LANDGOED 5

78 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Nut en noodzaak De ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving beschrijft het nut en de noodzaak van de Twickeler Grensweg. Het idee voor de Grensweg is geïnspireerd op de oude gedachte van de Umfassungsweg. De gedachte is dat naast het toevoegen van een stevige structuur als basis voor ontwikkeling van de randzones van Twickel (tevens de stadsrandzones van Borne en Hengelo), de Grensweg er ook toe zal leiden dat de recreatieve en verkeersdruk op het centrum van het landgoed vermindert, door de aanwezigheid van aan de Twickeler Grensweg gekoppelde nieuwe attractoren en transferia in de randzone. De Twickeler Grensweg draagt tevens bij aan de beleving en herkenbaarheid van Landgoed Twickel in het landschap en markeert de overgang tussen vooral stedelijk gebied en het landelijke gebied van Landgoed Twickel. De Grensweg kruist ook verschillende (oude) radialen en de geplande fietssnelweg F35 en geeft daarmee verschillende mogelijkheden om het gebied te verkennen. Het verminderen van de barrièrewerking A1/A35 gaat om het herstellen van oude doorsneden verbindingen en eventueel het toevoegen van nieuwe functionele verbindingen. Dit kunnen ecologische, landschappelijke, recreatieve en waterhuishoudkundige verbindigen zijn. Het verminderen van de barrièrewerking is ook positief voor de ontsluiting van de stadsrandzone vanuit de steden en het vergroten van de toegankelijkheid van het landgoed voor de steden. Figuur 2: Nieuwe grensroute markeert grens tussen steden en landgoed TWICKEL LEVEND LANDGOED 6

79 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Kansen en mogelijkheden In het gebied zijn verschillende lopende trajecten die kansen en mogelijkheden bieden voor de realisatie van de Grensweg en maatregelen voor barrièrevermindering. Naast synergie met eerder genoemd deelproject Aanpak randzone Woolde gaat het daarbij om De Groene Poort (o.a. deelprojecten Zendersche Esch Zuid, Landmarkt, Ontsnipperen en Verbinden ), Agenda A1-zone, het initiatief voor de fietsroute F35 en het Gezondheidspark Hengelo. 2.2 Aanpak Uitwerken concept Grensweg en maatregelen verminderen barrièrewerking Programma van eisen: Voor de Grensweg en de maatregelen verminderen barrièrewerking gelden de volgende eisen: De grensweg wordt ontwikkeld als een eigenstandige landschappelijke structuur, waarin de kenmerken van het landgoed Twickel nadrukkelijk naar voren komen. Zo krijgt de grensweg de functie van grens naar het landgoed. Gedacht kan worden aan een kenmerkende laanbeplanting; De Grensweg biedt wandelen fietsgelegenheid aan recreanten; De Grensweg is toegankelijk voor mindervaliden; De Grensweg is toegankelijk voor honden mits aangelijnd; De Grensweg verbindt verschillende deelgebieden met attractieve inrichtingen van de stadsrandzone; De Grensweg kruist enkele malen de A1 en de A35, het Twentekanaal en het spoor; deze kruisingen dienen verkeers- en sociaal veilig uitgevoerd te zijn; De Grensweg heeft verschillende plekken om de auto te parkeren en de fiets te stallen. Waar mogelijk wordt aangehaakt op initiatieven voor Toeristische Overstap Punten (TOP s); De Grensweg is eenduidig en herkenbaar uitgevoerd met begeleidende beplanting, verharding en, bebording, zitelementen en ander straatmeubilair. Een idee is om te werken met vernieuwde oude jachtpalen of met het wapen van Stichting Twickel; Maatregelen die de barrièrewerking van de A1 en de A35 verminderen mogen de verkeersveiligheid niet nadelig beïnvloeden; Maatregelen die de barrièrewerking van de A1 en de A35 verminderen mogen de kwaliteit van de leefomgeving niet nadelig beïnvloeden. Beschrijving van het ontwerp Het deel van de Twickeler Grensweg dat wij in dit plan uitwerken, ligt aan de rand van het domein van Twickel in de stadsrandzone van Borne en Hengelo. De Grensweg maakt veelal gebruik van bestaande wegen en doet verschillende attractieve punten aan. Figuur 3 presenteert de beoogde ligging van de Grensweg. Op sommige punten is nog een alternatieve route in beeld. Afweging van deze alternatieven vindt plaats in de stuurgroep. De beschrijving van de Twickeler Grensweg is opgenomen in bijlage 2. Deze beschrijving volgt de kaart van noord naar zuid. TWICKEL LEVEND LANDGOED 7

80 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Figuur 3: de nieuwe Twickeler Grensweg langs attractiepunten TWICKEL LEVEND LANDGOED 8

81 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Varianten en keuzemogelijkheden In paragraaf is het voorlopig ontwerp geschetst. Daarin zijn verschillende varianten en keuzemogelijkheden opgenomen. Het gaat daarbij om: De uitwerking van de ecopassage over de A1: met of zonder landbouwverkeer?; Grensweg in integrale gebiedsontwikkeling Westrand Borne; Grensweg in integrale gebiedsontwikkeling Woolde; Brug Twentekanaal. Herkenbaarheid en veiligheid waarborgen De grensweg maakt veelal gebruik van bestaande wegen. Op sommige plekken vraagt dit aanpassingen. Deze aanpassingen hebben te maken met herkenbaarheid, verkeersveiligheid, sociale veiligheid en verwacht kort recreatief verblijf. Het gaat om de volgende locaties: Verkeersveilige oversteken in Borne; Sociaalveilig maken tunnel A1; Verkeersveilige oversteek Bornsestraatweg Aanleg natuurbalkon Burense veld Sociaalveilig maken tunnel A35; Aanleg vogelveilige weg langs retentiegebied Woolde; Verkeersveilige oversteek N346. Grensweg aanleggen als fietsroute en streven naar opname in het raamplan fietspaden Daar waar de grensweg nieuw wordt aangelegd, gaan wij uit van de uitvoering als fietsroute. Daarmee bedoelen wij een goed fietsbaar pad dat goed past in de landelijke omgeving. Het betreft dus niet noodzakelijk een geasfalteerd fietspad. Eventueel kan een half-verharding te overwegen zijn. De nieuw aan te leggen grensweg is toegankelijk voor kleine onderhoudsvoertuigen en incidenteel voor nood- en hulpdiensten. De nieuw aan te leggen grensweg wordt niet voorzien van verlichting. In de avonduren wordt men verondersteld niet meer te recreëren op de grensweg. De uniformiteit van de grensweg wordt ontleend aan de inrichtingselementen (onder andere kleur, vorm en groen). De grensweg is een waardevolle aanvulling op het fietspadennetwerk in Twente. Daarom is het streven de grensweg op te laten nemen in het raamplan fietspaden van de provincie Overijssel. Over het eigendom van de Grensweg Twickel is nog niet gesproken. Het ligt in de rede om bij gebruik van bestaande infrastructuur de eigendomsverhoudingen ongewijzigd te laten. Voor onderdelen die onder beheer van Twickel komen te vallen zal de regeling van openstelling van Twickel van toepassing zijn. Grondaankopen zijn nodig voor realisatie Grensweg Voor de realisatie van de Grensweg is aankoop nodig van de volgende gronden: Geplande nieuwe grensweg langs spoor bij Zenderen; Geplande nieuwe grensweg langs akker bij begraafplaats Knooppunt Buren; Geplande nieuwe grensweg langs spoor bij gezondheidspark. Het betreft 1500 strekkende meters agrarische grond en 500 meter grond met bestemming groen (in woonwijk) Vermindering barrièrewerking A1/A35 en landschap beleefbaar maken Met de aanleg van de grensweg worden tevens verschillende kruisingen met de autosnelweg A1 en A35 aangepakt. Hierdoor vermindert de barrièrewerking. Er zijn ook maatregelen mogelijk om de beleefbaarheid van het landschap vanaf de snelwegen te vergroten. We denken hierbij aan het realiseren van zichtlijnen op het omliggende landschap, zodat je als gebruiker van de autosnelweg kunt genieten van de omgeving en je tegelijkertijd beter kunt oriënteren. In de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving wordt onder andere voorgesteld om de monotone wegbeplanting langs de autosnelwegen te verwijderen op plekken waar het landschap oorspronkelijk open is. Verdichting van beplanting kan plaatsvinden waar het landschap oorspronkelijk dicht begroeid is. Deze maatregelen worden in dit uitvoeringsplan verder niet uitgewerkt. Bij de A1-zone-studie en het opstellen van de Regionale Wegenvisie voor Twente kan dit verder worden opgepakt. TWICKEL LEVEND LANDGOED 9

82 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Twickeler Grensweg als landschappelijke structuur De grensweg wordt ontwikkeld als eigenstandige landschappelijke structuur die de functie als grens van het landgoed kan vervullen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de bouwstenen (landschapselementen) die voor Twickel zo karakteristiek zijn, zoals lanen, boomgroepen, houtwallen en kleine bosjes. Eenheid in verscheidenheid is daarbij het principe om de grensweg als geheel herkenbaar te maken. De uitwerking van de maatregelen wordt gecombineerd met de uitwerking van de inrichtingsmaatregelen van de route zelf. Voor de invulling van deze opgave wordt een landschapsarchitect ingeschakeld. Mogelijk dat aanvullend op enkele plekken gronden dienen te worden vrijgemaakt / aangekocht om de landschappelijke structuur te kunnen realiseren. 2.3 Globale kostenraming en financieringsopties De Twickeler Grensweg is ongeveer meter lang. Het betreft vooral bestaande wegen. Tabel 1 presenteert de globale kosten voor de Twickeler Grensweg, inclusief maatregelen om de barrièrewerking A1 en A35 te verminderen. Voor de globale kostenraming is uitgegaan van de nieuwe aanleg van de Grensweg als fietspad van 2,50 meter breed (zie bijage 2 voor nadere specificatie). Voor het bestaande gedeelte van de Grensweg is gerekend met een bedrag van 50,- per meter voor aanleg van groen en andere inrichtingselementen. Dit is een geschatte prijs (Regio, 2009). Het natuurbalkon betreft het maken van doorzicht en het realiseren van een afgeschermde zitgelegenheid met uitzicht op het Burense Veld. Het daarvoor benodigde bedrag in een inschatting (Regio, 2009). Het bedrag voor de brug over het Twentekanaal is een ruwe inschatting door Rijkswaterstaat. Actie Kosten per meter in Kosten Grensweg Twickel in 2000m Nieuw aan te leggen grensweg m Aanpassingen bestaande wegen Grensweg ontwikkelen als eigenstandige landschappelijke structuur Kosten verminderen barrièrewerking in Natuurbalkon Grondaankopen P.M P.M. Brug Twentekanaal (alternatieve route is 5000m) Aanpassen bestaande weg bij geen brug Ecopassage x Tunnelaanpassingen Totaal met brug Twentekanaal Totaal zonder brug, via Delden Tabel 1: kosten aanleg Grensweg en verminderen barrièrewerking A1/A , , ,-- Opties om te komen tot financiering Aansluiten op bestaande investeringsprogramma s en subsidiemogelijkheden. Hier kan worden gedacht aan het programma Groene Poort, programma s voor gebiedsontwikkeling in de Westrand Borne en Woolde maar ook aan het Subsidieprogramma Mooi Nederland; Ga in gesprek met private investeerders van bijvoorbeeld de Landmarkt, uitspanningen of andere recreatieve ondernemers die beter worden ontsloten via de Grensweg om te bezien of zij bereid zijn tot cofinanciering; Ga mogelijkheden na voor financiering vanuit regionale en provinciale programma s voor recreatie- en toerisme; Ga mogelijkheden na voor financiering vanuit plannen zoals het raamplan fietspaden van de provincie of de regio. 1 Voorlopig is uitgegaan van een uitvoering in asfalt. Het is mogelijk dat om redenen van landschappelijke inpassing en uitstraling wordt gekozen voor uitvoering met halfverharding. In dat geval zullen de kosten lager uitvallen. Een schatting is dat de kosten 10% tot 20% lager kunnen uitvallen. TWICKEL LEVEND LANDGOED 10

83 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 2.4 Naar uitvoering Het is raadzaam bij de verdere uitwerking en uitvoering van dit project de volgende partijen te betrekken: Stichting Twickel; Gemeente Hengelo; Gemeente Borne; Gemeente Hof van Twente; Regio Twente; Provincie Overijssel; Rijkswaterstaat (nat en droog). Specifieke onderdelen van de betrokken organisaties kunnen delen van het project zelfstandig uitvoeren of daarover de regie voeren (aansturing aannemers). Uitvoeren in 2010 Het project kan in 2010 in uitvoering worden genomen. Daarvoor is verdere (detail)voorbereiding nodig: Uitwerken concept Grensweg; Voorlopig en definitief ontwerp maken; Bestek en aanbesteding. De kosten voor deze werkzaamheden worden globaal geschat op ,--. De uitvoering in 2010 betreft de gemakkelijk te realiseren delen waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van bestaande infrastructuur. Er is dus sprake van een gefaseerde realisatie. Overigens wordt de realisatie van de Grensweg Twickel in Woolde gecombineerd met de (her)inrichting van Woolde. In hoofdstuk 5 wordt dit nader toegelicht. Risico s zijn beperkt Het project kent beperkte risico s. De risico s zijn gelegen in het niet beschikbaar komen van de benodigde gronden en financiering. Besluit stuurgroep 23 september 2009: De stuurgroep geeft de projectgroep de opdracht om een concreet realisatieplan te maken met fasering, aanpak, financieringsvoorstel en een voorstel voor organisatie van de projectuitvoering. Het realisatieplan integreert de (her)inrichting voor de versterking van de randzone Woolde (zie hoofdstuk 5). De stuurgroep vindt het wenselijk uit te gaan van cofinanciering van de voorbereidingkosten voor het realisatieplan. Deze zijn geraamd op ,--. Uitgangspunt is dat de regionale partners, de regio Twente, de gemeenten Borne, Hof van Twente en Hengelo en de stichting Twickel samen 50% van deze voorbereidingskosten dragen. De provincie draagt de andere 50%. De stuurgroep streeft naar opname van de Grensweg Twickel in het raamplan fietspaden van de provincie. Dat geeft namelijk de mogelijkheid tot cofinanciering van de provincie vanuit reguliere budgetten. De stuurgroep wil het realisatieplan begin 2010 beoordelen opdat gefaseerde realisatie mogelijk al in 2010 kan starten. TWICKEL LEVEND LANDGOED 11

84 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 3. Completeren Umfassungsweg 3.1 De kern van het landgoed Twickel beleven Umfassungsweg is rond 1890 slechts voor een deel aangelegd Landschapsarchitect Petzold heeft rond 1890 een plan gemaakt voor de aanleg van de zo genoemde Umfassungsweg. Deze loopt langs vloeiende lijnen in een grote boog rond het centrum van het landgoed: kasteel Twickel. De Umfassungsweg moet dus niet worden verward met de Twickeler Grensweg die langs door de randzone tussen het landgoed en de steden Hengelo en Borne loopt. De Umfassungsweg is bedoeld als onderdeel van Petzolds imposante plan voor het landschapspark van Twickel. Letterlijk gaat het om een weg die de kern van het landgoed omvat. Als men langs deze route wandelt ervaart men op een aantrekkelijke manier de verschillende landschappen die op het landgoed te vinden zijn. Een deel van de Umfassungsweg is rond 1890 aangelegd. Mogelijk door het overlijden van Petzold kort na 1890 Bron: Ontwikkelingsvisie p.45 is een groot deel van de route echter nooit gerealiseerd. Het gedeelte dat door de Azelermeen loopt is ongeveer 40 jaar geleden afgesloten voor de wandelaar. Alleen het deel tussen de weg Delden-Hengelo en erve Bokdam is op dit moment nog toegankelijk Nut en noodzaak Het doel van het project is om de Umfassungsweg als cultuurhistorisch fenomeen en als onderdeel van het plan van Petzold voor het landschapspark van Twickel te completeren en meer bekendheid te geven. Na de realisatie moet het mogelijk zijn een volledige rondwandeling te maken. Op deze manier ontstaat er een nieuwe aantrekkelijk wandelroute met cultuurhistorische betekenis. De Umfassungsweg onderstreept de identiteit en de cultuurhistorische en landschappelijk betekenis van Twickel. Door na 120 jaar de Umfassungsweg te completeren wordt op een eigentijdse manier cultuurhistorie gemaakt. De Umfassungsweg is, alleen al daardoor, een bijzondere toevoeging aan de regionale portfolio van fietsen wandelroutes Kansen en mogelijkheden Voor dit project zijn er niet direct aanleidingen of gelegenheden om aan te sluiten op bestaande projecten en programma s, met uitzondering van de gebiedsuitwerking Azelo. Het project is ook relatief kleinschalig. Het is overigens wel mogelijk dat de regio Twente dit project omarmt als een toevoeging op het toeristisch-recreatief product dat zij voor Twente in de markt zet. In die zin zou de Umfassungsweg ook onderdeel kunnen worden van het regionale fietsen wandelroutenetwerk. 3.2 Aanpak Zorgvuldig inpassen in landschapspark en rekening houden met belangen Gezien zijn betrokkenheid bij het herstel van het landschapspark is Michael van Gessel gevraagd mee te denken over het tracé en de vormgeving van het ontbrekende deel van de Umfassungsweg. Voor de nieuw aan te leggen delen zal ook rekening moeten worden gehouden met andere belangen die op het landgoed spelen. Hierbij is te denken aan pachters/ grondgebruikers, natuurbehoud en privacy van bewoners. Om de herkenbaarheid te bevorderen moet er sprake zijn van een zekere eenheid in de vormgeving van het pad. TWICKEL LEVEND LANDGOED 12

85 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Routeontwerp In figuur 4 heeft Van Gessel het tracé van de Umfassungsweg met het omringende landschap ingetekend. Hierbij wordt voor een groot deel gebruik gemaakt van bestaande paden en wegen (doorgetrokken lijn). Enkele ontbrekende schakels zijn toegevoegd (gestreepte lijn). D E C F G1 B A G Figuur 4: ontwerp van de Umfassungsweg Vanaf Carelshaven en tegen de klok in zijn de volgende tracégedeelten te onderscheiden: A-B- noordelijke fietspad richting Hengelo met kort nieuw gedeelte bij erve Delta B-C- bestaande Petzoldweg tot weg Borne-Delden C-D- tracé door de Azelermeen tot Twickelervaart; dit deel is nog wel herkenbaar maar sinds lang buiten gebruik D-E- nieuw tracé van Twickelervaart door Koematenveld naar het eindpunt van de Twickelerlaan E-F- deels nieuw en deels bestaand tracé over de Deldenersch tot de Watertoren F-G- langs oorspronkelijk tracé Marktstraat over de te verdiepen Rondweg Delden, door centrum naar station Delden. G-H- bestaand tracé Nieuwe Weg, nog aangelegd door Petzold. H-A- langs Hengelosestraat tot het beginpunt bij Carelshaven. TWICKEL LEVEND LANDGOED 13

86 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Zolang het herstel van de Marktstraat over de Rondweg Delden nog niet mogelijk is vormt tracé F G¹ A een alternatief. Om deze verbinding mogelijk te maken zal een smal pad aangelegd worden tussen de achterkant van het Huispark en de provinciale weg. Voor het tracé H A is een veilige oversteek bij Carelshaven onmisbaar. De route heeft een totale lengte van ca. 9 km en is in de eerste plaats bedoeld voor wandelaars. Delen zijn ook goed te fietsen. Het tracé slingert door de verschillende landschappen die zo kenmerkend zijn voor het landgoed. Brug over de Twickeler vaart In het tracé liggen twee nieuwe bruggen: over de Azelerbeek en de Twickelervaart. De brug over de Azelerbeek is onderdeel van het plan van Vitaal Azelo. Voor de brug over de Twickelervaart heeft Van Gessel twee alternatieven ontwikkeld: - een houten brug geïnspireerd op de jachtpalen die langs de randen van het landgoed te vinden zijn en als alternatief; - een stalen brug tussen twee landhoofden van zandsteen. Langs de Umfassungsweg zijn meerdere opstappunten mogelijk, in de toekomst ook station Delden. Houten brug Stenen brug dwarsdoorsneden stenen brug Figuur 5: alternatieve brugontwerpen TWICKEL LEVEND LANDGOED 14

87 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 3.3 Globale kostenraming en financieringsopties Nieuwe wegen/paden excl. Azelermeen 2000 m á 75,= is ,= kosten houten brug ,= (stalen / stenen brug: ,=) kosten voorbereiding, vergunningen e.d ,= onvoorzien ,= grondkosten P.M. Totaal incl. BTW ,= Voor zover nu is te overzien is er een aantal partijen die mogelijk bereid gevonden kunnen worden voor cofinanciering: - De regio Twente, vanuit budget voor toerisme en recreatie; - De provincie Overijssel, vanuit budget voor toerisme en recreatie (EMT) en mogelijk vanuit het budget voor Cultuur en Ruimte; - De gemeenten Hengelo, Borne en Hof van Twente; - De stichting Twickel. 3.4 Naar uitvoering Voor dit project hoeft geen grond aangekocht te worden. Er is zoveel mogelijk rekening gehouden met de belangen van pachters. Nieuwe paden komen in de regel op gebruiksgrenzen zodat geen landbouwpercelen doorsneden worden. Er is wel een beperkte oppervlakte landbouwgrond nodig langs de randen van kavels. Bijzondere zorg moet worden besteed aan het nieuwe tracé door het natuurgebied Koematenveld. Het nieuwe pad zal zo moeten worden aangelegd dat kwetsbare vegetaties ontzien worden. Hetzelfde geldt voor de waterhuishouding. Aangezien de uitvoering relatief eenvoudig is en de kosten beperkt zullen zijn kan de uitvoering van dit project op korte termijn aanvangen. Voor het herstellen en opnieuw openstellen van het gedeelte door de Azelermeen bestaat al een concreet plan dat waarschijnlijk in 2010 in het kader van het project Vitaal Azelo uitgevoerd zal worden. De stuurgroep oordeelde op 19 augustus 2009 dat dit uitvoeringsplan zover gereed is dat zijn in principe afspraken kan maken over uitvoering. Inmiddels is aan een extern bureau opdracht verleend om de voorbereidingen, zoals vergunningaanvragen, het maken van een bestek en het verzorgen van de aanbesteding, te verzorgen. Besluit stuurgroep 23 september 2009: De stuurgroep besluit het project in uitvoering te nemen. De leden van de stuurgroep nemen de vraag voor cofinanciering voor dit project mee naar hun organisaties en leggen deze voor. TWICKEL LEVEND LANDGOED 15

88 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 4. Verminderen barrièrewerking N N346 is flinke barrière tussen Twickel en omgeving Verstoorde cultuurhistorische relaties herstellen Cultuurhistorische relaties verstoord Met de aanleg van de N346 is de historische parkaanleg van Twickel versnipperd geraakt. Het gedeelte van de parkaanleg langs de Hengelosestraat richting het NS-station Delden is afgesneden van het centrale deel van het park bij het kasteel. Het park valt onder de bescherming van het Rijk. Door de weg is ook de Deldeneresch doorsneden en de oorspronkelijke relatie tussen Delden en Twickel verstoord. Vier wegen en paden zijn door de aanleg van de weg doorsneden. Dit uitvoeringsplan voorziet in het zoveel mogelijk herstellen van de relatie. Er is in 2003 door Van Gessel c.s 2. een plan ontwikkeld om de barrièrewerking te verminderen. Deze Belvédèrestudie voorziet in een bescheidener uitvoering van de weg te hoogte van de Deldeneresch en een verdiepte ligging ter hoogte van het kasteel. Hierdoor kunnen de meeste verbindingen op maaiveldniveau worden hersteld. Context van dit uitvoeringsplan De verdiepte aanleg van de N346 is een belangrijk onderdeel van het plan van Van Gessel. Met een dergelijke aanleg is herstel van cultuurhistorische relaties en het landschapspark mogelijk. In 2003 bleek al dat, nut en noodzaak afwegend, dit geen haalbare kaart is. Daarom is besloten breder te kijken naar de ontwikkelingen op en rond Twickel met als doel de identiteit van Twickel te waarborgen en te versterken. Dit leidde tot de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving. Het verminderen van de barrièrewerking van de N346 tussen Delden en Twickel is hiermee onderdeel geworden van het behouden en versterken van de identiteit van Twickel. Er is een aantal opties om deze barrièrewerking te verminderen. Bron: Ontwikkelingsvisie, p. 55 Via een afweging van nut en noodzaak worden reële maatregelen voorgesteld teneinde de barrièrewerking waar mogelijk te verminderen. De maatregelen kunnen worden uitgevoerd in samenhang met andere projecten en programma s zodat beschikbare middelen efficiënt worden benut. Verdiepte aanleg is namelijk ook in de huidige context niet reëel maar kan voor de langere termijn als streefbeeld gelden. Combinatie met wateropgaven mogelijk In verband met het realiseren van de robuuste verbindingszone aan de oostzijde van Delden is een ecopassage vereist. Het Waterschap Regge en Dinkel moet in het kader van de uitvoering van de kaderrichtlijn Water en Waterbeheer 21 e eeuw maatregelen nemen. De basis voor deze maatregelen liggen in Europese richtlijnen. Profiel aanpassen aan functie van de weg Ook ten oosten van Delden heeft de N346 een breed profiel, in verhouding tot de functie van de weg. Daarbij is de langzaam verkeersroute ter plaatse niet optimaal. Combinatie van herstel van cultuurhistorie met aanpassing aan de huidige wensen en eisen is dus mogelijk. 2 Michael van Gessel, Amsterdam 2003: Ruimtelijk onderzoek naar het herstel van de relatie Delden en Twickel TWICKEL LEVEND LANDGOED 16

89 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Nut en noodzaak Plan leidt tot herstel relaties en maakt cultuurhistorie weer zichtbaar Uitvoering van het gehele plan leidt tot herstel van de relatie tussen Delden en Twickel met de oorspronkelijke routestructuren. De parallelle historische ontwikkeling tussen Delden en Twickel wordt dan weer beleefbaar en zichtbaar. Bovendien leidt uitvoering van het plan tot herstel van het historische landschapspark van Twickel. Tezamen leveren deze ontwikkelingen een bijdrage aan de toeristische recreatieve functie van Delden en Twickel en maakt cultuurhistorie opnieuw beleefbaar. Verder is het mogelijk om bij aanpak van de N346 de weg te dimensioneren volgens de huidige wensen en eisen en beter landschappelijk in te passen. Door aanpassing kan beter worden aangesloten bij de gebruikelijke maatvoering van provinciale wegen, verwarring worden voorkomen en de verkeersveiligheid worden vergroot. Nut en noodzaak van maatregelen worden verder gepresenteerd in bijlage Kansen en mogelijkheden Dit onderdeel van het uitvoeringsprogramma biedt de kans tot uitvoering van het oorspronkelijke plan van Van Gessel c.s. Een gefaseerde of gedeeltelijke uitvoering is echter mogelijk, zeker in combinatie met andere projecten en programma s. Op die manier kan werk met werk worden gemaakt en kan gemeenschapsgeld efficiënter worden ingezet, zodat het rendement wordt vergroot. Om te kunnen beslissen of en in hoeverre het plan van Van Gessel c.s. wordt uitgevoerd moet eerst worden besloten of tot de verdiepte aanleg wordt overgegaan. Dit onderdeel vergt de grootste investeringen en bepaalt het uiteindelijk resultaat in grote mate. Grofweg zijn de volgende kansen te onderscheiden: Combinatie met aanpak van de wateropgaven; Combinatie met uitvoering van ontsnipperingsmaatregelen; Combinatie met aanpak van de als onveilig ervaren routes voor langzaam verkeer; Combinatie met programma s voor toerisme en recreatie. Om tot een verantwoorde beslissing te komen rond de uitvoering van dit onderdeel verminderen barrièrewerking N 346 worden een drietal uitwerkingsopties benoemd met de verwachte benodigde investeringen en de voor- en nadelen van de opties. Dit resulteert in een voorstel tot uitvoering. 4.2 Aanpak Optie 1: Alle maatregelen in ontwikkeling brengen (maatregelen a t/m h, zie bijlage 2) Investeringsniveau: ca. 34 miljoen Voordelen: Uitvoering aan totale ontwikkelingsvisie Twickel; Uitvoering geven aan het plan Van Gessel c.s. uit 2003; Uitstralen van een hoog ambitieniveau; Bijdrage tot technische innovatie met verdiepte aanleg; Nadelen: Hoge kosten, Door de innovatieve aspecten bestaat onzekerheid over kosten. Optie 2: Verdiepte aanleg en ongelijkvloerse kruisingen achterwege laten, maar overige maatregelen in ontwikkeling brengen (maatregelen b t/m h, zie bijlage 2). Investeringsniveau: ca. 10 miljoen euro Voordelen: De kosten van dit onderdeel zijn ten opzichte van het totale plan, meer dan gehalveerd. De landschappelijk inpassing, de verkeersveiligheid, de bijdrage tot het realiseren EHS en de kaderrichtlijn Water worden deels gerealiseerd en het ruimte beslag van de N346 neemt af. Nadeel: geen bijdrage aan herstel relatie Delden Twickel. geen herstel van het landschapspark TWICKEL LEVEND LANDGOED 17

90 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Optie 3: Alleen plannen aan de oost zijde van Delden uitwerken (maatregelen c t/m h, zie bijlage 2). Investeringsniveau: ca. 5 miljoen euro Voordeel: Bijdrage aan de invulling van de EHS en wateropgaven en een verbetering van de inpassing van de N346, mits ecoduct zorgvuldig wordt ingepast;. Nadelen: Plan Van Gessel c.s. blijft in de kast; Magere uitvoering van dit onderdeel van de visie. De opties vullen elkaar aan. Zeker gezien de huidige financieel-economische situatie is uitvoering van optie 1 voorlopig geen haalbare kaart. Via uitvoering van elementen uit de opties 2 en 3 kan stapsgewijs gewerkt worden aan verminderen van de barrièrewerking. Optie 2 biedt kansen om de barrièrewerking te verminderen en verdient nader onderzoek. Besluit stuurgroep 23 september 2009: De stuurgroep accepteert optie 2 als meest realistische optie. Optie 2 geeft mogelijkheden om de barrièrewerking van de N346 te verminderen, hoewel de cultuurhistorische relaties tussen Delden en Twickel en het landschapspark niet worden hersteld. Optie 2 leidt eveneens tot een behoorlijke vermindering van kosten en risico s. Optie 1 is de beste optie en blijft het streven voor de langere termijn maar is voorlopig (financieel) onhaalbaar. De stuurgroep geeft de projectgroep de opdracht de mogelijkheden voor uitvoering van (delen van) optie 2, in samenhang met uitvoering van andere projecten, te verkennen en in beeld te brengen en met uitvoeringsvoorstellen te komen. De eerste uitvoeringsvoorstellen wil zij begin 2010 beoordelen. Toets elementen Optie 1 Optie 2 Optie 3 Realiseren EHS Realiseren kaderrichtlijn water Herstel historische parkaanleg Herstel relatie Delden Twickel Herstel Deldeneresch Verminderen ruimtebeslag N Landschappelijke inpassing N /- Toerisme /0 Mobiliteit Verkeersveiligheid Route langzaam/landbouwverkeer Werkgelegenheid Innovatie Ambitieniveau Kosten Tijd beslag tot realiseren Risico s Tabel 2: Afweging van opties +++ in zeer sterke mate positief ++ in sterke mate positief + positief - Negatief -- In sterke mate negatief --- In zeer sterke mate negatief 0 Neutraal TWICKEL LEVEND LANDGOED 18

91 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 4.3 Globale kostenraming en financieringsopties Kosten Aanpak van de N346 is geen laaghangend fruit. In elke variant is de aanpak relatief kostbaar. De benodigde bedragen variëren van 5 mln tot 34 mln. Dergelijk bedragen komen doorgaans niet gemakkelijk op tafel. Financiering door koppeling aan projecten en programma s Door koppeling met andere projecten en programma s kan werk met werk worden gemaakt en cofinanciering worden bewerkstelligd door combinatie met: Het programma voor realisatie van de EHS opgaven (provincie); Maatregelen voor ontsnippering (provincie); Het programma voor realisatie van de wateropgaven (waterschap); Programma s voor (groot) wegonderhoud (provincie en gemeente) Programma s voor versterking van de toeristisch-recreatieve infrastructuur (regio en provincie). Door het aanwenden van deze programma s kunnen de plannen aan de oostzijde worden gefinancierd en uitgevoerd. De programma s voor (groot) wegonderhoud zijn volstrekt ontoereikend om de aansluiting van de N346 op de N741 te vereenvoudigen of tot verdiepte aanleg over te gaan. Andere programma s zullen mondjes maat kunnen bijdragen aan de vereenvoudiging van de aansluiting of de verdiepte aanleg. Voor het uitvoeren van deze onderdelen zal door partijen een substantieel budget beschikbaar moeten worden gesteld. Partijen die daar aan moeten bijdragen zijn: Provincie als wegbeheerder; regio als verantwoordelijke voor het regionale wegennetwerk en de gemeente Hof van Twente mede in verband met benodigde aanvullende maatregelen en de stichting Twickel als direct belang hebbende. Een verdiepte aanleg van de N346 kan mogelijk een optie zijn, indien rendabele ontwikkelingen op of nabij de verdiepte weg kunnen worden gerealiseerd. Verder kan worden gedacht aan aanwending van (extra) middelen van het Rijk voor het herstel van de door het Rijk beschermde buitenplaats Twickel. Voorbeeld van kosten verdeling (definitieve kosten verdeling moet plaatsvinden na goedkeuring raden en staten van de organisaties en na onderling overleg): optie 1 optie 2 optie 3 Provincie 20 miljoen 6 miljoen 3 miljoen Regio 3 miljoen 1 miljoen 0,5 miljoen Waterschap 1 miljoen 0,5 miljoen 0,5 miljoen Gemeente Hof van Twente 3 miljoen 1 miljoen 0,5 miljoen Stichting Twickel 1 miljoen 0,5 miljoen 0,25 miljoen Derden 6 miljoen 1 miljoen 0,25 miljoen Totale kosten 34 miljoen 10 miljoen 5 miljoen Tabel 3: indicatieve suggestie kostenverdeling TWICKEL LEVEND LANDGOED 19

92 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 4.4 Naar uitvoering via verdere verkenning van mogelijkheden De projectgroep stelt de stuurgroep voor om te kiezen voor (gefaseerde uitvoering van) optie 2 en om daarvoor een werkgroep samen te stellen met vertegenwoordigers van de provincie (LNL, WK), het waterschap, de gemeente, de regio en de stichting Twickel. De provincie verzorgt de projectleiding in de werkgroep 3. De projectgroep stelt voor om deze werkgroep de opdracht te geven om uitvoering te geven aan het volgende actieplan: Voorgestelde activiteiten werkgroep voorjaar 2010: Schetsplan opstellen met in achtneming randvoorwaarden voor de inrichting N346 van Carelshaven tot A35 met: o Verbinding Oelerbeek- Twickelervaart; o Realiseren van een ecopassage inclusief bepalen type passage en locatie; o Voorstel voor langzaamverkeersroute voor recreatief-, woonwerk- en landbouw gebruik; o Voorstel voor profilering van de weg; o Voorstel voor landschappelijke inpassing in relatie met stadsas Hengelo; o Onderzoek naar mogelijkheden tot cofinanciering o Benodigd budget bepalen; o Het plan voorleggen aan de stuurgroep (april 2010) met voorstel kostenverdeling; o Na instemming van stuurgroep, laten bestuurders in het najaar van 2010 budget beschikbaar stellen; o Start uitvoering 2011/2012 Onderzoek naar de gevolgen voor de verkeersafwikkeling in de regio en Delden bij veranderen van aansluiting N346/N741; Uitwerken in een plan van aanpak van de veranderingen aan de aansluiting N 346/N741 inclusief verwijderen noordlus, aanpassing talud en inpassing Deldeneresch; Onderzoek naar mogelijkheden tot cofinanciering Benodigd budget bepalen; Het plan voorleggen aan de stuurgroep (april 2010) met voorstel kostenverdeling; Na instemming van stuurgroep laten bestuurders in het najaar van 2010 budget beschikbaar stellen Start uitvoering 2011/2012. Voor deze werkzaamheden is ca ,-- nodig. Het grootste deel daarvan wordt besteed aan het opstellen van het schetsplan voor het gebied ten oosten van Delden. De kosten worden betaald uit het programmabudget dat bij de provincie, vanuit het programma Investeren in Overijssel beschikbaar is. Nader onderzoek om risico s te kunnen beperken Dit project kent nog verschillende onzekerheden. Daarom stelt de projectgroep ook nader onderzoek voor om meer zekerheden te verwerven en risico s beter te kunnen inschatten. Op voorhand zijn de volgende risico s aan te geven: Niet beschikbaar komen van voldoende financiering; Verschillende maatregelen kunnen mogelijk door hun impact niet met elkaar worden verenigd; Onvoldoende samenwerking tussen partijen. 3 In het voorstel voor de Uitvoeringsorganisatie van 08 september 2009 is dit verder uitgewerkt TWICKEL LEVEND LANDGOED 20

93 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 5. Versterken randzone Woolde 5.1 Ontwikkelen tot aantrekkelijk gebied tussen steden en landgoed Woolde, tussen steden en landgoed Het gebied Woolde aan de westzijde van Hengelo ligt vrij geïsoleerd en ingesloten tussen A1, A35, spoor en N346. Oostelijk van het gebied ligt het bedrijventerrein Westermaat, dat in de toekomst mogelijk een uitbreiding krijgt in de noordoost hoek van Woolde met kantoorfuncties. Ten noorden van de A1 wordt het bedrijventerrein Veldkamp gerealiseerd. Zuidelijk van het gebied ligt het gezondheidspark, waar diverse zorginstellingen zijn gelegen. Dwars door het gebied loopt de Woolderbroekweg. Landschappelijk zijn binnen Woolde drie elementen van belang: es, broek en meent. Rond de es ligt een Twickeler buurtschap. Het broekgebied van Woolde is ontwikkeld tot natte natuur en de voormalige meent ligt in de noordoosthoek van het gebied. Verder liggen binnen het gebied een woonwijk (WoolderEs), een zorgboerderij en er zijn momenteel nog drie agrariërs actief. Verschillende ontwikkelingen komen op het gebied af In het gebied Woolde is een reservering gedaan in de structuurvisie van de gemeente Hengelo rond de ontwikkeling van een voorstadhalte Westermaat. In de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving is aangegeven dat definitieve besluitvorming over de ontwikkeling van deze locatie moet plaatsvinden op basis van reële verkenning van nut en noodzaak. Figuur 6: Woolde, randzone tussen stad en landgoed, ingeklemd tussen steden in infrastructuur TWICKEL LEVEND LANDGOED 21

94 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Integrale gebiedsuitwerking met verschillende opgaven Voor Woolde is het nodig te komen tot een integrale gebiedsuitwerking conform de uitgangspunten die zijn opgenomen in de ontwikkelingsvisie Twickel. Hierbij spelen de volgende opgaven: Versterken van de verschillende aanwezige landschapstypen: Behoud en versterken kleinschaligheid landschap door herstel en aanleg van landschapselementen (houtwallen, bosjes). Behoud en versterken van de openheid van de karakteristieke kleinere eenmansessen. Behouden karakteristieke steilranden. Behoud van het typische Twickeler-erf; ook wanneer de landbouwkundige functie vervalt Stimuleren agrarische ondernemers om perspectief te ontwikkelen in recreatie, horeca, natuurbeheer en stadslandbouw als aanvulling op bestaande agrarische activiteiten; Versterken van de recreatieve functie door: Ontwikkelen historische routes als recreatieve verbinding Ontwikkelen Nieuwe Twickeler Grensweg Overige verbindingen tussen stad en landschap Ontwikkelen recreatieve voorzieningen Oorspronkelijke historische routes tussen stad en landgoed, waaronder de N346, ontwikkelen tot aantrekkelijke en herkenbare (recreatieve) verbindingen; Inpassing van de nieuwe Twickeler Grensweg; Ontwikkelen van fijnmazig netwerk van informele verbindingen (aantrekkelijke groene voetpaden) tussen stad en landgoed; Realiseren van recreatieve voorzieningen zoals een uitkijktoren, (informele) wandelpaden maar ook horeca en andere voorzieningen die kunnen worden ontwikkeld door duurzaam en innovatief ondernemerschap Nut en noodzaak In de randzone tussen landgoed en stad spelen specifieke opgaven met betrekking tot recreatie, ontwikkeling op het gebied van wonen en werken en de barrièrewerking van grote infrastructuur. Verbeteren van de kwaliteit van de stadsrand en het versterken van de recreatieve betekenis vormen bij de randzone Woolde de belangrijkste opgaven. Ingezet wordt op het creëren van aantrekkelijke en hoogwaardige randen richting landgoed. Tevens wordt ingezet op het vormgeven van aantrekkelijke routes tussen stad en landschap. De gedachte is dat de ontwikkeling van de randzones er toe zal leiden dat de recreatieve en verkeersdruk op het centrum van het landgoed Twickel wordt verminderd en functie van het landgoed als uitloopgebied voor de steden wordt versterkt. Voor wat betreft nieuwe ontwikkelingen in de stadsrand heeft de gemeente Hengelo het voornemen het grondgebied van Twickel te ontzien bij verdere ontwikkeling van grootschalige nieuwbouw voor wonen en/of werken. Hengelo wil tezamen met de partners van de ontwikkelingsvisie Twickel maatregelen nemen voor duurzame afronding en kwalitatief hoogwaardige inrichting van de overgangszone tussen stad en landgoed Kansen en mogelijkheden Er zijn verschillende lopende trajecten die kansen en mogelijkheden bieden voor de realisatie van de versterking van het gebied Woolde. Allereerst is er synergie met de eerder genoemde deelprojecten Grensweg Twickel en verminderen barrièrewerking A1 en A35 en Groen/blauwe diensten. Delen overlappen elkaar. Zo zullen ook deze drie projecten een landschapsinventarisatie nodig hebben, al dan niet aangevuld met aanwezige (recreatieve) voorzieningen. Mooi Woolde via Mooi Nederland en de Agenda A1 zone Landelijk is er veel aandacht voor Mooi Nederland. Mogelijk biedt het innovatieprogramma Mooi Nederland kansen. Een aanvraag hiervoor is ingediend. Daarnaast kan er gedacht worden aan de ontwikkelingen die (kunnen) spelen bij het provinciale project Agenda A1-zone en het initiatief van AtelierOverijssel voor een werkplaats Stadsranden. TWICKEL LEVEND LANDGOED 22

95 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Een stimulans kan uitgaan van de Ruimte en cultuurvouchers van de provincie Overijssel. Ook kan worden nagegaan in hoeverre het past in het Uitvoeringsprogramma Vrije Tijd, die de Regio Twente opstelt. De relatie stad platteland is daarbij een aandachtspunt voor de regio. Binnen het gebied zelf speelt het project Gezondheidspark Hengelo en ligt de ontwikkeling van het potentiële bedrijventerrein Veld met een eventuele voorstadhalte. En de gemeente Hengelo werkt momenteel aan haar visie op vrijetijdseconomie. 5.2 Aanpak Uit de ontwikkelingsvisie zijn een aantal deelprojecten te destilleren voor de Randzone Woolde die in dit uitvoeringsprogramma verder zullen worden uitgewerkt: 1. Vormgeven Randzone Stad en Landgoed 2. Aanleggen en/of stimuleren van recreatieve voorzieningen 3. Ontwikkelen recreatieve verbindingen tussen stad en landschap 4. Realisatie van stadslandbouw onderzoeken 5. Accentueren historische route Twickel richting Hengelo Inpassing van de Grensweg Twickel is uitgewerkt in een apart uitvoeringsprogramma en is niet opgenomen in het uitvoeringsprogramma voor Woolde Vormgeven Randzone Stad en Landgoed In de stadsrandzone Woolde ligt een opgave voor het verbeteren van de kwaliteit van de stadsrand. De ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving stelt dat de kleinschaligheid van het kampen- en beekdallandschap versterkt kan worden door de aanplant van singels op kavelgrenzen en langs wegen. De aanplant van singels draagt bij aan de inpassing van het bestaande bedrijventerrein en de woonwijk Woolder Es aan de rand van het gebied (zie figuur 8). Voor Woolde is een eerste schets gemaakt van de landschappelijke aankleding van de stadsrand in samenhang met de aanleg van een netwerk van (informele) wandelpaden. Om te komen tot realisatie van dit schetsontwerp zullen een aantal stappen doorlopen moeten worden. Een van de belangrijkste is draagvlak bij de gebruikers, omwonende en grondeigenaren van het gebied. De aan te leggen Twickeler Grensweg speelt hierbij ook een rol. Het te kiezen tracé voor de grensweg en de manier van aankleding kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de landschappelijke inpassing van het bedrijventerrein en de woonwijk Woolder Es. Overigens is het zo dat de landschappelijke aankleding aan de oostkant van het spoor eveneens kan worden versterkt. Combinatie met de realisatie van de F35 ligt dan voor de hand Aanleggen en/of stimuleren van recreatieve voorzieningen Vooral in de stadsrand tussen landgoed en stedelijk gebied liggen kansen voor het ontwikkelen van aantrekkelijke voorzieningen die de recreatieve betekenis van het gebied versterken. Het gaat hierbij om voorzieningen zoals een uitkijktoren. Hier ligt een relatie met de Twickeler Grensweg, die de attractiepunten in de randzone tussen stad en landgoed verbindt. De grensweg is het parelsnoer en de attractiepunten zijn de parels. Het gaat ook om meer grootschalige voorzieningen die duurzaam innovatief ondernemerschap van derden vereist, zoals horeca en stadslandbouw. Voor dit laatste willen wij vooral voorwaardenscheppend en faciliterend optreden. Bij het beoordelen van nieuwe initiatieven op Twickel moet ingezet worden op passende recreatievormen. Dit betekent vormen van recreatie die aansluiten bij het karakter van het gebied (kleinschalig, agrarisch, inspelend op het landgoedkarakter, kwalitatief hoogwaardig). Benodigde acties: in overleg met stichting Twickel bezien wat wel/niet passend is; inventarisatie huidige recreatieve voorzieningen; opstellen wensbeeld recreatieve voorzieningen, in relatie met grensroute; planologisch mogelijk maken van recreatieve voorzieningen Ontwikkelen verbindingen tussen stad en landschap De relatie tussen het stedelijk gebied en het landschap kan worden verbeterd door in te zetten op betere en meer aantrekkelijke (groene)routes tussen stad en landgoed. Hiervoor kunnen nieuwe verbindingen worden gemaakt in de vorm van informele voetpaden. Wandelen is een van de meest voorkomende vormen van vrijetijdsbesteding in ons land. Het vergroten van de wandelmogelijkheden voorziet dus in een recreatieve behoefte. TWICKEL LEVEND LANDGOED 23

96 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Om te komen tot realisatie zullen wij, in samenspraak met belanghebbenden, de volgende stappen moeten zetten: 1. Initiatief nemen voor een wandelroute/netwerk voor de stadsrand Woolde. Dit initiatief is feitelijk al genomen in de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving en de ondertekening van het pact. 2. Inventarisatie huidige mogelijkheden en een eerste schets van mogelijke uitbreidingen van het wandelnetwerk. Voor het gebied Woolde zijn de huidige wandelmogelijkheden in kaart gebracht. Aan de hand daarvan is bekeken waar mogelijkheden voor uitbreiding van dit wandelnetwerk wenselijk is. Deze zijn indicatief op kaart aangegeven. Aan de hand van deze kaart zullen gesprekken plaats moeten vinden met eigenaren/gebruikers om de mogelijkheden van realisatie in kaart te brengen. Een eerste globale kostenraming is gemaakt aan de hand van dit indicatieve netwerk. 3. In het vervolgproces zal aan de hand van deze eerste globale schets, nader overlegd worden met de stakeholders. Het gaat hier om grondgebruikers, eigenaren, omwonenden en gemeente. 4. Aan de hand van dit gesprek moet in kaart gebracht worden wat de voor en nadelen zijn en zullen de mogelijke alternatieven in beeld gebracht worden. 5. Aan de hand van deze gesprekken wordt een ontwerp gemaakt en worden de kosten in beeld gebracht. 6. De juridische aspecten zullen geregeld moeten worden voordat tot aanleg over gegaan kan worden. 7. Aanleg 8. Promotie 9. Onderhoud TWICKEL LEVEND LANDGOED 24

97 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Figuur 8: Routestructuren die stad en landgoed verbinden TWICKEL LEVEND LANDGOED 25

98 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Stadslandbouw Binnen het gebied bevindt zich een tweetal open gebieden. Hier ligt het primaat op de landbouw. De ligging nabij de stad biedt kansen voor stadslandbouw. Wat is stadslandbouw? Het is niet eenvoudig een duidelijke omschrijving van stadslandbouw te geven. Stadslandbouw voldoet echter wel aan een aantal voorwaarden: De vraag vanuit de stad staat centraal in de bedrijfsvoering van de stadsboerderij. De stad erkent en beschermt de stadsboerderij in woord en daad. Het gaat om volwaardige landbouwbedrijven in en om de stad. o Het bedrijf geeft een goed beeld van de huidige landbouw o Het bedrijf is economisch zelfstandig o De bedrijfsvoering wordt slechts beperkt beïnvloedt door andere activiteiten Ondernemers zijn zich bewust van de meerwaarde van hun bedrijf voor de stad en willen zich inzetten om aan stedelijke behoeften te voldoen en soms zelfs om de grootstedelijke problematiek te verminderen door het aanbieden van: o Educatie en recreatie o Zorglandbouw en kinderopvang o Productverwerknig en huisverkoop o Natuurbeheer en beheer van groene ruimte In het gebied Woolde zijn drie boerenbedrijven. Deze hebben aangegeven vooralsnog geen behoefte te hebben aan het verbreden van hun activiteiten. Om te komen tot een vorm van stadslandbouw zal breder gekeken moeten worden dan naar de huidige bedrijven. Onderzocht moet worden of er ook andere mogelijkheden zijn in het gebied, of dat er aansluiting gezocht kan worden bij andere initiatieven zoals het initiatief in Borne omtrent de Landmarkt. Bij het verder brengen van dit project gaat het met name om voorwaarden scheppen. Een ondernemer/agrariër zal dit concept moeten omarmen en verder uitwerken Twickeler allee Figuur 9: Twickeler allee, de N346 TWICKEL LEVEND LANDGOED 26

99 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving In het kader van dit uitvoeringsplan is een concept ontwikkeld genaamd Twickeler allee. Het is een uitwerking om oude cultuurhistorische relaties tussen de steden en het landgoed als zodanig herkenbaar en beleefbaar te maken. Daarmee versterken wij ook de herkenbaarheid van het landgoed en de identiteit van het gebied. In figuur 9 is een aantal inrichtingsopties aangegeven die bestaan aan variaties in laanbeplanting. Bij het nemen van stappen die leiden tot uitvoering van dit deelproject wordt uiteraard aansluiting gezocht bij de aanpak voor vermindering van de barrièrewerking van de N Globale kosten en financieringsopties Globale kosten voor onderdelen gegeven maar voor totaal nog niet Een globale kostenraming is momenteel nog niet te geven. Er zijn eerst nog diverse keuzes te maken ten aanzien van de wijze waarop Woolde moet worden versterkt. In dit plan zijn enkele contouren in beeld gebracht. Financieringsopties In paragraaf zijn kansen benoemd voor het aanhaken op bestaande projecten en programma s. Daar liggen ook de financieringsopties. 5.4 Naar uitvoering Veel partijen Het gaat hier een integrale gebiedsuitwerking verdeeld over verschillende deelprojecten. Het is evident dat dit betrokkenheid van verschillende partijen vraagt. Tabel 4 geeft daarvan een overzicht. Partijen te betrekken bij ontwikkeling Woolde Overheden Overigen Gemeente Hengelo Gemeente Borne Regio Twente Provincie Overijssel/atelier Overijssel Waterschap Regge en Dinkel Rijkswaterstaat Tabel 4: Partijen die betrokken moeten worden bij ontwikkeling Woolde Stichting Twickel Landschap Overijssel Agrariërs in het gebied Pachtercommissie Wandelplatform Hengelo Bewoners(organisatie) Maatschappelijke organisaties TWICKEL LEVEND LANDGOED 27

100 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Planning De onderstaande tabel presenteert een globale planning van de te ondernemen activiteiten. Project Betrokken partijen Planning Vormgeven Randzone Stad en Landgoed Inpassen bedrijventerrein en woonwijk Visie Westermaat Expogebied en omgeving Opstellen schetsontwerp Voorontwerp Definitief ontwerp Uitvoering Opstellen visie Westermaat expocenter en omgeving gemeente Hengelo Stichting Twickel Agrariers Woolde Grondeigenaren Omwonende Gemeente Hengelo 2009 Aanleggen en/of stimuleren van recreatieve voorzieningen Opstellen wensbeeld recreatieve voorzieningen Planologisch mogelijk maken van voorzieningen Gemeente Hengelo Stichting Twickel Agrariers Woolde Regio Twente 2009-e.v. Ontwikkelen recreatieve verbindingen tussen stad en landschap Aanleg wandelroutes Schetsontwerp Alternatieven in kaart brengen Voorontwerp Definitief ontwerp Uitvoering Gemeente Hengelo Stichting Twickel Agrariers Woolde Grondeigenaren Omwonende Realisatie van stadslandbouw onderzoeken Accentueren historische route Twickel richting Hengelo Schetsontwerp Voorontwerp Definitief ontwerp uitvoering Tabel 5: activiteiten en planning vormgeving randzone Woolde Gemeente Hengelo Agrariers Woolde Gemeente Hengelo Gemeente Hof van Twente Provincie Overijssel Regio Twente Stichting Twickel 2010 e.v Besluit stuurgroep 23 september 2009 De stuurgroep vraagt de projectgroep een uitwerking van het uitvoeringsplan te vervaardigen gericht op het behoud van de huidige functie van het gebied, aangevuld met recreatieve mogelijkheden; De stuurgroep vraagt de projectgroep voorstellen voor inrichting van het gebied te koppelen aan het realisatieplan dat gemaakt wordt voor de Grensweg Twickel en deze begin 2010 te presenteren aan de stuurgroep. De stuurgroep besluit initiatieven voor bijvoorbeeld stadslandbouw in dit gebied te faciliteren maar verder vooral over te laten aan individuele ondernemers die hierin kansen zien. TWICKEL LEVEND LANDGOED 28

101 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Kostenraming Twickeler allee en randzone + toelichting TWICKEL LEVEND LANDGOED 29

102 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving TWICKEL LEVEND LANDGOED 30

103 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 6 Integrale aanpak EHS, water en agrarische structuurversterking 6.1 Opgaven, knelpunten en kansen Opgave Het landgoed Twickel is ongeveer ha groot. Daarvan is ha cultuurgrond (landbouw) en ha natuur. Natuuropgaven Op het landgoed ligt nog een forse natuuropgave. Er moet nog 900 ha nieuwe natuur worden toegevoegd aan de ecologische hoofdstructuur (EHS). Hiervan kan 660 ha in de vorm van agrarisch natuurbeheer worden gerealiseerd. Voor de overige 230 ha is functiewijziging van landbouw naar natuur nodig. Grondgebruik Landgoed Tw ickel (in ha) Wateropgaven De wateropgave is tweeledig: de kwaliteit moet verbeteren ter uitvoering van de Europese Kaderrichtlijn water (KRW); de bescherming tegen wateroverlast moet verbeteren (WB 21). Voor de kwaliteitsverbetering is 38 ha extra nodig in de stroken langs waterlopen. En voor waterberging is nog ha nodig Landbouw Versterking agrarische structuur De landbouwstructuur op Twickel is niet slecht. De gemiddelde bedrijfsgrootte is echter aan de kleine kant en de bedrijfsvoering is moeilijker door het kleinschalige landschap. Hierdoor is sprake van relatief hoge productiekosten. Met het oog op een duurzame toekomst heeft de landbouw zeker een extra impuls, onder andere door mogelijke schaalvergroting. Dat vraagt meer ruimte, bijvoorbeeld in de vorm van herverkaveling en verplaatsing of beëindiging van 5 à 10 bedrijven. Opgaven in onderlinge samenhang bekijken en oppakken Als we de opgaven niet geïsoleerd alleen voor het terrein van Twickel bekijken, maar ook het gebied daaromheen er bij betrekken, worden de opgaven maar vooral ook de kansen groter: De toevoeging van areaal EHS rondom Twickel bedraagt dan ca 530 ha. Hiervan is 270 agrarisch natuurbeheer en 260 ha functiewijziging. Toevoegen aan waterkwaliteit betreft 37 ha en aan waterberging 280 ha. Op het landgoed Twickel In de directe omgeving Twickel EHS 900 ha 530 ha Nieuwe natuur 230 ha 260 ha Agrarisch natuurbeheer 660 ha 270 ha Water 428 ha 317 ha Waterkwaliteit 38 ha 37 ha Waterberging 390 ha 280 ha Tabel 6: globale grondbehoefte natuur en wateropgaven (een kaartbeeld is opgenomen in bijlage 4) Gebrek aan ruimte en geld is knelpunt Alles bij elkaar genomen liggen er grote opgaven, te groot voor het gebied om op korte termijn te realiseren. Er is gebrek aan ruimte en aan geld. De opgaven blijven echter wel bestaan. Daardoor is er veel onduidelijkheid en onzekerheid over de toekomst, die goed ondernemerschap nog jaren kan belemmeren. Voor de agrarische ondernemers is dit knelpunt zeer urgent. Sommige ondernemers zitten al jaren in onzekerheid. Zij zitten gevangen tussen enerzijds druk vanuit de wereldmarkt om goedkoper te produceren, hetgeen een grotere schaalgrootte vergt. Nat uur 4 De in dit hoofdstuk opgenomen cijfers zijn resultaat van een indicatieve verkenning. Overigens is sprake van een dubbeltelling. De hectares voor wateropgaven liggen voor het overgrote deel (75%) in de EHS en kunnen daarmee worden gecombineerd. De inzet is om waar mogelijk te komen tot combinatie van opgaven. TWICKEL LEVEND LANDGOED 31

104 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving En anderzijds de beperkte ruimte die op het landgoed aanwezig is, de kleinschalige bedrijfsstructuur en de ruimteclaims van onder andere EHS en water Kansen Een gezamenlijke aanpak van de verschillende opgaven op het gebied van natuur, water en landbouw levert voordeel op. Het betreft de volgende voordelen: de water- en natuurdoelen kunnen voor een deel worden gecombineerd; groene (agrarisch natuurbeheer) en blauwe (waterberging) diensten kunnen extra inkomen bieden aan agrarische ondernemers; verplaatsing of beëindiging van bedrijven voor de natuur kan ook ruimte scheppen voor structuurverbetering van de landbouw; door inrichtingswerkzaamheden te combineren kan geld worden bespaard en de ruimtelijke kwaliteit worden verbeterd. Deze voordelen kunnen verder worden versterkt door waar mogelijk ook de samenhang te benutten met andere pijlers van het Pact van Twickel. Dat geldt voor alle 5 andere onderdelen, en vooral ook de pijler groene en blauwe diensten. Door de opgaven van deze omvang op een zo grote schaal (Twickel en omstreken) tegelijkertijd en in samenhang aan te pakken ontstaan schaalvoordelen, waardoor extra enthousiasme, belangstelling, energie en geld beschikbaar komt. Ook is het daardoor mogelijk de regie en betrokkenheid meer in het gebied te leggen, waardoor zowel draagvlak als kwaliteit toenemen. Doel van dit plan De werkgroep is er van overtuigd dat door een kordate en gezamenlijke aanpak van de opgaven, bestaande knelpunten kunnen worden doorbroken. Dat betekent niet de garantie vooraf dat elk belang en elke ondernemer volledig aan zijn of haar trekken kan komen. Maar juist in een gezamenlijke aanpak kan de overtuiging ontstaan dat combinatie / prioriteitstelling / fasering nodig is, en overeenstemming over de manier waarop die het best kan worden bereikt. 6.2 Aanpak Afspraak regierol Twickel Provincie, waterschap en Twickel sluiten een convenant waarin afspraken worden gemaakt over de te realiseren natuur-, water- en landbouwdoelen, de termijn waarop die worden gerealiseerd, de rollen en bevoegdheden van de deelnemende partijen en hun financiële en andere inbreng. De verschillende deelopgaven worden in onderlinge samenhang voorbereid en uitgevoerd, zodat de ruimtelijke kwaliteit wordt vergroot. De doelen, middelen en werkwijze worden in dit overkoepelende convenant overeengekomen. De uitvoering kan desgewenst per deelgebied gebeuren (het waterschap en de stichting Twickel hebben goede ervaringen met de pilot Altena/Beckum ). De stichting Twickel is trekker van en voert de regie over de uitvoering van het convenant. Met het oog hierop is in de stuurgroep van 20 mei 2009 afgesproken dat de stichting Twickel een business case uitwerkt, op basis van de pilot Altena/Beckum om te bepalen welk instrumentarium zij nodig heeft om een steviger regierol dan tot op heden te kunnen vervullen. In de bijeenkomst 19 augustus 2009 besloot de stuurgroep opdracht te geven de businesscase uit te werken in drie scenario s. Directe betrokkenen en hun (primaire) belang De meest betrokken overheden zijn provincie (natuur en landbouw) en waterschap (waterkwaliteit en veiligheid). Omdat groene en blauwe diensten als een deel van de oplossing worden gezien zijn de gemeenten ook betrokken. De andere betrokken partijen zijn de grondeigenaren (Twickel en omliggende eigenaren) en de grondgebruikers (pachters). De belangen van deze groepen zijn als volgt te kenschetsen: Het primaire belang van de provincie is het in 1 keer aanpakken van een grote natuuropgave en ook het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit door een integrale aanpak; Het primaire belang van het waterschap is dat de waterdoelen (kwaliteit en veiligheid) op een verantwoorde manier en binnen een vast te stellen tijdshorizon worden gerealiseerd;. Het primaire belang van gemeenten is een verbetering van de landschapskwaliteit en de recreatieve en toeristische waarde van hun gebied; TWICKEL LEVEND LANDGOED 32

105 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Het primaire belang van Twickel is het verkrijgen van een toekomstbestendige landbouwstructuur met krachtiger pachters en het kunnen voeren van de regie over de realisatie van het convenant als geheel (waardoor in werkwijze en resultaat maximaal gebruik wordt gemaakt van de kennis en de kunde van het landgoed); Het primaire belang van overige grondeigenaren en pachters is, dat zij (eindelijk) weten waar ze aan toe zijn, zodat zij hun energie kunnen richten op uitbouw van hun onderneming of verplaatsing of beëindiging Proces, doelen, resultaten en inzet Proces Zoals gebruikelijk voor een project wordt een stuurgroep gevormd waarin de direct betrokkenen (belanghebbenden) een plaats krijgen. Dit kan een subcommissie zijn van de bestaande stuurgroep voor de ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving. De uitvoering wordt (door provincie en waterschap) opgedragen aan Twickel. Alle partijen brengen daartoe instrumenten en middelen in. Zij worden actief bij de uitvoering betrokken in een projectgroep, vorm te geven door de stichting Twickel. Een belangrijk aspect is de communicatie naar anderen dan de hierboven genoemde direct betrokkenen. Doelen / resultaten NB: hieronder is opgenomen de totale doelstelling. Op weg naar het convenant zullen deze getallen nog moeten worden aangepast en/of bekrachtigd ha nieuwe natuur in de EHS, waarvan een nader overeen te komen deel in de vorm van boeren voor natuur en agrarisch natuurbeheer; Structuurverbetering van de landbouw via herverkaveling van eventueel vrijgekomen gronden; Waterlopen in het gebied voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water; Circa 670 ha is ingericht of bruikbaar voor waterberging; Inzet Tabel 7 geeft een overzicht van de te plegen inzet. Instrumenten Provincie Omgevingsverordening: zo nodig herbegrenzing van de EHS; Instrumentarium voor grondverwerving en bedrijfsverplaatsing of beëindiging; Subsidieregeling Natuur en landschap: sluiten van contracten particulier beheer en agrarisch natuurbeheer; Medewerking aan vereiste vergunningen, procedures enz. Waterschap Instrumenten behorende bij de Kaderrichtlijn water en WB21 Gemeenten Bestemmingsplan enlandschapsontwikkelingsplan (LOP) Uitvoeringsprojecten op basis van het LOP en/of t.b.v. recreatie en toerisme Medewerking aan vereiste vergunningen, procedures enz. Twickel Regie Bestaande organisatie, netwerk en infrastructuur van het landgoed Pachter/ LTO Draagvlak en medewerking aan de uitvoering van het convenant Tabel 7: Mogelijke inzet van betrokken partijen. Middelen Geld behorend bij de natuuropgave, zoals dat beschikbaar is of komt in het kader van de (midterm review) ILG; Geld behorende bij de landbouwstructuurverbetering, zoals dat beschikbaar is of komt (midterm review) ILG; Inzet van de DLG-capaciteit, zoals door het rijk beschikbaar gesteld voor het realiseren van de natuur- en landbouwopgave; Geld ter verbetering van de ruimtelijke kwaliteit (nader overeen te komen) dat (onder andere) kan worden ingezet voor verwijderen van agrarische bebouwing en voor procescapaciteit. Geld behorende bij de opgaven voor waterkwaliteit en waterberging Ambtelijke capaciteit behorende bij het voorbereiden en uitvoeren van deze opgave Geld voor de uitvoering van (projecten op basis van) het LOP Het beschikbare fonds groene en blauwe diensten Capaciteit eigen organisatie t.b.v. trekkerschap, regie en uitvoering (een deel van) de inkomens/vermogenstoename als gevolg van een verbeterde landbouwstructuur (nader overeen te komen). Capaciteit om hun rol te vervullen in het proces Medewerking aan het realiseren van alle gezamenlijke doelen zoals benoemd in het convenant TWICKEL LEVEND LANDGOED 33

106 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Tijdpad Nader overeen te komen Condities en randvoorwaarden, bevoegdheden Nader overeen te komen. 6.3 Naar uitvoering via verdere verkenning De stuurgroep besloot 19 augustus 2009 te vragen om een verdere uitwerking van de case Beckum. Deze case zou zo uitgewerkt moeten worden dat concrete gesprekken zouden kunnen moeten plaatsvinden met pachters over uitplaatsing. De uitwerking van de case Beckum besproken in de stuurgroepbijeenkomst op 23 september In de uitwerking is een cijfermatige uitwerking gegeven. De stuurgroep kreeg hierdoor globaal inzicht in de omvang van de problematiek. Er is op een aantal punten verdere uitwerking nodig. De aanname dat de realisatie van nieuwe woningen zich maar op een enkele plek verdraagt met de realisatie van de EHS en het Twickeler landschap vraagt nog om nadere toetsing in de praktijk. Juist in het kader van het Pact van Twickel - dat als belangrijke doelstelling heeft het bevorderen van de ruimtelijke kwaliteit van het landgoed - is het een uitdaging om te onderzoeken op welke manier nieuwe bebouwing daarin inpasbaar is / daaraan een bijdrage kan leveren. Dat vraagt echter meer studie. Een tweede punt is de beperking van de cijfers met betrekking tot de onderdelen water en natuur. De mogelijkheden die de casus Beckum biedt voor landbouwstructuurverbetering en de consequenties daarvan voor de uiteindelijke kosten en baten zijn nog niet meegenomen. Ook dat vraagt nader onderzoek. Verder zijn de (beperkte) mogelijkheden van rood voor rood aangestipt (gemiddeld niet meer dan 1 per erf, en mogelijk in de periferie een enkele locatie). Onderzoek naar aanvullende locaties op eigendommen van derden (eigen grond van agrariërs en (wellicht) het waterschap) kan lonend zijn. Dit kan van belang zijn voor de betaalbaarheid van de gewenste verplaatsingen. Tenslotte is het nodig nog verder in te zoomen op de globaal gepresenteerde kosten en de mogelijkheden van financiering daarvan. Op welke manier kan tegemoet worden gekomen aan de gesignaleerde liquiditeitsproblematiek wanneer Twickel moet investeren en de baten daarvan via de erfpachtcanon geleidelijk binnenkomen? Kan hier binnen het bredere kader van het Pact van Twickel aan worden tegemoet gekomen? Besluit stuurgroep 23 september 2009: De stuurgroep spreekt uit dat zij toepassing van de Rood voor Rood regeling niet afwijst. Toepassing ervan kan echter alleen plaatsvinden mits sprake is van heel zorgvuldige inpassing en bij voorkeur niet in EHS gebieden; De stuurgroep vraagt de projectgroep nader onderzoek te doen waar invulling van RvR op Twickel zou kunnen plaatsvinden; De stuurgroep vraagt de projectgroep om de businesscase Beckum nader uit te werken tot op het niveau van concept procesafspraken over rollen, taken en verantwoordelijkheden voor het grotere geheel (gebied Twickel); TWICKEL LEVEND LANDGOED 34

107 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving 7. Package deal Groene en blauwe diensten Eén van de projecten die volgen uit Ontwikkelingsvisie Twickel is een onderzoek naar de mogelijkheden om te komen tot een package deal voor groene en blauwe diensten op Twickel. Hierbij gaat het om een pakket aan groene en blauwe diensten, dat is toegesneden op de instandhouding van de diverse landschappen op landgoed Twickel. Het pakket van diensten moet tegen een passende vergoeding uitgevoerd kunnen worden door de pachters van Twickel. De bedoelde diensten zijn aanvullend op het landschapsbeheer en -onderhoud waar de Stichting Twickel vanuit haar doelstellingen zelf voor verantwoordelijk is. Dit uitvoeringsplan heeft relatie met de uitvoeringsplannen voor de Aanpak van de randzone Woolde en de Integrale aanpak van EHS, wateropgaven en agrarische structuurversterking. 7.1 Instandhouding van Twickeler landschap en genereren neveninkomsten pachters Groene en Blauwe diensten voor landschapsbeheer en inkomsten Op het landgoed Twickel ligt een flinke opgave voor behoud van het landgoed. Daarvoor is landschapsbeheer nodig. Een deel van dit beheer kan worden uitgevoerd door boeren/pachters op Twickel. Het betreft bijvoorbeeld onderhoud aan houtwallen, bomengroepen of beeklopen. Voor de inspanningen die boeren leveren op het gebied van landschapsbeheer kunnen zij eventueel een vergoeding krijgen als regelingen voor Groene en Blauwe diensten van kracht worden. Op dit moment is het echter nog niet zo ver. De regelingen zijn in ontwikkeling. Tevens ligt erop Twickel een waterbergingsopgave. Deze kan deels worden opgelost door lager gelegen landbouwgronden in de beekdalen tijdelijk beschikbaar te stellen voor waterberging. Deze vorm van dienstverlening door boeren/pachter zou eveneens kunnen worden vergoed via te ontwikkelen regelingen voor Groene en Blauwe diensten. De dienstverlening draagt enerzijds bij aan landschapsbeheer en waterberging hetgeen maatschappelijke behoeften zijn en anderzijds aan het inkomen van de boer/pachter Nut en noodzaak Uitvoering van Groene en Blauwe diensten draagt dus bij aan instandhouding van het typische landschap op landgoed Twickel. Daarnaast biedt het mogelijkheden voor het verwerven van neveninkomsten voor de pachters op Twickel en/of het compenseren van handicaps/belemmeringen voor de agrarische bedrijfsvoering als gevolg van de specifieke landschappelijke situatie op landgoed Twickel. De package deal groene en blauwe diensten voor Twickel is een aanvullende regeling of afspraak op de al bestaande of in ontwikkeling zijnde regelingen voor Groene Diensten in de gemeenten Hof van Twente, Hengelo en Borne. De package deal is gericht op het ontwikkelen van diensten die aansluiten op de specifieke landschappelijke situatie op Twickel die uitgevoerd kunnen worden door de pachters van Twickel, en daarmee voor een langere termijn zekerheid kunnen bieden voor een deel van de inkomsten van deze pachters. Doel Doel van dit deelproject is (de haalbaarheid te onderzoeken van) het opzetten van een Package deal Groene en Blauwe Diensten op landgoed Twickel, als aanvullend instrument voor de duurzame instandhouding van de diverse landschappen op landgoed Twickel. Beleidseffect is een duurzame instandhouding van het landschap op Twickel en het bieden van een zekere inkomensbron c.q. compensatie voor belemmeringen / handicaps voor de agrarische bedrijfsvoering voor de Twickelse pachter. TWICKEL LEVEND LANDGOED 35

108 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Resultaat Resultaten van de uitvoering van dit uitvoeringsplan: een helder omschreven pakket van groene en blauwe diensten voor de instandhouding van de diverse landschappen op Twickel, daarbij worden ook de mogelijkheden voor herstel en herinrichting van het landschap onderzocht; een kostenraming van de uitvoering van deze diensten; model voor de organisatie en financiering van de uitvoering van deze diensten; model contracten uitvoeringsorganisatie - pachters. Op basis van dit resultaat kan bij de deelnemende partijen besluitvorming plaatsvinden over haalbaarheid van en deelname aan de Package deal Groene en Blauwe Diensten Kansen en mogelijkheden Alle gemeenten hebben of ontwikkelen een regeling voor groene en blauwe diensten. Via het provinciale meerjarenprogramma worden groene en blauwe diensten voor 50% door de provincie gesubsidieerd. Borne, Hengelo en Almelo onderzoeken in hoeverre tot een gezamenlijke uitvoering van groenblauwe diensten kan worden gekomen. Er is een gedetailleerde landschapsinventarisatie van landgoed Twickel aanwezig. Ook zijn reeds de eerste berekeningen van de kosten voor herinrichting en herstel, instandhouding en compensatie voor belemmeringen uitgevoerd. De provincie Overijssel is bezig met het opstellen van een nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Het staat nog niet vast wat precies de werkingssfeer van deze vernieuwde regeling zal zijn, en of ook het landschap van Twickel onder de regeling gaat vallen. In dat geval is het niet mogelijk om met groenblauwe diensten te werken en is het niet zinvol een package deal vorm te geven. De regelingen sluiten elkaar namelijk uit. Waar SNL geldt kan geen beroep worden gedaan op een regeling voor Groene en Blauwe Diensten en andersom. Vooralsnog gaan wij ervan uit dat de regelingen voor Groene en Blauwe Diensten van toepassing zullen zijn op het landgoed Twickel. Als er in de loop van dit project duidelijkheid komt over de SNL zal het projectplan zonodig aangepast worden. 7.2 Aanpak De Package deal Groene en Blauwe Diensten zal in een aantal stappen worden uitgewerkt: 1. Analyse bestaande en in ontwikkeling zijnde regelingen groene en blauwe diensten. 2. Formuleren dienstenpakket. 3. Bepalen ambitieniveau instandhouding landschap Twickel. 4. Samenstelling aanvullende bundel diensten voor package deal. 5. Opzetten financieringsmodel, organisatiemodel en model contracten. 6. Voorbereiding besluitvorming. Activiteit Augustus September Oktober November December Januari 1 Analyse regelingen 2 Formuleren dienstenpakket 3 Bepalen ambitieniveau 4 Bundel diensten package deal 5 Opzetten financieringsmodel 6 Voorbereiden besluitvorming Tabel 8: indicatieve planning werkzaamheden Onderstaand worden de stappen toegelicht. TWICKEL LEVEND LANDGOED 36

109 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Analyse bestaande en in ontwikkeling zijnde regelingen De aanpak start met analyse van de volgende regelingen: Kader en regelingen provincie (GBD en SNL); GBD-regeling Hof van Twente; GBD-regeling Hengelo; GBD-regeling Borne; Regeling GBD waterschap Regge en Dinkel; Landschapsregeling Twickel. Doel is in beeld te brengen waar regelingen op elkaar aansluiten en ruimte bieden voor een gezamenlijke Package deal Daar inventariseren wij ook de bestaande taken en verantwoordelijkheden St. Twickel om de behoefte aan aanvullende dienstverlening scherp in beeld te kunnen krijgen. Deze stap sluiten wij af met het maken van een overzicht van al bestaande of voorgenomen diensten Formuleren dienstenpakket In deze stap verrichten wij de volgende activiteiten: Per landschapstype overzicht van gewenste diensten opstellen. Diensten uitwerken: maatregelen, frequentie en intensiteit. Kosten van de diensten op niveau van kengetallen uitwerken. Hiermee geven wij inzicht in de mogelijk in te kopen groene en blauwe diensten en een indicatie van de kosten die daarmee zijn gemoeid Bepalen ambitieniveau instandhouding landschap Twickel In deze stap stellen wij prioriteiten op basis van het ontwikkelde streefbeeld voor de duurzame instandhouding van het landschap op Twickel: op niveau van de landschappen (welke zijn de belangrijkste deelgebieden op Twickel) op niveau van de diensten (welke diensten zijn het belangrijkst voor de duurzame instandhouding van het betreffende landschap) Samenstellen aanvullende bundel diensten package deal Op basis van de resultaten in de stappen 1, 2 en 3 bepalen wij hoe de dienstenbundel van de package deal eruit moet zien Opzetten financieringsmodel Vervolgens ontwikkelen wij een financieringsmodel dat antwoord geeft op de vraag wie zou kunnen bijdragen aan de financiering van de package deal? Wij werken het model uit tot op het niveau van voorstellen voor: hoe financieringsbronnen zijn te ontwikkelen; taken, rollen en verantwoordelijkheden ten aanzien van deze financieringsbronnen, te sluiten contracten etc; het opstellen van een modelcontract Voorbereiden van de besluitvorming Ten slotte toetsen wij de bestuurlijke bereidheid voor deelname aan de package deal van de deelnemende partners. Daartoe inventariseren wij welke besluiten bij deelnemende partijen nodig zijn om te komen tot deelname. Op ambtelijke niveau bereiden wij deze besluitvorming voor. Het projectteam stelt de stuurgroep voor in januari 2010 een en ander ter besluitvorming voor te leggen. 7.3 Globale kostenraming en financieringsopties Kosten In tabel 8 worden de kosten voor dit uitvoeringsplan weergegeven. Het grootste gedeelte van de werkzaamheden zal binnen het projectteam plaatsvinden. Externe begeleiding/ondersteuning is nodig bij het opstellen van het dienstenpakket, de financieringconstructie en het vormgeven van de uitvoering. TWICKEL LEVEND LANDGOED 37

110 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Onderdeel Kosten Opmerking Externe begeleiding opstellen Package Deal Eenmalige kosten. Aansluiten bij lopende ontwikkeling van de GBD-regeling in Borne en Hengelo i.s.m. Landschap Overijssel. Implementatie Package Deal Eenmalige kosten. Stelpost uitvoering afspraken. Herstel en herinrichting landschap Eenmalige kosten. Op basis van eerder uitgevoerde berekeningen voor Twickel. Bij het opstellen van de Package Deal bezien in hoeverre herstel en herinrichting deel uit kunnen maken van de Deal en deze kosten herijken. Beheer en onderhoud Kosten per jaar. Op basis van huidige opbrengst SAN-regeling. Bij opstellen van Package Deal deze kosten herijken. Compensatie belemmeringen kleinschalig landschap Kosten per jaar. Dit zijn de meerkosten die de agrarische bedrijven moeten maken vanwege het kleinschalige landschap. Het is nog niet bepaald of dit ook onderdeel gaat worden van de Package Deal. Resumé kosten Eenmalige kosten opstellen en implementatie Package Deal ,- Eenmalige kosten herstel en herinrichting landschap (uitvoering Package Deal) ,- Jaarlijkse kosten (uitvoering Package Deal): - Beheer en onderhoud - Compensatie meerkosten Totaal jaarlijkse kosten: Tabel 9: indicatieve kosten uitwerking package deal groene en blauwe diensten , , ,- Financieringsopties De Package Deal Groene en Blauwe Diensten wordt opgenomen in het uitvoeringsprogramma bij het Pact van Twickel. De financiering van het uitvoeringsprogramma wordt besproken in de projectgroep van het Pact van Twickel en vastgesteld door de Stuurgroep. Daarbij zal moeten blijken of elk van de partijen budgetten die beschikbaar zijn voor inkoop van Groene en Blauwe diensten willen inzetten ten behoeve van de package deal. Het projectteam verwacht dat via de package deal een groter rendement kan worden gehaald uit de beschikbare budgetten. 7.4 Naar uitvoering via verdere verkenning De volgende partijen betrekken wij bij de uitvoering: Stichting Twickel; Gemeente Hengelo; Gemeente Borne; Gemeente Hof van Twente; Pachterscommissie Twickel; Provincie Overijssel; Watershap Regge en Dinkel. Het projectteam bestaat uit (ambtelijk) vertegenwoordigers van deze partijen. Dit projectteam legt verantwoording af aan de stuurgroep Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving. De leden van het projectteam zijn verantwoordelijk voor de terugkoppeling vanuit het projectteam naar hun eigen organisaties. Communicatie naar partijen die buiten dit kader vallen verloopt via de overkoepelende externe communicatie vanuit het totale project Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving. Besluit stuurgroep 23 september 2009 De stuurgroep vraagt de projectgroep om de bestaande regelingen zo snel mogelijk naast elkaar te leggen. Zij vraagt de projectgroep de regelingen te inventariseren passende voorstellen te doen voor harmonisatie en benutting van de beschikbare regelingen voor het gebied Twickel. Zij ziet voorstellen van de projectgroep graag begin 2010 terug. TWICKEL LEVEND LANDGOED 38

111 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Bijlage 1 Projectteams 1. Grensweg Twickel en verminderen barrièrewerking A1/A35 Regio Twente Sandra van der Steen (projectleider) Gemeente Borne Robert-Jan Hakstegen Gemeente Hengelo Maaike Roelofs Stichting Twickel Albert Schimmelpenninck, Hans Gierveld Provincie Overijssel Edwin Roos Groene Poort Michel Wiefferink Rijkswaterstaat Oost Nederl. Bert Stegehuis 2. Completeren Umfassungsweg Stichting Twickel Gemeente Hof van Twente Gemeente Borne 3. Verminderen barrièrewerking N346 Gemeente Hof van Twente Stichting Twickel Waterschap Regge en Dinkel Gemeente Hof vantwente Provincie Overijssel Overleg partners 4. Versterken randzone Woolde Gemeente Hengelo Gemeente Borne Regio Twente Stichting Twickel Pachtersvereniging: Albert Schimmelpenninck (projectleider) Alie Roebert Ter Horst Martin Verbeek Alie Roebert ter Horst (projectleider) Albert Schimmelpenninck Karel. Hesselink Marcel Damveld Ronald van Witzenburg Bart Vries, Frans.Suurmond, Evert Driegen (provincie) Sandra van der Steen, (regio) K. ten Heggeler Maaike Roelofs (projectleider)/marianne Lavèn Martin Verbeek/Robert-Jan Hakstege Sandra van der Steen Hans Gierveld G. Nijhof B. Ten Doesschot Voogd 5. Integrale aanpak EHS, water en agrarische structuurversterking Waterschap Regge en Dinkel Karel Hesslink (projectleider) Stichting Twickel Hans Gierveld Provincie Overijssel Frans Suurmond Bart Vries Pachtercommissie Henk Brunnekreeft 6. Package deal Groene en Blauwediensten Gemeente Borne Martin Verbeek (projectleider) Stichting Twickel Hans Gierveld Provincie Overijssel Bart Vries Gemeente HvTwente Alie Roebert-Ter Horst Gemeente Hengelo Leonie de Vries/Maaike Roelofs Pachtercommissie André Luttikhedde Jan te Pierik Ontwerp en kostenraming: Nieuwe Twickeler Grensweg Randzone Woolde Umfassungsweg Bosch-Slabbers Bosch-Slabbers Michael van Gessel Samenstelling Uitvoeringsprogramma Provincie Overijssel Machiel Huizenga TWICKEL LEVEND LANDGOED i

112 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Bijlage 2 Beschrijving Grensweg Twickel De Grensweg start (of eindigt) bij de toekomstige toeristische attractie (horecagelegenheid?) van Vitaal Azelo, een integraal project waarbij een vijftal intensieve veehouderijen plaats maken voor nieuwe natuur en toeristische activiteiten. In noordelijke richting kruisen we met een brug de autosnelweg A1. Het streven is het viaduct ook geschikt te maken als ecopassage. Hiervoor zijn twee uitvoeringen mogelijk: 1. fietsverkeer + wandelverkeer + ecopassage; 2. fietsen wandelverkeer en langzaam (landbouw)verkeer, dus geen autoverkeer + ecopassage. Bij de aanleg van de ecopassage kan tegelijkertijd aandacht besteed worden aan de oriëntatie vanaf de A1 op het omliggende landschap door bijvoorbeeld naamgeving of symbolisering van overstekend wild op de passage. Naar deze ecopassage is in het kader van project De Groene Poort al ontwerpend onderzoek gedaan. Het zou wenselijk zijn om samen te werken op dit onderdeel. Vervolgens passeert men op de Grensweg De Zwanenhof, een bezinningscentrum aan de Retraitehuisweg. Men kan de tuin bekijken en een kopje koffie of thee drinken in de Tuinzaal. Vanaf de Zwanenhof kan het kloosterpad gewandeld worden. Er zijn twee routes, van 8 en 13 kilometer. Beide tochten voeren langs culturele, religieuze en bijzondere natuurwaarden van de dorpen Hertme en Zenderen. Na de passage van het spoor met behulp van een overweg is een nieuw stukje Grensweg gepland naar de toekomstige reconstructie van de historische treinhalte bij Zenderen (met horeca). Vervolgens slingert de Grensweg naar het zuiden. Onderweg ziet men het Carmelitessenklooster in Zenderen liggen, gesticht in De Grensweg loopt vervolgens door een klein Twickelerbuurtschap met.. PM agrariërs. Daar vlak bij is de mogelijkheid om even uit te rusten bij Picknickboerderij De Hondeborg. Vervolgens komt de Grensweg uit in Borne. Vanaf daar is de Grensweg nieuw en voert door en langs een te herstructureren Sportpark Borne, een geplande landmarkt, een toekomstig transferium een nog te realiseren horecagelegenheid en een toekomstige Rondweg Borne. Voor deze ontwikkelingen in de Westrand van Borne is een integrale gebiedsontwikkeling gepland. De Grensweg maakt hier onderdeel van uit. Het zou ook hier wenselijk zijn om samen te werken aan deze gebiedsontwikkeling. Voor de Agenda A1-zone is het ontwikkelen van groene transferia één van de opgaven. Deze plek zou daarvoor bij uitstek geschikt zijn. Ook hier is samenwerking tussen de projecten aan te bevelen. Dit zou kunnen door de gebiedsuitwerking in te brengen bij de A1-zone-studie, maar ook door vertegenwoordigers van de A1-zone-studie te betrekken bij het opstellen van deze gebiedsuitwerking. Hierna passeert de Grensweg de autosnelweg A1 met een tunnel voor langzaam verkeer en komt bij de Azelerbeek uit. Het opwaarderen van deze tunnelpassage door bijvoorbeeld verbreding, aantrekkelijk en passende entree, meer verlichting, meer doorzicht of toezicht is van positieve invloed op de barrièrewerking van de A1. Dit geldt ook voor de verderop gelegen tunnelpassage van de A35. De Grensweg loopt vervolgens door PM.bos via een nieuw stukje weg naar de oversteek met de Bornsestraat langs Landweer. Vandaar gaat de Grensweg langs het Burense Veld waar vanaf een nieuw aan te leggen natuurbalkon even uitgerust kan worden. Het natuurbalkon is een inrichting waarbij zicht is gecreëerd vanaf de grensweg op de omliggende omgeving met de mogelijkheid om die zittend te beleven. Met een bestaande tunnelpassage van de autosnelweg A35 gaat de Grensweg naar Woolde waar met een nieuw aan te leggen stuk weg langs het retentiegebied ook de liefhebbers van watervogels aan hun trekken komen. In het gebied Woolde zijn twee alternatieven voor de Grensweg: 1. over bestaande wegen door het Twickelerbuurtschap; 2. over een grotendeels nieuw aan te leggen weg als onderdeel van de gewenste integrale gebiedsontwikkeling Woolde waarin kantoorontwikkeling, de NS-halte en stadslandbouw een plek krijgen in relatie tot het geplande gezondheidspark en de zorgboerderij Woolde. Aan de stadskant van het spoor is de Fietssnelweg f35 gepland. Goede aansluiting van de Grensweg hierop biedt ook kansen voor verschillende recreatieve ommetjes. In deelproject Randzone Woolde, dat net als dit deelproject ook onderdeel uitmaakt van het Uitvoeringsprogramma wordt de Grensweg en de keuze voor alternatief 1 of 2 verder meegenomen en uitgewerkt. Bij de kruising met de N346 komt een grote parkeerplaats. Vervolgens gaat de Grensweg richting het zuiden langs het gezondheidpark naar de overgang met het spoor. Vanuit het gezondheidspark wordt gedacht aan het realiseren van een therapeutische tuin. De grensweg zou hierin een rol van betekenis kunnen vervullen. Mogelijk dat ook de parkeerfunctie te combineren is. Samenwerking om deze synergie te ontdekken is aan te bevelen. Ten zuiden daarvan loopt de Grensweg over nieuw aan te leggen weg naar de waterpartij Het Genseler om vervolgens onder de autosnelweg A35 door verder af te zakken naar het Twentekanaal. Eenmaal daar aangekomen is een passage wenselijk om naar buurtschap Oele te kunnen komen. Gedacht wordt aan een brug voor fietsers en wandelaars vlak langs de bestaande brug in de A35 voor het autoverkeer. Het alternatief is om 5 km extra af te leggen door bij Delden de Vossenbrinkbrug te gebruiken. Eenmaal in buurtschap Oele aangekomen, voert de Grensweg via bestaande klinkerweg langs een schooltje, Café de Zwaan en de Watermolen. Uiteindelijk komt de Grensweg uit bij Café-restaurant De Zevenster, na oversteken van de N739. Eventueel kan men de auto kwijt bij de carpoolplek langs de N739. Dit is voorlopig het eindpunt(of beginpunt) van de Twickeler Grensweg. TWICKEL LEVEND LANDGOED ii

113 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Bijlage 3 Voorgestelde maatregelen A) Verdiepte aanleg N346 B) Vereenvoudigen aansluiting N346 / N741 (Europalaan) C) Verbinding Oelerbeek- Twickelervaart Verminderen barrièrewerking N346 Nut en noodzaak Voorgestelde uitvoering - Herstel cultuurhistorische relatie Delden Twickel; Door de complexiteit en de hoge kosten zonder - Herstel historische parkaanleg van monumentale historische bverkeerskundige noodzaak op dit moment niet tot uitvoering - Herstel routes Delden Twickel door ongelijkvloerse kruisingen overgaan. - Ontwerp opgave voor bruggen uitzetten; - Versterken van toeristische betekenis van Delden en Twickel; - Verminderen geluidsoverlast aan noordzijde van Delden; - Technische (innovatieve) oplossing nodig in verband met wate - Kennisuitwisseling bij innovatieve oplossing met Universiteit; - Hoge kosten voor verdiepte aanleg ca. 22 miljoen; - Medefinanciers zijn vereist; - Kosten voor ongelijkvloerse kruisingen ca. 3 miljoen. - Met het verwijderen van noordelijke aansluiting kan de Delder hersteld worden; - Betere landschappelijke inpassing N346 door minder ruimte beslag; - Realiseren van langzaamverkeersroute over N346 met parkeervoorziening bevordert toeristisch gebruik; - Versmallen wegprofiel - Herstel beeld Deldeneresch vanuit Delden; - Aanleg verkeersregelinstallaties c.q. rotondes kosten ca. 2 miljoen; - Capaciteit N346 moet in stand blijven, omdat deze een officiële omleidingsroute is; - Werkt door in verkeerscirculatie in Delden en doorgaande routes in de regio (regionaal mobiliteitsplan); - Verwijderen noordelijke aansluiting N 741 kosten ca. 1 miljoen; - Aanpassing talud N 346 kosten p.m.; - Aanbrengen geluidsarm asfalt kosten p.m. - Draagt bij aan het realiseren van de kaderrichtlijn water; - Draagt bij aan integrale aanpak wateropgave; - Behoud van watertoevoer Noordmolen; - Aanvullende waterberging realiseren; - Dynamisch beekverloop bevorderen; - Beekoevers natuurlijk inrichten; - Budget beschikbaar bij Waterschap Regge en Dinkel in Randvoorwaarden bij uitvoering: - Capaciteit van het regionale wegennet moet voldoende blijven; - Verkeersluwe route Delden Borne blijft in stand; - Aanvullende noodzakelijke verkeersmaatregelen in Delden worden uitgevoerd; - Capaciteit van de N346 als omleidingsroute voor hoofdwegennet blijft gehandhaafd; - Projectleiding bij de provincie; - Kosten verdeling tussen partijen. Opgenomen in planning van waterschap in 2013; Combineren met andere maatregelen zoals realiseren ecopassage. TWICKEL LEVEND LANDGOED iii

114 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Voorgestelde maatregelen D) Realiseren van een ecopassage E) Recreatieve verbinding/ kruising N 346 langzaam verkeer (e) F) Wegprofiel N 346 versmallen ten oosten van Delden G) Aansluiting N 346 op Hengelosestraat te Delden H) Herstel Carelshaven Nut en noodzaak - Draagt bij tot integrale aanpak EHS, wateropgave en versterken agrarische structuur; - Het is een ontsnipperingsmaatregel voor het realiseren EHS; - Het realiseren van de EHS is gebaseerd op europese richtlijn; - Mogelijk te combineren met de route voor langzaam verkeer; - Aansluiten bij uitvoering plan Oelerbeek- Twickelervaart; - Budget voor maatregelen voor het realiseren van ecopassage op deze locatie beschikbaar stellen; - Kosten ca. 3 miljoen mede afhankelijk van de uitvoering. - Veilige kruising N 346 voor fietsers; - Veilige kruising voor landbouwverkeer in verband met de verkeersdrukte op N 346; - Verbeteren toeristische functie; - Draagt bij tot integrale aanpak EHS, Water en agrarische structuur versterking; - Aansluiten bij realiseren ecopassage; - Doorstroming en capaciteit van de N346 mede in relatie met regionaal mobiliteitsplan; - De kosten zijn afhankelijk van uitvoering; - Geen budget beschikbaar. - Draagt bij tot de landschappelijke inpassing van de weg; - De barrière wordt smaller; - De capaciteit van de weg moet in stand blijven; - De recreatieve route en route voor langzaam verkeer moet worden gehandhaafd; - Relatie met de stadsas Hengelosestraat/Deldenerstraat/ N346; - Kosten p.m. - Verbeteren van de inpassing van de wer; - Geen verbetering van de verkeersafwikkeling ter plaatse; - Draagt niet bij tot verkeersveiligheid; - Draagt niet bij tot verhoging van de verkeerscapaciteit van de weg; - De functie van omleidingsroute A1/A35 niet beperken; - Geen budget beschikbaar. - Geen budget beschikbaar; - Verbeteren toeristische functie; - Combinatie met realiseren wateropgave en ecopassage mogelijk. Voorgestelde uitvoering Randvoorwaarden bij uitvoering: - Opstellen landschapsplan/inrichtingsplan. - Beslissen over wijze van uitvoeren; - Budget beschikbaar wordt gesteld; - Combineren met andere maatregelen; - Behoud capaciteit N 346; - Veiligheid. Randvoorwaarden bij uitvoering: - Ontwerp in een landschapsplan met realiseren van de ecopassage; - Budget beschikbaar wordt gesteld; - Behoud capaciteit N 346; - Verkeersveiligheid. Opstellen en uitvoeren van landschapsplan in samenhang met realiseren ecopassage en plan versterken randzone Woolde. Als randvoorwaarden gelden: - Handhaven verkeerscapaciteit N346; - Budget beschikbaar wordt gesteld; - Verkeersveilige toeristische en langzaam verkeersroute; Vooralsnog geen alternatief beschikbaar, waarbij capaciteit en verkeersveiligheid op huidige niveau gehandhaafd blijft. Afhankelijk van particulier initiatief. TWICKEL LEVEND LANDGOED iv

115 Concept Uitvoeringprogramma Ontwikkelingsvisie Twickel en omgeving Bijlage 4 Kaartbeeld EHS en wateropgave TWICKEL LEVEND LANDGOED v

Nog meer weergeven