Boerenlandvogels in Nederland. Wolf Teunissen

Transcriptie

1 Boerenlandvogels in Nederland Wolf Teunissen

2 Sovon Vogelonderzoek Nederland Wat zijn boerenlandvogels? Open grasland Open akkerland Natte dooradering Droge dooradering Gele kwikstaart (brv) Blauwe kiekendief (nbrv) Slobeend (brv) Braamsluiper (brv) Graspieper (brv) Engelse kwikstaart (brv) Tureluur (brv) Geelgors (nbrv) Grutto (brv) Geelgors (nbrv) Watersnip (brv) Gekraagde roodstaart (brv) Houtduif (brv) Gele kwikstaart (brv) Zomertaling (brv) Grauwe klauwier (brv) Kemphaan (brv) Grauwe kiekendief (brv) Zwarte stern (brv) Grote lijster (brv) Kleine zwaan (nbrv) Grauwe gors (brv) Houtduif (brv) Kievit (brv) Grauwe gors (nbrv) Hop (brv) Kramsvogel (brv) Houtduif (brv) Keep (nbrv) Kwartelkoning (brv) Kerkuil (brv) Kerkuil (brv) Roek (brv) Kleine zwaan (nbrv) Kneu (brv) Roek (nbrv) Kneu (brv Kramsvogel (brv) Rotgans (nbrv) Kwartelkoning (brv) Ortolaan (brv) Scholekster (brv) Kievit (brv) Patrijs (brv) Slobeend (brv) Patrijs (brv) Ransuil (brv) Spreeuw (brv) Ringmus (brv) Roek (brv) Torenvalk (brv) Ruigpootbuizerd (nbrv) Ringmus (brv) Tureluur (brv) Roek (brv) Steenuil (brv) Veldleeuwerik (brv) Scholekster (brv) Spreeuw (brv) Watersnip (brv) Torenvalk (brv) Spotvogel (brv) Wulp (brv) Veldleeuwerik (brv) Torenvalk (brv) Zomertaling (brv) Veldleeuwerik (nbrv) Zomertortel (brv) Velduil (brv) Velduil (nbrv)

3 Sovon Vogelonderzoek Nederland Kievit Grutto Scholekster Tureluur Wulp Kwartelkoning Watersnip Open grasland Slobeend Zomertaling Veldleeuwerik Graspieper Gele Kwikstaart

4 Sovon Vogelonderzoek Nederland Kievit Scholekster Kwartelkoning Patrijs Grauwe Kiekendief Grauwe Gors Veldleeuwerik Gele Kwikstaart Geelgors Kneu Ringmus Open akkerland

5 Sovon Vogelonderzoek Nederland Tureluur Watersnip Slobeend Zomertaling Zwarte Stern Natte en droge dooradering Geelgors Kneu Ringmus Gekraagde roodstaart Grote Lijster Grauwe Klauwier Steenuil Patrijs

6 Sovon Vogelonderzoek Nederland Trends in Nederland en Europa Bron: NEM (Sovon & CBS), EBCC

7 Sovon Vogelonderzoek Nederland Trends agrarisch vs overig

8 Index Sovon Vogelonderzoek Nederland Trends Scholekster Kievit Grutto Tureluur Kemphaan Wulp Watersnip Het aantal steltlopers is afgenomen sinds de jaren zestig

9 Sovon Vogelonderzoek Nederland Trends provinciaal

10 Sovon Vogelonderzoek Nederland Mogelijke oorzaken achteruitgang weidevogels: afname overleving (NL / buitenland) - problemen in wintergebied / langs trekroute afname broedhabitat (NL) - verdwijnen grasland (verstedelijking, maïs) - omschakeling van zomer- naar wintergranen - vollopen van open landschap afname reproductie (NL) - afname kwaliteit broedgebied (agrarisch gebruik) - toenemende predatie

11 hectares (x 1000) Sovon Vogelonderzoek Nederland Verandering graslandareaal Blijvend grasland Tijdelijk grasland Snijmaïs

12 eerste snede Sovon Vogelonderzoek Nederland Intensivering landbouw - maaidatum 12-jun 7-jun 2-jun 28-mei 23-mei 18-mei 13-mei 8-mei

13 Sovon Vogelonderzoek Nederland Intensivering landbouw - melkproductie

14 dagelijks verlies (%) dagelijks verlies (%) Sovon Vogelonderzoek Nederland Verliesoorzaken legsels in de tijd kievit grutto verlaten 3 predatie 2,4 verlaten predatie 2 1,9 beweiding 2 werkzaamheden beweiding werkzaamheden , ,

15 Sovon Vogelonderzoek Nederland Weidevogelbescherming in Nederland SNL reservaten regulier Maar, 43% SNL in minder geschikte gebieden (Melman et al. 2008)

16 Sovon Vogelonderzoek Nederland Weidevogelbescherming in Nederland 2011 Legselbescherming Legselbescherming SNL Uitgesteld maaien SNL Overig SNL Reservaten Nesten Kievit 81,370 45,173 Grutto 20,315 12,523 Scholekster 17,057 12,758 Tureluur 9,364 5,696 Overige steltlopers 1,263 1,131 Eenden en ganzen 7,719 3,346 Overige vogels 6,763 2,644 Zangvogels 4, Totaal 147,938 83,691

17 Dagelijkse overleving Sovon Vogelonderzoek Nederland Legselbescherming 1,0 Grutto 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Ongestoord Begrazing Maaien Mestinjectie Kunstmest Onbeschermd Beschermd

18 Sovon Vogelonderzoek Nederland Legselbescherming bezoekeffecten Grutto Kievit Gemiddeld predatieverlies (24%) Hoog predatieverlies (45%) 1,3% 3,5% 15,5% 11,0% (Goedhart et al., 2010)

19 dagelijks verlies (%) dagelijks verlies (%) Sovon Vogelonderzoek Nederland Verliesoorzaken legsels in de tijd kievit grutto verlaten 3 predatie 2,4 verlaten predatie 2 1,9 beweiding 2 werkzaamheden beweiding werkzaamheden , ,

20 predation loss Index Sovon Vogelonderzoek Nederland Trends Foto: Hans Gebuis 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

21 Welke diersoorten eten weidevogeleieren? 21

22 Temperature C Sovon Vogelonderzoek Nederland Temperatuurloggers 45,0 O0528k27 40,0 35,0 4 juni, 01:36 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5, :17 12: : : : : : 17 S/N Time (starting :17:00) 12:59:00)

23 Sovon Vogelonderzoek Nederland Arkemheen 2002 Dag- en nachtpredatie Arkemheen 2003 Arkemheen 2004 Bontebok 2002 Bontebok 2005 IJsseldelta 2003 Lange Rypen 2005 Langezwaag 2002 Langezwaag 2005 Leende 2004 Noordmeer 2002 Ruinen 2004 Ruinen 2005 Soest 2003 Sudermarpolder % 20% 40% 60% 80% 100% Uit Overig Verlaten Dag Nacht

24 Sovon Vogelonderzoek Nederland Videocamera s

25 Sovon Vogelonderzoek Nederland Videocamera s

26 Welke diersoorten eten weidevogelkuikens? 26

27 1-2 vaste medewerkers per gebied 5 peilrondes per week alle zenderfrequenties checken terugvangen zenderkuikens nieuwe kuikens bijzenderen vastleggen perceelgebruik 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 Sovon Vogelonderzoek Nederland Predator lijst

33 Sovon Vogelonderzoek Nederland Welke complicaties zijn er bij de aanpak van de predatieproblematiek?

34 Sovon Vogelonderzoek Nederland Predatorbeheer Bron: Bolton et al. 2007

35 Sovon Vogelonderzoek Nederland

36 Index Index Sovon Vogelonderzoek Nederland Vossen, ganzen en weidevogels Actuele ontwikkelingen Krimpende weidevogelpopulaties (LBN, 2010) Groei overzomerende ganzenpopulatie (vd Jeugd et al. 2006) Gunstige omstandigheden voor predatoren (Newton, 1998) kievit (Vanellus vanellus) grauwe gans (Anser anser)

37 Sovon Vogelonderzoek Nederland Vossen, ganzen en weidevogels

38 # Nest Sovon Vogelonderzoek Nederland Vossen, ganzen en weidevogels Geese Meadow birds Date

39 Dagelijkse overlevingskans van een nest Sovon Vogelonderzoek Nederland Vossen, ganzen en weidevogels 1,00 0,99 0,98 0,97 0,96 0,95 Period < 28 1April Period 2> 28 April

40 Daily nest predation rate Sovon Vogelonderzoek Nederland Predatie en openheid < >100 Distance to boundary minder predatieverliezen als nesten verder verwijderd zijn van perceelranden / opgaande begroeiing

41 Daily nest predation rate (+ 1SE) Sovon Vogelonderzoek Nederland Predatie en dichtheid minder predatieverliezen als nestdichtheden hoog zijn Number of nests within 100m

42 sterftekans Sovon Vogelonderzoek Nederland Beheer en predatie 6 5 * * 1 0 beweid hergroei kort/gemaaid stroken ongemaaid type perceel

43 Sovon Vogelonderzoek Nederland Verbeteringen Legselbescherming: Nest alleen bezoeken als directe bescherming nodig is In gebieden met voldoende kuikenland Uitgesteld maaien: Combineren met extensivering graslandgebruik Waar?: Alleen in geschikte gebieden ANB concentreren in extensief benutte gebieden met hoge waterstanden

44 Het Jaar van de Kievit Wolf Teunissen Maja Roodbergen Tess van de Voorde Henk van der Jeugd

45 Waarom een Jaar van? meer kennis: voorkomen (verspreiding en trend) effectieve bescherming beter beschermen: kennis verspreiden handelingsperspectief beleving - plezier: meer draagvlak voor bescherming 45

46 Bron: IUCN.ORG Waarom een broedparen 1,6 2,6 miljoen broedparen Europese trend: daalt van index 100 naar 42 - daling vooral vóór 1995

47 Verspreiding en dichtheden veel weinig Voorlopige relatieve dichtheidskaart Bron: Atlasproject , Sovon 47

48 Afname in alle provincies veel weinig Voorlopige relatieve dichtheidskaart Bron: Atlasproject , Sovon Voorlopige veranderingskaart vs Bron: Atlasproject , Sovon 48

49 Foto: Jouke Altenburg Waar gaat het mis? 49

50 Foto: Harvey van Diek In welke fase zit het probleem? 1) overleving volwassen kieviten 2) aantal kuikens dat geboren wordt 3) overleving kuikens / jongen

51 Foto: Benny Middendorp Foto: Jouke Altenburg In welke fase zit het probleem? Overleving kuikens Nodig: 0,8-1 jong/paar/jaar Gerealiseerd: 0,25 jong/paar/jaar

52 Wat gaan we doen? Kuikenoverleving gras- en bouwland Focus: effectiviteit beschermingsmaatregelen samenwerking tussen ringers (RAS), vogelaars en weidevogelbeschermers

53 Foto: Gerrit Gerritsen Gem. n per telling per 100 m A&W rapport 1971 Kuikenoverleving volgen.. om op grasland effectiviteit maatregelen te testen hoogwatersloten met flauwe oevers & kruidenrijke randen Kievitgezinnen 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 a Laag Slootpeil b Hoog

54 Foto: Jouke Altenburg Kuikenoverleving volgen.. om op bouwland effectiviteit maatregelen te testen aangepaste grondbewerking en inzaai & brede braakstroken

55 Foto: Frank Majoor Hoe meten we de kuikenoverleving? 55

56 Film: Jochem Sloothaak Pilotjaar

57 Hoe meten we de kuikenoverleving? 8 testlocaties en 8 referentiegebieden Foto: Hans van den Bos 57

58 Hoe meten we de kuikenoverleving? terugmeldingen Gebied Vegetatie Beheer Vlag Metaal totaal dood Bergboezem gras B Westeinde gras B Eempolder beheerd gras B Greidhoeke beheerd gras B Mieden gras B Oude Leede gras O Driemanspolder gras O Eempolder onbeheerd gras O Greidhoeke onbeheerd gras O St. Oedenrode mais B Beerse Overlaat mais B Bovenkerkerpolder mais B Reusel mais O Lingewaard mais O Binnenveld mais O totaal

59 Overlevingsanalyses Overleving 1. Wekelijkse overleving; omrekenen naar totale kuikenoverleving (5 weken): gras maïs koud normaal gras maïs koud normaal Op gras hebben (vrijwel) geen kuikens de (vroege) koudeperiode overleefd 3. Alleen op maïspercelen met beheermaatregelen, in de (vroege) koudeperiode lijkt de overleving redelijk 4. Overall overleving slechts 7%! 59

60 Wat gaan we doen? Locatie Groningen: Mts. Scherpenzeel

61 Wat gaan we doen? Locatie Groningen: L.J.M. Jeuken Mts. De Haan-Knapper P. En M. Elsinga

62 Foto: Koos Dansen Wat gaan we doen? Kievitnesten lokaliseren 50 kuikens ringen Kuikenringen regelmatig aflezen Eivolume meten Landgebruik in beeld brengen Samenwerking tussen: Boeren, weidevogelbeschermers, ringers, waarnemers en coördinator

63 Foto: Hans van den Bos Wat gaan we doen? Weidevogelbeschermer 1. Groepje; nesten lokaliseren 2. Intekenen op kaart verwachte uitkomstdatum 3. Nesten volgen

64 Foto: Frank Majoor Wat gaan we doen? Ringer 1. (RAS) 2. Kuikens ringen; Biometrie 4. Poepjes oudere kuikens

65 Wat gaan we doen? Waarnemer keer per week ringen aflezen 2. Intekenen op formulier/kaart 3. Zoeken binnen 300 m laatste locatie 4. Dode, geringde kuikens? 5. Foto s en filmpjes

66 Wat gaan we doen? Sovon-medewerkers 1. Verzorgen veldinstructie 2. Verlenen ondersteuning bij de veldwerkzaamheden 3. Volumebepaling eieren Frank Majoor Maja Roodbergen

67 Harvey van Diek Iedereen bedankt! Aad van Paassen Coördinatoren Boeren Nestenzoekers Ringers Aflezers Tellers Studenten Fotografen LandschappenNL Jaap van Duinfonds Bettie Wiegmanfonds Prins Bernhard Cultuurfonds Leden Vogelbescherming Nederland Wout van Kemenade Albert de Jong Aad van Paassen 67