Sponsored by: Powered by: Constructeur

Transcriptie

1 Sponsored by: Powered by: Constructeur

2 Voor veilige en betrouwbare besturingen Beverwijk Wijkermeerweg NT Beverwijk T Bunnik Rumpsterweg 16a 3981 AK Bunnik T Drachten Fahrenheitlaan HE Drachten T Someren Lage Akkerweg DD Someren T Servicedienst 24 uur per dag beschikbaar T

3 Colofon Safetywijzer 2012 Uitgave van MYbusinessmedia bv Postbus 58, 7400 AB Deventer Mr. H.F. de Boerlaan 28 Telefoonnummer (0570) Redactie-adres Postbus 58, 7400 AB Deventer Hoofdredacteur ir. L.J. de Ridder t l.ridder@mybusinessmedia.nl Uitgever H. Hondtong t. +31 (0) h.hondtong@mybusinessmedia.nl Advertentie-afdeling R.Swart, sr.accountmanager/teamleider t (0) r.swart@mybusinessmedia.nl L. Meijer, t +31 (0) l.meijer@mybusinessmedia.nl R. Wibbelink, t +31 (0) r.wibbelink@mybusinessmedia.nl of verkoop binnendienst, t +31 (0) J.Schermer, orderbehandeling advertenties t +31 (0) ; f +31 (0) j.schermer@mybusinessmedia.nl Advertentieplaatsingen worden uitgevoerd overeenkomstig de Regelen voor het advertentiewezen Vormgeving De Opmaakredactie, Doetinchem Druk Tesink Zutphen Verzending en facturering Intermedia bv Reproductie Overname van artikelen, tekeningen en foto s uit deze uitgave is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming van de uitgever. MYbusinessmedia, 2011 Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden. ISSN MYbusinessmedia bv legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements) overeenkomst. Uw gegevens kunnen door MYbusinessmedia bv, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u dit melden aan MYbusinessmedia bv, t.a.v. Afdeling Relatiebeheer, postbus 58, 7400 AB Deventer. Inhoud 2 Nieuwe normen onder de Machinerichtlijn, een overzicht Nick de With, Fusacon Veel machinebouwers zien, als het gaat om de keuze van machinenormen, door de bomen het bos niet meer. Het aantal normen is erg hoog en de titel van de norm geeft niet altijd helder het toepassingsgebied weer. Tijdens het Safety Event 2011 zijn door de auteur twee veel voorkomende vragen beantwoord: 1) Hoe weet je welke richtlijnen en normen gelden voor het te ontwerpen product? 2) Wat is de relatie tussen de nieuwe ISO en ander normen? Dit artikel is een weerslag van de besproken onderwerpen. EU regelgeving: routeplanning vereist 6 Paul Hoogerkamp, Mecid Het aanbrengen van de CE-markering op een machine - volgens de Machinerichtlijn - mag uitsluitend als tegelijkertijd aan andere relevante EU regelgeving is voldaan. Dit betekent dat de fabrikant die de EG-verklaring van overeenstemming betreffende machines ondertekent, zich ook moet verdiepen in die andere relevante regelgeving. Zo zijn op het gebied van energiezuinigheid, afvalvermindering en inperking van gevaarlijke stoffen in producten, richtlijnen of verordeningen naast de machinerichtlijn van toepassing. Hoe te vinden? Lees het hier. Nieuwe EN ISO 13855: leidraad voor veiligheidsafstand 12 bij gebieds-, inloop- en ingrijpbeveiliging Maarten Braadbaart, Sick Een arbeidsbeveiligingsoplossing is zo goed als de berekeningen op basis waarvan ze is uitgevoerd. Want: hoe hoog gekwalificeerd ook een lichtscherm, er is pas echt sprake van veiligheid als zo n scherm op de juiste veiligheidsafstand is aangebracht. Nog regelmatig komen veiligheidsexperts bedrijfssituaties tegen waarin een beveiligingslichtscherm zich niet op de juiste afstand van het potentiële gevaar bevindt. De machinegebruiker waant zich veilig, maar in werkelijkheid is hij dat niet. Wie de nieuwe norm EN ISO de vervanger van de EN 999 hanteert, voorkomt schijnveiligheid. Dit artikel gaat in op de verschillen tussen de oude en de nieuwe norm en geeft rekenvoorbeelden. 16 kan worden aangetoond dat een veiligheidsfunctie voldoet om een bepaald risico te reduceren. Voor de bepaling van SIL en PL berekeningen met softwaretools Gerald van Engeland, D&F Consulting Meestal worden als onderdeel van de risicoreductie beveiligingen aangebracht die afhankelijk zijn van een besturingssysteem. Op dat moment wordt gesproken over veiligheidsfuncties en het vakgebied functional safety. Voor deze veiligheidsfuncties wordt bepaald hoe goed deze bestand moeten zijn tegen fouten. Met behulp van SIL of PL SIL en PL wordt vaak gebruik gemaakt van speciaal hiervoor geschreven software zoals Sistema. In dit artikel wordt aan de hand van voorbeelden duidelijk gemaakt hoe dit in zijn werk gaat Beveiliging en veiligheid van industriële systemen onder de maat? Rob Hulsebos, Enode In gesprek met gebruikers van industriële netwerken valt vaak op dat er verwarring bestaat tussen de begrippen security (beveiliging) en safety (veiligheid). Men zegt het één, maar bedoelt het ander. Toch is er een essentieel verschil. Of niet? De auteur zet een en ander op een rijtje. Validatie, systematische fouten & veiligheidsmanagement Harry Krosse, D&F Consulting Velen zijn inmiddels aan het rekenen geslagen met de PL of SIL norm om de verificatie aan te tonen. Maar is verificatie alleen maar het berekenen van de faalkans of is meer te doen dan dat. Zonder aandacht voor het voorkomen en beheersen van systematische fouten heeft een nauwkeurige faalkansberekening en het bepalen van een SIL/PL veiligheidsniveau weinig waarde. Daarnaast is het uitvoeren van een validatie zeer belangrijk om te bepalen hoe een veiligheidscircuit zich in de omgeving gedraagt. Dit artikel behandelt de meest vergeten stappen in het ontwerp van veiligheidsfuncties. 29 Bedrijfsprofielen In deze rubriek presenteren zich bedrijven die actief zijn op het gebied van de machineveiligheid. Bron omslagfoto: Sick. powered by: Constructeur

4 EN-ISO 1200 voor risicobeoordeling en -reductie Nieuwe normen onder de Machinerichtlijn, een overzicht Veel machinebouwers zien, als het gaat om de keuze van machinenormen, door de bomen het bos niet meer. Het aantal normen is erg hoog en de titel van de norm geeft niet altijd helder het toepassingsgebied weer. Tijdens het Safety Event 2011 zijn door de auteur twee veel voorkomende vragen beantwoord: 1) Hoe weet je welke richtlijnen en normen gelden voor het te ontwerpen product? 2) Wat is de relatie tussen de nieuwe ISO en ander normen? Dit artikel is een weerslag van de besproken onderwerpen. 2 Tijdens het Safety Event 2011 is bij een aantal lezingen een voorbeeld van een productielijn (afb. 1) als rode draad genomen. Het gaat hierbij om een productielijn voor blikjes bier bestaande uit de volgende deelmachines: 1. Blikkenvulmachine, 2. Blikkensluiter, 3. Weeginstallatie, 4. Pasteur, 5. Robot die blikjes oppakt en op een tray zet, 6. Traytransport, 7. Folieombrengmachine, 8. Shrinkoven, 9. Een robot die de trays stapelt tot pallets, 10. Een omsnoeringsmachine en 11. Automatic Guided Vehicle (AGV) die de pallets volautomatisch transporteert naar het magazijn. De grote vraag is nu: Welke normen en richtlijnen zijn momenteel van toepassing op een dergelijke productielijn? Afbeelding 1. Productielijn bestaande uit meerdere machines. (bron: Mybusiness Media B.V.). Allereerst moet de vraag beantwoord worden of er wel een CE-markering moet komen op de totale productielijn. De nieuwe gids voor de Machinerichtlijn 2006/42/EG, zie tabel 1, geeft op pagina 36 de volgende uitleg over deze situatie: De definitie van een samenstel van machines heeft niet noodzakelijkerwijs betrekking op een volledige industriële installatie bestaande uit een groot aantal machines, samenstellen van machines en andere installaties van verschillende fabrikanten. Voor de toepassing van de machinerichtlijn kunnen dergelijke grote installaties gewoonlijk worden verdeeld in secties die als samenstellen van machines kunnen worden beschouwd, bijvoorbeeld installaties voor het lossen en ontvangen van grondstoffen - verwerkingsmachines - verpakkings- en laadinrichtingen. In het geval van de productielijn voor bierblikjes is het verstandig om de lijn op te delen in CE-segmenten. Een eerste CE-segment zou kunnen zijn machine 1 t/m machine 3. Het tweede CE-segment betreft machine 4, enzovoorts. De wijze van segmentatie zal door de integrator/eindgebruiker zelf vastgesteld moeten worden. Daarbij zijn de functionele aspecten (verwerkingsmachines) en ruimtelijke aspecten (geplaatst in eenzelfde ruimte) richtinggevend. Tabel 1 bevat een overzicht van websites van de Europese commissie. Het Directoraat- Generaal Ondernemingen en Industrie (Enterprise and

5 Industry) is verantwoordelijk voor de productrichtlijnen, waaronder ook de Machinerichtlijn. In het kader is ook een link opgenomen naar de uitleg van de machinerichtlijn en het overzicht van Notified Bodies. In het bijzonder wordt ook nog de RAPEX website genoemd, waar wekelijks een lijst verschijnt met gevaarlijke non-food producten. Welke EG-Richtlijnen zijn belangrijk? Na de indeling van de productielijn in CE-segmenten zal per segment bepaald moeten worden welke Europese productrichtlijnen van toepassing zijn. Het voert te ver om alle CE-segmenten van de productielijn in dit artikel afzonderlijk te bespreken. Daarom zullen we de EG- Richtlijnen voor het eerste segment bestaande uit machine 1 t/m machine 3 vastleggen. Als eerste kan natuurlijk de Richtlijn Machines met nummer 2006/42/EG worden genoemd als toepasselijke EG-Richtlijn voor CE-segment 1. Europese productrichtlijnen zoals de Machinerichtlijn zijn rechtstreeks opgenomen in de Nationale wetgeving van alle lidstaten van de Europese Unie. Voornoemde richtlijn is in Nederland opgenomen in het Warenwet Besluit Machines. Zij heeft daarmee, in tegenstelling tot het woord Richtlijn doet vermoeden, wel degelijk een wettelijke status. De machines worden elektrisch en elektro-pneumatisch aangedreven, zodat daarmee aan de eisen van de Richtlijn Laagspanning met nummer 2006/95/EG moet worden voldaan. Elektrisch aangedreven of bestuurde componenten kunnen elektromagnetische straling uitzenden en zijn ook gevoelig voor ontvangst van dergelijke straling. Dit betekent dat ook de Richtlijn Elektromagnetische Compatibiliteit met nummer 2004/108/EG van toepassing is. Verder is bij het vullen van de blikjes sprake van machines die in aanraking komen met voedsel. Voor dergelijke situaties heeft de Europese Commissie de volgende Verordening uitgevaardigd: Verordening (EG) nr. 1935/2004 inzake materialen en voorwerpen bestemd om met levensmiddelen in contact te komen. Een Europese verordening heeft anders dan een Europese Richtlijn, een rechtstreekse (wettelijke) werking in de lidstaten en hoeft daarom niet in nationale wetgeving omgezet te worden. Welke EN-normen zijn van toepassing? Na de vaststelling van de geldende Europese Richtlijnen en Verordeningen zullen ook de geldende Europese Normen voor elke machine of CE-segment vastgelegd moeten worden. Een Europese (EN) norm is een niet-verbindende tekst die met meerderheid van stemmen is aangenomen door de Nationale norminstituten. Normen zijn een weergave van de zogenaamde Stand der techniek. In Nederland staat voor een aangenomen norm de toevoeging NEN-EN. Een geharmoniseerde EN-norm is bovendien door Europese commissie aangenomen en gepubliceerd in het Official Journal (staatscourant) van de EU. Geharmoniseerde normen geven de fabrikant geen wetskracht, maar rechtskracht. Het blijft altijd mogelijk om eigen oplossingen voor veiligheidsvraagstukken te bedenken, zonder de inhoud van geharmoniseerde normen te volgen. Een vereiste daarbij is wel dat de gekozen oplossing aantoonbaar eenzelfde (of hoger veiligheidsniveau) oplevert dan de oplossingen voorgesteld in de geharmoniseerde normen. Een overzicht van de geharmoniseerde normen onder de Machinerichtlijn is weergegeven op de website van de Europese Commissie, zie tabel 2. Er zijn ondertussen zo n kleine 800 normen voor machines ontwikkeld en aangenomen. Veel machinebouwers zien, als het gaat om de keuze van machinenormen, door de bomen het bos niet meer. Het aantal normen is erg hoog en de titel van de norm geeft niet altijd helder het toepassingsgebied weer. Het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) heeft dit probleem onderkend en geeft hiertoe het Uitgebreid overzicht van Europese normen voor de machinesector uit, zie tabel 2. Dit document deelt de normen in in bepaalde groepen machines, zoals: grondverzetmachines, textielmachines, transporteurs. Het vereenvoudigt de zoektocht naar toepasselijke normen. Verder kan ook altijd de normshop van het NEN worden benaderd voor een zogenaamde digitale Preview van elke beschikbare norm. Deze preview geeft meestal de inhoudsopgave en het toepassingsgebied van de norm weer. EN-ISO 12100: risicobeoordeling en -reductie Op 1 november 2010 is er de nieuwe norm EN-ISO 12100:2010 aangenomen, die zowel het risicobeoordelingsproces als ook de het risicoreductieproces beschrijft. Voorheen was de methodiek voor risicobeoordeling van machines vastgelegd in de EN-ISO :2007. Voor de risicoreductie waren twee normen van toepassing, te weten EN-ISO :2003 en EN-ISO :2003. Vanaf 31 mei 2011 zullen voornoemde oude normen worden ingetrokken en is alleen de norm EN-ISO 12100:2010 van kracht en ook geharmoniseerd onder de Machinerichtlijn. Bij een risicobeoordeling van een machine volgens de norm EN-ISO 12100:2010 wordt nauwgezet gekeken naar de inherent aanwezige gevaren. De ontwerper dient elk gevaar, gevaarlijke situatie of gevaarlijke gebeurtenis die aan de machine is verbonden, te identificeren en te documenteren. De risico s verbonden aan deze gevaren dienen voor alle hieronder genoemde lifecycle fasen van een machine te worden bepaald: Onderwerp Website Europese Commissie Enterprise and Industry Europese Commissie Machinebouw Uitleg Machinerichtlijn 2006/42/EG Overzicht aangewezen instanties (NANDO) Rapid Alert System for non-food dangerous products (RAPEX) Tabel 1. Overzicht websites Europese Commissie. 3

6 4 transport, opbouw en installatie ingebruikname gebruik uit gebruikname, ontmanteling en verwijdering. Dit is een aspect dat door veel machinebouwers wordt onderschat of zelfs genegeerd. Men gaat ervan uit dat, als bijvoorbeeld het transport, de opbouw en installatie door eigen mensen wordt gedaan, hiervoor geen risico s beoordeeld en op schrift gesteld hoeven te worden. Niets is minder waar! Zelfs de Machinerichtlijn vereist in Bijlage I uitvoering van een risicobeoordeling voor alle levensfasen van een machine. Onderwerp International Electrotechnical Commission (IEC) International Organization for Standardization (ISO) Comité Européen de Normalisation Electrotechnique (CENELEC); Comité Européen de Normalisation (CEN); Geharmoniseerde normen onder Machinerichtlijn Nederlands Elektrotechnisch Comité voor Elektrotechnische Normalisatie (NEC) Nederlands Normalisatie-instituut (NEN) Uitgebreid overzicht van Europese normen en normontwerpen in het kader van de Machinerichtlijn (98/37/EG en 2006/42/EG) Nieuwe risicograaf voor machines De Nederlandse praktijkrichtlijn NPR-ISO/TR :2008 geeft praktische begeleiding en voorbeelden van methoden voor de uitvoering van een risicoschatting voor machines. Het geeft zowel kwantitatieve als ook kwalitatieve methoden. De kwalitatieve methodiek die hierna besproken zal worden is weergegeven in Bijlage A3 van de norm. Zoals afbeelding 2 laat zien wordt een risico geclassificeerd aan de hand van 4 parameters te weten: S) Ernst van het letsel, F) Frequentie en duur van de blootstelling, O) Kans van optreden van de gevaarlijke gebeurtenis en A) Mogelijkheid om het gevaar te ontwijken of de schade te beperken. Door voor elk gevaar deze parameters te beoordelen Website Tabel 2. Overzicht websites Europese en internationale normen. Afbeelding 2. 6-punten risicograaf (bron: EN-ISO :2008, Bijlage A3). kan het risico worden geschat in een risico-index van 1 t/m 6. Het grote voordeel van deze nieuwe risicograaf zit hem in de nauwkeurig vastgestelde grenzen van elke parameter. In Nederland gebruiken veel machinebouwers de 14-punten risicograaf, waarin helaas de grenzen niet zo helder zijn vastgelegd. Het komt dan ook voor dat de ene machinebouwer het letsel gebroken vinger als herstelbaar (S1) kwalificeert, harmonised-standards-legislation/list-references/machinery/index_en.htm terwijl een ander dit toch als onherstelbaar letsel (S2) ziet. U zult begrijpen dat hierdoor in het verleden grote verschillen in de gekozen risicoreductiemaatregelen zijn ontstaan. Het zelfde geldt voor de duidelijke grenzen van parameter F. Conclusie Een verstandige machinefabrikant zorgt er, voorafgaand aan het machineontwerp, voor dat de toepasselijke EG-Richtlijnen en Verordeningen zijn bepaald. Daarnaast doet hij er verstandig aan om dan ook te bepalen welke EN-normen van toepassing zijn. Hiermee vermindert hij zijn ontwerpkosten aanzienlijk omdat de risicobeoordeling en -reductie door toepassing van de stand der techniek sterk wordt vereenvoudigd. Met de informatie uit tabellen 1 en 2 moet het voor de engineers van de machinefabrikant mogelijk zijn om de juiste keuzes te maken. Verder is toepassing van de risicograaf uit Bijlage A3 van de Nederlandse praktijkrichtlijn NPR-ISO/TR :2008 sterk aan te raden. Nick de With, senior consultant bij Fusacon, docent bij NEN en lid van de normcommissies NEC 44 en IEC TC44/WG7

7 Pilz biedt compleet pakket aan diensten op het gebied van machineveiligheid en biedt u totaaloplossingen. Risicobeoordeling Veiligheidsconcept en -design Validering CE-markering Onderhoud Engineering Inbedrijfstelling Trainingen Veilige en standaard automatisering Uw veiligheid, onze specialiteit U weet als geen ander dat veiligheid een direct effect heeft op uw bedrijf. Toch kan het u aan capaciteit, tijd of kennis ontbreken om veiligheid binnen uw organisatie goed vorm te geven. Kom in beweging met de veiligheidsspecialisten van TCPM Arbeidsveiligheid (o.a. Arbo-expertise) Productveiligheid (o.a. CE-markering) Safety Management (o.a. Risicomanagement) Kijk op voor meer informatie. TCPM is een uniek ingenieurs & adviseursbureau, werkzaam in de sectoren Oil & Gas, Energy, Food & Pharma en Capital Goods. Vanuit onze vijf vestigingen bieden wij industriële bedrijven in heel Nederland de beste veiligheidsoplossingen. Apeldoorn - Hengelo - Boxmeer - Utrecht - Groningen

8 EU regelgeving: routeplanning vereist Het aanbrengen van de CE-markering op een machine - volgens de Machinerichtlijn - mag uitsluitend als tegelijkertijd aan andere relevante EUregelgeving is voldaan. Dit betekent dat de fabrikant die de EG-verklaring van overeenstemming betreffende machines ondertekent, zich ook moet verdiepen in die andere relevante regelgeving. Zo zijn op het gebied van energiezuinigheid, afvalvermindering en inperking van gevaarlijke stoffen in producten, richtlijnen of verordeningen naast de machinerichtlijn van toepassing. Hoe te vinden? Lees het hier. 6 In feite moet de fabrikant op zoek naar de toepasselijke regelgeving en controleren of zijn product aan deze regelgeving voldoet (daarnaast gelden ook diverse, geharmoniseerde Europese, normen. Hier wordt in het kader van dit artikel geen aandacht aan gegeven). De fabrikant wordt immers geacht de wet te kennen, maar dan moet hij of zij die ook makkelijk kunnen vinden en toepassen. In tabel 1 is een overzicht gegeven van de regelgeving die mogelijk in aanmerking kan komen naast de machinerichtlijn. In de linker kolom is naast de Richtlijn ook de Verordening opgenomen. De Europese unie kent meerdere wetgevingsinstrumenten. Behalve de Richtlijnen die worden overgenomen in de wetgeving van de lidstaat, zijn ook Verordeningen en Beschikkingen of Besluiten mogelijke wetgevingsinstrumenten. In tabel 2 is een kort overzicht van deze wetgevingsinstrumenten gegeven. Voor de fabrikanten van elektrisch aangedreven machines geldt meestal de EMC richtlijn (2004/108/EG) en deze wordt dan ook vermeld op de verklaring van overeenstemming. Dat eveneens de laagspanningsrichtlijn (2006/95) moet worden vermeld in de verklaring van overeenstemming voor machines is een misverstand. Aan de elektrische eisen wordt voldaan via de Bijlage I punt met de impliciete verwijzing naar de eisen van de laagspanningsrichtlijn. Maar bepaalde typen machines vallen naast de machinerichtlijn onder meerdere richtlijnen, bijvoorbeeld: Geluidsafstraling van bepaalde machines (bijvoorbeeld: generator, compressor, heggenschaar) wordt aan banden gelegd door de richtlijn geluidsemissie buitenhuis (2000/14/EG). Een dieselmotor (een niet-voltooide machine) moet voldoen aan de emissie-eisen conform richtlijn 97/68/EG en successievelijke wijzigingen. Een ventilatiesysteem dat in een gebouw wordt ingebouwd moet voldoen aan de richtlijn Bouwproducten, Machinerichtlijn, EMC-richtlijn. De fabrikant zal zijn product opbouwen uit componenten zoals een (kooianker)motor om de ventilator aan te drijven. De motor moet voldoen aan de EG 640/2009 (high efficiency IE2). Bij afzuiging van explosiegevaarlijke dampen en/ of gassen geldt en passant ook de ATEX (94/9/EG). De instrumentatiepanelen e.d. zullen moeten voldoen aan de ROHS/WEEE richtlijnen en daarnaast zijn er lokale eisen voor de geluidemissie. Vindplaatsen regelgeving De Europese regelgeving staat op het internet. Belangrijk aanknopingspunt is de site van de EU (afb. 1). Onder de knop Industriële sectoren is de regelgeving te vinden. Deze sectoren zijn op een of andere wijze gereguleerd. Via de sector voor de elektrotechniek ( enterprise/sectors/electrical/ documents/additional-legislation/index_en.htm#) is de additionele regelgeving te vinden die uiteindelijk leidt tot de beleidsterreinen van afval en milieu (afb. 2). Bijvoorbeeld als gaat om elektrische producten, die vallen Afbeelding 1. EU regelgeving (bron: Afbeelding 2. Afval en milieu (Bron: index.htm).

9 Richtlijn / Titel Markering Opmerkingen Verordening 2004/22/EG inzake meetinstrumenten Wijziging door Richtlijn 2009/137/EG 1999/5/EG inzake radioapparatuur en telecommunicatie-eindapparatuur en de wederzijdse erkenning van hun conformiteit 89/106/EEG inzake voor de bouw bestemde producten Nieuwe verordening EG 305/ /96/EG inzake afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA) Nieuwe richtlijn WEEE op komst; verwacht Q /95/EG inzake beperking van het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparatuur In de toekomst CE markering en EG-verklaring Wijzigingen door diverse beschikkingen die de Bijlage met materialen nader specificeren. Nieuwe richtlijn ROHS op komst; verwacht Q EG 1935/2004 inzake materialen en voorwerpen bestemd om met levensmiddelen in contact te komen en houdende intrekking van de Richtlijnen 80/590/EEG en 89/109/EEG of Onder deze zogenoemde kaderverordening voor verpakkingsmaterialen zijn meerdere verordeningen en richtlijnen met voor specifieke stoffen EG 1907/2006 inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH), tot oprichting van een Europees Agentschap voor chemische stoffen, houdende wijziging van Richtlijn 1999/45/EG en houdende intrekking van Verordening (EEG) nr. 793/93 van de Raad en Verordening (EG) nr. 1488/94 van de Commissie Verpakking volgens CLP/GHS symbolen Wijzigingen door Verordeningen: EG 1354/2007 EG 987/2008 EG 1272/2008 EG 134/2009 EG 552/2009 alsmede Richtlijn 76/769/EEG van de Raad en de Richtlijnen 91/155/EEG, 93/67/EEG, 93/105/EG en 2000/21/EG van de Commissie 94/9/EG inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de Lidstaten betreffende apparaten en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen 2000/14/EG inzake de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten betreffende de geluidsemissie in het milieu door materieel voor gebruik buitenshuis Wijziging door Richtlijn 2005/88/EG en Verordening EG 219/ /108/EG inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten inzake elektromagnetische compatibiliteit en tot intrekking van Richtlijn 89/336/EEG 97/68/EG inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten inzake maatregelen tegen de uitstoot van verontreinigende gassen en deeltjes door inwendige verbrandingsmotoren die worden gemonteerd in niet voor de weg bestemde mobiele machines Wijziging door Richtlijn: 2001/63/EG 2002/88/EG 2004/26/EG 2006/105/EG 2005/32/EG inzake de totstandbrenging van een kader voor het vaststellen van eisen inzake ecologisch ontwerp voor energieverbruikende producten en tot wijziging van Richtlijn 92/42/EEG van de Raad en de Richtlijnen 96/57/EG en 2000/55/EG van het Europees Parlement en de Raad Wijziging door Richtlijn 2009/125/EG en daaronder de lotnummers met verordeningen EG 640/2009 tot uitvoering van Richtlijn 2005/32/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende eisen inzake ecologisch ontwerp voor elektromotoren 2009/105/EG inzake drukvaten van eenvoudige vorm 97/23/EG inzake drukapparatuur 1999/36/EG inzake vervoerbare drukapparatuur Wijziging door Richtlijn 2001/2/EG en 2002/50/EG 2009/142/EG inzake gastoestellen 2009/23/EG inzake niet-automatische weegwerktuigen en mogelijk Aan de complicaties bij de toepassing van de bijlage I van de machinerichtlijn bij sommige medische hulpmiddelen, liften, niet automatische weeginstallaties en laagspanningsproducten wordt in dit artikel geen aandacht besteed. Ook richtlijnen die op zichzelf staan en de machinerichtlijn uitsluiten worden niet vermeld, zoals kabelbaaninstallaties voor personenvervoer, persoonlijke beschermingsmiddelen, uitrusting van zeeschepen, speelgoed, pleziervaartuigen, binnenvaartuigen, hogesnelheidslijn, posterijen, explosieven voor civiel gebruik, medische apparatuur, e.d. Naast de markering dient afhankelijk van de eisen van de richtlijn nog het jaartal en/of het nummer van de certificerende instelling ( te worden vermeld. Tabel 1. Voornaamste regelgeving naast de Machinerichtlijn. (N.B.: Het overzicht is niet uitputtend). 7

10 8 onder de definitie van elektrische en elektronische apparatuur komt de ROHS en WEEE in het vizier. Met elektrische en elektronische apparatuur wordt bedoeld: apparaten die elektrische stromen of elektromagnetische velden nodig hebben om naar behoren te kunnen werken en apparaten voor het opwekken, overbrengen en meten van die stromen en velden, en bedoeld zijn voor gebruik met een spanning van maximaal 1000 V bij wisselstroom en 1500 V bij gelijkstroom. Veel machines beantwoorden aan deze definitie, maar om in aanmerking te komen moeten deze op de bijlage 1A / 1B vermeld worden. De apparaten zijn vermeld in bijlage 1A van die richtlijn, te weten: Grote huishoudelijke apparaten; Kleine huishoudelijke apparaten; IT- en telecommunicatieapparatuur; Consumentenapparatuur; Verlichtingsapparatuur; Elektrisch en elektronisch gereedschap (uitgezonderd grote, niet-verplaatsbare industriële installaties); Speelgoed, apparatuur voor sport en ontspanning; Medische hulpmiddelen (met uitzondering van alle geïmplanteerde en geïnfecteerde producten); Meet- en controle-instrumenten; Automaten. Onder punt 6 wordt in bijlage IB van de WEEE, nader uitgelegd dat het gaat om machines voor: Boren; Zagen; Apparatuur voor het draaien, frezen, schuren, slijpen, zagen, snijden, afsnijden, boren, maken van gaten, ponsen, vouwen, buigen of dergelijke bewerkingen van hout, metaal en ander materiaal; Gereedschap voor het klinken, spijkeren of schroeven, of het verwijderen van klinknagels, spijkers en schroeven, of dergelijk gebruik; Gereedschap voor het lassen, solderen of dergelijk gebruik; Apparatuur voor het verstuiven, verspreiden, dispergeren of op andere wijze behandelen van vloeistoffen of gassen; Gereedschap voor het maaien en andere tuinbezigheden. Ook punt 9 is van belang voor de machinebouwers. Het gaat vaak om componenten die worden ingebouwd, zoals: Rookmelders; Verwarmingsregelaars; Thermostaten; Meet-, weeg- en afstelapparaten voor huishouden of laboratorium; Andere meet- en regelapparatuur, voor industriële installaties (bv. in regelpanelen). Uitzondering vormt grote niet-verplaatsbare industriële apparatuur. Hiervoor zijn in de nieuwe WEEE de onderstaande definities vastgesteld (Zie kader). Voor de ROHS geldt dat stoffen van producten die in de WEEE bijlage worden vermeld, moeten worden verminderd en/of vervangen worden. Ook worden tijdelijke vrijstellingen verleend omdat er simpelweg geen vervangend materiaal voorhanden is, of het fysisch onmogelijk is ander materialen te gebruiken. De oorspronkelijke bijlage is sindsdien gewijzigd door: Beschikkingen: 2005/618/EG; 2005/717/E; 2005/747/EG; 2006/310/E; 2006/690/E; 2006/691/EG; 2006/692/EG; 2008/385/EG; 2009/428/EG; 2009/443/EG Richtlijn: 2008/35/EG Besluiten: 2010/122/E; 2010/571/EU. Hierdoor is de oorspronkelijk bijlage behoorlijk uitgebreid. Een samenvatting is te vinden op internet (via google intypen: consleg 2002/95/EG). (Kan ook worden gevonden onder: LexUriServ/LexUriServ.do?uri= CONSLEG:2002L0095: :NL:PDF). De nieuwe ROHS richtlijn gaat nog verder en doet ook weekmakers in de ban. Het betreft Hexabroomcyclododecaan (HBCDD), Bis(2-ethylhexyl) ftalaat (DEHP), Butylbenzylfta- Afbeelding 3. Oorspronkelijke bijlage van de ROHS. Afbeelding 4. De delen van de wetgeving. Afbeelding 5. Zoekproces voor relevante richtlijnen verordeningen.

11 laat (BBP) en Dibutylftalaat (DBP). Zelfs al wordt de richtlijn of verordening snel gevonden dan nog kost het tijd om na te gaan of dit op het beschouwde product van toepassing is of niet, en welke overgangstermijnen op welke delen betrekking hebben. De wetgeving is voortdurend aan veranderingen onderhevig. Het is dus zaak goed op de hoogte te zijn en te blijven van deze veranderingen. De veranderingen worden lang te voren aangekondigd (op het internet of via de geëigende kanalen vanuit Brussel) en vroegtijdig inspelen op deze wetgeving voorkomt extra kosten. Voordat een product op de markt wordt gezet of wordt ontworpen dient vooraf enig zoekwerk naar de regelgeving te worden verricht. Het zoekproces De methodiek om de juiste regelgeving te vinden is eenvoudig. Neem de stapel richtlijnen en verordeningen en lees ze een voor een door (afb. 5). Om dit proces enigszins te stroomlijnen is de opbouw van een verordening, richtlijn of besluit van belang (zie afbeelding 4). Het toepassingsgebied - een uitzondering daargelaten - is meestal beschreven in artikel 1 en de uitzonderingen staan vervolgens in artikel 2, of er wordt verwezen naar een bijlage waarin de uitzonderingen staan opgesomd. Belangrijke definities zijn beschreven meestal na de beschrijving van het toepassingsgebied, of in een bijlage van de richtlijn of verordening. Veel terugkerende definities zijn te vinden in besluit 768/2008/ EG. In dit besluit zijn de eveneens de certificeringsmodules opgenomen. Het is handig om eerst wat van deze definities te lezen (in 768/2008/EG Bijlage I) en vervolgens te starten met afbeelding 5 en de richtlijnen uit tabel 1. Na doorlezen van dat besluit komt vanzelf het feest der herkenning bij het doorlezen van de andere richtlijnen. Let op dat sommige definities en uitzonderingen ontkennend zijn geformuleerd. Een berucht voorbeeld was in de oude machinerichtlijn de uitzondering van machines die rechtstreeks door de mens werden aangedreven, behalve voor het hijsen en heffen van lasten. De juiste conclusie is dat hand aangedreven krikken en takels wel onder de Machinerichtlijn vallen. Een groot deel van de producten waarmee machinebouwers te maken hebben wordt door de regelgeving in tabel 1 afgedekt voor producten die reeds onder de Machinerichtlijn vielen. Met het algoritme volgens afbeelding 5 wordt de zoektijd verder beperkt (tabel 1). Om te controleren of het product daadwerkelijk onder de richtlijn valt is van belang dat wordt onderkend wat de eigenlijke toepassing (gebruik) en de werking van het product is. Denk hierbij: Verordening (Regulation) Richtlijn (Directive) Beschikking (Decision) EG nummer/jaar jaar/nummer/eg jaar/nummer/eg Tabel 2. Overzicht regelgeving van de EU. Grote, niet-verplaatsbare industriële installaties Groot geheel van machines, apparatuur en/of onderdelen die samen functioneren voor een bepaalde toepassing, op een vaste plaats door vakmensen worden gemonteerd of gedemonteerd en door vakmensen worden gebruikt en onderhouden in een industriële productieomgeving of een centrum voor onderzoek en ontwikkeling; Grote, vaste installatie Grootschalige combinatie van diverse typen apparaten en eventueel andere hulpmiddelen die: door vakmensen wordt gemonteerd, geplaatst en gedemonteerd; bestemd is voor permanent gebruik als deel van een gebouw of een structuur op een vooraf bepaalde en speciaal daarvoor bestemde plaats, en uitsluitend door dezelfde speciaal ontworpen apparatuur vervangen kan worden; aan het gebruik van een bepaald product binnen een ATEX gezoneerd gebied. Een fabrikant van een 400 V 3 fase elektromotor met overbrenging zal specifiek aangeven als het om een ATEX uitvoering gaat. Doorgaans zijn deze motorenuitvoeringen eveneens niet-voltooide machines en de motor valt onder de Laagspanningsrichtlijn (400 V ligt tussen 50 en 1000 V a.c.). dat het van belang is te weten of de elektrische componenten in het product ook in staat zijn een veld te creëren als bepaald moet worden of de EMC richtlijn van toepassing is. Voorbeelden van producten die wel of niet onder een bepaalde richtlijn vallen zijn vaak beschreven in toelichtingen op de richtlijn of verordening. Deze guides of toelichtingsdocumenten zijn te downloaden van de een verordening heeft een algemene strekking, is verbindend in al haar onderdelen en is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. Verordeningen moeten als wetten van de Gemeenschappen door de rechtssubjecten tot wie zij gericht zijn (individuen, lidstaten, communautaire instellingen) ten volle worden nageleefd. Een verordening is, zonder dat zij in nationaal recht behoeft te worden omgezet, in alle lidstaten rechtstreeks toepasselijk door publicatie in het Publicatieblad van de Gemeenschappen. een richtlijn is verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, waarbij echter aan de nationale instanties de bevoegdheid wordt gelaten vorm en middelen ter verwezenlijking van dit resultaat te kiezen. Een richtlijn kan gericht zijn tot één, meerdere of alle lidstaten. Opdat de in de richtlijn vastgelegde doelstellingen voor de individuele burger geldigheid krijgen, is omzetting door wetgever vereist waarmee het nationale recht wordt aangepast aan de in de richtlijn vastgelegde doelstellingen. De individuele burger krijgt principieel pas door het besluit dat leidt tot omzetting van de richtlijn in nationaal recht rechten en plichten. een beschikking is bindend in al haar onderdelen voor degenen tot wie zij uitdrukkelijk is gericht. Zij kan gericht zijn tot lidstaten of natuurlijke of rechtspersonen. Doel van een beschikking is concrete vraagstukken ten opzichte van degenen waarvoor zij is bestemd te regelen. 9

12 EU-site. Ook kan verwarring ontstaan door verschillende overgangs-/ ingangstermijnen van een bepaald deel van de regelgeving. De overgangs- of ingangsdata worden niet uitsluitend in het laatste artikel gezet. Maar als uiteindelijk de richtlijn, verordeningen en besluiten zijn verzameld, dan heeft u in ieder geval de technische eisen op een rij. Bovendien weet u wat op de EG verklaring(en) moet staan en wordt duidelijk of een certificerende instelling moet worden ingeschakeld en wat de inhoud is van het overkoepelende dossier. Helaas is er geen eenduidig recept (dergelijke zaken komen aan de orde in de cursus NEN-EU routeplanner) om de toepasselijke regelgeving voor een willekeurig product snel op een rij te zetten, maar als tabel 1 en de opmerkingen als basis worden genomen is voor de machinebouw toch het grootste deel afgedekt. Daarnaast kunnen er problemen ontstaan doordat richtlijnen/verordeningen elkaar uitsluiten, aanvullend zijn of zelfs overlappen. In een enkel geval kan bij twijfel het beste advies zijn om toch de richtlijn te volgen. Voor consumentenproducten geldt in ieder geval de richtlijn productveiligheid, daar waar geen specifieke richtlijn of verordening aanwezig is. Voor de werkgever is er nog altijd de arbowet die een aantal eisen stelt. Bepaalde grensgevallen zijn eveneens in de guides opgenomen. Tot slot Iedere Nederlander wordt geacht de wet (de Nederlandse wetgeving bestaat uit ca bepalingen en deze zijn vaak geschreven in een niet al te toegankelijk Nederlands) te kennen. De fabrikant hoort dus de wet te kennen. Een eenvoudige optelsom van het aantal bladzijden voor richtlijnen, verordeningen en toelichtingen komt voor de wetgeving als in tabel 1 neer op meer dan 5000 A4tjes. Deze stapel literatuur leest overigens niet als een roman en daarna volgen ook (nog) de geharmoniseerde normen Paul Hoogerkamp, Mecid, Voorst 10 Safety@Festo Festo BV Schieweg AN Delft Tel. +31(0) Fax +31(0) apt@festo.nl Veilige 2-kanaals besturing van pneumatische cilinders? De veiligheidsmodule VOFA met de geïntegreerde sensoren biedt precies dat! Voor meer oplossingen, bekijk onze brochure Safety engineering guidelines op of bel +31 (0)

13 Koning & Hartman maakt het verschil Altijd & overal veilig werken dankzij onze Mobile Communications Portofoon van Motorola De betrouwbare GP340 van Motorola is een Atex gekwalificeerde portofoon met Man Down functie. Met 16 kanalen, een kanaalscheiding van 12,5 of 20/25 KHz en uitgebreide functies zoals verschillende toonontvangers, toonzender met/zonder bevestiging, alleen-werkfunctie, privacy, scan, VOX, fluistermode en een speciale ruisonderdrukker is deze portofoon een krachtige middel voor elk segment. 1350,- Rugged PC van Panasonic Met de CF-19 Rugged PC van Panasonic kan men overal werken, ook buiten en in industriële omgevingen. De CF-19 lijkt op een tablet en heeft een hoog gebruikerscomfort door het roterende scherm, het touchscreen en digitizer pen. Specificaties: intern 3G, WLAN, GPS en middels cradles in voertuigen te plaatsen. 3411,- XP Radio Gehoorkap van Peltor Deze Peltor Radio met hoofdbeugel biedt gehoorbescherming van 32 db en tegelijkertijd kan er geluisterd worden naar de radio of muziek via een Ipod of MP3 speler. De gebruiksduur van de batterij is ongeveer 60 uur. Compleet geleverd met batterij en oplader. 114,- Volg ons ook via: Speciale Kortingsactie: Geen transportkosten voor bestellingen van deze producten via de webshop onder vermelding van de code: SAFETY KORTING. Actie geldig t/m 1 juli Ga naar koningenhartman.com Koning & Hartman B.V. Haarlerbergweg 21e-23e 1101 CH Amsterdam Nederland T +31 (0) E info@koningenhartman.com I koningenhartman.com

14 Nieuwe EN ISO 13855: leidraad voor veiligheidsafstand bij gebieds-, inloop- en ingrijpbeveiliging Een arbeidsbeveiligingsoplossing is zo goed als de berekeningen op basis waarvan ze is uitgevoerd. Want: hoe hoog gekwalificeerd ook een lichtscherm, er is pas echt sprake van veiligheid als zo n scherm op de juiste veiligheidsafstand is aangebracht. Nog regelmatig komen veiligheidsexperts bedrijfssituaties tegen waarin een beveiligingslichtscherm zich niet op de juiste afstand van het potentiële gevaar bevindt. De machinegebruiker waant zich veilig, maar in werkelijkheid is hij dat niet. Wie de nieuwe norm EN ISO de vervanger van de EN 999 hanteert, voorkomt schijnveiligheid. Dit artikel gaat in op de verschillen tussen de oude en de nieuwe norm en geeft rekenvoorbeelden. 12 De EN ISO vervangt de EN 999 en vormt de nieuwe norm in positionering van contactloze afschermingen. Uitgangspunt van de positionering op basis van risicobeoordeling vormt de toenaderingssnelheid van delen van het menselijk lichaam (afb. 1). Zo op het eerste gezicht zijn de oude en nieuwe norm in basis gelijk, toch zijn er twee belangrijke verschillen. In de eerste plaats is in sommige gevallen reductie van de toenaderingssnelheid mogelijk (indirecte benadering). In de tweede plaats biedt de EN ISO een nieuwe tabel voor hoogtebepaling van contactloze afschermingen (vergelijkbaar met EN 13857). Nog een uitbreiding van de EN 999: de EN ISO geldt ook voor veiligheidsmatten, tweehandsbediening en beweegbare afschermingen. EN ISO criteria voor bepaling veiligheidsafstand De werking van actieve optoelektronische beveiligingssystemen (AOPD, AOPDDR en VBPD) is gebaseerd op de signalering van objecten in het gevarengebied. Komt een object of persoon binnen het gevarengebied, dan leidt dit tot een stopbevel. Vraag is: welke afstand moet er worden aangehouden, zodat de machine genoeg tijd heeft om te stoppen? Deze zogenaamde veiligheidsafstand is onder meer afhankelijk van de volgende vier factoren: 1. Toenaderingsnelheid. De toenaderingssnelheid ook wel ingrijp- of inloopsnelheid genoemd is de snelheid waarmee een lichaamsdeel het gevarengebied nadert. - Bij ingrijpen: afstand tot gevarengebied kleiner dan 0,5 m? Toenaderingssnelheid = 2,0 m/s (niet gewijzigd t.o.v. EN 999). - Bij inlopen: afstand tot gevarengebied groter dan 0,5 m? Toenaderingssnelheid = 1,6 m/s (niet gewijzigd t.o.v. EN 999). NB: bij mobiele afschermingen is onder omstandigheden de geometrische toevoeging van de menselijke en de machinespecifieke snelheid noodzakelijk. 2. Stoptijd. De tijd tussen het signaleren van een ingreep in het beveiligingsveld tot en met de afschakeling of stilstand van de machine is afhankelijk van verschillende factoren zoals: - Reactietijden besturing en beveiligingsinrichting - Massatraagheid - Aandrijfkracht (pneumatisch, hydraulisch of elektrisch; lineair of rotatie) - Krachtoverdracht (koppeling, aandrijvingen) - Remcapaciteit - Cyclustijden. 3. Oplossend vermogen (afb. 2). Afbeelding 1. Verschillen met de EN 999. Afbeelding 2. Oplossend vermogen.

15 Afbeelding 4. Inloopbeveiliging. Afbeelding 3. Beveiligingsmogelijkheden. Bij het oplossend vermogen gaat het om de mogelijkheid van een beveiligingsinrichting om een bepaalde objectgrootte met zekerheid te detecteren. Afhankelijk van dit vermogen moet een extra afstand (ter grootte van C) in acht worden genomen. 4. Opstelling (afb. 3). De keuze van het beveiligingssysteem in relatie tot het te beveiligen gevaar stelt verschillende eisen aan de opstelling, grootte en detectiecapaciteit. De beveiligingsmogelijkheden op een rij: Detectiegebieden kunnen zowel verticaal, horizontaal als schuin worden opgesteld. Veiligheidsafstanden: de theorie De EN ISO biedt de rekenregels om de juiste veiligheidsafstand te bepalen. We zetten de belangrijkste voor verschillende beveiligingssystemen op een rij (afb. 4 en 5). Veiligheidsafstanden: de praktijk Een praktijkvoorbeeld: voor de beveiliging van een robotarm zijn verschillende afschermingen mogelijk: inloopbeveiliging, ingrijpbeveiliging en gebiedbeveiliging. Uitgaande van een stoptijd (T) van 0,3 s vraagt de gebiedbeveiliging om de meeste Afbeelding 6. Ingrijpbeveiliging bij robotarm. ruimte. De ingrijpbeveiliging met een oplossend vermogen van 14 mm kan met een veiligheidsafstand van een halve meter toe (afb. 6) Extra aandacht voor onderen overgrijpen Cijfers tonen aan dat de meeste bedrijfsongevallen in een beveiligde omgeving ontstaan door ondergrijpen en overgrijpen (afb. 7). De EN ISO bood al helderheid in de veiligheidsafstanden bij ondergrijpen. De EN ISO biedt nu zelf duidelijkheid voor overgrijpen met een tabel (tabel 1) om de hoogte van het lichtscherm te bepalen. De Afbeelding 5. Ingrijpbeveiliging. Afbeelding 7. Onder- en overgrijpen. Afbeelding 8. EN ISO 13855: minimale beveiligingshoogte bij gebruik espe s. 13

16 benodigde hoogte van het veiligheidsscherm kan als volgt bepaald worden (afb. 8, tabel 2): 1. Zoek de maximale hoogte a van het gevaarlijke gebied in de eerste kolom. 2. Zoek de eerste waarde van de horizontale reikafstand Cro (reachover) die kleiner of gelijk is aan de resolutieafhankelijke toeslagfactor Crt. 3. Lees de waarde van de benodigde veiligheidsveldhoogte b op de onderste lijn. Bepaal daarna de additionele toeslagwaarde Cro als volgt (afb. 9, tabel 3): 1 Lees de waarde van de benodigde veiligheidsveldhoogte b op de onderste lijn. 2 Zoek de maximale hoogte a van het gevaarlijke gebied in de eerste kolom. 3 Lees de waarde van de additionele toeslag afstand Cro op het kruispunt. In dit geval zal dus 1100 mm als additionele toeslag gelden in plaats van de bij EN 999 gebruikelijke 850 mm. De formule wordt dan: S = K x T mm S = Veiligheidsafstand (mm) K = Toenaderingssnelheid (1600/2000 mm/s) T = Stoptijd (s). Maarten Braadbaart, Sick 14 Afbeelding 9. Additionele toeslagwaarde. Tabel 1. EN ISO 13857: veiligheidsafstanden bij ondergrijpen. 1) De afmetingen van de opening e komen overeen met een zijde voor de vierkante opening, de diameter van een ronde opening of de kleinste afmeting van een gleuf. 2) Als de lengte van de gleuf 65 mm bedraagt, werkt de duim als stop en mag de veiligheidsafstand verminderd worden naar 200 mm. Tabel 3. Bepaling additionele toeslagwaarde. Tabel 2. Bepaling benodigde hoogte beveiligingsscherm.

17 FUSACON Uw KennisPartner! 1 VRAAG 2 VRAAG 3 VRAAG Welke richtlijnen en normen zijn van toepassing op uw machine en/of productielijn? Heeft u ook moeite met de implementatie van alle wettelijke eisen? Denkt men binnen uw bedrijf ook verschillend over machineveiligheid? FUSACON kan u hierbij helpen! Functional Safety Consultants Nederland is een in Nederland gevestigde internationaal opererende onderneming. Zij levert ondersteuning aan producerende bedrijven, machinebouwers, contractors en overheden op het gebied van functionele veiligheid (PL/SIL) en machineveiligheid (CE). Steeds meer organisaties gebruiken onze expertise, vanwege de praktijkgerichte aanpak en onze jarenlange ervaring. Een aantal van onze adviseurs zijn door TÜV gecertificeerd als Functional Safety Engineer. Voor meer informatie: Voor optimale veiligheid Siemens Safety Integrated Siemens Safety Integrated: een gemeenschappelijke basis voor al uw automatisering- en safety vraagstukken. Zowel voor controllers, remote I/O, aandrijvingen als voor pc s: Siemens Safety Integrated bundelt de standaard en gecertificeerde automatisering in één systeem. Profiteer bij de engineering van uw machines en installaties van deze veilige basis. Het uitgebreide Siemens productfolio op het gebied van machineveiligheid is compatibel met meer dan Siemens automatiseringsproducten. Deze openheid, flexibiliteit en interoperabiliteit noemen wij Totally Integrated Automation. siemens.nl/machineveiligheid

18 SIL en PL berekeningen met softwaretools Bij een risicobeoordeling worden de gevaren van een machine in kaart gebracht en gereduceerd. Meestal worden als onderdeel van de risicoreductie beveiligingen aangebracht die afhankelijk zijn van een besturingssysteem. Op dat moment wordt gesproken over veiligheidsfuncties en het vakgebied functional safety. Voor deze veiligheidsfuncties wordt bepaald hoe goed deze bestand moeten zijn tegen fouten. Met behulp van SIL of PL kan worden aangetoond dat een veiligheidsfunctie voldoet om een bepaald risico te reduceren. Voor de bepaling van SIL en PL wordt vaak gebruik gemaakt van speciaal hiervoor geschreven software zoals Sistema. In dit artikel wordt aan de hand van voorbeelden duidelijk gemaakt hoe dit in zijn werk gaat. 16 Als een bepaalde veiligheidsfunctie personen behoedt voor een lichte verwonding kan het acceptabel zijn dat de veiligheidsfunctie niet meer werkt als er een component faalt. Maar bij een gevaar met kans op ernstig letsel, waaraan personen veelvuldig worden blootgesteld, zal de veiligheidsfunctie bestand moeten zijn tegen falen van een component.. Voor redundante systemen moet voorts worden aangetoond dat de mate en manier van terugkoppeling (Diagnostic Coverage, DC) voldoende is. Met de terugkoppeling wordt falen van één van de redundante kanalen gedetecteerd. Tenslotte wordt aandacht gegeven aan het voorkomen van fouten met een gemeenschappelijke oorzaak (Common Cause Failure CCF). Software Aantonen van SIL of PL gebeurt in twee stappen. Als eerste is er de architectuureis die bij PL eenvoudig is opgelost door gebruik te maken van de bekende categorieën uit de EN Bij SIL wordt de geschiktheid van de architectuur aangetoond via de Claim Limit (SIL CL) die door de fabrikant wordt opgegeven, of kan deze worden bepaald met variabelen voor mate van redundantie (HFT) en voor het percentage fouten dat niet gevaarlijk is, of gedetecteerd wordt (SFF). De tweede eis is de betrouwbaarheidseis, waarbij voor de veiligheidsfunctie de kans op gevaarlijk falen per uur (PFH probability of failure per hour) wordt uitgerekend. Voor SIL 2 of PL d ligt deze PFH tussen 10-6 en Bij het uitrekenen van de PFH wordt gebruik gemaakt van formules die niet erg uitnodigend zijn. Voor deze berekeningen is het gebruik van een computer handig. Het gebruik van een rekenblad als Excel zou de eerste stap kunnen zijn om de formules te automatiseren. En het is zeker handig om enig begrip voor de formules te kweken. In de praktijk grijpen ontwerpers van veiligheidsfunc- Afbeelding 1. De veiligheidsfunctie (PAScal). Afbeelding 2. De veiligheidsfunctie (Sistema). Voor componenten, zoals een lichtscherm, transponderschakelaar of veiligheidsrelais levert de fabrikant doorgaans direct de faalkans per uur (PFH) aan en neemt ook de verantwoording voor de architectuur. Dergelijke subsystemen zijn eenvoudig in te voeren (afb. 3).