Gelderland-Midden DE JEUGDGEZONDHEIDSZORG IN HET JEUGDSTELSEL

Transcriptie

1 Gelderland-Midden S DE JEUGDGEZONDHEIDSZORG IN HET JEUGDSTELSEL Hoe de integrale jeugdgezondheidszorg kan bijdragen aan de transformatie van het jeugdstelsel Groeidocument, 21 april 2015 G

2 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF DE CONTEXT Aanleiding Kernvragen WETTELIJK BASISPAKKET (Wpg)? Wettelijke context Wettelijk kader TRANSFORMATIEDOELEN VOOR HET JEUGDSTELSEL? AANSLUITEN OP GEMEENTELIJKE AANPAK? HET JEUGDSTELSEL ALS DOORLOPENDE KETEN SAMENWERKING TUSSEN JEUGDHULP EN JGZ Bijlage: voorstel afbakening Wpg en Jeugdwet regio Arnhem Addendum Taakherschikking JGZ 0-4 jaar van 22

3 WOORD VOORAF Naar aanleiding van het evaluatierapport van commissie De Winter en de decentralisatie van de jeugdzorg zijn Stichting Thuiszorg Midden-Gelderland (STMG) en de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM) in 2014 in gesprek getreden over het nieuwe wettelijke basispakket JGZ en de rol die JGZ vanuit dit takenpakket kan bijdragen aan de transformatie in het jeugdstelsel. Tot 1 januari 2015 werd JGZ 0-4 jaar in de regio Arnhem uitgevoerd door STMG. Momenteel voert VGGM de JGZ 0-18 jaar uit voor de regio Arnhem. De regio Arnhem omvat voor wat betreft de JGZ de volgende 11 gemeenten: Arnhem, Doesburg, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Westervoort en Zevenaar. De gemeente Wageningen participeert voor de decentralisatie jeugdzorg in de regio Arnhem, maar laat de JGZ 0-4 tot op heden uitvoeren door Icare. Icare is uitvoerder JGZ voor alle gemeenten in West-Veluwe Vallei (Barneveld, Ede, Nijkerk, Scherpenzeel, Wageningen). De JGZ 4-18 jaar wordt in West-Veluwe Vallei uitgevoerd door VGGM. Een eerste concept van dit visiedocument is voorgelegd aan de gemeenten. In overleg met ambtenaren VGZ heeft het document meer vorm en richting gekregen. Voor een transparante discussie en om maximaal te kunnen aansluiten bij de behoeften van beide (sub)regio s is ervoor gekozen in de eerste fase de visieontwikkeling in beide regio s gescheiden tot stand te laten komen om deze vervolgens samen te laten komen. Dat moment is nu aangebroken. Deze concept versie vormt het vertrekpunt om te komen tot een regionale visie op JGZ bezien vanuit de gemeentelijke inrichting van het jeugdstelsel. Huidig document dient te worden beschouwd als een groeidocument. 1. DE CONTEXT 1.1 Aanleiding Het jeugdstelsel is sterk in beweging. De decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten leidt tot fundamentele transformaties in de aanpak van jeugd- en gezinsproblematiek. Elke gemeente maakt hier eigen keuzes in, al of niet in nauwe samenwerking met andere aangrenzende of regiogemeenten. Ook voor de jeugdgezondheidszorg (JGZ) heeft dit fundamentele consequenties, ook al maakt de JGZ als publieke taak formeel geen onderdeel uit van de decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten. De JGZ zal zelf moeten transformeren om aan te sluiten bij de wijzigingen in het jeugdstelsel. Het is van belang dat er heldere afspraken worden gemaakt over de rol, taken en verantwoordelijkheden van de publieke zorg voor jeugdigen. Op basis van de Wpg is dit een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Vanuit de gemeentelijk gestelde transitiedoelen kan bekeken worden op welke wijze VGGM een bijdrage kan leveren aan het realiseren van de doelen op het gebied van JGZ. Daarbij is het de uitdaging om een balans te vinden tussen aansluiting op lokale situatie (maatwerk) en effectiviteit en efficiency door regionale uniformiteit. Bij het vinden van die balans dient tevens aandacht te zijn voor fundamentele 3 van 22

4 vragen over verantwoording van de maatschappelijke meerwaarde van de JGZ en de bekostigingssystematiek(en). 1.2 Kernvragen In dit document worden de volgende kernvragen beantwoord: - Wat valt wel en niet onder het wettelijk basispakket JGZ (Wpg)? - Hoe kan de GGD vanuit het basispakket JGZ bijdragen aan de transformatiedoelen voor het jeugdstelsel? - Hoe kan de JGZ vanuit haar basispakket flexibel aansluiten bij de aanpak van de verschillende gemeenten? - Hoe kan de JGZ integraal werken van -9 maanden tot 23 jaar? - Hoe kunnen de JGZ en de jeugdhulp, uitgevoerd vanuit de jeugdwet, beter op elkaar aansluiten? Voor de bekostigingssystematiek van de JGZ wordt verwezen naar separate voorstellen die voortkomen uit het vervolgtraject naar aanleiding van het rapport Jeugdgezondheidszorg in beeld. 2. WETTELIJK BASISPAKKET (Wpg)? In dit hoofdstuk worden de taken voortvloeiend uit het wettelijk basispakket JGZ afgebakend, zodat duidelijk wordt welke taken wel en welke taken geen onderdeel uitmaken van het basispakket JGZ. 2.1 Wettelijke context De wetgever maakt een nadrukkelijk onderscheid tussen de in de Wpg verankerde publieke gezondheidszorg voor de jeugd en de in de Jeugdwet verankerde jeugdhulp. Vanuit de jeugdgezondheidszorg is er een inhoudelijke verbinding naar de taakvelden vroeg- en voorschoolse voorzieningen, passend onderwijs, jeugdhulp, ondersteuning in het kader van de Wmo en de door de zorgverzekeraars gefinancierde zorg (zoals door huisartsen, verloskundigen en medisch specialisten). In de onderstaande figuur is de samenhang weergegeven. Deze inhoudelijke verbinding vormt de basis voor het geven van inzicht over de vraag naar specifieke voorzieningen voor kinderen en jongeren en de mogelijkheden te sturen op het gebruik van die voorzieningen. In de kern draait dat om het aanreiken van informatie op het abstractieniveau van buurt/ wijk/ gemeente om het gebiedsgericht werken door gemeenten te ondersteunen. 4 van 22

5 Figuur 1: De samenhang van de JGZ met andere domeinen Kenmerkend voor de publieke gezondheidszorg is dat er sprake is van een maatschappelijke vraag en er basaal geen individuele hulpvraag aan ten grondslag ligt. De maatschappelijke opdracht van de jeugdgezondheidszorg is het beschermen, bevorderen en bewaken van de gezondheid en veiligheid van alle jeugdigen. Deze opdracht vervult zij door vanuit een sociaal-medische blik te kijken naar wat jeugdigen nodig hebben om gezond op te kunnen groeien, zich aan te kunnen passen, zelfredzaam te kunnen zijn en deel te kunnen nemen aan de maatschappij en naar wat ouders en verzorgers nodig hebben om hun kind gezond op te kunnen voeden. De JGZ maakt daartoe een brede, integrale beoordeling van het kind en de jongere, waarbij lichamelijke, psychische, sociale en cognitieve aspecten worden bekeken, in samenhang met het sociale en fysieke leefmilieu van het kind (gezin, onderwijs en vrije tijd). Een randvoorwaarde om deze opdracht goed uit te kunnen voeren is dat de JGZ goed is ingebed in de omgeving van jeugdigen en goede netwerken heeft met andere organisaties die een rol spelen in de leefomgeving van het kind en de jongere. De kern van het basispakket JGZ bestaat uit actief en op initiatief van de JGZ ter beschikking stellen van vaccinaties, screeningen, monitoring, advisering en signalering. Ondanks dat deze activiteiten aangeboden worden aan alle jeugdigen, kan in de uitvoering, afhankelijk van de specifieke situatie van de jeugdige, het gezin en de omgeving en de behoefte van ouders en jeugdigen, gevarieerd worden. Deze differentiatie en flexibiliteit in de uitvoering kan op individueel niveau plaatsvinden, maar ook op populatieniveau. In samenwerking met gemeenten en ketenpartners kunnen in bepaalde wijken of scholen specifieke accenten gelegd worden (zie ook hoofdstuk 4 voor een nadere beschrijving). De JGZ bereikt vanuit haar preventieve werkzaamheden zo goed als alle jeugdigen. De basis voor het contact wordt gevormd door de vaststaande contactmomenten waar jeugdigen tot hun 18 e jaar periodiek in contact komen met de JGZ. 5 van 22

6 Door deze langdurige periode is de JGZ in staat de gezondheid, ontwikkeling en welbevinden te monitoren, hierover te adviseren, vroegtijdig te signaleren, te normaliseren, demedicaliseren en, indien nodig, te verwijzen bij (dreigende) problematiek. De JGZ ziet ouders en kinderen van 0-4 jaar op het consultatiebureau en ziet hen in hun thuissituatie en op andere vindplaatsen in de voorschoolse periode waardoor een duurzame vertrouwensrelatie ontstaat. Voor de schoolgaande kinderen geldt dat de JGZ werkzaam is op een van de belangrijkste vind- en werkplaatsen (het onderwijs). Hierdoor is de JGZ een laagdrempelige voorziening voor jongeren, ouders en derden (zoals leerkrachten, huisartsen). Zij kunnen een zorg over een jeugdige uiten bij de JGZ. Hierdoor kunnen, samen met andere professionals vanuit het onderwijs en maatschappelijk werk, signalen van opgroei- en opvoedrisico s vanuit verschillende leefmilieus in een vroeg stadium opgepakt worden. De jeugdgezondheidszorg samengevat De jeugdgezondheidszorg: is gericht op de lichamelijke, psychische, sociale en cognitieve ontwikkeling van alle jeugdigen en stelt de bescherming, bevordering en bewaking hiervan centraal. informeert jeugdigen en ouders over een gezonde leefstijl, monitort de ontwikkeling, signaleert (dreigende) problematiek en zorgt voor een adequate advisering en/of indien nodig doorverwijzing / toeleiding. is laagdrempelig en bereikt zo goed als alle jeugdigen en hun ouders. Vanwege dit grote bereik is de JGZ een belangrijke partner ten aanzien van de preventieve en signaleringsfunctie binnen de keten. 2.2 Wettelijk kader Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak om zorg te dragen voor de uitvoering van de JGZ. In de Wpg wordt de JGZ omschreven als: gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen ten behoeve van personen tot achttien jaar, waaronder begrepen het voorkómen en het vroegtijdig opsporen van ziekten. 1 De basistaken worden in de Wpg als volgt omschreven: a. het op systematische wijze volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van jeugdigen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren; b. het ramen van de behoeften aan zorg; c. de vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen, met uitzondering van het perinatale onderzoek op phenylketonurie (PKU), congenitale hypothyroïdie (CHT) en adrenogenitaal syndroom (AGS) (situatie 2008, later uitbreiding hielprik tot 17 1 In de nota van toelichting bij het huidige Besluit publieke gezondheid is aangegeven: De JGZ heeft als doel het bevorderen, beschermen en beveiligen van de gezondheid en de lichamelijke, cognitieve en psychosociale ontwikkeling van kinderen en jongeren. Bij de uitvoering staat naast het kind/de jongere ook de opvoeder centraal en wordt rekening gehouden met de omgeving waarin het kind/de jongere opgroeit. De ontwikkeling van kinderen en jongeren wordt gevolgd om tijdig verstoringen te signaleren en zo nodig in te grijpen. 6 van 22

7 ziekten) en het aanbieden van vaccinaties voorkomend uit het Rijksvaccinatieprogramma (RVP); 2 d. het geven van voorlichting, advies, instructie en begeleiding; e. het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen. Deze basistaken zijn in het Besluit publieke gezondheid verder uitgewerkt. Met de stelselwijziging jeugd is tevens een nieuwe basispakket JGZ beschreven, geborgd in de Wpg. Activiteiten die niet in het nieuwe basispakket JGZ worden opgenomen, kunnen door gemeenten worden aangeboden als jeugdhulp in de nieuwe Jeugdwet. De gemeente heeft keuzevrijheid in waar ze de uitvoering van de jeugdhulp belegt. In het huidige basispakket JGZ is een groot deel van het oude basispakket gehandhaafd. De kern van het basispakket wordt gevormd door vaccinaties, screeningen, monitoring en signalering. Deze kernactiviteiten moeten actief en op initiatief van de JGZ voor iedere jeugdige van 0-18 jaar beschikbaar zijn en worden aangeboden. Ook voorlichting, begeleiding en toeleiding naar zorg moeten voor ieder kind beschikbaar zijn en indien nodig worden aangeboden. Met uitleg en advies kan de JGZ ontzorgen en normaliseren, bijdragen aan het versterken van eigen kracht en onnodige medicalisering helpen tegengaan. Hoewel dergelijke activiteiten beschikbaar moeten zijn voor alle kinderen/jongeren, kan de uitvoering ervan variëren. Dit is afhankelijk van de specifieke situatie van kind, gezin en omgeving en de behoeften van ouders en kinderen. Wanneer geconstateerd wordt dat meer zorg of hulp nodig is, wordt hiernaar toegeleid. Het verlenen van deze extra zorg of hulp behoort niet tot het basispakket van de JGZ. 3 Vanuit het NCJ (Nederlands Centrum Jeugdgezondheid) is voor de uitwerking van het advies evaluatie Basispakket JGZ een begeleidingscommissie uitvoeringsvarianten Basispakket JGZ ingesteld. Deze heeft een advies landelijk professioneel kader uitvoering Basispakket JGZ opgesteld. In het advies is het volgende schema opgenomen met het nieuwe basispakket JGZ. Preconceptie Prenataal Geboorte Deelname in de ketenzorg incl. overdracht/samenwerking en informatie uitwisseling Deelname in de ketenzorg incl. overdracht/samenwerking en informatie uitwisseling Overdracht van verloskundige en kraamzorg Ontwikkelingsfasen Contacten JGZ binnen het Basispakket JGZ Onderbouwing activiteiten tijdens contacten 4e tot 7e dag In deze periode wordt 1 contact aangeboden DWARSE KOLOM MET 2 Het rijksvaccinatieprogramma (RVP) en de hielprik zijn uitgezonderd van de basistaken van de JGZ. Uitvoering van het RVP vindt wel plaats tijdens de contactmomenten van de JGZ en door JGZ-professionals. De hielprik wordt ook in een groot deel van het land uitgevoerd door de JGZ, tegelijk met de neonatale gehoorscreening. 3 Ministerie van VWS (27 juni 2013) 7 van 22

8 2e week t/m 6 maanden 7 t/m 12 maanden Peuter 1 4 jaar In deze periode worden 6 contacten aangeboden Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en standaarden In deze periode worden 3 contacten aangeboden Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en standaarden In deze periode worden 5 contacten aangeboden Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en standaarden + deelname JGZ aan het ondersteuningsnetwerk voorschool - Basispakket JGZ, richtlijnen en landelijke werkdocumenten - Leeftijdspecifieke preventie - NCJ Toolbox Basispakket JGZ idem idem *De contacten uit de peuter en schoolkindfase kunnen i.o.m. ouders over de gehele periode 1 12 jaar verdeeld worden Schoolkind 4 12 jaar In deze periode worden 3 contacten aangeboden Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en standaarden idem + deelname JGZ aan het ondersteuningsnetwerk school Adolescent jaar In deze periode worden 2 contacten aangeboden Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en standaarden + deelname JGZ aan het ondersteuningsnetwerk school idem 8 van 22

9 Speciaal onderwijs 0 18 jaar Contacten afhankelijk van de levensfase van het kind, pro actief en in overleg met ouder of jongere + deelname JGZ aan het ondersteuningsnetwerk SO Afhankelijk van de leeftijd en de situatie van het kind kunnen contacten en evaluatiemomenten conform eerdergenoemde ontwikkelingsfasen aan de orde zijn Jong volwassene (18 t/m 22 jaar) Deelname in de ketenzorg incl. overdracht/samenwerking en informatie uitwisseling Tabel 1: Overzicht individuele activiteiten JGZ 4 Contract op indicatie Voor de uitvoering van het Basispakket JGZ kan het nodig zijn een extra moment af te spreken in overleg met ouders/jongere. Het contact kan de vorm hebben van een huisbezoek, een extra bezoek aan het consultatiebureau, extra bezoek aan de schoolgezondheidszorg. Inhoudelijk kan het gaan om extra observatie, extra onderzoek, extra voorlichting, extra ondersteuning gericht op normaliseren, dan wel de ouders/jongere motiveren om hulp te accepteren. Het extra contactmoment is gericht op een specifiek gezondheidsprobleem, opvoedingsvraag/probleem, veiligheid van het kind, ontwikkelingsachterstand, draagkracht/draaglast disbalans, verminderde eigen kracht, ontbreken sociaal netwerk etc. Tabel 1a Individuele preventieve activiteiten JGZ: op indicatie Samenwerken Onderzoek, beleidsinformatie & advies Samenwerking vindt plaats met relevante partners binnen het jeugddomein, bijvoorbeeld onderwijs, voorschoolse voorzieningen, jeugdhulp, curatieve gezondheidszorg, buurtteams en relevante netwerken. Voorbeelden van samenwerkingsactiviteiten zijn jeugdartsen in het kernteam Integrale Vroeghulp (IVH), jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen nemen deel aan het ondersteuningsnetwerk van (voor)scholen die daarin de schakel vormen met de (medische) gespecialiseerde zorg, inloopspreek (voor)scholen, jeugdartsen die deelnemen in de multidisciplinaire teams van een polikliniek voor te vroeg geboren kinderen en jeugdartsen die zowel als huisarts en jeugdarts in een gezondheidscentrum werkzaam zijn. Beleidsadvisering is een taak die in het Basispakket die expliciet in het Basispakket is opgenomen. Op basis van informatie, verkregen uit individuele contacten, adviseren over een collectieve aanpak. De informatie wordt gebruikt voor beleidsontwikkeling op lokaal (gemeente en anderen zoals scholen) en landelijk niveau. Tabel 2: Overzicht collectieve activiteiten JGZ 4 Wettelijk verplichte voorlichting op basis van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) is niet in deze tabel opgenomen, omdat deze niet onder de Wpg valt. 9 van 22

10 Toelichting van de begeleidingscommissie: Op basis van de nu beschikbare informatie over de onderbouwing van de onderdelen van het basispakket komt de commissie tot een keuze van activiteiten die aan alle kinderen aangeboden zouden moeten worden via het nieuwe basispakket JGZ. Daarbij is gebruik gemaakt van de evaluatie van TNO/NJE/NCJ. De activiteiten die op individueel niveau moeten worden uitgevoerd zijn weergegeven in tabel 1. Daarbij wil de commissie aangeven dat de aard van de activiteiten en de manier van uitvoeren verschilt per leeftijdscategorie. Niet op iedere leeftijd zullen de genoemde onderwerpen dus evenveel aandacht krijgen. In tabel 2 zijn activiteiten weergegeven waaraan de JGZ aandacht zou moeten besteden via onderzoek en analyse ten behoeve van advisering over collectieve maatregelen. Verschil tussen de oude en de nieuwe situatie In de figuur hiernaast is het verschil tussen de huidige en nieuwe situatie gevisualiseerd. Situatie regio Arnhem In de regio Arnhem is een concept voor een totaalschema ontwikkeld waarin van alle taken van de JGZ wordt geduid of deze vallen onder de Wpg of de Jeugdwet. Dit schema is als bijlage achterin bijgevoegd. Figuur 2: Het verschil tussen de oude situatie en nieuwe situatie gevisualiseerd 10 van 22

11 3. TRANSFORMATIEDOELEN VOOR HET JEUGDSTELSEL? Op basis van de transformatiedoelen die zijn gesteld voor het jeugdstelsel is verkend op welke wijze de JGZ hier een bijdrage aan zou kunnen leveren. Het basispakket JGZ is hierbij leidend. Aspect van transformatie 5 De versterking van de eigen kracht van kinderen, jongeren en opvoeders. Meer accent op preventie en vroegtijdige inzet. Meer basiszorg ter voorkoming duurdere zorg. Bijdrage JGZ daaraan JGZ artsen en verpleegkundigen handelen vraag- en oplossingsgericht. Het vertrekpunt hierbij wordt gevormd door het (ontwikkelings)perspectief, de mogelijkheden, talenten en de behoefte van de jeugdige en zijn/haar directe omgeving (het gezin). Het doel is dat iedere jeugdige en zijn/haar ouders zo zelfredzaam mogelijk zijn en naar vermogen kunnen participeren in de maatschappij. Preventie is het leitmotiv dat ten grondslag ligt aan de publieke taakstelling van de JGZ. De JGZ vult dit in door vroegsignalering van medische-en pedagogische/psychosociale problemen bij alle kinderen, met specifieke aandacht voor risicogroepen. In 2013 is (in opdracht van Actiz en GGD Nederland) onderzoek gedaan naar de kosteneffectiviteit van de preventie van pedagogische, psychosociale en psychosomatische problematiek door de JGZ. De onderzoekers concluderen dat investeringen in effectieve preventie van pedagogische, psychosociale en psychosomatische problematiek een economisch rendabel alternatief kunnen bieden voor specialistische jeugdhulp. Aan de hand van zes voorbeelden wordt inzichtelijk gemaakt dat de JGZ kosteneffectief kan bijdragen aan goede zorg voor de jeugd 6, onderstaande interventies vallen merendeels binnen de Jeugdwet, maar kunnen bij uitstek uitgevoerd worden door de JGZ. Ook normaliseren is een basisprincipe voor de JGZ, d.w.z. echte problematiek die moet worden doorverwezen onderscheiden van normale pedagogische en ontwikkelingsvragen die het kind en de ouders zelf kunnen oplossen met 5 Bron: Transformatieagenda Jeugd regio Arnhem, februari De effectiviteit van de zes onderzochte interventie (merendeel vallende binnen de Jeugdwet): 1. VoorZorg laat zien dat een vroegtijdige begeleiding van aanstaande moeders in risicovolle omstandigheden een economisch rendement oplevert van 20 procent. 2. Ziekteverzuim op school en schooluitval zijn doeltreffend te verminderen met sociaal- medische advisering van zieke leerlingen. Het programma M@ZL levert een vijfvoud op van wat de interventie kost. 3. Met kortdurende videohometraining zijn gezinnen met een huilbaby of andere problemen niet alleen effectief te helpen, de baten zijn het drievoudige van de kosten. 4. Een van de eerste experimenten met lichtere en eerdere hulp in het kader van de transitie van de zorg voor jeugd, CJG4kracht uit Apeldoorn, levert een substantiële besparing aan zorgkosten op. 5. De preventie van gedrag- en opvoedproblemen door middel van Triple P leidt op de langere termijn tot vermindering van maatschappelijke uitval en een vermindering van zorgkosten. Dit geeft een positief resultaat van 400,- per kind. 6. Door Dik en Dun, een behandelprogramma voor kinderen met obesitas en hun ouders, levert het vijftigvoudige op van wat het kost. Bron: Actiz en GGD Nederland (2013), Investeren in opvoeden en opgroeien loont! 11 van 22

12 Integrale zorg voor het kind / gezin (één kind, één gezin, één plan, één regisseur). Laagdrempelige toegang eventueel advies en basiszorg. Het feit dat de JGZ alle kinderen ziet, onderscheidt haar van de jeugdhulpverlening die alleen kinderen ziet die al voor begeleiding in aanmerking komen. De JGZ heeft ook een belangrijke rol in de risicopreventie van kinderen die extra steun nodig hebben en het zonodig doorverwijzen naar hulp. Belangrijk bij dit alles is de onafhankelijke, publieke rol van de JGZ. Individuele hulpverlening, daar waar het verder gaat dan het preventieve domein (en het niet normaliseren en ontzorgen betreft), valt buiten het werkterrein van de JGZ binnen de Wpg. Dit betekent dat de JGZ geen productiebelang heeft: er is geen belang om zorg te indiceren of te medicaliseren, zoals mogelijk wel het geval kan zijn bij hulpverleningsinstanties die zelf zorg aanbieden. De JGZ plaatst alleen het belang van het kind en het gezin centraal en maakt een objectieve inschatting van wat wel en niet nodig is. Alleen waar dit te onderbouwen is, wordt doorverwezen. De JGZ werkt met een doorlopend Digitaal Dossier (DD- JGZ), waarin in principe alle kinderen zijn opgenomen. Waar nodig kan met andere zorgprofessionals informatie uit dit dossier worden uitgewisseld, conform de daarvoor geldende regels voor privacy en consent. Met dit longitudinale dossier vanuit een sociaal-medische blikveld kan de JGZ bijdragen aan de inhoud van het gezinsplan. Voorts is de JGZ een van de kernpartners in veel lokale zorgnetwerken en netwerken op scholen. Hierdoor kan zij bijdragen aan de afstemming die nodig is voor goede casusregie. De JGZ werkt vanuit het principe van de vindplaats. Dit betekent dat problemen daar worden gesignaleerd waar deze waargenomen worden/ontstaan en dus makkelijker kunnen worden besproken en toegeleid. De jeugdarts/jeugdverpleegkundige is gepositioneerd in een brugfunctie tussen de 0 e lijn, de 1 e lijn, het onderwijs en het jeugddomein. Daarmee kan de JGZ professional de ondersteunings- en/of zorgbehoefte vanuit een breed perspectief inschatten en tijdig toeleiden (doorverwijzen) naar de passende ondersteuning/hulpverlening. Het gaat hierbij om de afweging of een jongere het meest gebaat is bij ondersteuning binnen het onderwijs, jeugdhulp dan wel een combinatie van beide of dat lichte vormen van ondersteuning en/of hulpverlening afdoende zijn. Voorwaarde hiervoor is dat de JGZ vanuit haar collectieve taak samenwerken aansluiting heeft met de relevante overlegstructuur/-structuren, niet alleen van het onderwijs maar ook in de wijk en met de huisartsen. 12 van 22

13 Gemeentelijke sturing op het stelsel De JGZ beschikt vanuit haar DD JGZ en de kindermonitor over informatie over de gezondheid van kinderen en jeugdigen in de wijk. De JGZ levert aan gemeenten op het niveau van buurten/ wijken waardevolle informatie over de vraag naar specifieke voorzieningen voor kinderen/jeugdigen en kan adviseren over de mogelijkheden te sturen op het gebruik van die hulpverleningsvoorzieningen. 4. AANSLUITEN OP GEMEENTELIJKE AANPAK? Vanuit de onderkenning dat gemeenten op eigen wijze invulling willen geven aan de transitie in het jeugdstelsel, is het noodzakelijk dat de JGZ hier flexibel op kan inspelen. In onderstaande wordt geschetst hoe de JGZ vanuit haar basispakket flexibel kan aansluiten bij de aanpak van de verschillende gemeenten. Flexibele invulling van het wettelijk basispakket De JGZ heeft een wettelijk basisaanbod, dat zo flexibel als mogelijk kan worden aangesloten op de verschillende gemeentelijke aanpakken. De JGZ 4-18 jaar heeft reeds eerder ingezet op verdergaande flexibilisering. Door flexibele, risicogerichte inzet van contactmomenten op basis van goede triage en taakherschikking kan de juiste aandacht op het juiste moment worden geleverd. Dit levert een sterke JGZ op aan de preventieve basis van het jeugdstelsel. Problemen worden vroeg gesignaleerd, zodat later hoge zorg- en hulpverleningskosten kunnen worden voorkomen (zie ook resultaten effect op de zorg en kosten van triagestudie 2014). Dit draagt bij aan elke gemeentelijke aanpak van het jeugdstelsel. Voor de integrale JGZ zal verdere flexibilisering (voor de doelgroep 0-4 jaar) en de aansluiting bij de behoeftes van ouders en jongeren nog nader worden onderzocht. Afstemming met zorg- en wijkstructuren Per gemeente worden afspraken gemaakt over de professionele afstemming tussen de JGZ en de wijkaanpak op de vindplaats, de participatie in (zorg)coördinatiestructuren, de toeleiding naar zorg door jeugdartsen en de afstemming met huisartsen. De JGZ vervult daarbij vanuit haar wettelijk basispakket een directe brugfunctie tussen de wijkaanpak en de scholen en voorschoolse voorzieningen en kan desgewenst voor gemeenten een dergelijke brugfunctie ook vervullen richting huisartsen. De exacte vormgeving is afhankelijk van de gemeentelijke aanpak en zal dus flexibel en op maat zijn. Verwijzing vanuit JGZ Bij de jeugdwet is vastgelegd dat huisartsen, medisch specialisten (zoals kinderartsen) en jeugdartsen van de JGZ direct kunnen doorverwijzen naar zorg. Tevens is per 1 januari 2014 de jeugdarts door de zorgverzekeraars erkend als verwijzer naar medische specialisten. Dit houdt in dat jeugdartsen de mogelijkheid hebben om rechtstreeks te verwijzen naar eerste- en tweedelijns (para)medische hulpverleners. Het uitgangspunt achter het rechtstreeks verwijzen is om de zorg rondom ouders/verzorgers en jeugdigen verder te optimaliseren. Het doel is om (onnodig) tijdsverlies en extra doktersbezoek te voorkomen. Voor indicaties waar de huisarts nog verder onderzoek kan doen, het kind met de aandoening al kent of indien de huisarts als gezinsarts een andere inschatting kan maken voor het vervolgtraject, wordt wel naar de huisarts verwezen. Het resultaat hiervan is dat het aantal verwijzingen van de JGZ naar de huisarts afneemt. 13 van 22

14 De JGZ is vanuit haar preventieve en normaliserende blik gericht op advisering en ondersteuning van ouders en jongeren. Slechts een klein deel van de jeugdigen wordt door de JGZ doorverwezen naar een externe instantie. In de navolgende figuren zijn de percentages weergegeven van de instanties waarnaar de jeugdigen in 2013 zijn verwezen. Het grootste deel van de jeugdigen 4 18 jaar die extern wordt verwezen, wordt verwezen naar de huisarts. Voor de kinderen van 0 4 jaar is dit radiologie en de oogarts. Belangrijk is om te beseffen dat het overgrote deel van deze doorverwijzingen betrekking heeft op door de Zorgwet gefinancierde zorgvormen. De directe verwijzingen naar Jeugdhulp betreffen slechts een zeer klein deel (0,7%) van de totale populatie van kinderen. Hier bovenop komen nog indirecte doorverwijzingen via de huisarts. Uitsplitsing in de verwijzingen naar Uitsplitsing in de verwijzingen naar externe instanties JGZ 0 4 jaar, 2013 in % externe instanties JGZ 4 19 jaar, 2013 in % Bij doorverwijzing geldt vanuit de medische beroepsprofessie vanzelfsprekend een afstemmingsplicht tussen jeugdarts en huisarts, daar waar de zorg vanuit beide invalshoeken elkaar raakt. Waar nodig wordt overleg met de huisarts gevoerd. De jeugdarts zal zich bij doorverwijzing naar Jeugdhulp tevens van moeten vergewissen of er voor een kind of gezin al een (gezins)plan bestaat vanuit een wijkteam. Indien een doorverwijzing raakt aan de doelstellingen van dit (gezins)plan zal de betreffende regisseur vanuit het wijkteam worden geïnformeerd en waar nodig afstemmingsoverleg worden gevoerd, voor zover de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst en het medisch beroepsgeheim zich daar niet tegen verzetten. Collectief vangnet De JGZ geeft preventief en normaliserend advies tijdens de wettelijke contactmomenten, maar levert geen individuele hulpverlening of zorg in het kader van de Wpg. Voor jeugdhulpverlening wordt (waar nodig) en in afstemming met de wijkteams doorverwezen. De JGZ triagemethode voorkomt onnodige doorverwijzingen, waardoor de kosten voor het jeugdstelsel worden beperkt. De JGZ houdt zich nadrukkelijk bij deze wettelijke leest van de Wpg, maar er is wel flexibele ruimte om buiten dit kader op de gemeentelijke aanpak aan te sluiten, mits dit niet strijdig is met de publieke, onafhankelijke rol van de JGZ. De flexibele aansluiting op de gemeentelijke aanpak kan betekenen dat in voorkomende gevallen op verzoek van individuele gemeenten maatwerk kan worden geleverd op het snijvlak van het wettelijk basispakket Wpg en de Jeugdwet. Dit snijvlak betreft collectieve activiteiten, zoals deelname aan specifieke zorg- en wijkstructuren. Ook kan dit in sommige gevallen collectieve, doelgroepgerichte cursussen omvatten met een preventief oogmerk, bijvoorbeeld voor tienermoeders. Voor dit laatste geldt dat gemeenten in beginsel in de markt van zorgpartijen een passend aanbod zullen moeten zoeken. Alleen daar waar de 14 van 22

15 markt niet kan voorzien in het juiste aanbod, kan de JGZ fungeren als een publiek vangnet en alsnog een dergelijk Jeugdwetproduct leveren. Door deze keuze te maken, blijft de JGZ zuiver herkenbaar in haar publieke, onafhankelijke rol, maar tegelijkertijd wel een helpend vangnet voor gemeenten om tot een flexibele en passende stelselinrichting te komen (zie ook note 6, interventies). Samenwerking in de contacten met de gemeenten Er wordt een integraal jaarverslag opgesteld en de financiële verantwoording vindt integraal plaats. Naar aanleiding van dit jaarverslag vinden gesprekken plaats met de wethouders en ambtenaren in het kader van verantwoording, het aanbod en de gesignaleerde trends. Bij calamiteiten / maatschappelijke onrust waar gezinnen van kinderen van 0-18 jaar bij betrokken zijn. Kan de VGGM-JGZ ondersteunen bij het proces om te komen tot goede ondersteuning van jeugdigen en hun ouders. 5. HET JEUGDSTELSEL ALS DOORLOPENDE KETEN De meeste gemeenten hebben de visie dat in het jeugdstelsel een doorlopende keten moet worden gerealiseerd van -9 maanden tot 23 jaar. Door JGZ vanuit een integrale werkwijze uit te voeren, is het mogelijk om een harde knip te voorkomen. Doorlopende lijn De JGZ richt zich wettelijk gezien op kinderen en jeugdigen van 0 tot 18 jaar. De meeste gemeenten hebben echter als visie dat in het jeugdstelsel een doorlopende keten moet worden gerealiseerd van -9 maanden tot 23 jaar. Voor de focus op -9 maanden bestaat een wettelijke legitimatie in de Wpg: prenataal advies is aldaar omschreven als een publieke taak. Formeel is deze geen onderdeel van de JGZ, maar dus wel van de Wpg. De doorloop tot 23 jaar wordt breed in den lande gepropageerd, om een harde knip op de 18 e verjaardag te voorkomen. In de transformatieagenda jeugdzorg regio Arnhem wordt uitgegaan van een continuüm van zorg: de juiste zorg op het juiste moment met daarbij -indien nodig en van toepassing- ook afspraken over ondersteuning na het 17 e levensjaar. Voor de JGZ betekent dit minimaal de zorgplicht om ook na 17 jaar de daarvoor gestarte zorgtrajecten te blijven bewaken en waar nodig de bewaking of regie zo snel mogelijk over te dragen. In een verdergaande variant zou voor bepaalde vormen van onderwijs ook na het 17 e jaar de JGZ taak kunnen worden ingezet, als daar vanuit de regio behoefte aan bestaat, zoals dat nu bijvoorbeeld het geval is bij MBO-scholen. Teams integrale Jeugdgezondheidszorg Als stip op de horizon ziet VGGM integrale teams JGZ voor 0 tot 12 en/of 18 jaar, vooralsnog in de regio Arnhem. Middels de integrale JGZ teams denkt VGGM enerzijds een doorlopende lijn te kunnen realiseren en efficiënter en eenduidiger te kunnen acteren op de vindplaatsen 0 tot 12 (peuterspeelzalen, basisscholen en kinderopvang) en anderzijds beter aan te kunnen sluiten op de wijkteams. Doorontwikkeling van het DD-JGZ en beleidsadvisering Een belangrijke informatiebron zijn de kinddossiers (het DD-JGZ). De jeugdgezondheidszorg registreert in het DD-JGZ gegevens ten aanzien van de ontwikkeling van jeugdigen. Hiermee beschikt de JGZ over veel gegevens die, wanneer ontsloten, een waardevolle informatiebron kan zijn voor de gemeenten. Knelpunt hierbij is dat het DD-JGZ oorspronkelijk niet 15 van 22

16 is ontworpen om te dienen als registratiesysteem voor het genereren van beleids- en sturingsinformatie voor gemeenten: het betreft kinddossiers. De afgelopen periode is gewerkt aan de doorontwikkeling van het DD-JGZ naar een instrument waar informatie, die aansluit bij de informatiebehoefte van gemeenten, uit ontsloten kan worden. In de voorliggende rapportage is een aantal van deze gegevens opgenomen. Tevens wordt verkend hoe deze informatie verder verrijkt kan worden door deze te verbinden aan data afkomstig van andere bronnen waar VGGM over beschikt. Een verdere doorontwikkeling is, zoals hierboven ook al geschetst, wenselijk en nodig. De uitvoerders gaan graag met de gemeenten in gesprek welke concrete informatiebehoefte er is en welke bijdrage het DD-JGZ hierin kan bieden. De resultaten van de bovengenoemde activiteit worden voorzien van (integrale) beleidsadviezen voor de gemeenten (een van de nieuwe taken uit het basispakket JGZ). Daarbij zal de advisering zich nadrukkelijk niet uitsluitend richten op de jeugdgezondheidszorg, maar zal de JGZ in haar context worden bezien. De JGZ heeft immers directe raakvlakken met het onderwijs en de jeugdhulpverlening. Juist door haar verbindende en onafhankelijke rol kan zij een brede maatschappelijke bijdrage leveren in het gezond en veilig opgroeien van alle kinderen. 6. SAMENWERKING TUSSEN JEUGDHULP EN JGZ In onderstaande wordt ingegaan op de wijze waarop de jeugdhulp, uitgevoerd vanuit de jeugdwet, en de JGZ op elkaar kunnen aansluiten. Het nieuwe jeugdstelsel zet in op het versterken van het gewone opvoeden en preventie, zodat de basishulp en de specialistische hulp zoveel mogelijk worden ontlast. De JGZ draagt hieraan bij met als zwaartepunt preventie en (vroeg)signalering. De gebiedsteams met ondersteuning en hulpverlening. Alle professionals hebben vanuit hun wettelijke taken (Jeugdwet resp. WPG) deels dezelfde doelstellingen: met informatie en advies de zorgen van ouders en jeugdigen wegnemen, de situatie normaliseren, bijdragen aan het versterken van eigen kracht en onnodige medicalisering tegengaan. Dat vraagt om goede afstemming en verbinding en nadere duidelijkheid over wat tot de taken en verantwoordelijkheden van deze professionals behoort, waar zij elkaar aanvullen en wat het grijze gebied is tussen de jeugdwet en de WPG en hoe daarin samengewerkt kan worden. 16 van 22

17 Bijlage: voorstel afbakening Wpg en Jeugdwet regio Arnhem A. BASISPAKKET JGZ (wettelijke basis Wpg) 1. REGIONAAL BASISPAKKET JGZ Calamiteitenzorg / crisisinterventie (gekoppeld aan openbare orde & veiligheid) Vijftien contactmomenten 0 4 jarigen Inclusief SamenStarten Huisbezoeken 0 4 jarigen Aanvullende contactmomenten /spreekuren 0 4 jarigen (zowel telefonisch als inloop) Vier contactmomenten 4 18 jarigen (screening en follow-up onderzoek) regulier basisonderwijs regulier voortgezet onderwijs Contactmomenten speciaal basisonderwijs + speciaal onderwijs Aanvullende contactmomenten voor risicozorg / spreekuur 4 18 jarigen (zowel telefonisch als inloop) 7 Zorgteams op schoolniveau voortgezet onderwijs Zorgteams op schoolniveau speciaal basis onderwijs + speciaal onderwijs Digitaal kinddossier / beleidsinformatie Zorg aan asielzoekers Neonatale screening (nu AWBZ, wordt Wpg) Rijksvaccinatieprogramma (nu AWBZ, wordt Wpg) 2. GEMEENTELIJK BASISPAKKET JGZ Logopedische screeningen 5 6 jarigen Zorgteams op schoolniveau voorschoolse periode en regulier basisonderwijs Aanvullende huisbezoeken 0 4 jarigen Aanvullende spreekuren op scholen basis en voortgezet onderwijs Aanvullende spreekuren specifiek gericht op overgewicht, school-/ziekteverzuim 3. GEMEENTELIJK BASISPAKKET JGZ (wettelijke basis nog onbekend) Prenatale zorg 7 Dit betreft onderzoek op indicatie JGZ en op verzoek van derden

18 B. TAKENPAKKET JGZ (wettelijke basis Jeugdwet) 1. REGIONAAL TAKENPAKKET JGZ Regionaal cursusaanbod (Cursus Opvoeden van een meerling, Cursus Beter omgaan met pubers) Zorgteams op schoolniveau middelbaar beroepsonderwijs Spreekuren op scholen middelbaar beroepsonderwijs 2. GEMEENTELIJK TAKENPAKKET JGZ Diverse activiteiten op het terrein van opvoedondersteuning (waaronder Stevig ouderschap, Cursussen en Triple P) Deelname multidisciplinaire overleggen 0 18 jarigen Casemanagement integrale vroeghulp Casusregie risicokinderen

19 ADDENDUM TAAKHERSCHIKKING JGZ 0-4 JAAR 1. Inleiding Naar aanleiding van de komst van de JGZ 0-4 binnen VGGM en de transformatie van het jeugdstelsel heeft in het kader van de doorontwikkeling van de integrale JGZ een oriëntatie plaatsgevonden. Daaruit volgt een brede doorontwikkeling van de afdeling JGZ van VGGM. Qua inhoudelijke doorontwikkeling richten wij ons in 1e instantie op flexibilisering en taakherschikking binnen de doelgroep 0-4. Taakherschikking leidt tot efficiënter werken door de JGZ en biedt op termijn extra mogelijkheden voor flexibilisering en aansluiting bij het sociaal domein. In deze memo informeren wij u hier graag over en vragen wij bestuurlijk commitment voor het proces van taakherschikking. Naast taakherschikking zijn wij bezig met teamvorming en de integratie van JGZ 0-18 daarbinnen. Dat maakt geen onderdeel uit van deze memo. 2. Taakherschikking JGZ 0-4 Uit de verkenning naar flexibilisering en taakherschikking binnen de JGZ in Nederland is een duidelijke richting ontstaan voor de inhoudelijke doorontwikkeling; taakherschikking van de jeugdarts naar de jeugdverpleegkundige binnen de JGZ 0-4 gebaseerd op het model van Icare. De taakherschikking binnen de JGZ 0-4 van Icare betreft een herschikking van taken van de jeugdarts naar de jeugdverpleegkundige. Na het huisbezoek met 2 weken door de jeugdverpleegkundige en het 1 maanden consult door de jeugdarts, maken de jeugdarts en de jeugdverpleegkundige samen een geprotocolleerde afweging over de wenselijke zorglijn: 1. Verpleegkundige zorglijn: vervolgconsulten door jeugdverpleegkundige van gezonde kinderen (circa 70% van de kinderen wordt toegewezen aan de verpleegkundige zorglijn); 2. Gemengde zorglijn: vervolgconsulten door zowel jeugdverpleegkundige als jeugdarts bij kinderen met een ingeschat verhoogd risico op sociaal-medische problematiek. Na elk consult wordt bepaald welke discipline het volgende consult uitvoert. De jeugdarts ziet kinderen dus alleen op indicatie en bepaalt beleid bij door de jeugdverpleegkundige gevonden afwijkingen. Hierdoor is de jeugdarts meer inzetbaar voor kinderen met extra zorgbehoefte. De zorglijn die het kind volgt, kan tussendoor wijzigen. Binnen iedere zorglijn is bovendien flexibilisering ten aanzien van de inhoud en frequentie van de contactmomenten mogelijk. De professionals stemmen in samenspraak met het gezin de zorg af op de behoefte van het gezin/kind. Dit versterkt de eigen kracht en betrokkenheid van ouders. Positieve resultaten wetenschappelijk (Zonmw) onderzoek. Wetenschappelijk onderzoek door Icare en het Julius Centrum naar de taakherschikking laat positieve resultaten zien. Zo blijkt onder andere dat het aantal afwijkende bevindingen en verwijzingen bij taakherschikking niet verschilt van de traditionele taakverdeling.

20 3. Projectmatige aanpak Wij zijn een project taakherschikking gestart. De projectgroep is samengesteld uit zorgmanagers, professionals en ondersteuners (beleid, communicatie en epidemiologie). Vanuit een Zonmw subsidie voor het verspreiden en implementeren van onderzoeksresultaten (VIMP) is een beleidsadviseur van Icare betrokken voor ondersteuning en advies. De projectgroep is bezig met het schrijven van de businesscase en het projectplan, het customizen van het model taakherschikking Icare aan onze organisatie, het creëren van draagvlak en het invullen van het benodigde scholings- en stageprogramma. Wij verwachten in juni de businesscase en het projectplan inclusief scholingsplan klaar te hebben. Het is de bedoeling taakherschikking gefaseerd in te voeren met als beoogde einddatum De taakherschikking kan budgettair neutraal geïmplementeerd worden. 4. Beoogde doelstellingen a. Realiseren van optimale arbeidsproductiviteit van alle disciplines met maximaal gebruik van de kennis en competenties van alle disciplines. b. Aansluiting en positionering JGZ bij/in het nieuwe jeugdstelsel / sociaal domein: Verpleegkundige biedt continuïteit van zorg en sluit aan bij wijkteams (doorlopende verpleegkundige zorglijn bij 70% van de kinderen); Jeugdarts biedt specialistische inzet bij risicokinderen (circa 30% van de kinderen), inclusief toeleiding naar J-GGZ en gezondheidszorg en deelname aan zorgnetwerken (sterker beroep op sociaal-medische expertise). Addendum n.a.v. bestuurlijke reactie: Bij het realiseren van aansluiting bij het sociaal domein bestaat ruimte voor lokaal maatwerk en zal extra aandacht worden gegeven aan de verbinding van de zorg door de jeugdverpleegkundige/-arts aan de lokale situatie, in het bijzonder de aansluiting bij het wijkteam/sociaal team en de J-GGZ. c. Jeugdarts 0-12/18 inzetten voor de volgende taken: Continuïteit van zorg bij risicokinderen; Achterwacht voor verpleegkundige zorglijn 0-4; Medische (inloop)spreekuren 0-12 in combinatie met spreekuren basisonderwijs; Deelname / aansluiting bij gemeentelijke zorgnetwerken 0-18; Bijdrage aan beleidsadvisering aan gemeenten. d. Behalen efficiency- en effectiviteitswinst: Efficiëntere en effectievere inzet jeugdartsen door hun focus op kwetsbare kinderen in plaats van gezonde, normaal ontwikkelende kinderen. Synergievoordelen van efficiënte inzet van JA voor andere taken, doordat JGZ 0-4 onderdeel is van integrale JGZ Addendum n.a.v. bestuurlijke reactie: Door middel van een meer doelmatige en efficiëntere inzet door taakherschikking werken wij toe naar een structurele kostenbesparing vanaf 1 januari 2017, die wij in de 2 e helft van 2015 verder kunnen kapitaliseren.

21 e. Vergroten klantgerichtheid: Komt tegemoet aan veranderende klantvraag met meer aandacht voor psychosociale problematiek. Biedt meer continuïteit van zorg. Flexibele invulling van contactmomenten geeft meer mogelijkheden voor klantgericht werken en ouderbetrokkenheid. Op termijn is mogelijk ook meer flexibiliteit in de vorm van het contactmoment te realiseren.

22 Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM): Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak. Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus EJ ARNHEM T E info@vggm.nl I A016